Rola czynników siedliskowych w kształtowaniu struktury

„Rola czynników siedliskowych w kształtowaniu struktury
zgrupowań zooplanktonu skorupiakowego (Cladocera i Copepoda)
powyrobiskowych zbiorników wodnych”
Anna M. Basińska
Stypendystka projektu pt. „Wsparcie stypendialne dla doktorantów na kierunkach uznanych za
strategiczne z punktu widzenia rozwoju Wielkopolski”, Poddziałanie 8.2.2 Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki
Obecnie na świecie podkreśla się ogromną rolę drobnych zbiorników wodnych
w podnoszeniu różnorodności biologicznej i kształtowaniu krajobrazu. Dodatkowo stawy są
wykorzystywane gospodarczo i w celach ozdobnych. Istotna jest również potrzeba rekreacji
człowieka w miejscach zbliżonych do naturalnych, dlatego na terenach miast oblegane są
tereny zielone gdzie znajdują się zbiorniki wodne. Stawy śródpolne, śródmiejskie oraz leśne
tworzą łącznie większą powierzchnię niż wielkie jeziora, co sprawia że ich rola w obiegu
wody, biogenów oraz tworzenia mikroklimatu jest znaczna.
W celu poprawnego zarządzania takimi terenami oraz ich zachowania, niezbędne jest
w pierwszej kolejności poznanie biologii i ekologii organizmów je zasiedlających. Drobne
zbiorniki wodne są często jedynym miejscem występowania wielu gatunków ryb, płazów
i ptaków wodnych w miastach. Jednak do najliczniejszych przedstawicieli fauny wód słodkich
należą mikroskopijnej wielkości zwierzęta planktonowe. Najszerzej rozpowszechnione z nich
to wioślarki (Cladocera) i widłonogi (Copepoda), które przez wysokie liczebności stanowią
dużą biomasę w ekosystemach wodnych. Większość przedstawicieli zooplanktonu
odfiltrowuje z wody detrytus, bakterie i fitoplankton, co w fazie intensywnego rozwoju tych
zwierząt (tzw. „fazie czystej wody”) poprawia przejrzystość wody w zbiorniku. Ponadto
drobne skorupiaki są głównym pokarmem wielu gatunków ryb.
Obecnie jakość wód określana jest na podstawie wartości parametrów fizycznochemicznych, jednak metody oparte na analizach faunistycznych i florystycznych są bardziej
ekonomiczne, wiarygodne i prostsze. Także wśród wioślarek i widłonogów, stwierdzono
gatunki wskaźnikowe dla trofii, odczynu i zanieczyszczenia wód. Większość badań
zooplanktonu dotyczyła jednak gatunków pelagicznych, natomiast organizmy zasiedlające
strefy roślinne (litoralowe) nie podlegały analizom. Ponadto otoczenie drzew oraz obecność
Praca doktorska współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego
hydromakrofitów może buforować spływy ze zlewni, co poprawia kondycję ekologiczna
zbiornika. Wśród roślin wodnych stwierdza się bogate zgrupowania zooplanktonu, pomimo
ograniczających czynników tj. wysokich amplitud temperatur i wahań poziomu wody.
W związku z powyższym podjęto badania nad rolą czynników siedliskowych
w kształtowaniu zgrupowania litoralowego zooplanktonu drobnych zbiorników wodnych.
Pierwszym etapem pracy była dwuletnia analiza sześciu powyrobiskowych zbiorników
wodnych, usytuowanych na terenie Poznania. Po zaprzestaniu użytkowania stały się one
elementem krajobrazu i pomimo bliskości osiedli ludzkich, wykształciła się w nich ogromna
różnorodność biologiczna roślin i zwierząt.
Drugim etapem pracy jest seria doświadczeń laboratoryjnych. Skorupiaki planktonowe
zostały pozyskane z litoralu badanych stawów. Eksperymenty na wybranych gatunkach
litoralowych posłużą ustaleniu ich zakresów tolerancji na czynniki abiotyczne (temperatura,
pH, przewodnictwo elektrolityczne i stężenie tlenu) i biotyczne (rodzaj pokarmu
i konkurencja).
Podsumowanie wyników badań, stworzy możliwość właściwego zagospodarowania
przestrzennego terenów przyległych do zbiorników, w celu poprawy jakości wód
oraz zatrzymania ich degradacji. Rozpoznanie zależności troficznych między organizmami
posłuży planowaniu zabiegów biomanipulacyjnych, które są prostsze, tańsze i bardziej
bezpieczne dla ludzi i środowiska. Wielkopolska charakteryzuje się dużą liczbą drobnych
zbiorników wodnych. Utrzymanie ich jest istotne z punktu widzenia ochrony środowiska
i zdrowia publicznego, gdyż stawy są odbiorcami i magazynami wielu substancji biogennych
i zanieczyszczeń. Ponadto zachowanie ekosystemów wodnych jest kluczowe dla stosunków
wodnych Wielkopolski, regionu o największych deficytach wody w skali kraju. Wielkopolska
ma ogromny potencjał turystyczno-gospodarczy oraz naukowo-badawczy. Takie obszary
stwarzają duże możliwości edukacji przyrodniczej dzieci i młodzieży z miasta Poznania
i reszty Województwa.
Praca doktorska współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego
Fotografia obrazu mikroskopowego dwóch wioślarek
(Polyphemus pediculus i Ceriodaphnia sp.) (aut. A. Basińska)
Fotografie badanych starych glinianek na terenie Poznania: pierwszy zbiornik
w otoczeniu drzew, drugi otoczony przez trzcinowiska (aut. W. Basiński).
Praca doktorska współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego