Pobierz PDF - Zerobarier.pl

Przewodnik po Dzielnicy Wola
Wola, jedna z 18 warszawskich dzielnic to dzielnica
wyjątkowa. Podobno to właśnie w zaułkach wolskich
podwórek, w pamięci mieszkańców tej części miasta
zachował się prawdziwy klimat Warszawy.
Początki tej części miasta kryją się odmętach historii. Dość
wspomnieć, że po raz pierwszy tereny dzisiejszej dzielnicy
wzmiankowane były w roku 1367. Wólkami lub Wolami
nazywano w tamtym czasie liczne miejsca na mapie Polski
i najczęściej oznaczały wsie zakładane na terenie
nieużytków i lasów. Centrum wsi Wielka Wola był niewielki
kościółek św. Wawrzyńca a najstarszą ulicą stał się trakt
w kierunku Wielkopolski, dzisiejsza ulica Wolska.
1. Pole Elekcyjne
Pierwsza wolna elekcja, w której mógł wziąć udział każdy
szlachcic polski, odbyła się w 1573 roku na prawym brzegu
Wisły, na błoniach pod wsią Kamion (teren dzisiejszego
praskiego Kamionka). Królem obrano wtedy księcia Henryka
Walezego, jego koronacja odbyła się w lutym 1574 roku, a
już w czerwcu tego samego roku władca uciekł do rodzinnej
Francji. Kolejną elekcję zwołano w listopadzie 1575 roku na
lewym brzegu Wisły. Odbyła się ona polu pomiędzy wsią
Wielka Wola a Warszawą. Tu właśnie, w latach 1575-1764,
szlachta decydowała o kolejnych wyborach władców: od
Stefana Batorego po Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Odstępstwem od tego zwyczaju było zwołanie wolnej elekcji
w 1733 roku na polach wsi Kamion. Przy poparciu saskich
dyplomatów i wojsk rosyjskich – władcą obwołano wtedy
Augusta III Mocnego. Równocześnie na wolskich polach
sukces odniósł Stanisław Leszczyński, który niedługo potem
musiał uciekać z kraju.
Dziesięć
z
dwunastu,
przeprowadzonych
w
Rzeczypospolitej, wolnych elekcji odbyło się na Woli. Na
terenie dawnego pola elekcyjnego, u zbiegu ulic Obozowej
i Gostyńskiej, wydarzenia te upamiętnia obelisk „Electio
Viritim”: „Obelisk Elctio Viritim wzniesiony w 400-lecie
stołeczności Warszawy na dawnym polu elekcyjnym
w miejscu szopy senatorskiej i koła rycerskiego gdzie w
latach 1575-1764 obrano 10 królów Polski”.
2. Powązki
Pierwszy cmentarz założony został na Powązkach w
listopadzie 1790 roku, na gruncie podarowanym przez
rodzinę Szymanowskich. W tym samym, 1792 roku,
ukończono budowę kościoła św. Karola Boromeusza wg
projektu Dominika Merliniego. W ciągu 200 lat istnienia
cmentarz był poszerzany 19 razy, obecnie zajmuje
powierzchnię 43 hektarów.
Pochowano tu słynnych Polaków, z których wielu spoczęło
w Alei Zasłużonych, założonej w 1925 roku. Po II wojnie
światowej w katakumbach powstało mauzoleum,
gdzie złożono prochy ofiar obozów koncentracyjnych.
3. Cmentarz Powstańców – ulica Wolska
Został założony 25 listopada 1945 roku. Pochowano tam
cywilne ofiary II wojny światowej oraz żołnierzy zabitych,
między innymi, podczas powstania warszawskiego. Ich
prochy zwożono tu z mogił wojennych rozsianych po całej
stolicy.
W założeniu z 1946 roku miało tu powstać mauzoleum wg
projektu Romualda Gutta i Aliny Scholtz. Na realizację tych
planów nie zgodziły się jednak ówczesne władze,
a prace na bardzo wczesnym etapie zostały wstrzymane.
