scenariusz zajęć terenowych

Scenariusz zajęć terenowych
PoniŜszy scenariusz zajęć przedstawia warsztaty przyrodnicze przeprowadzone
w parku ,,Środula” w Sosnowcu. W oparciu o ten scenariusz moŜna przeprowadzić własne
warsztaty przyrodnicze w swojej okolicy.
Temat: Wpływ zanieczyszczeń powietrza na stan zdrowotny drzew w parku.
Hasło programu: Rośliny nasienne – typowe rośliny lądowe
Cele:
poziom wiadomości:
-
uczeń podaje przykłady zmian chorobowych drzew liściastych i iglastych
spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza;
-
uczeń rozumie dlaczego drzewa iglaste są bardziej wraŜliwe na zanieczyszczenie
powietrza, niŜ drzewa liściaste;
-
uczeń rozumie wpływ działalności człowieka na stan zdrowotności drzew;
-
uczeń zna źródła emitowania do atmosfery substancji szkodliwych,
-
uczeń wie, jak powstają kwaśne deszcze;
poziom umiejętności:
-
uczeń potrafi ustalić stan zdrowotności drzewa na podstawie jego wyglądu;
-
uczeń potrafi rozpoznać podstawowe gatunki drzew występujących w parku;
-
uczeń potrafi ocenić jakie szkody ponosi drzewo z powodu uszkodzeń;
-
uczeń potrafi przedstawić prosty schemat powstawania kwaśnych deszczy;
-
uczeń potrafi wykreślić trasę wycieczki na planie miasta.
Czas : 3 h lekcyjne
Przeznaczenie - kl. V
Metody: pogadanka, obserwacja bezpośrednia, ćwiczenia techniczne, praca z planem.
Środki dydaktyczne – linijki, taśma miernicza, kserokopie drzew z leksykonu
przyrodniczego (załącznik nr 2). taśma samoprzylepna, ołówki, bloki rysunkowe, notatniki,
kompasy, kserokopie fragmentu planu miasta, schemat – źródła zanieczyszczeń atmosfery
(załącznik nr 1).
1
PRZEBIEG ZAJĘĆ :
1. Planowanie i przygotowanie :
1/ Uczniowie z kilkudniowym wyprzedzeniem przygotowują pomoce potrzebne do zajęć
terenowych: bloki rysunkowe, ołówki, linijki, taśmę samoprzylepną.
2/ Nauczyciel przygotowuje kolorowe kserokopie wybranych drzew z leksykonu przyrody.
3/ Nauczyciel przygotowuje środki dydaktyczne potrzebne do przeprowadzenia
zajęć oraz kserokopie materiałów dla ucznia.
2. Przeprowadzenie :
1/ Zbiórka uczniów przed szkołą. Nauczyciel dzieli klasę na zespoły 3 – osobowe, wybiera
osobę odpowiedzialną za pracę grupy oraz rozdziela kserokopie materiałów dla ucznia
i środki dydaktyczne.
2/ Nauczyciel przypomina uczniom pojęcie planu i legendy i uczniowie korzystając z planu
miasta Sosnowca wykonują zadanie nr 1.
3/
Nauczyciel przedstawia trasę wycieczki na miejsce zajęć terenowych i uczniowie
wykreślają trasę wycieczki na planie (zadanie nr 2).
4/ W parku nauczyciel prowadzi z uczniami pogadankę na temat zanieczyszczenia powietrza
i jego wpływu na drzewostan.
5/ Nauczyciel przedstawia uczniom jakie występują źródła emisji substancji toksycznych do
atmosfery.
6/
Uczniowie wykonują zadanie nr 3 w oparciu o schemat przedstawiający źródła
zanieczyszczeń powietrza (załącznik nr 1).
7/ Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela starają się wyjaśnić dlaczego drzewa iglaste są
bardziej wraŜliwe na działanie szkodliwych związków chemicznych niŜ drzewa liściaste.
8/
Uczniowie ustalają jakie uszkodzenia zmniejszają Ŝywotność drzew oraz obniŜają ich
odporność na choroby i szkodniki.
9/ Uczniowie wykonują zadanie nr 4.
