POM Smoldzino - Urząd Gminy Smołdzino
Transkrypt
POM Smoldzino - Urząd Gminy Smołdzino
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI SMOŁDZINO NA LATA 2012-2020 (źródło: Urząd Gminy Smołdzino) Smołdzino 2012 Spis treści: 1. Wstęp …............................................................................................................................ 3 2. Charakterystyka miejscowości …...................................................................................... 4 3. Rys historyczny …............................................................................................................. 8 4. Analiza zasobów miejscowości …..................................................................................... 9 5. Analiza SWOT …...............................................................................................................11 6. Określenie szans rozwoju miejscowości oraz zagrożenia …..............................................11 7. Wykaz planowanych przedsięwzięć z podziałem na lata …............................................. 12 8. Wykaz planowanych przedsięwzięć – cele ….................................................................. 13 9. Podsumowanie …..............................................................................................................15 2 1. Wstęp: Opracowanie Planu Odnowy Miejscowości jest szansą na rozwój danej miejscowości, a jego wdrożenie oznacza konkretne korzyści dla lokalnej społeczności: – przede wszystkim daje możliwość korzystania z funduszy strukturalnych jak i z innych zewnętrznych źródeł finansowania konkretnych działań rozwojowych; – możliwości finansowania podjętych zadań wiążą się z rozwojem społeczno- gospodarczym miejscowości; – wybór właściwych zadań do realizacji spowoduje wzrost atrakcyjności życia społeczno-kulturalnego; – w trakcie wdrażania Planu nastąpi aktywizacja społeczności Smołdzina, a tym samym integracja mieszkańców związana z działaniami na rzecz własnego środowiska; – mieszkańcy posiądą umiejętność związaną z podziałem obowiązków wynikających z realizacją Planu; – zdobyte doświadczenia zaowocują w dalszych działaniach na rzecz wsi. 3 2. Charakterystyka miejscowości: Miejscowość Smołdzino usytuowana jest na Nizinie Gardeńsko – Łebskiej z najwyższym wzniesieniem morenowym górą Rowokół /115 m n.p.m/. Położona nad rzeką Łupawą, w środkowej części gminy w odległości 30 km od Słupska i 6 km od Morza Bałtyckiego w okolicy jezior Gardno, Łebsko, Dołgie Wielkie i Dołgie Małe. Położenie miejscowości Smołdzino (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). Smołdzino jest siedzibą gminy Smołdzino. We wsi znajduje się pięć sklepów spożywczoprzemysłowych, Zespół Szkolno-Przedszkolny, Centrum Kultury Rekreacji i Sportu, Muzeum Przyrodnicze Słowińskiego Parku Narodowego, Urząd Gminy, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, siedziba dyrekcji Słowińskiego Parku Narodowego, apteka, dwa zakłady opieki zdrowotnej, poczta, kościół, stacja paliw i bank. Smołdzino jest ośrodkiem administracyjnym, gospodarczym i usługowym o znaczeniu gminnym skupiającym szereg urządzeń i instytucji obejmujących swoim zasięgiem obszar całej gminy. Miejscowość pełni funkcję obsługi ruchu turystycznego dysponując dobrze rozwiniętą bazą noclegową i gastronomiczną. 