CELE STRATEGICZNE I CELE OPERACYJNE MIEJSKIEJ

CELE STRATEGICZNE I CELE OPERACYJNE
MIEJSKIEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ WOBEC SENIORÓW
Propozycja celów strategicznych oraz operacyjnych została wypracowana przez
grupę roboczą, powołaną w lipcu br. przez Prezydenta m. st. Warszawy w celu
sformułowania propozycji celów i kierunków działania miejskiej polityki społecznej
wobec seniorów. Prace grupy roboczej są częścią większego przedsięwzięcia,
polegającego na opracowaniu Strategii Integracji Społecznej, która z kolei stanowi
część Społecznej Strategii Warszawy.
Grupa robocza pracowała w okresie od 28 lipca do 15 października 2008 r. W tym
czasie członkowie grupy wzięli udział w trzech spotkania grupy i przygotowywali
opracowania cząstkowe do niniejszego dokumentu. W pracach grupy uczestniczyli:
1.
Prof. Barbara Szatur – Jaworska, Instytut Polityki Społecznej, Wydział
Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik
grupy
2.
Robert Kadej, Biuro Polityki Społecznej
3. Joanna
Mielczarek, Stowarzyszenie "Mali Bracia Ubogich",
Przewodnicząca Komisji Dialogu Społecznego ds. Osób Starszych i
Kombatantów; Stowarzyszenie "Mali Bracia Ubogich"
4.
Anna Wiśniewska-Mucha, Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej na
Żoliborzu,
Założenia
• Liczebność populacji warszawskich seniorów systematycznie wzrasta i będzie
wzrastać w przyszłości. W Warszawie odsetek osób w wieku powyżej 60 lat wynosił w
2006 roku 22,2%, co odpowiadało liczbie 376,3 tys. osób. 6 lat wcześniej - w 2000 roku
miało ukończonych 60 lat 21,4% mieszkańców Warszawy (358,1 tys.). Prognozy
demograficzne wskazują, że w naszym mieście w roku 2020 w stosunku do roku 2008
liczba seniorów zwiększy się o około 20% (z ok.400 tys. do 500 tys.). Największą
dynamikę wzrostu przewiduje się w grupie wieku 60-65 lat, a ponadto wyraźny ma
być wzrost liczby osób w wieku 85 lat i więcej. Oczekuje się natomiast stabilizacji
liczebności grupy wieku 75-84 lata. Potrzeby tej coraz liczniejszej zbiorowości powinny
być uwzględniane w różnych strategiach cząstkowych składających się na strategię
społeczną Warszawy, a nie tylko w strategii polityki społecznej na rzecz seniorów.
• Populacja ta jest nierównomiernie rozmieszczona w przestrzeni miasta – w
Warszawie są dzielnice stare i relatywnie młode demograficznie. Najstarsze
demograficznie są następujące dzielnice: Żoliborz, Śródmieście, Mokotów, Ochota,
Wola i Bielany, Dzielnice najmłodsze to: Białołęka, Ursynów, Wesoła i Bemowo,
Rembertów (stopa starości 60+ na poziomie przeciętnej dla Polski lub niższym).W
generalnie starzejącym się mieście struktura wieku mieszkańców poszczególnych
dzielnic będzie w przyszłości zmieniała się w różnym tempie. Najwięcej ludzi powyżej
1
60 roku życia przybędzie w dzielnicach masowo zasiedlanych w latach 70. i 80.
ubiegłego wieku, takich jak np. Ursynów czy Bemowo. Tam w fazę starości będzie
wkraczało pokolenie powojennego wyżu demograficznego z lat 50., a zatem na
tych obszarach będzie przybywało osób w tzw. trzeciego wieku. Jednocześnie
będzie miał wzrost liczby osób sędziwych – w tzw. czwartym wieku. Jednocześnie w
ramach każdej dzielnicy są i będą obszary starsze i młodsze demograficznie.
Działania na rzecz osób starszych muszą być zatem planowane z uwzględnieniem
owych przestrzennych różnic oraz faktu, iż pewne typy instytucji i inicjatyw powinny
mieć zasięg ogólnomiejski, zaś pewne – dzielnicowy, a nawet osiedlowy. Oznacza to,
że w Warszawie potrzebne jest systematyczne prowadzenie diagnozy starszego
pokolenia – opis jego sytuacji i rozpoznawanie zmieniających się potrzeb – na
różnych poziomach organizacji miasta – od poziomu (planowanego) obszaru
metropolitalnego do poziomu osiedli.
• Starsi mieszkańcy Warszawy – to populacja silnie zróżnicowana ze względu na
liczne cechy społeczno-demograficzne, takie jak: wiek (od 60 do 100 i więcej lat),
płeć, poziom wykształcenia, stan zdrowia, stan cywilny i sytuację rodzinną, sytuację
mieszkaniową, poziom dochodów. Osoby starsze to zarówno osoby sprawne, jak i
niepełnosprawne, dobrze i słabo wykształcone, względnie zamożne i ubogie itd.
Stąd też polityka społeczna miasta wobec ludzi starych to dużo więcej niż społeczna
integracja osób zagrożonych wykluczeniem lub wykluczonych z powodu ubóstwa
czy złego stanu zdrowia. To polityka respektująca zasadę równości obywateli,
poszanowania godności osób starszych, opierająca się na zasadzie pomocniczości.
• Faza starości trwa długo i będzie trwała coraz dłużej. Jest ona wewnętrznie
zróżnicowana. Wyzwaniami, jakie stoją przed człowiekiem na początku tej fazy życia
(w tzw. trzecim wieku) są, między innymi: podtrzymywanie lub zakończenie
aktywności zawodowej; utrata roli zawodowej i (niekiedy) związany z nią spadek
pozycji społecznej; zmiana stylu życia związana, z jednej strony, z potrzebą
zagospodarowanie nowych, gwałtownie rosnących - po zakończeniu pracy
zawodowej - zasobów czasu wolnego, zaś z drugiej strony – z niższymi dochodami;
pomoc dorosłym dzieciom w opiece nad wnukami; opieka nad sędziwymi,
niesamodzielnymi rodzicami; pogodzenie się z nieuchronnością procesu starzenia się;
sporządzenie bilansu życiowego. W późniejszym okresie wyzwaniami typowymi dla
tzw. czwartego wieku są, między innymi: śmierć bliskich (małżonka, przyjaciół,
rodzeństwa) i narastające osamotnienie; ograniczenie sprawności z powodu
narastających chorób i konieczność dostosowania stylu życia do tych ograniczeń
oraz akceptacji uzależnienia od innych; (niekiedy) konieczność zmiany miejsca
zamieszkania (przenosiny do dzieci lub do domu pomocy) i adaptacji w nowym
otoczeniu; cierpienie egzystencjalne związane ze świadomością kresu życia
• Starość nie jest dysfunkcją. Osoby starsze są bardziej niż młodsze narażone np.
na problemy zdrowotne, osamotnienie, ograniczenia w wykonywaniu czynności dnia
codziennego, ale dotyczy to tylko części populacji. Dlatego potrzebne są programy
powszechne – adresowane do całej tej zbiorowości oraz programy selektywne –
adresowane do zbiorowości ludzi starszych narażonych szczególnie na jakichs typ
problemów.
• Ogromne zróżnicowanie potrzeb i możliwości osób starszych wymaga
zaangażowania w realizację polityki społecznej na ich rzecz wielu różnorodnych
podmiotów reprezentujących sektor publiczny, rynkowy i pozarządowy, działających
wielu różnych dziedzinach: ochrona zdrowia, pomoc społeczna, mieszkalnictwo,
edukacja, kultura, rekreacja, organizacja przestrzeni publicznej itd.
2
• W ofercie instytucji polityki społecznej dla seniorów uwzględnione musi być
duże zróżnicowanie ich potrzeb i możliwości. Jednocześnie oferta ta powinna
dawać osobom starszym możliwość wyboru świadczeń i usług najlepiej
dostosowanych do ich oczekiwań oraz zasobów (finansowych, społecznych,
intelektualnych), jakimi dysponują.
• Dziania realizowane przez miasto na rzecz osób starszych powinny mieć
charakter międzydepartamentalny. Wymaga to modyfikacji w sposobie zarządzania
urzędem i stworzenia struktury departamentalno-projektowej, pozwalającej na
realizacje zadań wykraczających poza zakres kompetencji poszczególnych
jednostek struktury organizacyjnej urzędu.
• Cele strategii wobec warszawskich seniorów i na poziomie celów
strategicznych, i na poziomie celów operacyjnych uzupełniają się, a niekiedy
krzyżują. Jedno działanie może zatem służyć realizacji więcej niż jednego celu.
Misja
Polityka społeczna prowadzona przez władze Warszawy wobec osób starszych ma
służyć wspieraniu tej wewnętrznie zróżnicowanej zbiorowości w realizacji zadań
rozwojowych i przezwyciężaniu sytuacji kryzysowych charakterystycznych dla fazy
starości. Polityka społeczna wobec starości jest elementem polityki społecznej
wobec całego cyklu życia, a uzyskanie efektu w postaci lepszej starości wymaga
działań nie tylko na rzecz osób starszych, ale i na rzecz osób przeżywających
wcześniejsze fazy życia. Działania na rzecz seniorów muszą być podejmowane z
myślą o trzech podstawowych celach:
• aktywizacja:
samopomoc
przedłużanie
zawodowej
aktywności,
wolontariat,
twórczość,
• zapobieganie deprywacji poprzez działania osłonowe: problemy zdrowotne, niski
standard mieszkań, trudności finansowe, nadużycia i przemoc wobec ludzi starych
• integracja wewnątrzpokoleniowa, budowanie pokoleniowej solidarności.
Działania na rzecz starości podejmowane wobec osób w różnym wieku powinny
służyć:
• budowaniu w skali miasta społeczeństwa dla wszystkich grup wieku;
• poprawie obrazu starości i zwalczaniu jej negatywnego stereotypu;
przygotowaniu osób w wieku średnim do starości aktywnej, zdrowej, bogatej w
społeczne kontakty.
Cele strategiczne
1. Wspieranie form aktywności seniorów alternatywnych dla pracy zawodowej i
aktywności rodzinnej
2. Wspieranie seniorów w realizacji ról rodzinnych
3. Dostosowywanie warunków życia seniorów i oferty usług społecznych do
zmieniających się ich potrzeb i możliwości
3
4. Dostarczanie wsparcia osobom starzejącym się i starym w sytuacjach
kryzysowych
5. Poprawa społecznego obrazu starości
6. Przygotowanie średniego pokolenia do starości
Cele operacyjne
ZESTAWIENIE CELÓW OPERACYJNYCH
Cel strategiczny 1
Wspieranie form aktywności seniorów alternatywnych dla pracy zawodowej i
aktywności rodzinnej
Cele operacyjne
1.1. Wzbogacenie oferty w zakresie organizacji czasu wolnego seniorów
1.2. Rozwój wolontariatu seniorów
1.3. Wspieranie i organizowanie działań z wykorzystaniem potencjału
intelektualnego i zawodowego osób starszych
1.4. Rozwój UTW
1.5. Rozszerzanie ulg dla seniorów w korzystaniu do instytucji i placówek
miejskich
Cel strategiczny 2
Wspieranie seniorów realizacji ról rodzinnych
Cele operacyjne
2.1. Wspieranie więzi rodzinnych między seniorami i wnukami
2.2. Pomoc dla rodzin opiekujących osobami w wieku sędziwym lub
niepełnosprawnymi
2.3. Stworzenie „punktów/centrum integracji międzypokoleniowej” z szeroką
ofertą zajęć dla „dziadków i wnucząt”
Cel strategiczny 3
Dostosowywanie warunków życia seniorów i oferty usług społecznych do
zmieniających się ich potrzeb i możliwości
Cele operacyjne
3.1. Rozwój różnorodnych świadczeń wspierająco-opiekuńczych w środowisku
zamieszkania – usługi opiekuńcze, specjalistyczne, pielęgnacyjne i gospodarcze
3.2. Mieszkania dostosowane po potrzeb seniorów
3.3. Pomoc materialna (finansowa i rzeczowa) dla osób starszych
3.4. Rozwój różnorodnych instytucji opiekuńczych dla osób niesamodzielnych
3.5. Utworzenie przychodni geriatrycznej, usługi geriatryczne
3.6. Zwiększenie dostępności dla osób starszych usług medycznych –
terapeutycznych, z obszaru rehabilitacji i profilaktyki zdrowia seniora.
3.7. Działania zmierzające do poprawy bezpieczeństwa (Straż Miejska w
parkach, na skwerach etc..)
3.8. Rewitalizacja i budownictwo zgodne z zasadami tworzenia przyjaznej
przestrzeni.
Cel strategiczny 4
Dostarczanie wsparcia osobom starzejącym się i starym w sytuacjach
kryzysowych
4
Cele operacyjne
4.1. Poradnictwo dla osób starszych(prawne, socjalne, medyczne,
obywatelskie)
4.2 Wsparcie psychologiczne i mediacja dla osób starszych (indywidualne i w
grupach wsparcia).
4.3. Wsparcie dla osób starszych będących ofiarami przemocy
4.4.Rozwój pracy socjalnej z seniorami
Cel strategiczny 5
Poprawa społecznego obrazu starości
Cele operacyjne
5.1. wspieranie działań promujących pozytywny wizerunek seniora
5.2. wspieranie działań na rzecz zwiększenia uczestnictwa osób starszych w
życiu społecznym/obywatelskim
5.3. wspieranie publikacji o tematyce seniorskiej
Cel strategiczny 6
Przygotowanie średniego pokolenia do starości
Cele operacyjne
6.1. Wspieranie kształcenia ustawicznego
6.2. Wspieranie i organizowanie działań służących przygotowaniu do
dezaktywacji zawodowej.
6.3. Promocja zdrowia i działalność edukacyjna służby zdrowia
5
OMÓWIENIE CELÓW OPERACYJNYCH
Cel strategiczny 1
Wspieranie form aktywności seniorów alternatywnych dla pracy zawodowej i
aktywności rodzinnej
1.1. Wzbogacenie oferty w zakresie organizacji czasu wolnego seniorów
Uzasadnienie
Każdy czas wolny, w tym i seniorów, nie może być czasem pustym i powinien
spełniać swoje funkcje: wypoczynkową jako czas na regenerację sił fizycznych i
psychicznych, rozrywkową jako czynnik walki z monotonią dnia codziennego i
rozwojową - jako czas na rozwój swojej osobowości, intelektu i sprawności. Zatem
oferta jego realizacji powinna nie tylko pomagać seniorom wracać do dawnych
hobby, ale i pobudzać ich do nowych pasji i zainteresowań, budzić aktywność.
Sposób realizacji
Jedną z postulowanych przez same organizacje seniorskie propozycji jest tworzenie
"przyjaznych miejsc spotkań" ("kawiarenek seniora"), które pełniłyby rolę integrującomotywującą do różnych typów działań (ze szczególnym naciskiem na: motywującą).
– w odróżnieniu od Klubów Seniora, gdzie zajęcia w dużej mierze mają raczej
charakter rozrywkowo-kulturany.
Takie "miejsce spotkań" powinno być prowadzone przez animatora, który potrafi
inspirować i motywować do działania (przykład: Projekt "AS" Fundacji Samaritanus).
Należy jednak pamiętać o tym by - jeśli mają z nich szeroko korzystać osoby starsze wszelkie te miejsca nie miały barier architektonicznych.