W latach 1960-61 nekropolię częściowo uporządkowano.
Odpowiedzialny za ten projekt rzeźbiarz Tadeusz
Wyrzykowski wykorzystał pierwszą koncepcję parkucmentarza, dodając do niej projekty swojego autorstwa.
Każda ze 177 mogił zbiorowych została oznaczona
jednakowo wyglądającym pomnikiem – pionową, kamienną
płytą.
W 1973 roku na kurhanie, w którym pochowano prochy
ofiar II wojny światowej, ustawiono rzeźbę dłuta Gustawa
Zemły Polegli – Niepokonani. Konający wojownik broni
własnym ciałem i tarczą wyrwy w barykadzie. Było to
pierwsze,
powojenne
upamiętnienie
Powstania
Warszawskiego. Za pomnikiem umieszczono napis: „W tym
miejscu spoczywają prochy ponad 50 tysięcy Polaków,
cywilnych mieszkańców Warszawy oraz żołnierzy Armii
Krajowej, poległych za wolność Ojczyzny zamordowanych
przez Niemców podczas powstania warszawskiego w
sierpniu i wrześniu 1944 r. 6 VIII 1946 r. złożono tu 117
trumien z prochami osób zamordowanych i spalonych
przewiezionych między innymi: z siedziby gestapo
w Al. Szucha, ul. Wolskiej, ul. Górczewskiej, Parku
Sowińskiego, ze szpitala św. Stanisława (fabryka Franaszka),
ul. Moczydło, ul. Młynarskiej.” W 2015 roku cmentarz został
gruntownie przebudowany i uporządkowany.
4. Reduta Ordona
Słynna Reduta 54, opisana przez Adama Mickiewicza, mieści
się na terenie obecnej dzielnicy Ochota. Reduta wchodziła w
skład umocnień z czasów powstania listopadowego 1831
roku i osłaniała, odległy o 2 kilometry, szaniec wolski. Na
rogu ulic Mszczonowskiej i Włochowskiej, tuż obok peronu
WKD, ustawiono pomnik upamiętniający to wydarzenie.
Właściwy teren Reduty znajduje się o kilometr dalej –
w okolicy ronda Zesłańców Syberyjskich, przy ulicy na
Bateryjce.
5. Muzeum Powstania Warszawskiego
W budynku dawnej elektrowni tramwajowej wybudowanej
w 1908 roku, od 2004 roku mieści się Muzeum Powstania
Warszawskiego.
Na początku XX wieku powstały tu zabudowania o
charakterze przemysłowym oraz budynek administracyjnomieszkalny. Elektrownia została częściowo zniszczona na
początku wojny, a następnie zbombardowana w czasie
powstania warszawskiego. Pozostałe mury zostały przez
Niemców wysadzone w powietrze.
W ramach zmian powojennych elektrownia została
przekształcona w ciepłownię, a jej budynki zostały
parokrotnie przebudowane przez kolejnych właścicieli.
6. Kościół św. Wawrzyńca + Reduta Wolska – Wolska
140a
Historia tego kościoła zlokalizowanego niegdyś we wsi Wola
Wielka sięga XIV wieku. Samodzielną parafią został
ustanowiony w 1611 roku. Istniał tu wówczas drewniany
kościółek, który spłonął podczas Potopu Szwedzkiego (1666
rok). W tym samym miejscu, dzięki staraniom biskupa
Mikołaja Popławskiego, rozpoczęto w 1695 roku budowę
murowanej świątyni. Fundusze na ten cel przeznaczyła żona
króla Jana III Sobieskiego – Maria Kazimiera. Zawirowania
związane z wydarzeniami wojny północnej oraz
spustoszenie Woli zatrzymały prace budowane. Ostatecznie
kościół został ukończony w 1764 roku dzięki donacji Marii
Anny Brühl, żony ministra króla Augusta III.
W czasie kolejnych zrywów narodowych wolski kościół
służył powstańcom w celach obronnych. Jedną z reperkusji
po powstaniu listopadowym, było zamienienie świątyni na
cerkiew. W 1834 roku jej wyposażenie zostało usunięte, a
wnętrze dostosowano do potrzeb liturgii prawosławnej.
Teren wokół kościoła, czyli Redutę Wolską, zmieniono na
cmentarz.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w listopadzie
1923 roku, kardynał Kakowski. Wtedy też została ona
gruntownie przebudowana. Kościół został bardzo
zniszczony w wyniku II wojny światowej i powstania
warszawskiego.
Po zakończeniu wojny
świątynię
odbudowano,
przywracając
jej
oryginalną,
osiemnastowieczną, formę. Najcenniejszymi zabytkami
przechowywanymi w kościele są: „Męczeństwo św.
Wawrzyńca” Michaela Willmanna (1663) i kopia obrazu
Matki Boskiej Częstochowskiej pędzla profesora Leonarda
Torwirta. W ołtarzach bocznych znajdziemy przedstawienia
świętego Wawrzyńca (XVII wiek) oraz Serca Jezusowego
(pocz. XX wieku). Na jednej z zewnętrznych ścian kościoła
znajduje się tablica upamiętniająca 97 rocznicę śmierci
generała Sowińskiego.
7. Kercelak
Targ miejski, którego granice zostały wyznaczone przez
ulice Chłodną, Towarową, Okopową aż do Leszna (obecnie
al. Solidarności). Nazwa targowiska pochodzi od nazwiska
właściciela tych terenów Józefa Kercelego. W XIX wieku
znajdował się tu targ zbożowy. W dwudziestoleciu
międzywojennym dostępne tu było wszystko, co tylko
nadawało się do sprzedaży: artykuły spożywcze, stare
ubrania, zwierzęta…
Targ spłonął na początku wojny, ale już w listopadzie 1939
działały tu stoiska z artykułami konfiskowanymi przez
okupantów. Po raz kolejny Kercelak spalił się podczas
bombardowania sowieckiego we wrześniu 1942 roku. Został
zamknięty przez władze niemieckie kilka miesięcy przed
wybuchem powstania warszawskiego. Końcem Kercelaka
stała się w latach 40. XX wieku budowa trasy W-Z.
8. Fabryka Norblina
Właściwie Fabryka Metali kolorowych Norblin B-cia Buch i
T. Werner.
Pierwsza siedziba zakładu, w latach 1834-1882, mieściła się
przy ulicy Chłodnej 5. Od 1882 do 1948 firma funkcjonowała
pod adresem Żelazna 49/53. Pod koniec lat 40. XX wieku
spółkę znacjonalizowano i przekształcono w Walcownię
Metali „Warszawa”, która istniała pod tym adresem do 1982
roku. Później, do 2008 roku, działało tu Muzeum Przemysłu.
W 2012 roku zaprezentowano projekt przebudowy terenu,
zakładający stworzenie kompleksu biurowo-handlowego. W
lutym 2014 jedna zabytkowych hal fabryki została
rozebrana pod przebudowę ulicy Prostej. Obecnie
planowana jest tam budowa kompleksu handlowo –
usługowego.
9. Ulica Chłodna i getto warszawskie
Getto warszawskie utworzono jesienią 1940 roku na terenie
zachodniej dzielnicy żydowskiej (obecna Wola i część
Śródmieścia) w obrębie ulic: Bagno, pl. Grzybowski,
Elektoralna, pl. Bankowy, Ogród Krasińskich, Nowolipki,
Świętojerska, Freta, Sapieżyńska, Konwiktorska, Stawki,
Okopowa, Żelazna, Wronia, Waliców, Żelazna i Sienna. Do
dzielnicy aryjskiej należały dwie ulice wyłączone z terenu
getta: Plac Mirowski i część Chłodnej. Były to ważne trasy
komunikacyjne. W grudniu 1941 roku wyłączono z getta
obszar między ulicą Leszno a Grzybowską, co spowodowało
podział na małe i duże getto. W styczniu następnego roku
otwarto dla ruchu pieszego most nad ul. Chłodną, łączący
obydwie części getta. W lipcu 1942 roku rozpoczęła się
wielka akcja likwidacyjna, w wyniku której 254 tys. osób
wywieziono do obozu zagłady w Treblince. Podczas
deportacji na aryjską stronę uciekło 8 tys. osób. W getcie
legalnie zostało 35 tys. ludzi, a kolejne 25 tys. żyło
w ukryciu. Ostateczna likwidacja getta nastąpiła 19 kwietnia
1943 roku, wtedy też pozostali w getcie żydowscy
bojownicy z Żydowskiej Organizacji Bojowej i Żydowskiego
Związku Wojskowego stawili zbrojny opór i utrzymali się,
broniąc getta, do maja. Wykryci w bunkrach i schronach
zostali zabici na miejscu lub wysłani do Treblinki. Kolejnym
krokiem było całkowite zniszczenie zabudowań dzielnicy
zamkniętej, którego punktem kulminacyjnym było
wysadzenie Wielkiej Synagogi na Tłomackiem 19 kwietnia
1943 roku z rozkazu Jurgena Stroopa.
10.
Gazownia Warszawska + nieczynne zbiorniki na gaz
Na terenie dawnej „Fabryki Gazu na Czystem” przy ulicy
Kasprzaka
(niegdyś
Dworskiej),
znajdują
się
dziewiętnastowieczne zabudowania przemysłowe. To
pozostałości wolskiej gazowni na Czystem, która została
oddana do użytku jesienią 1887 roku. Jej teren zajął 3,5
hektara między wsią Wielka Wola a gminą Czyste.
Początkowo gazownia zaopatrywała w światło sieć latarni
miejskich. Z czasem jednak przybywało prywatnych
użytkowników chcących oświetlić swoje mieszkania, ogrzać
je lub ugotować posiłek. Gwałtowny rozwój gazownictwa w
okresie międzywojennym kiedy do stolicy niepodległego
państwa przyłączano nowe dzielnice. Gazownia działała
jeszcze w latach 50. XX wieku, kiedy produkowano tu gaz
uzyskiwany z węgla. Ostatecznie został on zastąpiony przez
tańszy gaz ziemny.
Nieczynne już zabudowania, takie jak kolektory gazowe
(widoczne między innymi z ul. Kasprzaka, okrągłe budynki),
neogotycka wieża ciśnień i komin zostały wpisane do
rejestru zabytków. Obecny właściciel, spółka PGNiG, planuje
przekształcenie
pozostałości
fabryki
na
centrum
konferencyjne.
11.
Kościół św. Wojciecha –Wolska 76
Prace nad budową kościoła rozpoczęto w 1898 roku wg
projektu architektonicznego Józefa Piusa Dziekońskiego.
Gwałtowny rozwój robotniczej Woli w okresie
międzywojennym
spowodował
decyzję
kardynała
Kakowskiego by w kwietniu 1927 roku powołać tu parafię.
W trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku kościół został
poważnie zniszczony. Do początku lat 40. msze odbywały się
w dolnym kościele. W czasie powstania warszawskiego
Niemcy utworzyli tu obóz przejściowy dla mieszkańców
Warszawy przed przesiedleniem ich do Pruszkowa.
W okresie powojennym kościół był stopniowo
odbudowywany i remontowany. W styczniu 1997 roku
przyznano mu relikwie św. Wojciecha.
12.
Dworzec Główny z muzeum Kolejnictwa
Znajduje się przy ul. Towarowej. W połowie XIX wieku jego
bocznice i hale towarowe były użytkowane przez kolej
Warszawsko-Wiedeńską. W latach międzywojennych
dworzec stał się stacją towarową. Oddany dla ruchu
pasażerskiego po II wojnie światowej, w lipcu 1945 roku. Do
otwarcia dworca Warszawa Centralna(1975 rok), działał
jako główny stołeczny dworzec. Później coraz bardzie tracił
na znaczeniu, stając się jednym z dworców podmiejskich.