4 Województwo Pomorskie Powiat Słupski Gmina Smołdzino Ludność 896 Rolnicy 101 Gospodarstwa agroturystyczne 10 Obiekty oferujące pokoje gościnne 16 Obiekty hotelarskie 1 Domki letniskowe 2 Schroniska młodzieżowe 1 Głównymi atrakcjami wsi są: – Kościół parafialny w Smołdzinie pod wezwaniem Trójcy Świętej wzniesiony w 1632 roku. W 1823 r. kościół przebudowano, a w 1874 r. dobudowano nawę poprzeczną. W kościele znajduje się wiele unikatowych zabytków: wczesnobarokowy ołtarz z bogatym wystrojem rzeźbiarskim oraz z portretami księżnej Anny i jej syna Ernesta Bogusława, przedstawionego jako dwunastoletniego chłopca, ambonę barokową z XVII w. oraz dzwon gdański z 1706 r. Dawniej na stropie kościoła widniało 49 obrazów o tematyce religijnej, dzieła prawdopodobnie malarza Foxkircha, po przeprowadzeniu prac konserwatorskich część z nich umieszczono na ścianach. Bogactwo obrazów i ornamentów wyróżniało kościół spośród innych kościołów wiejskich na terenie Pomorza. Kościół w Smołdzinie (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). 5 – Muzeum Przyrodnicze Słowińskiego Parku Narodowego w Smołdzinie - w obecnej siedzibie istnieje od 1974 r. Prezentuje ono przyrodę najważniejszych ekosystemów Słowińskiego Parku Narodowego. Ekspozycję muzealną początkowo podzielono na cztery działy: plaża, wydmy, jeziora oraz lasy. Z czasem powstały kolejne: ochrona przyrody i archeologia. W muzeum istnieje sala dydaktyczna z systemem audiowizualnym do prowadzenia zajęć kameralnych, prelekcji multimedialnych i projekcji filmów przyrodniczych. Obiekt częściowo przystosowany jest dla osób niepełnosprawnych. Muzeum Przyrodnicze Słowińskiego Parku Narodowego w Smołdzinie (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). – Elektrownia Wodna w Smołdzinie zbudowana w 1935 roku w pobliżu ujścia rzeki Łupawy do jeziora Gardno. Elektrownia jest najniżej położoną elektrownią na Łupawie. Pierwotne budowle hydrotechniczne służyły do piętrzenia wody dla napędu istniejącego tu wcześniej tartaku i młyna. Po likwidacji młyna w latach 50- tych ubiegłego stulecia budowle piętrzące służyły do piętrzenia wody dla nawodnień użytków rolnych. Konstrukcja ścian elektrowni w części nadziemnej murowana jest z cegły ceramicznej. Wyposażenie elektrowni stanowią dwie turbiny Francisa. Elektrownia Wodna w Smołdzinie (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). 6 - Góra Rowokół leżąca w okolicy Smołdzina, o wysokości 115m n.p.m. Na szczycie znajduje się wieża widokowa z której roztacza się rozległy widok na piękny pejzaż okolicy. Pokryte lasami tereny gminy stanowią znakomite miejsce wypoczynku. Pobliskie akweny przyciągają wędkarzy, a okoliczne lasy stanowią raj dla amatorów grzybobrania. W przeszłości był to ważny ośrodek pogańskiego kultu religijnego, ale także punkt nawigacyjny dla marynarzy i żeglarzy. Na południowo-wschodnim zboczu Rowokołu odkryto pozostałości kolistych wałów z IX-XI wieku z wielkim paleniskiem ofiarnym i szczątkami kości zwierzęcych. Na przełomie XII i XIII wieku wzniesiono na Rowokole kaplicę poświęconą św. Mikołajowi-patronowi żeglarzy. Do czasów Reformacji Rowokół, obok Góry Chełmskiej w Koszalinie i Św. Góry w Polanowie, był jednym z ważniejszych ośrodków kultu religijnego na Pomorzu Zachodnim, któremu kres położyło wprowadzenie na Pomorzu nauki Marcina Lutra. Rowokół (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). Budynek OSP w Smołdzinie (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). 7 3. Rys historyczny: Pierwsza historyczna wzmianka na temat Smołdzina pojawiła się w XIII wieku. Pierwotna nazwa wsi brzmiała Smolno, wywodziła się od rośliny zwanej smółd lub od smoły i została zapisana w 1281 r. Wówczas wieś należała do słupskich dominikanów. W 1291 roku książę Bogusław IV przekazał wieś klasztorowi cystersów w Oliwie, a w latach 1329-1341 wieś należała do zakonu krzyżackiego. W 1622 ziemia smołdzińska powróciła do rodów Gryfitów. Od średniowiecza ziemie wokół Smołdzina wraz z jeziorami były własnością książąt słupskich. Ostatnia księżna z rodu Gryfitów, Anna de Croy, spędziła tu ostatnie swoje lata. Księżna von Croy była fundatorką kościoła w Smołdzinie, który został wybudowany w 1632 r. W 1823 r. kościół rozbudowano, a w 1874 r. dobudowano nawę poprzeczną. Obecnie jest jedną z większych atrakcji turystycznych gminy. Smołdzino powstało u podnóża "Świętej góry Słowińców" Rowokołu (115 m n.p.m). Wzgórze to było miejscem praktyk religijnych pogan i chrześcijan. Znajdowała się tu często uczęszczana kaplica pielgrzymów, poświęcona św. Mikołajowi. Dawano z niej sygnały świetlne dla żeglarzy. Na przestrzeni XVI stulecia kaplica przestała istnieć, około 1530 r. zburzona została przez mieszkańców Smołdzina. Fragmenty ścian rozebrano w 1821 roku, a w kilka lat później rozebrano również fundament, materiał wykorzystano podobno do budowy innego budynku. Fakt znalezienia na tym miejscu ludzkich kości świadczy, iż dawniej znajdował się tu cmentarz. Dziś nie ma już śladów po kaplicy na wzgórzu Rowokół. 8 4. Analiza zasobów miejscowości: 1. Położenie w otulinie Słowińskiego Parku Narodowego i Obszarze Natura 2000; 2. Zabytkowy kościół parafialny z 1632 r. ufundowany przez księżną Annę de Croy pod wezwaniem Trójcy Świętej. Kościół jest orientowany, na linii północ-południe na planie krzyża; 3. Muzeum Przyrodnicze Słowińskiego Parku Narodowego w Smołdzinie; 4. Rzeka Łupawa przepływająca przez wieś. Na niej usytuowane są dwa, malownicze mosty, z których jeden wyłączony jest z ruchu samochodowego. Z drugiego można podziwiać jak funkcjonuje elektrownia wodna. Brzegi rzekli Łupawy są często doceniane przez turystów, którzy wypoczywając pływają kajakami bądź łowią ryby wraz z miejscowymi wędkarzami; 5. Elektrownia wodna na rzece Łupawa zbudowana w 1935 r. będąca częścią Szlaku Elektrowni Dorzecza Łupawy; 6. Przypałacowy park z wiekowymi drzewami i licznymi krzewami; 7. Szlaki turystyczne: przez miejscowość biegnie międzynarodowy szlak rowerowy wokół Bałtyku-R10, niebieski i żółty szlak turystyczny a także czarny szlak łącznikowy. Główne szlaki turystyczne biegną równolegle do brzegu morza, przecinając wzdłuż cały Słowiński Park Narodowy. Szlak łącznikowy umożliwia turystom dotarcie do głównych bram wejściowych SPN, a jego przebieg zapewnia połączenie pomiędzy Szlakiem Południowym i Południowym, co znacznie uatrakcyjnia i sprzyja wędrówkom po terenie SPN. W pobliżu Szlak Słowińców oraz Szlak Żelaznej Kurtyny, należący do europejskiej sieci szlaków rowerowych EuroVelo. Przez teren miejscowości biegnie również trasa Ścieżka przyrodniczej „Rowokół”, która zaczyna się od skweru przed budynkiem Dyrekcji SPN, dalej ulicami Smołdzina (Lipową i Kościuszki), a następnie malowniczą drogą wzdłuż rzeki Łupawy, skąd "jałowcowym jarem" poprzez zbiorowiska leśne na szczyt góry Rowokół i wieżę widokową. Jej przebieg częściowo pokrywa się z trasą niebieskiego szlaku turystycznego. Zakończenie ścieżki znajduje się obok stacji benzynowej przy drodze Smołdzino - Słupsk. 8. Stowarzyszenie Rozwoju Turystyki Wiejskiej Smołdzino "SŁOWINIEC", Stowarzyszenie Społeczno-Polityczne Młodzi Demokraci, Uczniowski Klub Sportowy Lekkiej Atletyki i Piłki Nożnej "ROWOKÓŁ" Smołdzino, Klub Sportowy „Rowokół”. 9 Zespół Szkolno-Przedszkolny w Smołdzinie (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). Oczyszczalnia ścieków w Smołdzinie (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). Urząd Gminy Smołdzino (źródło: Urząd Gminy Smołdzino). 10 5. Analiza SWOT : MOCNE STRONY - położenie geograficzne; - walory krajobrazowe; - szlaki turystyczne; - nie skażona przyroda; - czyste powietrze; - czysta plaża w odległości ok. 8 km; - wieś częściowo podłączona do kanalizacji; - oczyszczalnia ścieków; - kwatery agroturystyczne; - pensjonaty; - baza edukacyjna; - ośrodki zdrowia; - brak obiektów przemysłowych. SŁABE STRONY - duże bezrobocie; - zagrożenie patologiami; - starzejące się społeczeństwo; - sezonowość turystyki; - zły stan dróg i chodników; - niewielki procent skanalizowania; 6. Określenie szans rozwoju miejscowości oraz zagrożenia: Planowane inwestycje przyczynią się do rozwoju miejscowości i do zaspokojenia części potrzeb społeczności lokalnej jaki i turystów. SZANSE ROZWOJU - pozyskanie funduszy zewnętrznych na inwestycje; - budowa kanalizacji i wodociągu;; - naprawa infrastruktury drogowej i budowa nowych chodników; - wykonanie dodatkowych punktów świetlnych; - wszelkie działania mające na celu ochronę środowiska; - remonty budynków; - termomodernizacje; - budowa infrastruktury turystycznej. ZAGROŻENIA ROZWOJU - starzejące się społeczeństwo; - brak modernizacji sieci dróg; - zagrożenie patologią; - pogorszenie się warunków życia; mieszkańców (zubożenie); - niewykorzystanie możliwości pozyskania funduszy na inwestycje; - niewykorzystanie potencjału miejscowości; - niewykorzystanie zasobów ludzkich. Wizja rozwoju miejscowości: 1. Wieś będzie zadbana, zintegrowana i w miarę nowoczesna; 2. Stanie się wsią atrakcyjną dla mieszkańców obecnych oraz nowo osiadłych; 3. Społeczność będzie świadomie dbała o środowisko lokalne; 4. Wygoda i bezpieczeństwo przyczyni się do poprawy jakości życia mieszkańców Smołdzina oraz turystów przebywających na tym terenie oraz „odmłodzenie” społeczności. 11 7. Wykaz planowanych przedsięwzięć z podziałem na lata: LP 1 ZADANIE TERMIN REALIZACJI Budowa ciągu pieszo-spacerowego nad rzeką Łupawą; 2013/2014 2 Uporządkowanie Parku Wiejskiego; 2012/2013 3 Naprawa drogi do cmentarza wraz z budową chodników oraz utwardzeniem parkingu przy cmentarzu; 2015 4 Uporządkowanie części zabytkowej cmentarza i budowa lapidarium; 2013 5 Budowa drogi do ośrodka zdrowia; 2016 6 Utwardzenie ulicy Czubińskiego oraz drogi do niej równoległej; 2018/2020 7 Budowa stacji rowerowej; 2012/2013 8 Budowa stanicy kajakowej; 2012/2013 9 Budowa chodników wzdłuż ciągów dróg powiatowych i gminnych; 2014/2016 10 Budowa kanalizacji; 11 2013/2015 Budowa wodociągu na nowym osiedlu; 2013 12 Ogrzewanie kościoła-pompa ciepła; 2012/2013 13 Ukończenie segmentu Zespołu Szkolno-Przedszkolnego; 2014/2016 14 Rewitalizacja stadionu; 2014/2016 15 Budowa campingu naprzeciw Zespołu Szkolno-Przedszkolnego; 2015/2017 16 Nasadzenia roślin rodzimych w miejscach publicznych; 2012 17 Remont budynku OSP; 2017/2019 18 Remont budynku Centrum Kultury Sportu i Rekreacji; 2016/2018 19 Termomodernizacja budynku Zespołu Szkolno-Przedszkolnegowraz z przebudową systemu grzewczego (pompa ciepła, solary); 2013/2014 20 Rozbudowa istniejącego oświetlenia ulicznego o dodatkowe punkty świetlne; 2016/2020 21 Budowa parku zabaw dla dzieci; 2012/2013 22 Budowa ścieżki zdrowia dla dorosłych i młodzieży; 2018/2020 23 Renowacja zabytkowych organów kościelnych; 2013/2014 24 Porządkowanie przestrzeni publicznej. 2012/2020 12 8. Wykaz planowanych przedsięwzięć – cele: LP. ZADANIE CEL KWOTA 1 Budowa ciągu pieszo-spacerowego - organizacja aktywnego i zdrowego spędzania wolnego nad rzeką Łupawą. czasu przez mieszkańców; - wzrost atrakcyjności turystycznej; 200 000,00 2 Uporządkowanie Parku Wiejskiego. – estetyka terenu; – wzrost atrakcyjności miejsca zamieszkania; 200 000,00 3 Naprawa drogi do cmentarza wraz z budową chodników oraz utwardzeniem parkingu przy cmentarzu. Poprawa dostępu do cmentarza; 300 000,00 4 Uporządkowanie części zabytkowej cmentarza i budowa lapidarium. Zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń; 100 000,00 5 Budowa drogi do ośrodka zdrowia. Przyczyni się do bezpiecznego i komfortowego poruszania się mieszkańców; 100 000,00 6 Utwardzenie ulicy Czubińskiego oraz drogi do niej równoległej. Przyczyni się do bezpiecznego i komfortowego poruszania się mieszkańców po miejscowości; 1 500 000,00 7 Budowa stacji rowerowej. - organizacja aktywnego i zdrowego spędzania wolnego czasu przez mieszkańców; - wzrost atrakcyjności turystycznej; 150 000,00 8 Budowa stanicy kajakowej. - organizacja aktywnego i zdrowego spędzania wolnego czasu przez mieszkańców; - wzrost atrakcyjności turystycznej; - zagospodarowanie rzeki Łupawy; 200 000,00 9 Budowa chodników wzdłuż dróg gminnych i powiatowych. Poprawa bezpieczeństwa pieszych użytkowników drogi zmuszonych do poruszania się niebezpiecznym poboczem, a także podniesienie estetyki miejscowości; 500 000,00 10 Budowa kanalizacji. Dbałość o środowisko naturalne oraz komfort 9 300 000,00 mieszkańców; 11 Budowa wodociągu na nowym osiedlu. 12 Ogrzewanie kościoła-pompa ciepła. Dbałość o środowisko naturalne oraz komfort mieszkańców; 150 000,00 - zapewnienie warunków komfortowych w Kościele; - z uwagi na charakter zabytkowy, zmniejszenie wilgotności i tym samym uchronienie go od niszczenia; 300 000,00 13 Ukończenie budowy - poprawa warunków kształcenia; segmentu trzech pracowni. 14 Rewitalizacja stadionu. 1 300 000,00 - stworzenie specjalistycznych pracowni szkolnych; - przywrócenie dawnej świetności; - stworzenie warunków do aktywnego i zdrowego spędzania wolnego czasu przez mieszkańców; 500 000,00 15 Budowa campingu naprzeciw Zespołu SzkolnoPrzedszkolnego. 16 Nasadzenia roślin rodzimych w miejscach publicznych. 17 Remont budynku - stworzenie dogodnych warunków turystom odwiedzającym gminę samochodami campingowymi; 200 000,00 Poprawa wizerunku miejscowości, wzrost atrakcyjności miejsca zamieszkania; 50 000,00 Poprawa stanu technicznego budynku; 300 000,00 - poprawa stanu technicznego budynku; - wzrost atrakcyjności miejsca zamieszkania; - możliwość zaproponowania mieszkańcom różnorodnych form spędzania wolnego czasu; 300 000,00 OSP. 18 Remont budynku Centrum Kultury Sportu i Rekreacji. 19 Termomodernizacja - poprawa komfortu uczących się dzieci; budynku Zespołu - zmniejszenie emisji CO₂,; Szkolno- oszczędność energii; Przedszkolnegowraz z przebudową systemu grzewczego (pompa ciepła, solary). 20 Rozbudowa 500 000,00 Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców i turystów; 300 000,00 Zapewnienie najmłodszym mieszkańcom miejscowości bezpiecznego, atrakcyjnego spędzania czasu przez zabawę pod okiem rodziców w miejscu zorganizowanym i spełniającym wszelkie wymogi bezpieczeństwa; 50 000,00 - kształtowanie postaw proekologicznych w zakresie zdrowego stylu życia; - stworzenie warunków do aktywnego i zdrowego spędzania wolnego czasu przez mieszkańców; 150 000,00 - ochrona przed zniszczeniem; - zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń; 50 000,00 – poprawa estetyki terenu; – wzrost atrakcyjności miejsca zamieszkania. 150 000,00 istniejącego oświetlenia ulicznego o dodatkowe punkty świetlne. 21 Budowa parku zabaw dla dzieci. 22 Budowa ścieżki zdrowia dla dorosłych i młodzieży. 23 Renowacja zabytkowych organów kościelnych. 24 Porządkowanie przestrzeni publicznej. 14 9. Podsumowanie: Tabelka zasobów oraz wizji ich wykorzystania Diagnoza aktualnej sytuacji (jak jest obecnie?) Co wyróżnia niewykorzystany potencjał miejscowość? przyrodniczy, historyczny, kulturowy i społeczny; Jakie pełni mieszkaniowe; turystyczne funkcje? Kim są jej rolnicy, pracownicy, mieszkańcy? emeryci, renciści, bezrobotni, młodzież; Co daje utrzymanie mieszkańcom wsi? Co ma ją wyróżniać? Wizja stanu docelowego (jak chcemy, by było?) walory turystyczne, potencjał społeczny; Jakie ma pełnić funkcje? Kim mają być mieszkańcy? W jaki sposób ma być zorganizowana wieś? Jakie organizacje mieszkańców mają być powołane? stowarzyszenia kulturalne i turystyczne; W jaki sposób mieszkańcy rozwiązują problemy? praca w gospodarstwach rolnych, sferze produkcyjno – usługowej poza wsią; turystyka;emerytury, renty, pomoc społeczna, zasiłki dla bezrobotnych; Rada Sołecka, Stowarzyszenie Rozwoju Turystyki Wiejskiej Smołdzino "SŁOWINIEC", Stowarzyszenie SpołecznoPolityczne Młodzi Demokraci, Uczniowski Klub Sportowy Lekkiej Atletyki i Piłki Nożnej "ROWOKÓŁ" Smołdzino, .Klub Sportowy „Rowokół”. sporadyczne zebrania wiejskie, indywidualne interwencje u władz gminy; W jaki sposób mają być rozwiązywane problemy ? Jak wygląda nasza wieś? wieś o rozległej zabudowie; Jak ma wyglądać nasza wieś? Jaki jest stan otoczenia i środowiska? czyste środowisko, brak zanieczyszczeń, w pobliżu wsi liczne tereny zielone, ścieżki rowerowe, Słowiński Park Narodowy; Jaki ma być stan otoczenia i środowiska? okresowe spotkania i zebrania wiejskie, spotkania z władzami gminy, współpraca z sąsiednimi miejscowościami, zwiększenie przepływu informacji między mieszkańcami; estetycznie zagospodarowane posesje, segregacja odpadów i utrzymanie w czystości wsi, remont budynków, remont chodników, remont dróg; czyste i przyjazne środowisko dla ludzi i przyrody, wykorzystanie naturalnych walorów przyrodniczych i turystycznych; Jak zorganizowani są mieszkańcy? Jakie organizacje działają? Co się dzieje w miejscowości? Co ma dawać utrzymanie mieszkańcom? mieszkaniowe, kulturalne, turystyczne, rolnicze; zintegrowani mieszkańcy wsi, podnoszący swoje kwalifikacje, zaangażowani w życie wsi, podniesiony poziom wykształcenia, aktywna młodzież; praca w gospodarstwach rolnych, sferze produkcyjno – usługowej, we wsi i poza wsią, działalność gospodarcza, turystyka I agroturystyka; 15 Jaki jest stan rolnictwa w miejscowości? typowe gospodarstwa rolne o dobrych glebach; Jakie ma być rolnictwo ? innowacyjne, ekologiczne; Jakie są powiązania komunikacyjne? zbyt rzadkie połączenia komunikacji autobusowej; Jakie mają być powiązania komunikacyjne? regularne połączenia komunikacyjne do pobliskiego miasta i do każdej miejscowości gminy; zajęcia w świetlicy wiejskiej, plac zabaw, boisko sportowe i wielofunkcyjne, udział w rozgrywkach sportowych, koła zainteresowań; ścieżki rowerowe, udział w imprezach folklorystycznych, agroturystyka, różnorodne zaplecze gastronomiczne, camping, spływy kajakowe, wędkarstwo. Co proponujemy dzieciom i młodzieży? Co proponujemy turystom? ścieżki rowerowe; aktywne spędzanie wolnego czasu na boisku „Orlik”; świeże powietrze, nie zanieczyszczone przez fabryki; ścieżki rowerowe i szlaki turystyczne. Co zaproponujemy dzieciom i młodzieży? Co możemy zaproponować turystom? 16