Niezmiernie ważna jest też oferta w obszarze rekreacji ruchowej osób starszych, która
ma za zadanie zaspokojenie potrzeby ruchu niezbędnego dla zdrowia, poprawę lub
utrzymanie odpowiedniego poziomu sprawności i kondycji fizycznej i odreagowanie
stresów życia codziennego. Należy tu podkreślić istotną rolę, jaką pełnić powinien
instruktor prowadzący zorganizowane zajęcia ruchowe dla osób starszych, który ma
być fachowcem w dziedzinie kultury fizycznej, ale również dobrym psychologiem, bo
spędza on sporo czasu z podopiecznymi, poznaje ich problemy i zmartwienia.
(przykład: inicjatywa Stowarzyszenia ESPAR).
Chcąc zwalczać krzywdzące stereotypy i budować międzypokoleniowe więzi, oferta
dla seniorów powinna zawierać różnorodne formy edukacji przez całe życie, ze
szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych technologii. Nie bez znaczenia będzie
tu też, iż znajomość nowych technologii i umiejętność posługiwania się nimi
pozwalają osobom starszym na dłuższe utrzymywanie swojej autonomii, mobilności i
niezależności.
Przykłady dobrych praktyk
Świetnym pomysłem na zagospodarowanie czasu wolnego seniorów mogą się
również okazać "banki czasu" – inicjatywy samopomocowe opierające się na
bezgotówkowej wymianie usług pomiędzy ich członkami. W zależności od swoich
umiejętności i zasobów seniorzy deklarują tu, jakie rodzaje usług mogą świadczyć na
rzecz innych (a bazując przecież na swoim życiowym doświadczeniu mają ich wcale
6
niemało). Taka „usługa” jest odnotowywana - najczęściej jednostką rozliczeniową
jest godzina – dzięki czemu w „rozliczeniu” można liczyć na pomoc innych,
potrzebną w innej chwili. Tu miejsce dla siebie znajdzie nawet starsza osoba, której
choroba nie pozwala wstać z łóżka – może np. dzwonić systematycznie do
samotnych osób i sprawdzać, czy dobrze się czują, czy nie potrzeba zadzwonić do
kogoś innego, by zobaczył, co się z nimi dzieje.
W trakcie pomagania sobie ludzie poznają się nawzajem, nawiązują bliższe
znajomości, czasem przyjaźnie, co jest szczególnie ważne w tym okresie życia kiedy
grono znajomych sukcesywnie się kurczy. Mówiąc o alternatywnych formach
organizacji czasu wolnego seniorów szczególnie polecałabym właśnie wszelkie
formy rozwijania i wspierania samopomocy, która pozytywnie wykorzystuje czas i
energię seniorów.
Mając na uwadze to, że grupę seniorską charakteryzuje duże zróżnicowanie pod
względem rozpiętości wiekowej, a co za tym idzie – stopnia aktywności i mobilności –
oferta powinna być zróżnicowana. Nie możemy nastawiać się wyłącznie na
organizowanie (na rzecz seniorów) czasu wolnego bo często pociąga za sobą
jednak pasywność odbiorców.
Warto by Miasto (poprzez BPS) ogłaszało większą ilość konkursów grantowych
aktywizujących same organizacje seniorskie lub seniorów i dawało szansę w owych
konkursach nowatorskim pomysłom animowania czasu wolnego seniorów.
Realizatorzy, partnerzy
Samorządowym podmiotem wiodącym wskazana byłaby tu dzielnica (z
placówkami pomocy społecznej; OPS, Dzienne, Środowiskowe Domy Pobytu etc…),
ale realizująca te działania w ścisłej współpracy z organizacjami pozarządowymi,
UTW oraz placówkami osiedlowymi (spółdzielniami mieszkaniowymi, klubami
osiedlowymi).
Realizacja do 2010 r.
Rezultaty
Powstanie w każdej dzielnicy przynajmniej jednej „kawiarenki seniora”.
W ogłaszanych konkursach – przynajmniej jeden priorytet dotyczy działań
aktywizujących organizacje seniorskie.
1.2. Rozwój wolontariatu seniorów
Uzasadnienie
Słowo „wolontariat” jest dla starszych Polaków stosunkowo nowe, czasem nawet
utożsamiane z „pracą/czynem społecznym”, często o przymusowym charakterze,
znanymi im z czasów PRL-owskich. Być może, przez nieznajomości pojęcia nie znają
więc i korzyści jakie mogą dla nich wynikać z tego typu aktywności. A przecież osoby
będące na emeryturze, chcące nadal być aktywne, mogą być przydatne dla
innych, spędzając w ten sposób pożytecznie swój wolny czas, dzieląc się swym
doświadczeniem, umiejętnościami, pasjami.
Wolontariat na emeryturze może stać się też antidotum na samotność czy poczucie
bycia
już
niepotrzebnym.
Jak
pokazują
doświadczenia
organizacji
współpracujących z wolontariuszami-seniorami – związują się oni z organizacją na
7
dłużej i podejmują się w nich zadań wymagających np. specjalistycznych
umiejętności. Nie stać nas na ich marnotrawienie.
Wolontariat seniorów pokazuje, że poza polem rodziny i pracą, jest dla seniorów
olbrzymia przestrzeń do ich aktywności i samorealizacji.
Sposób realizacji
By promować ideę wolontariatu seniorów trzeba przede wszystkim docierać do nich
z informacją na ten temat - szczególnie do osób, które właśnie przeszły lub szykują się
do przejścia na emeryturę (ściśle łączy się to z realizacją celu dotyczącego
„wspierania i organizowania działań służących przygotowaniu do dezaktywacji
zawodowej” oraz celu „promowania pozytywnego wizerunku osób starszych” a
także alternatywnych form spędzania czasu wolnego przez seniorów).
W Warszawie należy utworzyć Centrum Wolontariatu Seniorów.
Przykłady dobrych praktyk
Głównym partnerem po stronie NGO jest Regionalne Centrum Wolontariatu, do
którego organizacje z regionu zgłaszają zapotrzebowanie na konkretny typ
wolontariatu. Bowiem, jak pokazują doświadczenia NGO-sów współpracujących ze
starszymi wolontariuszami, osoby starsze, które zdecydują się na wolontariat oczekują
od organizacji konkretnej oferty współpracy.
Partnerstwo na rzecz Rozwoju Wolontariatu 50+ w Elblągu - to nieformalna platforma
współpracy organizacji pozarządowych i samorządu Elbląga mająca za cel
wspieranie rozwoju wolontariatu 50+, m.in. wspólnie opracowano strategię tego
działania, łącznie z harmonogramem i wskazaniem źródeł finansowania. Zatem
chętni seniorzy pracują dla Elbląskiego Banku Żywności (np. przy akcji „świąteczna
zbiórka żywności”), Świetlicy Socjoterapeutycznej Stowarzyszenia Rodzin Katolickich
Diecezji Elbląskiej (animują zajęcia dla dzieci), Hospicjum Św. Jerzego (odwiedzają
osoby samotne i chore) czy tez w samym Centrum Wolontariatu (pomoc w
księgowości). Organizacje cenią ich doświadczenie, solidność i odpowiedzialność w
podjętych działaniach wolontariackich.
Dla seniorów to nie jedynie sposób na pożyteczne spędzanie wolnego czasu, bo ten
rodzaj pracy sprawia, że czują się (i rzeczywiście są) społecznie potrzebni.
Niewątpliwie wartością dodaną wolontariatu 50+ jest
kształtowanie się pozytywnego wizerunku osób starszych.
też
wpływanie
na
Realizatorzy, partnerzy
Wskazana byłaby tu współdziałanie organizacji pozarządowych i samorządu, które
opracowałyby partnerski system współpracy. Wskazane zatem by na tym etapie
wiodącym podmiotem było Miasto, ale w dalszej kolejności – procesie realizacji
poszczególnych i konkretnych jego działań podmiotowość delegowałoby na
Dzielnice.
Realizacja do 2010 r.
1.3 Wspieranie i organizowanie działań z wykorzystaniem potencjału intelektualnego
i zawodowego osób starszych
Uzasadnienie
8
Poprzez wykorzystanie potencjału intelektualnego i zawodowego osób starszych
zapobiega się zjawisku marginalizacji osób starych, przeciwdziała poczuciu
osamotnienia
i izolacji. Sprzyja to także integracji wewnątrzpokoleniowej i
międzypokoleniowej.
Sposób realizacji
Umożliwienie wymiany dzielenia się doświadczeniami i umiejętnościami poprzez
utworzenie (banku inicjatyw seniorskich). Stworzenie możliwości uczestnictwa osób
starszych
w opracowywaniu programów adresowanych do tej
grupy, wykorzystanie wiedzy i umiejętności seniorów w pracy woluntarystycznej na
rzecz osób potrzebujących,
organizowanie edukacyjnych spotkań międzypokoleniowych - szkoły, przedszkola
np. z zakresu wiedzy historycznej oraz wewnątrzpokoleniowych - organizowanie
konkursów wiedzy oraz prezentowania posiadanych umiejętności.
Przykłady dobrych praktyk
Grupa emerytowanych prawników- wolontariuszy przy klubie seniora
Realizatorzy
ośrodki pomocy społecznej, urzędy dzielnicy, organizacje pozarządowe
1.4 Uniwersytety Trzeciego Wieku
Uzasadnienie
Uniwersytety Trzeciego Wieku są w ostatnich latach popularną formą aktywności
zarówno wśród seniorów, jak i wśród osób w wieku przedemerytalnym, która są już
bierne zawodowo.W Warszawie istnieje najstarszy polski Uniwersytet Trzeciego Wieku,
założony w 1975 roku prze prof. Halinę Szwarc. Coraz częściej osoby starsze – oprócz
pełnienia obowiązków rodzinnych - poszukują nowych dziedzin aktywności, które
pozwolą wypełnić poczucie samotności, odnaleźć się we współczesnym świecie, czy
też nawiązać kontakty z rówieśnikami
Charakterystyczne dla uniwersytetów jest, że poprzez aktywizację, edukację,
profilaktykę oraz zaspokajanie potrzeb poznawczych i międzyludzkich przygotowują
seniorów do życia w nowych, szybko zmieniających się warunkach i dają im
możliwość prowadzenia twórczego oraz aktywnego trybu życia. Dzięki temu seniorzy
stają się osobami wszechstronnie wykształconymi, twórczymi i aktywnymi, mogącymi
świadomie wpływać i kształtować otaczającą ich rzeczywistość.
Oferta programowa uniwersytetów jest zróżnicowania i wszechstronna. Przybiera ona
formę zajęć szkół wyższych, tj. wykładów, seminariów, lektoratów języków obcych,
zajęć komputerowych, zajęć z rekreacji ruchowej i turystyki, zajęć warsztatowych w
zespołach zainteresowań. Tematyka wykładów i seminariów jest obszerna, co
pozwala zaspokoić wiedze w różnym zakresie. Zajęcia prowadzone są przez
ekspertów w danej dziedzinie – najczęściej przez wykładowców uczelni wyższych.
Obecnie w Warszawie działa około 20 uniwersytetów trzeciego wieku. Ich rozwój jest
dosyć dynamiczny, co obrazuje popyt na tego typu działalność. Placówki te
najczęściej są tworzone i prowadzone przez organizacje pozarządowe.
Sposób realizacji
9
•
Od 2007 roku Urząd m.st. Warszawy współpracuje z 11 organizacjami
pozarządowymi, z którymi zawał umowy wieloletnie na prowadzenie uniwersytetów
trzeciego wieku. Z zajęć w tych uniwersytetach korzysta ok. 4000 osób. W wielu
placówkach tworzone są listy osób rezerwowych, które oczekują na przyjęcie do
grona słuchaczy. Tak więc sprostanie zapotrzebowaniu na tego typu działalność
wymagać będzie rozszerzenia współpracy z organizacjami pozarządowymi tym
zakresie. Docelowo powinna powstać sieć tych placówek, pozwalających
warszawskim seniorom na bezproblemowe zapisanie się oraz sprawne dotarcie do
nich. Optymalne było by funkcjonowanie co najmniej kilku tego typu placówki w
dzielnicy, zwłaszcza w dzielnicach gdzie odsetek osób starszych jest znaczny.
•
Poza organizacjami pozarządowymi partnerami miasta w organizowaniu UTW
powinny warszawskie uczelnie publiczne, z którymi należałoby zawierać kontrakty na
prowadzenie takiej dodatkowej działalności. To zapewni wysoki poziom
merytoryczny zajęć, odpowiednie warunki lokalowe i będzie dla słuchaczy źródłem
dodatkowej satysfakcji, że są „studentami” renomowanej uczelni.
Realizatorzy
Z uwagi na zasięg ogólnomiejski działalności uniwersytetów trzeciego wieku, zadanie
to powinno być realizowane przez Biuro Polityki Społecznej m.st. Warszawy.
Najkorzystniejszą, zarówno dla m.st. Warszawy oraz organizacji pozarządowych jest
współpraca w formie umów wieloletnich. Oprócz stabilności finansowej, ta forma
współpracy pozwoli na zintegrowanie środowiska organizacji pozarządowych
zajmujących się prowadzeniem uniwersytetów trzeciego wieku.
1.5. Rozszerzanie ulg dla seniorów w korzystaniu do instytucji i placówek miejskich
(kulturalnych, sportowych etc.)
Uzasadnienie
W populacji seniorów - oprócz grupy uczestniczącej w działaniach organizacji
pozarządowych, czy też innych zorganizowanych formach aktywności - można
wyodrębnić grupę osób, które indywidualnie poszukują i spełniają swe potrzeby
intelektualne, kulturalne, czy też dbają o swoją kondycję fizyczną. Seniorzy ci, chętnie
korzystają z organizowanych działań twórczych, rozrywki intelektualnej, czy też zajęć
sportowo-rekreacyjnych.
Wraz z zakończeniem aktywności zawodowej osób po 60 roku życia zauważalny jest
spadek w uczestnictwie w życiu społeczno-kulturalnym. Wiąże się to z w pierwszym
rzędzie z utratą pewnego statusu materialnego związanego z przejściem na
emeryturę, który tworzy barierę w aktywnym uczestnictwie w życiu społecznym.
Spadek ten jest również spowodowany brakiem przejrzystej i dostępnej informacji o
oferowanych specjalnie dla seniorów ofercie.
W Warszawie wiele placówek prowadzonych przez Miasto stosuje zniżki dla seniorów,
choć mają one różny charakter. Nie ma ujednoliconego i przejrzystego systemu
przyjętych ulg, tak jak w przypadku np. młodzieży szkolnej. Przykładem tu może być
korzystanie przez seniorów z basenu. Mogą oni korzystać tej formy rekreacji w
ramach miejskiego programu „Senior sprawny, sprawniejszy” – ale tylko w
wyznaczonych dniach i godzinach i tylko w grupie seniorów. Indywidualnie seniorowi
nie przysługuje zniżka na korzystanie z basenu.
Sposób realizacji
10
Przyjęcie jednolitego systemu zniżek oraz wdrażanie ich w kolejnych instytucjach i
placówkach (również tych prywatnych), przy jednoczesnej kampanii informacyjnej o
tych zniżkach (np. strona internetowa, ogłoszenia w prasie, punkt informacji w
urzędzie dzielnicy) pozwoliło by seniorom na aktywniejsze korzystanie z oferowanych
usług.
Przykłady dobrych praktyk
Ciekawym przykładem stosowania zniżki i niezwykle cennym dla seniorów jest ulga
dla seniorów w korzystaniu z komunikacji publicznej. Możliwość przejazdów w ramach
biletu rocznego za ulgową cenę (40 zł na cały rok) stwarza seniorom szansę
niedrogiego przemieszczania się po Mieście, co może mieć wpływ na korzystanie z
oferty kulturalnej i rekreacyjnej Miasta.
Realizatorzy
Poruszana kwestia tworzenia i rozszerzania ulg dla seniorów jest zadaniem władz
samorządowych – zarówno ogólnomiejskich, jak i dzielnicowych.
Cel strategiczny 2
Wspieranie seniorów w realizacji ich ról rodzinnych
Cele operacyjne
2.1. Wspieranie więzi rodzinnych
Uzasadnienie
Starość w życiu człowieka pokrywa się ze schyłkowymi fazami życia rodziny: faza
„pustego gniazda” i fazą zakończenia małżeństwa z powodu śmierci jednego z
małżonków. Szczególnie niebezpieczna dla więzi małżeńskich jest faza „pustego
gniazda”, w której – w niektórych związkach - ujawnia się osłabienie więzi
uczuciowych między małżonkami, grożące rozpadem związku albo życiem obok
siebie, ale w poczuciu obcości i osamotnienia. W miastach stosunkowo niewiele jest
rodzin wielopokoleniowych, które – dzięki przestrzennej bliskości czy wręcz
wspólnemu zamieszkiwaniu – charakteryzują się ożywionymi kontaktami pomiędzy
seniorami a młodszymi pokoleniami w rodzinie. To potęguje problem izolacji
międzypokoleniowej
i
osamotnienia
osób
starszych.
Do
ograniczenia
międzypokoleniowych kontaktów rodzinnych przyczynia się też migracja ludzi
młodych (w przypadku Warszawy – głównie zagraniczne). Wsparcia i pomocy
wymagają zatem zarówno więzi pomiędzy małżonkami oraz pomiędzy
poszczególnymi pokoleniami.
Sposób realizacji
1. Poradnictwo małżeńskie dla par z wieloletnim stażem.
2. Mediacje
w
sprawach
międzypokoleniowych
rodzinnych
w
przypadku
konfliktów
3. Szkolne konkursy na zgromadzenie źródeł i opisanie na ich podstawie historii
własnej rodziny (np. konkurs na „Kroniki Rodzinne” w formie pisanej lub
multimedialnej przezntacji).
Realizatorzy, partnerzy
Biuro Edukacji, dzielnice,
samopomocowe.
organizacje
pozarządowe,
zwłaszcza
organizacje
11
2.2. Pomoc dla rodzin
niepełnosprawnymi
opiekujących
osobami
w
wieku
sędziwym
lub
Uzasadnienie
Zjawisko podwójnego starzenia się ludności, czyli wzrostu liczby i odsetka osób w
wieku sędziwym, stanowi wielkie wyzwanie dla rodzin, które w pierwszej kolejności
podejmują się opieki nad tymi osobami. Opiekunkami są zazwyczaj córki (synowe) –
kobiety starzejące się, mające problemy zdrowotne, które częstokroć nie są w stanie
podołać tym obowiązkom. Są one bowiem bardzo absorbujące, powodują
chroniczne przemęczenie, ograniczają kontakty społeczne, prowadzą nawet do
psychicznego wypalenia.
Sposób realizacji
1. Grupy wsparcia dla opiekunów osób niesamodzielnych w sędziwym wieku.
2. Wypożyczalnie sprzętu rehabilitacyjnego i ułatwiającego pielęgnację w
domu osób niesamodzielnych.
3. Organizacja szkoleń dla rodzinnych opiekunów osób w wieku sędziwym.
4. Ośrodki czasowego pobytu dla osób sędziwych, w których rodziny mogłyby
na kilka tygodni umieścić podopiecznego, by np. wyjechać na urlop, poddać
się kuracji szpitalnej lub sanatoryjnej, przeprowadzić remont w mieszkaniu.
Realizatorzy, partnerzy
Biuro Polityki Społecznej, Biuro Polityki Zdrowotnej, PFRON, dzielnice i organizacje
pozarządowe.
Rezultaty
W każdej dzielnicy przynajmniej jedna grupa wsparcia, wypożyczalnia sprzętu,
ośrodek czasowego pobytu.
2.3. Stworzenie „punktów/centrum integracji międzypokoleniowej” z szeroką ofertą
zajęć dla „dziadków i wnucząt”
Uzasadnienie
Warszawscy dziadkowie najczęściej mieszkają z dala od wnuków. Mają stosunkowo
niewiele naturalnych okazji do kontaktowania się z najmłodszym pokoleniem.
Jednocześnie dzieci pozbawione są kontaktów z dziadkami, a gdy jednocześnie są
zaniedbywane przez rodziców – spotkania i wspólne działania ze starszymi osobami
mogą dawać im wsparcie psychologiczne i sprzyjać powstawaniu prawidłowych
relacji wychowawczych. Wspólne działania przedstawicieli różnych pokoleń służą też
przełamywaniu negatywnych stereotypów starości – w świadomości młodych, i
młodości – w opiniach i odczuciach starszego pokolenia.
Sposób realizacji
1. Łączenie w instytucjach kulturalnych oferty dla starszych i dla młodszych; np.
Dyskusyjny Klub Filmowy Pokoleń – wybitni twórcy starszego i młodszego
pokolenia przedstawiający swoje dzieła i dyskutujący o nich w uczestnikami
klubu młodzieżowego i klubu seniora; teatr amatorski z udziałem różnych
pokoleń.
12
2. Włączanie starszych osób do pracy w świetlicach socjoterapeutycznych w roli
edukatorów, zaufanych młodzieży.
3. Zatrudnianie w niepełnym wymiarze czasu pracy emerytowanych nauczycieli
w przedszkolach i świetlicach szkolnych.
Realizatorzy, partnerzy
Dzielnice – kultura, edukacja, pomoc społeczna.
Cel strategiczny 3
Dostosowywanie warunków życia seniorów
zmieniających się ich potrzeb i możliwości
i oferty
usług społecznych do
Cele operacyjne
3.1. Rozwój różnorodnych świadczeń wspierająco-opiekuńczych w środowisku
zamieszkania
Uzasadnienie
Systematyczny wzrost liczebności populacji warszawskich seniorów, przedłużająca się
faza starości oraz zmieniające się potrzeby ludzi starych skłaniają do rozszerzania
dotychczas prowadzonych działań na rzecz najstarszych mieszkańców miasta.
Niezbędnym wydaje się zwiększenie katalogu dotychczas świadczonych usług ,
które przyczynią się do poprawy jakości życia ,będą wspierać
seniorów w
codziennym funkcjonowaniu, umożliwią ( jak najdłużej )
zachowanie
samodzielności, poczucie bezpieczeństwa
oraz
pozostanie w środowisku
domowym.
Sposoby realizacji
Istnieje potrzeba opracowania jednorodnych standardów usług świadczonych na
rzecz seniorów (na poziomie minimum i optimum ), wypracowanie takiego modelu
pomocy, który będzie odpowiedzią na potrzeby i oczekiwania ludzi starych.
Jednocześnie należy dążyć do ciągłego doskonalenia jakości świadczonych usług,
określić wymagania stawiane wykonawcom oraz kwalifikacje i umiejętności
zatrudnionej kadry. Istotny jest rozwój ilościowy i jakościowy kadry zawodowej
świadczącej usługi na rzecz seniorów, kształcenie w zawodach opiekunka
środowiskowa, asystent osoby niepełnosprawnej.
Opieka nad osoba starszą w domu to szeroka płaszczyzna działań obejmujących
profilaktykę
( z zakresu edukacji zdrowotnej, zasad racjonalnego żywienia
oraz zdrowego stylu życia), opiekę , interwencję i rehabilitację .Toteż wydaje się
niezbędna profesjonalizacja zawodu , od opiekunek należy wymagać poszerzania
wiedzy ( również z zakresu komunikacji społecznej), umiejętności praktycznych oraz
podnoszenia kwalifikacji. Należy określić termin w jakim osoby pracujące powinny
uzupełnić kwalifikacje niezbędne do wykonywania poszczególnych rodzajów usług::
usługi opiekuńcze gospodarcze polegające na zaspokojenie podstawowych
potrzeb,
-
usługi opiekuńcze pielęgnacyjne mające na celu pomoc w utrzymaniu
higieny, pielęgnacji osobom leżącym,
-
specjalistyczne usługi opiekuńcze usprawniające
trudności w dotarciu do placówki medycznej ,
dla osób które maja
13
-
specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z choroba Alzheimera
otępieniem starczym ,
oraz
-
specjalistyczne usługi pielęgniarskie dla osób przewlekle i terminalnie chorych
Wprowadzenie szerszej gamy usług opiekuńczych i specjalistycznych usług
opiekuńczych umożliwi pełniejsze zaspokojenie indywidualnych potrzeb ludzi
starych.
