pobierz - Gmina Krzymów

Krzysztof MORALEWSKI
More SFC
CHARAKTERYSTYKA OGÓLNEJ SPRAWNOŚCI
FIZYCZNEJ DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW W WIEKU
14-16 LAT Z TERENU GMINY KRZYMÓW
Wstęp
Sprawność fizyczna jest oznaką zdrowia, prawidłowego funkcjonowania serca, płuc
i mięśni. Każdą pracę czyni lżejszą, daje poczucie własnej wartości. Sprawność fizyczna jest
częściowym, lecz istotnym obrazem stanu zdrowia.1
Pojęcie sprawności fizycznej wiąże się zazwyczaj nie tylko z funkcją aparatu ruchu,
ale z biologicznym działaniem całego organizmu. Podłożem są określone predyspozycje
i funkcje ustroju, a po stronie przejawów sprawność fizyczna wyraża się w określonych
efektach motorycznych.2
Do oceny sprawności fizycznej rozumianej jako zaradność ruchowa zwykle
wykorzystuje się specjalne wymyślone próby. Są to zadania stawiające przed testowanym
określone wymagania w zakresie siły, szybkości, wytrzymałości, równowagi, gibkości lub
umiejętności wykonywania złożonych ruchowo czynności. Kto lepiej poradzi sobie
z rozwiązaniem tych zadań i uzyska wyższy rezultat, ten jest sprawniejszy.3
Uczniowie z terenu gminy Krzymów ze względu na usytuowanie szkół, do których
uczęszczają stanowią interesujące środowisko do prowadzenia badań. Czynnik środowiskowy
w tym przypadku lokalizacja placówek na odmiennych od siebie terenach (wiejski
i podmiejski) niewątpliwie wpływa na stan ogólnej sprawności fizycznej.
Głównym celem pracy było określenie poziomu ogólnej sprawności fizycznej
w rozróżnieniu na poszczególne grupy wiekowe oraz czynnik środowiskowy. Celem
dodatkowym było określenie trendu ogólnej sprawności wśród badanych.
Materiał i metody badań
Badaniami objęta została młodzież gimnazjalna z terenu gminy Krzymów
uczęszczająca do różnych placówek oświatowych zlokalizowanych w miejscowości Brzeźno
(teren podmiejski) oraz Krzymów (teren wiejski).
Badania zostały przeprowadzone na przełomie maja i czerwca 2011 roku
w Gimnazjum w Brzeźnie i Gimnazjum w Krzymowie. Szkoły te posiadają zbliżone warunki
lokalowe oraz wyposażenie co pozwoliło na przeprowadzenie poszczególnych prób zdolności
motorycznych w porównywalnych warunkach. Łącznie zbadano 275 osób w tym 131
dziewcząt i 144 chłopców. Podkreślić należy, że badaniu zostali poddani wszyscy
gimnazjaliści z terenu gminy Krzymów poza tymi, którzy legitymowali się zwolnieniami
lekarskimi lub byli nieobecni w dniach przeprowadzania testu.
1
Karpowicz M., Strzelczyk R., Charakterystyka wybranych elementów sprawności fizycznej kandydatów na
studia w AWF w Poznaniu, [w:] Wybrane aspekty kultury fizycznej – stan i perspektywy (red. Kwieciński J.,
Tomczak M.), PWSZ w Koninie, 2009, s. 7.
2
Osiński W., Antropomotoryka, AWF Poznań, 2003, s. 19.
3
Przewęda R., Dobosz J., Kondycja fizyczna polskiej młodzieży, AWF Warszawa, 2007, s. 16.
Badani zostali pogrupowani według wieku kalendarzowego, zgodnie z przyjętymi
zasadami w badaniach rozwojowych. Wiek każdego dziecka obliczano z dokładnością do
0,01 roku życia a następnie zaliczano go do odpowiedniej grupy wiekowej. Kierowano się
przy tym zasadą, że do grupy 14-latków zaliczano badanych mieszczących się w przedziale
13,50 do 14,49 lat. Analogicznie postępowano w pozostałych kategoriach wiekowych.
Tab. 1. Liczebność badanych (źródło: opracowanie własne)
Gimnazjum Krzymów
Szkoła / Gimnazjum Brzeźno
Ogółem
Płeć
Dziewczęta Chłopcy Dziewczęta Chłopcy
Wiek
Liczebność Liczebność Liczebność Liczebność Liczebność
87
14
18
20
27
22
100
15
18
23
28
31
88
16
22
12
18
36
Ogółem
58
55
73
89
275
Poziom ogólnej sprawności fizycznej zmierzono za pomocą Międzynarodowego Testu
Sprawności Fizycznej, który składa się z ośmiu prób:4
1. Bieg na dystansie 50m [s]
Na komendę „na miejsca” ćwiczący staje nieruchomo przed linią startową w pozycji
wykrocznej (tzw. start wysoki) na sygnał wybiega i z największą prędkością przebywa
wyznaczony dystans, który powinien być dłuższy niż 50m, np. 60m. Wynik mierzy się
w momencie przekroczenia linii 50m. Sygnałem do startu może być strzał z pistoletu
startowego lub znak, dobrze widoczny dla mierzących czas. Jednocześnie może biec trzech
ćwiczących, ale wtedy każdy z nich musi mieć odrębnego chronometrażystę. Warunki
atmosferyczne – bez nadmiernego wiatru, deszczu i skrajnych temperatur. Marą próby jest
krótszy czas z dwóch biegów mierzony z dokładnością do 0,1s.
2. Skok w dal z miejsca [cm]
Skocznia z piachem i belką do odbicia ewentualnie odpowiednia nawierzchnia
syntetyczna z wyznaczoną linią, taśma miernicza, grabie. Próbę można też przeprowadzić
w sali. Wtedy potrzebne jest nieśliskie podłoże i dwa twarde, podłożone wzdłuż jeden na
drugim materace. Przed materacami w odległości około jednego metra, prostopadle do ich
dłuższej osi wyznaczona jest linia startowa. Ćwiczący staje w małym rozkroku z ustawionymi
równolegle stopami na belce lub przed linią startową, następnie pochyla tułów, ugina nogi
(półprzysiad) z równoczesnym zamachem obu rąk dołem w tył, po czym wykonuje wymach
rąk w przód i odbijając się jednocześnie energicznie od podłoża skacze jak najdalej. Długość
skoku mierzy się od wyznaczonej linii (belki) do najbliższego śladu pozostawionego przez
piętę skaczącego. Jeżeli skaczący po wykonaniu skoku przewróci się do tyłu, wówczas skok
powtarza. Z dwóch wykonywanych skoków zanotowany zostaje dłuższy z dokładnością do
1cm.
3. Pomiar siły dłoni [kG]
W czasie wykonywania tej próby ćwiczący stoi w małym rozkroku. Sprawniejszą ręką
obejmuje wcześniej sprawdzony dynamometr dłoniowy tak, aby palce i dłoń ściśle do niego
przylegały. Oba ramiona opuszczone zostają swobodnie wzdłuż tułowia przy czym ręka
z dynamometrem utrzymywana jest w pewnej odległości od ciała. Ćwiczący ściska
dynamometr z maksymalną siłą. Wykonuje się dwie próby ręką silniejszą a uwzględnia wynik
lepszy. Próbę należy przeprowadzać w warunkach zapewniających całkowitą koncentrację
4
Pilicz S., Przewęda R., Dobosz J., Nowacka-Dobosz S., Punktacja sprawności fizycznej młodzież polskiej wg
Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej Kryteria pomiaru wydolności organizmu Testem Coopera,
Studia i Monografie, AWF Warszawa, 2005, s. 11-19.
uwagi. Zalecane jest stosowanie dynamometrów o regulowanej szerokości uchwytu, która
może być dostosowywana do wielkości dłoni.
