Zarys architektury renesansowej

Historia sztuki renesansowej
w zarysie
Opracowała Marlena Bondyra
Copyright LANDSCAPE 2007
www.landscape.cba.pl
Termin „renesans” (la rinascita) wprowadził malarz i teoretyk sztuki włoskiej Georgio
Vasari w 1550roku. UŜył go jednak nie jako nazwy epoki, ale dla przeciwstawienia kierunku
postępowego zacofaniu gotyku. Zasadniczo wyróŜniamy dwa okresy renesansu: wczesny
(1420-1500) i dojrzały lub klasyczny (1500-1530), po których nastąpiło odchylenie od
ideałów klasycznych - manieryzm.
Kolebką renesansu była Florencja, w której władzę sprawowali Medyceusze, których
mecenat obejmował całą Toskanię. Warto podkreślić, Ŝe we Włoszech, tradycje staroŜytnej
architektury i rzeźby w pewnym stopniu były Ŝywe całe średniowiecze i nie trudno było
odrodzić klasyczne ideały.
Wiek XIV (trecento)
budzenie się myśli humanistycznej w twórczości F.Petrarki i G.Boccaccia (zwrot ku
sprawom ludzkim, doczesnym)
Wiek XV (quattrocento)
Filippo Bruneleschi (1377-1446) – pierwsze dzieła o formie zaczerpniętej z antyku
Leone Battista Alberti (1404 – 1472) -
aktywne poznawanie świata (odkrycia geograficzne, tłumaczenie dzieł staroŜytnych
poetów i filozofów)
rozwój świadomości narodowej i rozkwit kulturalny
(wprowadzenie do szkół
włoskich historii, filozofii, poezji)
zwrot ku korzeniom (czerpanie z włoskiej architektury starochrześcijańskiej
i romańskiej)
badania naukowe (anatomia)
kres anonimowości artystów
ARCHITEKTURA
Najbardziej widoczny przełom między średniowieczem a czasami nowoŜytnymi
nastąpił właśnie w architekturze. Zwiększyło się zapotrzebowanie na budynki uŜyteczności
publicznej inspiracje więc czerpano wprost z antyku. Obok kościołów zaczęto wznosić
ratusze, wille, szpitale, przytułki itd. Sztuka nabrała więc bardziej świeckiego charakteru.
Warto pamiętać, ze nie starano się w tej epoce odtwarzać budowli antycznych, ale
twórczo podchodzić do staroŜytnych ideałów. Doskonałym źródłem pomysłów stał się wiec
traktat „Dziesięć ksiąg o architekturze” Witruwiusza (Rzym, I w. p.n.e.), na którym oparł
się Leone Alberti pisząc dzieło „O sztuce budowanie”.
Za dzieło przełomowe uznaje się „kopułę” na gotyckiej katedrze Santa Maria del
Fiore. Nie jest to kopuła w czystym tego słowa znaczeniu, ale jest to tzw. Sklepienie
klasztorne oparte na ośmiu głównych i kilku mniejszych Ŝebrach, które ukryto pomiędzy
dwiema warstwami, obywając się więc bez tymczasowego wewnętrznego szkieletu
drewnianego. „Kopuła” zwieńczona jest cylindryczną latarnią.
Pierwszym dziełem rozpoczynającym nową epokę stał się portyk schroniska dla
podrzutków (Pedale degli Innocenti – Szpital Niewiniątek) wg planu Bruneleschiego. Niski,
długi budynek o dziewięciu arkadach (kapitele korynckie) usytuowanych na schodach.
1. ZAMKI OBRONNE
Ufortyfikowane z bastionami i fosą
Plan wieloboku foremnego
Np. Farnese
2. PAŁACE
Wykształcony we Włoszech – Florencja w XV w.