Jeszcze podczas funkcjonowania dworca, w 1972 roku,
Dworzec Główny został przekształcony w Muzeum
Kolejnictwa. Ostatnie pociągi odjechały stąd w 1997 roku,
następnie większość peronów i torów rozebrano. Zostały
tylko instalacje, z których korzysta Muzeum.
13. Pomnik ludności
Powstania 1944
Woli
wymordowanej
podczas
U zbiegu ul. Leszno i al. Solidarności, odsłonięty w 2004
roku. Stworzony wg projektu rzeźbiarza Ryszarda
Stryjeckiego. Zaaranżowany fragment muru spalonego
budynku, widać ślady po kulach oraz efekty intensywnego
ostrzału, układające się w dziesięć sylwetek – ofiar. Na
pomniku wykuto dwa napisy, od strony zachodniej:
„Mieszkańcy Woli zamordowani w 1944 roku podczas
Powstania Warszawskiego”, a od strony wschodniej
"Pamięci 50 tysięcy mieszkańców Woli zamordowanych
przez Niemców podczas Powstania Warszawskiego 1944 r”.
14. Muzeum Woli – Srebrna 12
Pierwotnie pałacyk wybudowany w 1880 roku dla
rzeźbiarza Aleksandra Sikorskiego. Po jego śmierci (1881)
posesja przeszła na własność firmy kamieniarskiej. W 1895
roku kupił ją Maurycy Berman, w latach 1905-1929 była
własnością jego żony Cecylii. Od 1937 roku pałacyk
przeszedł na własność skarbu państwa. Do 1944 roku
znajdowała się tu siedziba Miejskiego Ośrodka Zdrowia,
później stacjonował tu jeden z oddziałów 1 baonu
zgrupowania Chrobry.
Po wojnie zlokalizowana tu była siedziba wydawnictwa RSW
„Prasa-Książka-Ruch”, a od 1974 roku – Muzeum Woli, jeden
oddziałów Muzeum Historycznego Warszawy.
15. Dom sierot Janusza Korczaka – Jaktorowska 6.
Przed wojną pod adresem Krochmalna 92. Budynek, oddany
do użytku w 1912 roku, powstał wg projektu Henryka
Steifelmana z inicjatywy żydowskiego Towarzystwa
„Pomocy dla sierot”. Działkę pod sierociniec zakupiono
w 1910 roku, a budowa ruszyła rok później. W komitecie
budowy znalazł się między innymi Janusz Korczak, lekarz,
pedagog i późniejszy kierownik Domu Sierot.
Na parterze budynku mieściły się klasy szkolne, kancelaria i
sala rekreacyjna, będąca jednocześnie stołówką. Pierwsze
piętro zajmowały sypialnie wychowanków, na drugim
znajdowały się pokoje dziewcząt oraz pokój Stefanii
Wilczyńskiej – wychowawczyni i osoby, która wspólnie
z Korczakiem kierowała instytucja. Pokój Janusza Korczaka
znajdował się na strychu. Placówka była koedukacyjna
i współprowadzona przez dzieci.
Po utworzeniu getta, w 1940 roku, dom sierot znalazł poza
jego obrębem. Niemcy nakazali przeniesienie sierocińca, tak
więc Korczak wraz z dziećmi znalazł schronienie w budynku
Państwowej Szkoły Handlowej Męskiej im. J. i M. Roeslerów,
przy ulicy Chłodnej 33. Kolejna przeprowadzka, rok później,
związana była z wyłączeniem tej części getta.
Wychowankowie Domu Sierot znaleźli wtedy schronienie w
Związku
Zawodowego
Pracowników
Handlowych,
Przemysłowych i Biurowych m. st. Warszawy przy Siennej
16. Stamtąd, w sierpniu 1942 roku, przepędzeni zostali na
Umschlagplatz skąd wywieziono ich do Treblinki.
16.