4. Pomiar siły względnej
Dziewczęta – zwis na ugiętych rękach [s]
Drążek poziomy umocowany na wysokości dosiężnej, czasomierz, materac do
lądowania (zeskoku), magnezja lub talk. Jeżeli nie ma drążka należy sporządzić zastępczą
żerdź umocowaną poziomo. Zadanie polega na jak najdłuższym utrzymaniu się w zwisie na
drążku o kończynach górnych ugiętych w stawach łokciowych. Przystępując do próby,
ćwiczący chwyta drążek nachwytem, palcami od góry i kciukiem od dołu, na szerokości
barków tak aby jego broda znalazła się powyżej drążka. Próba rozpoczyna się w chwili gdy
ćwiczący samodzielnie zawiśnie na drążku a kończy się kiedy jego oczy znajdują się poniżej
drążka. Próbę wykonuje się jeden raz a jej miarą jest czas mierzony w sekundach.
Chłopcy – podciąganie na drążku [liczba powtórzeń]
Drążek poziomy umocowany na wysokości doskocznej, materac do lądowania
(zeskoku), magnezja lub talk. Jeżeli nie ma drążka należy sporządzić zastępczą żerdź
umocowaną poziomo. Ćwiczący chwyta drążek na szerokości barków (z podskoku lub
taboretu) nachwytem palcami od góry i kciukiem od dołu i wykonuje zwis. Na sygnał zgina
ręce w stawach łokciowych i podciąga proste ciało tak wysoko, aby broda znalazła się nad
drążkiem, po czym powraca do zwisu. Czynność tę powtarza bez przerwy tyle razy ile może.
Próbę wykonuje się jeden raz. Próba zakończona jest wtedy kiedy ćwiczący pozostaje
w zwisie dłużej niż 2 sekundy lub pomimo dwukrotnych wysiłków nie może umieścić brody
ponad drążek. Próbę przerywa się również, jeżeli ćwiczący przy uginaniu kończyn górnych
pomaga sobie wymachami kończyn dolnych. Na wynik próby składa się liczba podciągnięć
w których ćwiczącemu udało się umieścić brodę ponad drążek.
5. Bieg na dystansie 4 razy 10m z przenoszeniem klocków [s]
Czasomierz, dwa klocki drewniane o wymiarach 5x5x5 cm, równy teren o nieśliskiej
powierzchni z dwiema liniami odległymi od siebie o 10m. Ćwiczący staje w pozycji
wykrocznej (start wysoki) przed linią początkową oczekując na sygnał startu. Po sygnale
rozpoczyna bieg do drugiej linii. Za nią położone są dwa klocki. Wykonujący próbę podnosi
jeden z klocków, biegnie z nim z powrotem do linii startu, kładzie klocek za linię, biegnie
znów do linii końcowej i podnosi drugi klocek, który przenosi i kładzie tak jak poprzedni.
Gdy klocek będzie wyrzucony, a nie położony za linią, próbę uznajemy za nieważną i należy
ją powtórzyć. Buty i podłoże na jakim przeprowadzamy próbę nie mogą być śliskie. Z dwóch
wykonywanych prób notujemy lepszy czas z dokładnością do 0,1s.
6. Siady z leżenia tyłem wykonane w czasie 30s [ilość powtórzeń]
Czasomierz, twardy materac lub karimata. Ćwiczący kładzie się na plecach na
materacu lub karimacie tak, aby nogi były ugięte w stawach kolanowych pod kątem 90 stopni,
a stopy rozstawione na odległości około 30cm. Dłonie splecione palcami kładzie na karku.
Partner klęka przy stopach leżącego i przyciska je, aby dotykały całą podeszwą podłoża. Gdy
są przygotowani do rozpoczęcia próby na uzgodniony sygnał ćwiczący unosi tułów do siadu
i dotyka łokciami kolan, a następnie natychmiast (bez żadnej przerwy) powraca do leżenia na
plecach i znowu wykonuje siad. Czynność tę powtarza tak szybko jak może w czasie 30
sekund. Plecy za każdym razem muszą wracać do pozycji wyjściowej tak aby umożliwić
splecionym palcom kontakt z podłożem. Używanie łokci do odpychania się od materaca jest
niedozwolone. Ćwiczący wykonuje próbę bez przerwy tylko jeden raz. Liczymy wykonywane
skłony w czasie 30 sekund. Ich liczba jest miarą próby.
7. Skłon tułowia w przód w staniu [cm]
Taboret lub stabilna ławka gimnastyczna z przymocowaną prostopadle do ich
powierzchni listwą lub linijką z naniesioną podziałką centymetrową. Najwygodniej ze
względu na prowadzony pomiar jest tak umieścić skalę, by punkt 0 był na poziomie taboretu
lub ławki, w górę były zaznaczone kolejne wartości ujemne co jeden cm zaś w dół dodatnie.
Ćwiczący staje bez obuwia na taborecie lub ławce, tak aby palce stóp znalazły się równolegle
z krawędzią taboretu. Stopy złączone, nogi proste w stawach kolanowych. Z tej pozycji
ćwiczący wykonuje ruchem ciągłym skłon w przód tak, aby sięgnąć palcami jak najniżej.
Taką pozycję maksymalnego skłonu należy utrzymać przez 2 sekundy. Jeżeli ćwiczący
w skłonie wykonanym ruchem ciągłym sięgnie płaszczyzny na której stoi otrzymuje wynik 0.
Za każdy centymetr osiągnięty poniżej poziomu płaszczyzny taboretu lub ławki otrzymuje
punkt dodatni. Za każdy centymetr brakujący do poziomu stania punkt ujemny. Próba jest
nieważna, jeżeli w czasie skłonu nogi są ugięte w stawach kolanowych. Niedozwolone są
także wszystkie gwałtowne ruchy w czasie skłonu. Wykonuje się dwie próby i zapisuje wynik
lepszy.
8. Biegi przedłużone [s] (dziewczęta 800m, chłopcy 1000m)
Najlepiej jest prowadzić próbę na bieżni lekkoatletycznej. Jeżeli nie ma bieżni bieg
można wykonać na równym twardym podłożu. Wskazane jest wówczas wytyczenie
zamkniętego toru o odpowiedniej długości, bez ostrych zakrętów. Ćwiczący stoi w pozycji
wykrocznej przed linią startową (tzw. start wysoki) i na sygnał przebywa wyznaczony dystans
w jak najkrótszym czasie. Trasa winna być płaska i w dobrym stanie. Ćwiczący wykonuje
jedną próbę. Uzyskany czas biegu zapisuje się z dokładnością do 1s. Wynik ten jest miarą
próby.
Wyniki uzyskane w poszczególnych próbach przez badanych zostały przeliczone na
punkty zgodnie z tabelami przeliczeniowymi dla wieku kalendarzowego.
Ocena sprawności fizycznej za pomocą tych tablic polega na tym, że uczeń –
uczennica wykonuje próbę ruchową zgodnie z opisem, a następnie uzyskany wynik przelicza
się na punkty w skali od 1 do 100. Na cały MTSF składa się osiem prób ruchowych, toteż dla
oceny ogólnej sprawności ucznia zsumowano punkty uzyskane za każdą próbę.5
Uzyskana łączna liczba punktów charakteryzuje poziom ogólnej sprawności fizycznej.
Oceny dokonano w oparciu o tabelę nr 2, w której przedstawiono wartości punktowe dla
trzech kategorii ogólnej sprawności fizycznej (niski, średni, wysoki). Analizę istotności różnic
dokonano w oparciu o test t-Studenta dla prób niezależnych.
Tab. 2. Normy klasyfikacyjne w MTSF6
Poziom sprawności
Liczba punktów
Wysoki
481 i więcej
Średni
320-480
Niski
319 i mniej
Wyniki
Przeprowadzony Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej określił poziom ogólnej
sprawności fizycznej badanych dziewcząt i chłopców z dwóch odmiennych od siebie
środowisk tj. wiejskiego i podmiejskiego w granicach jednej gminy. Wyniki badań zostały
przedstawione w postaci graficznej (ryc. 1 i 2) oraz tabelarycznej (tab. 3).
5
Pilicz S., Przewęda R., Dobosz J., Nowacka-Dobosz S., Punktacja sprawności fizycznej młodzież polskiej wg
Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej Kryteria pomiaru wydolności organizmu Testem Coopera,
Studia i Monografie, AWF Warszawa, 2005, s. 6.
6
Talaga J., Sprawność fizyczna ogólna – testy, Poznań, 2004, s. 107.
Międzynarodowy Test Sprawności
Fizycznej [pkt]
Ogólna sprawność fizyczna wśród badanych dziewcząt kształtowała się różnie
w poszczególnych grupach wiekowych. Wartości średnie uzyskanych punktów
w przeprowadzonym teście w przypadku dziewcząt z terenu wiejskiego (Krzymów) maleją
wraz z wiekiem co oznacza regres. Trend ten uwidacznia pogarszanie się ogólnej sprawności
fizycznej wraz z upływem czasu. Odwrotną tendencję zaobserwowano u dziewcząt
uczęszczających do gimnazjum znajdującego się na terenie podmiejskim (Brzeźno). W tym
przypadku ogólna sprawność fizyczna badanych rośnie wraz z wiekiem. Występujące różnice
były statystycznie istotne na poziomie p≤0,01 w grupie dziewcząt 14 i 16 letnich.
500,00
450,00
Brzeźno
400,00
Krzymów
350,00
300,00
14
15
16
wiek [lata]
Ryc. 1. Wartości średnie uzyskanych punktów w Międzynarodowy Teście Sprawności
Fizycznej dziewcząt 14-16 letnich (opracowanie własne)
W przypadku rezultatów uzyskanych przez chłopców w ramach przeprowadzonego
Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej stwierdzono, że wartości średnie rosną wraz
z wiekiem (ryc. 2). Trend ten oznacza progres ogólnej sprawności fizycznej wraz z procesem
dojrzewania. Wśród chłopców wyższą ogólną sprawnością fizyczną we wszystkich grupach
wiekowych charakteryzowali się gimnazjaliści uczęszczający do gimnazjum zlokalizowanego
na terenie wiejskim (Krzymów). Na podstawie przeprowadzonej analizy nie stwierdzono
istotnych statystycznie różnic.
Międzynarodowy Test Sprawności
Fizycznej [pkt]
500,00
450,00
Brzeźno
400,00
Krzymów
350,00
300,00
14
15
16
wiek [lata]
Ryc. 2. Wartości średnie uzyskanych punktów w Międzynarodowy Teście Sprawności
Fizycznej chłopców 14-16 letnich (opracowanie własne)
Zgodnie z przyjętą metodologią w tabeli nr 3 przedstawiono w postaci procentowej
charakterystykę poziomu ogólnej sprawności badanych dziewcząt i chłopców. Uzyskane
wyniki przez poszczególne grupy badanych różnią się od siebie. Wśród dziewcząt niski
poziom ogólnej sprawności fizycznej przejawiało 15,52% z Brzeźna (teren podmiejski) oraz
9,59% z Krzymowa (teren wiejski). W grupie chłopców wysoki poziom ogólnej sprawności
fizycznej prezentowało 16,46% badanych z Krzymowa oraz tylko jeden uczeń z Brzeźna co
w przeliczeniu stanowi 1,82%!
Tab. 3. Charakterystyka poziomu ogólnej sprawności fizycznej badanych dziewcząt
i chłopców w wieku 14-16 lat z terenu gminy Krzymów (opracowanie własne)
Grupa
Brzeźno
n=58
Krzymów
n=73
Poziom ogólnej sprawności fizycznej
Niski
Średni
Wysoki
Dziewczęta
15,52%
68,97%
15,52%
9,59%
78,08%
12,33%
Chłopcy
Brzeźno
n=55
Krzymów
n=79
16,36%
81,82%
1,82%
12,66%
70,89%
16,46%
Podsumowanie
Liczba punktów uzyskanych przez dziewczęta w MTSF wskazuje, że zdecydowana
większość z nich charakteryzuje się średnim poziomem ogólnej sprawności fizycznej. Fakt
ten należy uznać za zadowalający w dobie pogarszania się ogólnej sprawności fizycznej
dzieci i młodzieży wraz z rozwojem cywilizacyjnym. W grupie dziewcząt z terenu wiejskiego
(Krzymów) zaobserwowano regres poziomu ogólnej sprawności fizycznej wraz z wiekiem.