Powinien następować rozwój usług o charakterze gospodarczym, poprzez tworzenie
sieci usług ułatwiających prowadzenie gospodarstwa domowego takich jak:
zakupy, usługi na telefon (fryzjer, kosmetyczka, odbiór i dowóz prania, punkty
usługowe, apteki)
Realizatorzy
Wykonawcą usług opiekuńczych mogą być:
- ośrodki pomocy społecznej zatrudniające opiekunki
- podmioty zewnętrzne wyłonione w oparciu o przepisy ustawy prawo zamówień
publicznych
- podmioty zewnętrzne wyłonione po przeprowadzeniu otwartego konkursu ofert
(organizacje pozarządowe działające w obszarze pomocy społecznej , osoby
prawne i jednostki organizacyjne Kościoła katolickiego, innych kościołów i związków
wyznaniowych)
W zakresie realizacji usług określonych standardem na poziomie minimum
wiodącym podmiotem powinno być miasto.
Natomiast w zakresie standardów na poziomie optimum - dzielnica ze względu na
różnorodność i specyfikę potrzeb mieszkańców, sytuacje demograficzną oraz
wielkość środków finansowych przeznaczonych na realizację zadania.
3. 2. Mieszkania dostosowane do potrzeb seniorów
Uzasadnienie
Odpowiednie dostosowanie mieszkania do potrzeb osoby starszej jest niezwykle
istotnym czynnikiem jej samodzielnego funkcjonowania, dzięki czemu wykonywanie
niektórych czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego staje
się łatwiejsze i bezpieczniejsze.
Wpływa na
ograniczenie liczby urazów i wypadów w domu, zwiększenie
samodzielności w wykonywaniu czynności związanych z samoobsługą (w przypadku
osób mniej sprawnychi samodzielnych), zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i
niezależności.
Sposób realizacji:
-
usuwanie barier architektonicznych, ( podjazdy pod wózki , balkoniki)
budowanie lub dostosowywanie samodzielnych mieszkań w budynkach
wielorodzinnych z możliwością korzystania z pakietu usług socjalnych np. pranie,
sprzątanie oraz zapewniających opiekę lekarską pielęgniarską, rehabilitację, pomoc
pracownika socjalnego i psychologa
dostosowanie mieszkań rozproszonych
poręczy , uchwytów ,
do potrzeb osób starych: montaż
14
dostosowanie łazienki, kuchni (z uwzględnieniem ergonomicznych
parametrów oraz zasad bezpieczeństwa -odpowiednia wysokość szafek, blatów oraz
innych urządzeń),usunięcie śliskich podłoży, montaż antypoślizgowych posadzek,
montaż systemu monitoringu zapewniającego bezpieczeństwo.
Osoby starsze są bardzo przywiązane do własnego mieszkania ,najbliższego
otoczenia, nie lubią i obawiają się zmian, nawet wówczas gdy wydają się one
konieczne ( ze względu na sytuację rodzinną, materialną czy zdrowotną).Ponadto
wiele osób starszych zniechęcają skomplikowane procedury związane z zamianą
mieszkania.
Uproszczenie procedury zamiany mieszkań ,umożliwiającej zamieszkanie w najbliższej
okolicy oraz
zorganizowanie pomocy
w przeprowadzce
byłyby istotnym
instrumentem polityki mieszkaniowej wobec ludzi starych
Przykłady dobrych praktyk
Stworzenie wielowariantowego programu mieszkaniowego w Poznaniu
Realizatorzy
Biuro Polityki Społecznej
Urzędy Dzielnic – wydziały zasobów lokalowych
Spółdzielnie mieszkaniowe
Wiodący podmiot - na poziomie miasta
3.3. Pomoc materialna (finansowa i rzeczowa) dla osób starszych.
Uzasadnienie
Sytuacja socjalno –bytowa warszawskich seniorów, podobnie jak w całym kraju jest
zróżnicowana. Do grup szczególnego ryzyka ( renciści , osoby o niskich dochodach)
kierowane są środki z pomocy społecznej na zaspokojenie podstawowych potrzeb
życiowych.
Korzystają z pomocy
świadczeń pieniężnych.
w postaci gorącego posiłku, pomocy rzeczowej oraz
Stałe wydatki związane z utrzymaniem mieszkania oraz koniecznością zakupu
niezbędnych
leków stanowią
największe obciążenie dla jednoosobowych
gospodarstw domowych .Są też najczęściej powodem ubiegania się o świadczenia
z pomocy społecznej przez osoby starsze. Osoby spełniające kryterium dochodowe i
metrażowe mogą wystąpić do urzędu dzielnicy z wnioskiem o przyznanie dodatku
mieszkaniowego.
Sposób realizacji
Należałoby rozważyć
możliwość opracowania i wdrożenia programu
dofinansowania kosztów zakupu leków (może w formie bonów do apteki ?) oraz
wzmocnić działalność informacyjną o tańszych zamiennikach leków. W przypadkach
szczególnych udzielać wsparcia w zakresie dofinansowania kosztów usług
opiekuńczych.
Realizatorzy:
Ośrodki pomocy społecznej
Urzędy dzielnic
15
Organizacje pozarządowe
3.4. Rozwój różnorodnych instytucji opiekuńczych dla osób niesamodzielnychośrodki wsparcia.
Uzasadnienie
Stały wzrost liczby ludzi starych w strukturze społecznej powoduje konieczność
zapewnienia osobom niesamodzielnym pomocy instytucjonalnej.
W związku z rozwojem medycyny i nauki następuje proces wydłużania się życia
ludzkiego,
w związku z czym okres sprawowania opieki również się
wydłuża.
Sposób realizacji
Należy dbać o rozwój dotychczasowych instytucji, takich jak
• Dzienne Domy Pomocy Społecznej, które kompleksowo zaspokajają potrzeby
osób starszych. Dzienne domy pomocy społecznej stanowią szczególnie ważną
formę pomocy środowiskowej dla osób starszych .Zapewniają kompleksową pomoc
osobom w podeszłym wieku, które znalazły się w trudnych warunkach życiowych lub
odczuwają potrzebę kontaktów z innymi ludźmi. Zapobiegają poczuciu
osamotnienia, izolacji, wpływają na poprawę samopoczucia , rozwój zainteresowań.
Stwarzają możliwość kulturalnego, aktywnego spędzania czasu wolnego. W domach
powinna być prowadzona terapia zajęciowa i rehabilitacja ruchowa oraz zajęcia
pobudzające do aktywności oraz integracji wewnątrzpokoleniowej. Domy
dziennego pobytu to placówki, które przedłużają okres względnej samodzielności ,a
tym samym zapewniają osobom starszym poczucie niezależności .Powinny
dostosowywać ofertę do zmieniających się potrzeb oraz struktury wiekowej
uczestników.
• Domy Pomocy Społecznej - stacjonarne placówki opieki całodobowej
zapewniają opiekę osobom niemogącym samodzielne funkcjonować w
codziennym życiu we własnym środowisku domowym, którym nie można zapewnić
niezbędnej, całodobowej opieki i pomocy w formie usług opiekuńczych. Domy
pomocy społecznej świadczą , na poziomie obowiązującego standardu, osobom
wymagającym
całodobowej
opieki
z
powodu
wieku,
choroby
lub
niepełnosprawności usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające, edukacyjne w
formach i zakresie wynikających
z indywidualnych potrzeb – zgodnie z art.
55 ustawy o pomocy społecznej. Osoby starsze najczęściej są kierowane do domów
dla osób w podeszłym wieku , dla osób przewlekle somatycznie chorych lub
przewlekle psychicznie chorych.