Kolonia Wawelberga – Górczewska 15 + cukiernia
Zagoździńskich
Trzy niemal identyczne ceglane budynki (Górczewska 15,
15a i Wawelberga 3) wybudowane zostały w latach 18981900 na 50 rocznicę założenia Domu Bankowego Hipolita
Wawelberga. Małżeństwo Wawelbergów ufundowało
pierwsze w Warszawie tanie mieszkania dla robotników.
Kolonia domów mieszkalnych przy Górczewskiej powstała
wg projektu Edwarda Goldberga. Do jej terenów należały
również pralnia, szkoła, łaźnia i czytelnia. Przy Górczewskiej
15 mieści się, działająca od 1925 roku, cukiernia
Zagoździńskiego. Pączkami z tej pracowni zachwycał się
między innymi marszałek Józef Piłsudski.
17.
Ulice Krochmalna i Żelazna
Ulica Krochmalna pierwotnie nazywana była Lawendową
lub Lawendowską, nazwa wtórna została nadana w 1770
roku i pochodzi od funkcjonującej tu wówczas fabryki
krochmalu. Pod koniec XVIII wieku znajdowały się tu 4
browary i około czterdziestu drewnianych domów, wtedy
też kilometr ulicy został wybrukowany. W dziewiętnastym
stuleciu między Żelazną i obecną ulicą Towarową
zlokalizowano 5 browarów, a na rogu ulicy Ciepłej –
magazyn. Do końca lat 20. XIX wieku wybudowano tu
między innymi ogromny browar czy fabrykę krochmalu
i farbki do bielizny. Na początku lat 60. Powstało kilka
domów mieszkalnych, resztę wybudowano pod koniec XIX
wieku.
Mieszkała tu głównie biedna ludność żydowska i taką też
Krochmalną sportretował w swoich książkach noblista Izaak
Baszewis Singer, niegdysiejszy jej mieszkaniec.
Ulica znalazła się na terenie tzw. małego getta (1940-1942),
a niemal cała zabudowa została zniszczona w 1944 roku.
Po wojnie powstało osiedle „Za Żelazną Bramą”,
piętnastopiętrowe bloki mieszkalne przeznaczone dla dużej
ilości mieszkańców.
Żelazna
Nazwa ulicy pochodzi od osiemnastowiecznej Żelaznej
Karczmy zlokalizowanej Siennej i Twardej. Oficjalną nazwę
nadano jej w 1770 roku. W 1805 roku przy ulicy Ceglanej
(obecnie Pereca) powstały Ogrody Urlychów, które później
zostały przeniesione na Górce. Pięć lat później u zbiegu
Żelaznej i Żytniej wybudowano pałacyk dyrektora Teatru
Narodowego w Warszawie Wojciecha Bogusławskiego.
W połowie XIX wieku nastąpił gwałtowny rozwój tutejszego
przemysłu – powstały zakłady przemysłowe, grabarnie,
wytwórnie metalowe. Tu powstała robotnicza Wola
i ruch robotniczy. Na początku XX wieku poprowadzono
tędy linię jednego z pierwszych tramwajów elektrycznych
Warszawie.
Pod koniec lat 20. zbudowano wiadukt nad wykopem kolei
średnicowej.
Jesienią 1940 odcinek Żelaznej miedzy ulicami Grzybowska i
Leszno (obecnie al. Solidarności), wschodnia strona ulicy
między Lesznem a Nowolipiem oraz część na północ od
Nowolipia znalazły się w obrębie getta warszawskiego. W
grudniu 1941 roku, kiedy wyłączono z getta nieparzystą
część
ulicy
na
jej
środku
stanął
mur.
W zachowanym budynku przy Żelaznej 103 mieściło się SDBefehlstelle, jednostka niemiecka odpowiedzialna za
kierowanie kierująca wielką akcją wysiedleńczą do obozu
zagłady w Treblince.