10/ Uczniowie charakteryzują park, w którym przeprowadzają swoje badania (zadanie nr 5).
11/ Uczniowie dokonują pomiaru zapylenia powietrza na wybranych drzewach liściastych,
które rozpoznają korzystając z (załącznika nr 2) i zapisują wnioski swojej obserwacji pod
2
tabelą (zadanie nr 6).
12/ Uczniowie wybierają drzewo, które rozpoznają na podstawie rysunków (załącznik nr 2)
oraz dokonują jego pomiarów i obserwacji (zadanie nr 7).
13/ KaŜdy zespół prezentuje wybrane drzewo oraz przedstawia wnioski swoich obserwacji.
3. Podsumowanie:
1/ Uczniowie prowadzą dyskusję w jaki sposób powstają kwaśne deszcze i jaki wywierają
wpływ na Ŝycie organizmów (zadanie nr 8).
2/ Nauczyciel zapoznaje uczniów z przebiegiem gry dydaktycznej, „Znam drzewa liściaste „
w czasie której utrwalają nazwy rozpoznanych drzew.
MATERIAŁY DLA UCZNIA
Zadanie nr 1
Uzupełnij schemat w oparciu o fragment planu miasta. Wpisz na schemacie w odpowiednim
kierunku względem szkoły następujące obiekty:
-
klub przy aptece,
-
ulicę Braci Mieroszewskich
-
pocztę przy Al. Wolności
-
ogrody przy Al. Paderewskiego,
-
zabudowania przy ulicy Kieleckiej
-
kościół Jezusa Chrystusa i Wiecznego Kapłana
Następnie nanieś przy kaŜdym obiekcie terenowym odpowiadający mu znak topograficzny.
Skorzystaj ze znaków topograficznych znajdujących się pod planem.
N
NW
W
NE
MOJA SZKOŁA
SW
E
SE
S
3
Zadanie nr 2
Zorientuj plan według obiektów lub posługując się kompasem. Na fragmencie planu miasta
zaznacz miejsce, w którym znajduje się szkoła. Znając szczegółowy przebieg trasy wycieczki
przedstawiony przez nauczyciela, spróbuj wykreślić trasę wycieczki na planie.
Zadanie nr 3
Dopasuj rodzaj substancji szkodliwych i toksycznych ze źródłem ich emitowania do
atmosfery.
energetyka
i ciepłownictwo
tlenki siarki
motoryzacja
tlenki azotu
przemysł hutniczy
tlenek węgla
przemysł chemiczny
dwutlenek siarki
cementownie
węglowodory
przemysł spoŜywczy
metale cięŜkie
pyły cementowe i wapienne
Zadanie nr 4
Wykonaj poniŜsze polecenia:
A. Uzupełnij luki w podanym zdaniu.
Drzewa liściaste są na ogół mniej wraŜliwe na działanie zanieczyszczeń powietrza niŜ drzewa
..................... częściowo dlatego, Ŝe całkowita ........................ ich liści czyli powierzchnia
naraŜona na działanie zanieczyszczeń......................
4
........................ niŜ powierzchnia
...................... i częściowo dlatego, Ŝe liście ................. co roku i dlatego są pod działaniem
niekorzystnych czynników przez .................. czas niŜ igły.
B. Uzupełnij tabelę wpisując do niej zmiany w wyglądzie drzew iglastych i liściastych, które
pojawiają się pod wpływem zanieczyszczeń powietrza.
RODZAJE
DRZEW
ZMIANY
CHOROBOWE
DRZEW
DRZEWA
LIŚCIASTE
DRZEWA
IGLASTE
Zadanie nr 5
Dobierz określenia, które najlepiej opisują twój park.
Podkreśl wybraną odpowiedź.
spokojnie
pięknie
stare drzewa
hałaśliwie
czysto
młode drzewa
przyjemnie
kilka gatunków roślin
duŜa ilość krzewów
brudno
duŜa ilość roślin
mała ilość krzewów
kolorowo
duŜa ilość zwierząt
tylko drzewa liściaste
ciekawie
niewielka ilość zwierząt
przewaŜają drzewa liściaste
Określ, czy na badanym terenie wyczuwalny jest zapach spalin.