Trend ten uznano za niepokojący i powinien zostać odwrócony na tym etapie wychowania
fizycznego młodzieży.
Wśród chłopców wyniki badań wskazały, że średni poziom ogólnej sprawności
fizycznej wzrasta wraz z wiekiem. We wszystkich badanych grupach chłopców stwierdzono,
że wyższe wyniki w przeprowadzonym MTSF uzyskali gimnazjaliści z terenu wiejskiego
(Krzymów) od swoich rówieśników z terenu podmiejskiego (Brzeźno). Wartym podkreślenia
jest fakt odnotowania tylko jednego ucznia na 55 badanych chłopców z Gimnazjum
w Brzeźnie, który charakteryzował się wysokim poziomem sprawności fizycznej.
Duże zaangażowanie ze strony nauczycieli wychowania fizycznego nie zawsze
przekłada się na uzyskane wyniki co potwierdziły przeprowadzone badania, jednakże ciężka
praca owocuje co widoczne jest szczególnie w przypadku dziewcząt z terenu podmiejskiego.
Poziom sprawności winien być przedmiotem systematycznej kontroli w toku pracy
nauczyciela. Do tego celu właśnie mogą być użyteczne normy sprawności fizycznej. Na ich
podstawie w razie potrzeby można na bieżąco korygować założenia pracy w odniesieniu do
każdego podopiecznego z osobna lub całej grupy.7
Uczniowie na każdym etapie kształcenia powinni być systematycznie oceniani na
podstawie różnego rodzaju testów sprawności fizycznej przez nauczycieli wychowania
fizycznego. Uzyskiwane wyniki są źródłem wiedzy na temat sprawności fizycznej badanych
a ich analiza dostarcza informacji na podstawie, której można dostosowywać programy oraz
lekcje wychowania fizycznego.
Wnioski
1. Wśród dziewcząt uczęszczających do gimnazjum zlokalizowanego na terenie
podmiejskim stwierdzono, że poziom ogólnej sprawności fizycznej wzrasta wraz
z wiekiem. Odwrotny trend zaobserwowano wśród dziewcząt z terenu rolniczego.
2. Poziom ogólnej sprawności fizycznej badanych chłopców wzrasta wraz z wiekiem.
Wyższą sprawnością fizyczną we wszystkich badanych grupach wiekowych
przejawiali chłopcy z terenu rolniczego.
3. W grupie chłopców z terenu podmiejskiego odnotowano tylko jednego ucznia, który
charakteryzował się wysokim poziomem ogólnej sprawności fizycznej co
w przeliczeniu wynosi 1,82% przy 16,46% uzyskanych w gronie gimnazjalistów
z terenu rolniczego.
Bibliografia
1. Karpowicz M., Strzelczyk R.(2009), Charakterystyka wybranych elementów sprawności
fizycznej kandydatów na studia w AWF w Poznaniu, [w:] Wybrane aspekty kultury
fizycznej – stan i perspektywy (red. Kwieciński J., Tomczak M.), PWSZ w Koninie
2. Osiński W. (2003), Antropomotoryka, AWF Poznań
3. Pilicz S., Przewęda R., Dobosz J., Nowacka-Dobosz S. (2005), Punktacja sprawności
fizycznej młodzież polskiej wg Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej, Kryteria
pomiaru wydolności organizmu Testem Coopera, Studia i Monografie, AWF Warszawa
4. Przewęda R., Dobosz J. (2007), Kondycja fizyczna polskiej młodzieży, AWF Warszawa
5. Sieniek Cz. (2005), Pomiar osiągnięć szkolnych ucznia, Starachowice
6. Talaga J. (2004), Sprawność fizyczna ogólna – testy, Poznań
7
Wieczorek A., Normy prób sprawności specjalnej w grach zespołowych oraz wybranych przejawów zdolności
motorycznych studentów wychowania fizycznego, AWF Poznań, 2004, s. 7.
7. Wieczorek A. (2004), Normy prób sprawności specjalnej w grach zespołowych oraz
wybranych przejawów zdolności motorycznych studentów wychowania fizycznego, AWF
Poznań