Wprowadzenie nowych zasad odpłatności, które nakładają również na rodzinę
zobowiązaną
do alimentacji obowiązek partycypowania w kosztach pobytu
pensjonariusza w domu pomocy społecznej, spowodowało zmniejszenie liczby osób
oczekujących na miejsce w domu pomocy społecznej na terenie Warszawy.
Państwowe domy pomocy społecznej stały się bardziej dostępne dla osób
samotnych, wymagających skierowania w pierwszej kolejności.
•
Należy dbać o przestrzeganie standardów oraz szkolić profesjonalne kadry na
kierunku opiekun w domu pomocy społecznej.
•
Inicjowanie tworzenia Rodzinnych Domów Pomocy Społecznej jako formy
całodobowych usług opiekuńczych ( funkcjonujące na Pomorzu rodzinne
16
domy pomocy społecznej jako przykład dobrych praktyk)
Ta forma usług stanowi ogniwo pośrednie pomiędzy pomocą usługową świadczoną
w miejscu zamieszkania usługobiorcy a całodobową placówką specjalistycznego
wsparcia jaką jest dom pomocy społecznej. Umożliwia stworzenie warunków oraz
atmosfery zbliżonej do naturalnej rodziny.
Standardy, rodzaj i zakres usług, warunki kierowania, odpłatności i nadzoru nad
domami są określone w Rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej z dnia 28 lipca
2005 r.
W Warszawie nie została utworzona jeszcze taka placówka. W „najstarszych”
dzielnicach Warszawy powstanie takiej placówki z pewnością spotkałoby się z dużym
zainteresowaniem seniorów.
Realizatorzy
Dzielnice (Dzienne Domy Pomocy Społecznej, Rodzinne Domy Pomocy Społecznej).
Miasto (Domy Pomocy Społecznej) we współpracy z organizacjami pozarządowymi,
kościelnymi.
3.5. Rozwój opieki geriatrycznej
Uzasadnienie
Konieczność rozwoju opieki geriatrycznej uzasadnia stały wzrost liczby ludzi starych w
strukturze społecznej, wynika z powodu współistnienia wielu chorób.
W całym kraju, w Warszawie również brak jest wyspecjalizowanych placówek
medycznych zajmujących się kompleksowym leczeniem ludzi starych.
Sposób realizacji
Utworzenie w każdej „ dzielnicy ludzi starych” poradni geriatrycznej.
Powstanie przy zakładach opieki zdrowotnej zespołów geriatrycznych składających
się z lekarza-geriatry, rehabilitanta, pracownika socjalnego, psychologa,
przyczyniłoby się do poprawy dostępności, jakości oraz ciągłości usług medycznych
dla najstarszych i najbardziej potrzebujących tej opieki zdrowotnej mieszkańców
miasta.
Przykłady dobrych praktyk
Działające na terenie Warszawy poradnie geriatryczne
Realizatorzy
Biuro Polityki Zdrowotnej, Kolegium Lekarzy Geriatrów, Biuro Polityki Społecznej, NFZ.
3.6. Zwiększenie dostępności dla osób starszych usług medycznych –
terapeutycznych, z obszaru rehabilitacji i profilaktyki zdrowia seniora.
Uzasadnienie
Wskaźniki stanu zdrowia ludności w Polsce w każdej grupie wiekowej, również
najstarszej są niekorzystne w porównaniu do krajów Europy Zachodniej. Pomimo
stałego wzrostu przeciętnego trwania życia i zmniejszenia zagrożeń chorobami
układu krążenia, sytuacja zdrowotna przeciętnego Polaka jest gorsza niż mieszkańca
17
Europy Zachodniej. Długość życia w dobrym stanie zdrowia jest około dwa lata
niższa niż średnia dla krajów Unii Europejskiej.
Sytuacja zdrowotna człowieka starego ma wpływ na sprawność w czynnościach
dnia codziennego, zwiększenie samodzielności i jakości życia. Wpływ świadomości
zdrowotnej oraz stylu życia na stan psychofizyczny osób starszych potwierdzają
badania naukowe. Względnie dobry stan zdrowia jest jednym z najważniejszych
czynników pogodnej starości, gdyż umożliwia aktywne uczestnictwo w życiu
społecznym. Dlatego należy położyć szczególny nacisk na profilaktykę i działania
zmierzające do zapobiegania powstawaniu chorób wieku starczego.
Komercjalizacja opieki zdrowotnej, wprowadzenie odpłatności za niektóre usługi
oraz odległe terminy wizyt lekarskich ograniczają mniej zamożnym seniorom dostęp
do usług publicznej służby zdrowia
Sposób realizacji
W ramach profilaktyki zdrowia osób starszych niezbędne jest wdrażanie programów
zdrowotnych, programów profilaktyki zdrowia psychicznego ludzi starych,
prowadzenie badań przesiewowych, szkolenie kadry medycznej i służb społecznych
w zakresie geriatrii, gerontologii, zasad zdrowego żywienia, psychologii procesu
starzenia się, promowania aktywnego stylu życia. Konieczne jest zwiększenie
dostępności do rehabilitacji w placówkach medycznych oraz w domu chorego oraz
tworzenie sprzyjających warunków do rozwoju usług transportowych dla osób
niepełnosprawnych i osób starszych. Niezbędny jest rozwój sieci wypożyczalni
sprzętu rehabilitacyjnego (z dostawa do domu) oraz sprzętu wspomagającego
pielęgnację osób chorych przewlekle.
Wdrażanie programów zdrowotnych dla tej grupy pacjentów, skuteczne
informowanie o prowadzonych programach i usługach medycznych spowoduje, że
staną się bardziej dostępne dla najstarszych mieszkańców Warszawy. Kontynuowanie
akcji w ramach „białych niedziel” ułatwi dostęp niektórym niezamożnym pacjentom
do opieki medycznej
Jednym z rozwiązań, które mogłoby przyczynić się do poprawy dostępności do
niektórych usług medycznych jest wykorzystanie telemedycyny, na przykład poprzez
objęcie całodobowym monitoringiem medycznym pacjentów samotnych i
niepełnosprawnych w systemie bezprzewodowej teletransmisji danych medycznych
tj. badanie EKG, pomiar ciśnienia i poziomu cukru.
Realizatorzy
Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Fundusz Zdrowia, Biuro Polityki Zdrowotnej, Biuro
Polityki Społecznej
3.7. Działania zmierzające do poprawy bezpieczeństwa
Uzasadnienie
Ochrona osób starszych, najbardziej narażonych na zjawisko nadużyć i przemocy
powinna być jednym z kluczowych zadań służb odpowiedzialnych za
bezpieczeństwo publiczne.
Przyczyni się do podniesienia poziomu bezpieczeństwa osób starszych, które są
ofiarami oszustw, napadów i kradzieży, będzie przeciwdziałać zjawisku nadużyć i
przemocy wobec ludzi starych.
18
Sposób realizacji
Przeprowadzanie kampanii społecznych w mediach, na bilbordach, inspirowanie i
prowadzenie działań edukacyjnych pracowników policji, pracowników służb
społecznych, lekarzy w celu rozpoznawania sytuacji nadużyć i przemocy wobec
ludzi starych.
Prowadzenie działań prewencyjnych poprzez edukację i instruktaż osób starych
będących ofiarami nadużyć i przemocy
Monitorowanie miejsc szczególnie niebezpiecznych np. parki, banki,
Patrolowanie przez policję i straż miejską miejsc wypoczynku osób starszych.
Uruchomienie telefonu zaufania dla osób starszych doświadczających przemocy
Monitorowanie zjawiska przemocy wobec ludzi starych w oparciu o analizę statystyk
„Niebieskiej Karty”.