Właściwą odpowiedź zaznacz znakiem „x”
1 zapach spalin jest wyczulony
1 zapach spalin jest wyczuwalny od czasu do czasu
1 zapach spalin jest wyczuwalny
1 zapach świeŜego, czystego powietrza
5
Zadanie nr 6
Do badań wybierz 3 róŜne drzewa liściaste. Jedno w pobliŜu ulicy, a dwa oddalone od niej.
Rozpoznaj je korzystając z (załącznika nr 2) oraz przeprowadź na nich pomiar zapylenia
powietrza. OstroŜnie przyklej kawałki przezroczystej taśmy na górnej części blaszki liściowej
tych drzew. Następnie odklej je delikatnie i umieść je w tabeli obok nazwy wybranego
drzewa. Zapisz wnioski swojej obserwacji pod tabelą.
L.p.
Nazwa
drzewa
Kawałki taśmy z przeprowadzonego
badania
1.
2.
3.
Wnioski:
Drzewa znajdujące się ..................... są bardziej naraŜone na działanie zanieczyszczenia
powietrza niŜ drzewa połoŜone w ........................ .
Drzewa stanowią naturalny .................... powietrza bowiem oczyszczają powietrze z ...............
i ...................... .
Zadanie nr 7
Niech kaŜdy zespół wybierze jedno drzewo do dalszych pomiarów i obserwacji. Rozpoznajcie
je na podstawie ilustracji i opisu (załącznik nr2). Pamiętajcie, ze drzewo jest Ŝywą istotą,
zatem traktujcie je z szacunkiem pracując w ciszy i skupieniu.
Badanie przeprowadźcie według poniŜszych poleceń, a wyniki zapiszcie na kartce.
1. Określ połoŜenie drzewa w parku podkreślając właściwą odpowiedź
-
przy ruchliwej drodze,
-
w głębi w parku,
-
przy ścieŜce,
-
nad brzegiem zbiornika wodnego.
2. Wybrane przez ciebie drzewo jest ........ zaznacz właściwe odpowiedzi znakiem „x”
6
1 wysokie
1 rozłoŜyste
1 średnie
1 niskie
1 cienkie
1 z duŜą ilością zielonych liści
1 grube
1 z liśćmi Ŝółknącymi
1 krzywe
1 drzewo liściaste
1 proste
1 drzewo iglaste
3. PrzyłóŜ do kory kartkę i za pomocą kredki świecowej zamaluj ją tak, aby na kartce
powstał odcisk kory.
4. Przyjrzyj się korze i sprawdź, czy występują na niej jakieś organizmy.
Jeśli tak to jakie?
5. Zobacz czy kora drzewa pokryta jest porostami.
Jeśli tak, zaznacz jakiego są rodzaju,
proszkowaty,
skorupiasty,
listkowaty,
krzaczasty
6. Przesuń ręką po korze i określ czy kora dobrze przylega,
czy teŜ jest luźna, odpadająca.
7. Czy są na korze jakieś uszkodzenia? Odpowiedź potwierdzającą zaznacz „x”
1 uszkodzenia spowodowane przez zwierzęta
jakie ..............................................................
1 uszkodzenia spowodowane przez choroby
jakie .............................................................
1 uszkodzenia spowodowane przez człowieka
jakie ..............................................................
7
8. Określ czy zauwaŜasz zmiany w wyglądzie korony, czy korona jest przerzedzona lub
nieforemnie rozgałęziona.
9. Spójrz czy występują rakowate narośla, lub w inny sposób zniekształcony pień,
albo uszkodzone korzenie.
10. Zobacz czy w pniu są jakieś puste miejsca lub pęknięcia.
11. Obejrzyj liście, czy ma zdrowe liście lub czy są nadgryzione przez szkodniki.
12. Zmierz rozpiętość korony drzewa w następujący sposób:
jedna osoba z grupy staje w miejscu gdzie kończy się korona drzewa. Druga osoba idzie
w przeciwnym kierunku i zatrzymuje się w miejscu, gdzie kończy się korona. Mierzymy
odległość między tymi osobami i otrzymujemy rozpiętość korony drzewa.
Rozpiętość korony drzewa wynosi ............... m.