Bryła zwarta, zamknięta (nie całkowite oderwanie od funkcji obronnej)
Fasady oszczędne, dość durowe
Plan prostokąta z wewnętrznym dziedzińcem
System amfiladowy
Pałac DoŜów, Wenecja
-przebudowa z gotyckiej budowli od 1424
-arkady na parterze i na pierwszym piętrze
Pałac Pitti (1458)
-pierwszy raz zastosowana rustyka
Pałac Rucellai, Florencja - Leone Battista Alberti
-silnie wystający gzyms wieńczący
-pilastry powtórzone na kaŜdym piętrze, ale w innym porządku (parter dorycki, pierwsze
piętro joński, drugie koryncki)
-przeciwstawienie się spiętrzonych pilastrów z poziomym gzymsem
Pałac Valmarana, A.Palladio
-wielki porządek
3. WILLE PODMIEJSKIE
Bryla lekka, elegancka
Niewielkie rozmiary
Plany centralne (kwadrat, krzyŜ grecki)
Np. Villa Rotona, A.Palladio
4. RATUSZE
Bryła zwarta
Lekka wieŜa strzelnicza
5. KOŚCIOŁY
Plany podłuŜne (krzyŜ łaciński, prostokąt z transeptem)
Kopuła na skrzyŜowaniu naw
San Spirito, Florencja
-prezbiterium zamknięte prostokątnie
-nawa boczna obiega wokół cały plan kościoła
Il Redentare, Wenecja, Andrea Palladio
-nawa główna a zamiast naw bocznych wieniec kaplic
-kopuła nad prezbiterium
-prezbiterium zamknięte rzędem kolumn i dwoma absydami
-schody poprzedzające wejście
6. KAPLICE
Plany centralne
Niewielkie rozmiary
Kopuła na bębnie
Kaplica Pazzich, przy Santa Croce, Florencja
-kopuła na Ŝaglach i bębnie, z latarnią
Tempietto, przy San Pietro In Montoro, Rzym 1502, Donato Bramante
-niewielkie rozmiary (4,5m średnicy pomieszczenia + kolumnada)
-kolumnada toskańska nad którą znajduje się taras
ARCHITEKTURA XV WIEKU
-odrzucenie dekoracyjności na rzecz prostoty, czytelności bryły
-inspiracja antykiem > harmonia i matematycznie wyliczone proporcje
-horyzontalizm
-rytm
-niewielkie rozmiary budowli
ARCHITEKTURA XVI WIEKU
-wpływ traktatu o architekturze Witruwiusza (Rzym, I w. p.n.e.)
-tzw. Wielki porządek – przeprowadzenie pilastrów / kolumn przez całą wysokość fasady
-piętrzenie porządków (jak w amfiteatrze Flawiuszów-Koloseum)
-monumentalizm nawet w małej bryle
-bryły zwarte zamknięte
-dekoracja ściśle podporządkowana architekturze
-załoŜenia centralne
Elementy konstrukcyjne i dekoracyjne:
załoŜenia centralne (np. Villa Rotona A.Palladio, Bazylika św. Piotra, Michał Anioł
Buonarroti)
kolumny z ozdobnym kapitelem
okna prostokątne lub z łukiem półkolistym (uznanym za bardziej harmonijny,
szlachetniejszy)
lunety w sklepieniu
arkady (np. Szpital niewiniątek, Florencja – Filippo Brunelleschi)
loggie
portyk
sklepienie zwierciadlane (ścięta kolebka)
sklepienie klasztorne – kopuła na Ŝaglach
sufity z kasetonami
balkony oparte na murach lub wiszące
tralki, balaski – pionowe elementy balustrad, najczęściej w formie kolumienek lub
połączonych dzbanków
obramowanie okien lub drzwi często zwieńczone tympanonem
gzyms wieńczący (pałac Medicich – później Ricardi, Michelozzo di Bartolomeo)
attyka – kamienna nastawa nad ostatnim piętrem
rustyka – sposób opracowania lica muru tak by sprawiał wraŜenie surowego kamienia
sgraffito – efekt barwnego, delikatnego reliefu powstały na skutek zdrapywania
odpowiednich warstw barwionego tynku