Zabudowa Żelaznej została zniszczona w czasie II wojny
światowej i podczas powstania warszawskiego. W okresie
powojennym wiele budynków zostało rozebranych. W
latach 70. wybudowano tu osiedle „Za Żelazną Bramą”. W
latach 90. wyburzano stopniowo stare domy, a na ich
miejsce powstały nowe plomby.
18.
Wolskie wiatraki
Niegdyś nieodłącznym elementem krajobrazu Woli były
wiatraki. Widoczne są na przykład, na obrazach Canaletta z
XVIII wieku. Olbrzymie, odkryte tereny znajdujące się po
zachodniej części miasta idealnie nadawały się na budowę
wiatraków, które napędzały wiejące od tej strony wiatry. Na
mapach tej części dzisiejszej Warszawy z roku 1856 roku
można doliczyć się 86 wiatraków. Ostatni, który stał przy
ulicy Bema dotrwał do początków XX wieku.
19. Kościół św. Augustyna
Świątynia, ufundowana przez Aleksandrę Potocką – wdowę
po Auguście Potockim, została zbudowana pod koniec XIX
wieku wg projektu Edwarda Cichockiego i Józefa Hussa. Plac
pod budowę kościoła podarował Józef Mikucki, urzędnik
warszawskiej kasy gubernialnej. Parafia powstała tu w 1903
roku, a kościół konsekrowano trzy lata później.
W 1940 roku, po utworzeniu getta warszawskiego, kościół
znalazł się w jego granicach i przez rok pełnił funkcję
sakralną. Później stał się kolejno magazynem mebli i stajnią.
W podziemiach świątyni urządzono wojskowy lazaret.
Mury kościoła przetrwały zarówno powstanie w getcie jak i
powstanie warszawskie. Charakterystyczna sylwetka
kościoła widnieje na wielu zdjęciach tuż powojennego
Muranowa.
Na użytek wiernych kościół oddano w 1947 roku, lecz prace
remontowe trwały niemal do końca lat 50.
20. Browar Haberbuscha
W 1846 roku działka przy ul. Krochmalnej, gdzie stał browar
spółki "Schöffer i Glimpf", została kupiona przez dawnych
pracowników tego zakładu – Konstantego Schielego
i Błażeja Haberbuscha, trzecim wspólnikiem został Henryk
Klawe. Browar przynosił takie dochody, że już w 1849 roku
została dokupiona sąsiadująca z tą działką posesja.
Dwadzieścia lat później Henryk Klawe został spłacony,
pełnoprawnymi właścicielami browaru stali się Haberbusch
i Schiele i ich potomkowie. Tak powstała jedna najbardziej
rozpoznawalnych, warszawskich marek piwa.
Kiedy kierowanie firmą przejęli synowie założycieli, browar
zaczął rozwijać się błyskawicznie, a sprzedaż piwa
przewyższała zdolności produkcyjne zakładu. Z tego
powodu, pod koniec XIX wieku, został on rozbudowany
i zmodernizowany. W 1907 roku połączono go z Browarem
Parowym Towarzystwa Akcyjnego W. Kijok.
Okres I wojny światowej przyniósł przedsiębiorstwu
ogromne straty. Dlatego też w 1919 roku zdecydowano
o połączeniu pięciu warszawskich browarów w spółkę
akcyjną „Zjednoczonych Browarów Warszawskich pod firmą
Haberbusch i Schele”. Produkcja została skoncentrowana w
browarze przy Krochmalnej.
II wojna światowa przerwała dobrą passę przedsiębiorstwa.
W październiku 1939 roku kontrolę nad zakładem przejęli
Niemcy, czego skutkiem była sprzedaż piwa głównie na
rynek Generalnego Gubernatorstwa. Część zabudowań
browaru spaliła się podczas powstania warszawskiego,
pozostałe podpalili Niemcy gdy po kapitulacji wywozili
ocalałe wyposażenie zakładu.
W 1946 roku browar upaństwowiono – od tej pory działał
jako Browary Warszawskie. Produkcja piwa w
odbudowanych halach ruszyła w sierpniu 1954 roku i
trwała do roku 2004.