13. Zmierz wysokość wybranego drzewa wykonując poniŜsze czynności:
jedna osoba z grupy staje pod drzewem, druga osoba trzymając linijkę w wyciągniętej
ręce na wysokości ramienia oddala się od drzewa do momentu, gdy na linijce będzie
mogła zaznaczyć wysokość kolegi stojącego pod drzewem. Następnie zmierz ile razy
drzewo jest wyŜsze od osoby stojącej pod drzewem. Otrzymaną liczbę pomnóŜ przez
wzrost osoby
i zapisz wynik.
Wysokość drzewa wynosi ............... m.
14. Określ zdrowotność drzewa, korzystając ze skali podanej niŜej.
Oceń jakiej części liści brakuje w obrębie korony.
Zakreśl kółkiem wybraną odpowiedź..
g g
stan bardzo dobry
g 1
stan
g g
(pełne ulistnienie)
g 1
zagroŜenia
g g
stan
g 1
drzewo silnie
g 1
dobry
1 1
zagroŜone
15. Stań w pewnej odległości od drzewa i narysuj jego sylwetkę. Napisz jak nazywa się
twoje drzewo.
8
Zadanie nr 8
Przedstaw na rysunku prosty schemat powstawania kwaśnych deszczy.
MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA
Zadanie nr 1
Prawidłowe uzupełnienie schematu
klub
N
poczta
NW
W
ulica
NE
MOJA SZKOŁA
SW
zabudowania
E
ogrody
SE
kościół
S
apteka
Zadanie nr 2
Trasa wycieczki przedstawiona uczniom.
Naszą wycieczkę rozpoczynamy od wyjścia poza teren szkoły. Idziemy w kierunku parku
Środula wzdłuŜ ulicy ŁomŜyńskiej, mijamy po obu stronach drogi zabudowania i skwery.
Dochodzimy do skrzyŜowania ulicy Kieleckiej i Radomskiej, udajemy się ulicą Radomską,
która prowadzi do ulicy Blachnickiego.
Idziemy ulicą Blachnickiego, za nią znajdują się kościół, stacja paliw i zabudowania.
Zatrzymujemy się przy skrzyŜowaniu dróg Blachnickiego i Braci Mieroszewskich,
przechodzimy przez skrzyŜowanie i udajemy się na lewą stronę ulicy Blachnickiego.
Poruszając się wzdłuŜ tej drogi mijamy po lewej stronie bibliotekę, aptekę, szkołę i
9
zabudowania, natomiast po prawej stronie zabudowania szkołę, kościół, łąkę. Zatrzymujemy
się naprzeciwko łąki i wchodzimy do parku. Tu kończy się nasza wycieczka.
Zadanie nr 3
Prawidłowe połączenia
energetyka -
tlenki siarki, tlenki azotu, tlenek węgla
i ciepłownictwo
węglowodory
motoryzacja -
tlenek węgla, węglowodory, dwutlenek siarki, tlenki azotu
przemysł hutniczy -
metale cięŜkie, tlenki siarki, tlenek azotu, tlenek węgla
cementownie -
pyły cementowe i wapienne
przemysł chemiczny -
tlenki siarki
przemysł spoŜywczy -
tlenki siarki, azotu
Zadanie nr 4
Prawidłowe uzupełnienie tekstu
Drzewa liściaste są na ogół mniej wraŜliwe na działanie zanieczyszczeń powietrza niŜ drzewa
iglaste częściowo dlatego, Ŝe całkowita powierzchnia ich liści czyli powierzchnia naraŜona na
działanie zanieczyszczeń jest większa niŜ powierzchnia igieł i częściowo dlatego, Ŝe liście
opadają co roku i dlatego są pod działaniem niekorzystnych czynników przez krótszy czas niŜ
igły.
Przykładowe uzupełnienie tabeli
Rodzaje
drzew
Drzewa liściaste
Drzewa iglaste
Zmiany
chorobowe
drzew
przedwczesne opadanie, zwijanie liści
zmiana zabarwienia liści – Ŝółta, czasami ciemno brunatna
(dąb)
zwiększona łamliwość gałęzi
przerzedzenie , zniekształcenie korony, a nawet obumieranie
jej części
przedwczesne zrzucanie igieł i zaburzenia w tworzeniu
nowych
zmniejszenie długości igieł, a takŜe ich Ŝółtawe przebarwienia
uszkodzenie kory i igieł, skrócenie pędów
zmniejszenie przyrostów rocznych
10
przerzedzenie korony i jej zniekształcenie
obumieranie korzeni
Zadanie nr 5
Przykładowe określenia opisujące park wybrane przez uczniów:
spokojnie, przyjemnie, ciekawie, czysto, duŜa ilość roślin, niewielka ilość zwierząt, młode
drzewa, mała ilość krzewów, przewaŜają drzewa liściaste, zapach spalin jest wyczuwalny od
czasu do czasu.
Zadanie nr 6
Przykładowe uzupełnienie tabeli
L.p.
Nazwa drzewa
Kawałki taśmy z przeprowadzonego
badania
1.
klon zwyczajny
2.
topola czarna
3.
lipa drobnolistna
Prawidłowe uzupełnienie wniosków
Drzewa znajdujące się przy ulicy są bardziej naraŜone na działanie zanieczyszczeń powietrza
niŜ drzewa połoŜone w głębi parku. Drzewa stanowią naturalny filtr powietrza bowiem
oczyszczają powietrze z pyłów i gazów.
Zadanie nr 8
Przykład schematu powstawania kwaśnych deszczy
węglowodory ozon
dymy
przemysłowe
tlenki węgla
tlenki
dwutlenek siarki
azotu
powstawanie kwasów
opad mokry
- gazy łączą się
z kroplami wody
znajdującymi się
w powietrzu i
tworzą kwasy
opad suchy
osadzanie się związków
na powierzchni Ziemi
i na roślinach
deszcz, grad
11
powstawanie kwasów
na roślinach w wodzie
i w glebie
śnieg, mgła
Opis gry dydaktycznej
„ Znam drzewa liściaste”
Jedna osoba z grupy wskazuje drzewo liściaste i wyznacza kolejną osobę, by podała jego
nazwę gatunkową. JeŜeli wskazana osoba poda właściwą odpowiedź, ma prawo wskazać
następne drzewo i wyznaczyć następnego odpowiadającego.
Osoby, które się nie pomylą, otrzymają odznakę „ Znawca drzew liściastych”.
Literatura:
Tarasiewicz A., 2000: Orientacja w terenie z wykorzystaniem mapy topograficznej.
[W]: Biologia w szkole, nr 1. WSiP, Warszawa.
Sokół S., 1991: Przyroda ostrzega. Oficyna wydawnicza „ Almaprint”, Katowice.
Pyłka-Gutowska E., 1999: Ekologia z ochroną środowiska. Wydawnictwo Oświata,
Warszawa.
Tilling S., Nisbet A., Chell K., 1992: Kwaśne deszcze zbadaj to sam. WSiP, Warszawa.
12
Załącznik nr 1
ŹRÓDŁA
ZANIECZYSZCZEŃ ATMOSFERY
NATURALNE
SZTUCZNE
SZTUCZNE
KOMUNIKACJA
PRZEMYSŁOWE
wybuchy wulkanów
poŜary lasów
trąby powietrzne
procesy gnilne
na bagnach
energetyka
i ciepłownictwo
przemysł
hutniczy
przemysł
wydobywczy
pyły szkodliwe
pyły szkodliwe
pyły
gazy
i toksyczne
szkodliwe
pyły szkodliwe
tlenki siarki
metale cięŜkie
i toksyczne gazy
tlenki azotu
tlenki siarki
dwutlenek
tlenek węgla
tlenki azotu
siarki
węglowodory
tlenek węgla
przemysł
przemysł
materiałów spoŜywczy
budowlanych
pyły
13
przemysł
chemiczny
tlenki
pyły i gazy
cementowe
siarki
toksyczne
i wapienne
tlenki
tlenki
azotu
siarki
tlenek węgla
węglowodory
ołów
sadza
tlenki azotu
dwutlenek
siarki
Załącznik nr 2
Wybrane drzewa liściaste i iglaste
śródło: J. Pokornỳ, 1992
14