Przykłady dobrych praktyk
Realizacja Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na terenie województwa
podlaskiego oraz na terenie Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy
Realizatorzy
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Komendy Rejonowe, Biuro Polityki
Społecznej, ośrodki pomocy społecznej
3.8. Rewitalizacja i budownictwo zgodne z zasadami tworzenia przyjaznej przestrzeni
Uzasadnienie
Dostosowanie komunikacji miejskiej z uwzględnieniem potrzeb osób starszych,
niepełnosprawnych (tabor niskopodłogowy) oraz kontynuacja usługi transportu
usług samochodowych dla osób niepełnosprawnych, wpłynie na dostępność usług,
bezpieczeństwo i poprawę jakości życia seniorów.
Sposób realizacji
Likwidacja barier architektonicznych (uchwyty, poręcze, podjazdy, odpowiednia
szerokość wejść do budynków, wind, oznakowanie niebezpiecznych miejsc, wysokie
krawężniki, stopnie, śliskie powierzchnie).
Rozwój infrastruktury uwzględniającej potrzeby tej grupy ludności.
W miejscach publicznych uczęszczanych przez seniorów wyodrębnienie miejsc dla
odpoczynku czyli ławki na ulicach, skwerach, w sąsiedztwie przychodni, aptek oraz
przystanki komunikacji miejskiej wyposażone w miejsca do siedzenia.
Tworzenie miejsc aktywnego spędzania czasu wolnego .
Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego potrzeb ludzi starych.
Realizatorzy:
Zarząd Dróg Miejskich, urzędy dzielnicy, Ministerstwo Infrastruktury
Cel strategiczny 4
Dostarczanie wsparcia osobom starzejącym się i starym w sytuacjach kryzysowych
19
4.1. Poradnictwo dla osób starszych.
Uzasadnienie:
Seniorzy to grupa szczególnie narażona na brak dostępu do informacji oraz
poradnictwa.
Przyczyny tego stanu rzeczy to zmieniające się przepisy prawne, niski status
materialny oraz nikłe umiejętności w korzystaniu z nowych technologii
pozwalających uzyskać informację związanych z daną sytuacją problemową.
Sposób realizacji
•
Uruchomienie Centrum Seniorów, który będzie udzielać informacji i porad
(konsultacji) za pomocą różnych dostępnych mediów (telefonicznie,
publikacje), w tym bezpośrednio w siedzibie Centrum. W ramach Centrum
Seniora powinna funkcjonować infolinia
Poradnictwem dla seniorów powinny być objęte obszary określone w
dokumencie przyjętym przez Komisję Dialogu Społecznego ds. Poradnictwa
Specjalistycznego, do których zaliczyć należy:
- poradnictwo prawne,
- poradnictwo psychologiczne,
- poradnictwo obywatelskie,
- poradnictwo zawodowe,
- poradnictwo socjalne,
- poradnictwo konsumenckie, m. in. dotyczące tanich odpowiedników drogich
leków
•
Poradnictwo dla seniorów nie wymaga specjalnego wyodrębnienia dla tej grupy
odbiorców. Powinno być świadczone w ramach istniejących struktur dostępnych dla
ogółu mieszkańców.
Sprawdzonym mechanizmem działania w zakresie świadczenia poradnictwa jest
zlecenie jego realizacji organizacjom pozarządowym. Skupione w Komisji Dialogu
Społecznego organizacje pozarządowe mają wypracowane standardy udzielanych
porad oraz dysponują profesjonalną kadrą. Działanie to jednak wymaga dalszego
wsparcia i rozbudowania sieci punktów świadczących porady – zwłaszcza w
dzielnicach peryferyjnych.
Świadczone poradnictwo dla seniorów powinno mieć charakter ogólnomiejski, z
tego względu podmiotem dominującym przy realizacji tego działania w strukturach
miejskich powinno być Biuro Polityki Społecznej.
W zakresie poradnictwa konsumenckiego warto rozpropagować wśród
mieszkańców , w tym w szczególności wśród seniorów działalność Miejskiego
Rzecznika Konsumentów.
4.2. Wsparcie dla osób starszych będących ofiarami przemocy.
Uzasadnienie
Przemoc dotyka najsłabszych osób w rodzinie. Jak wynika z badań OBOP (2008)
osoby chore i niepełnosprawne (16%) oraz uskarżające się na poważniejsze
dolegliwości (14%) są częściej narażone na stanie się ofiarą wielokrotnych
przypadków przemocy niż osoby zdrowe (7%). Mimo badań przeprowadzonych w
2006 roku przez PBS DGA Sopot na zlecenie UM Warszawy z 95% poziomem ufności
20
można oszacować, że w Warszawie wśród osób w wieku 60+ w ciągu jednego roku
przemocy doświadczyło 6-17 tysięcy osób. Niestety skala tego problemu nie jest do
końca znana z uwagi na jego charakter. Niejednokrotnie egzystencja osoby starszej
jest ściśle związana ze sprawcą przemocy, który jest dorosłym dzieckiem ofiary,
często osobą uzależnioną od alkoholu, z tego względu ofiara boi się podjąć kroki
zmierzające do przerwania tego stanu rzeczy. Dodatkowo niewiedza o
możliwościach przeciwdziałania przemocy powoduje, że sprawcy pozostają
bezkarni, a ofiary bez ochrony i pomocy.
W Biurze Polityki Społecznej dostępne są wyniki badań na temat zjawiska przemocy
wobec osób starszych. Wspólne działanie Biura oraz organizacji pozarządowych
może pomóc stworzyć kompleksowy, ogólnomiejski program dla seniorów – ofiar
przemocy.
Sposób realizacji
Istnieje potrzeba uruchomienia kompleksowego programu wsparcia dla osób
starszych doznających przemocy.
Przykłady dobrych praktyk
Dobrym i sprawdzonym modelem takiego programu dysponuje Ogólnopolskie
Pogotowie dla Ofiar w Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” Instytutu Psychologii
Zdrowia, które od 2005 roku realizowało już w Warszawie program pn. „Starszy Pan,
Starsza Pani”. Program ten przewiduje różne formy pomocy, m.in. porady
telefoniczne, pomoc psychologiczną, psychiatryczną i prawną oraz grupy wsparcia.
Zakłada także kompleksowa pracę z ofiarą (często w jej miejscu pobytu ze względu
na małą mobilność osób starszych) oraz opiekunem osoby starszej. W ramach
programu prowadzone są także konsultacje dla pracowników pomocy społecznej i
opiekunów środowiskowych osób starszych.
4.4.Rozwój pracy socjalnej z seniorami
Uzasadnienie
W fazie starości występują kryzysy rozwojowe (związane z przechodzeniem do fazy
starości, zmianą ról społecznych, zmiana życiowej perspektywy itd.), kryzysy
sytuacyjne (wydarzenia zakłócające rozwój w fazie np. choroba, zgon bliskiej osoby,
stanie się ofiarą przemocy itp.) i kryzysy egzystencjalne (poczucie zbliżania się końca
życia, negatywny bilans życiowy, kryzysy wiary itp.). Człowiek starszy – tak samo jak
młodsze osoby – może mieć w związku z tym kłopoty ze społecznym
funkcjonowaniem. Wymaga zatem wsparcie ze strony pracownik socjalnego, który
nie może ograniczać się tylko do zaspokajania potrzeb materialnych lub
zdrowotnych seniora, ale także powinien pomagać we włączaniu go w życie
społeczne. Pracownicy socjalni powinni mieć czas i możliwości pracy nie tylko z
ubogimi seniorami, ale i tymi, którzy niezadowalająco radzą sobie w życiu
społecznym.
Sposób realizacji
•
Zwiększenie liczebności kadry pracowników socjalnych w najstarszych
dzielnicach Warszawy.
•
Szkolenia dla pracowników socjalnych w zakresie geriatrii i gerontologii.
•
Stworzenie przy OPS sieci wolontariuszy – asystentów seniora dających o
podtrzymywanie ich kontaktów ze środowiskiem zamieszkania.
21
Cel strategiczny 5
Poprawa społecznego obrazu starości
Cele operacyjne
5.1. Wspieranie działań promujących pozytywny wizerunek seniora
Uzasadnienie
Zmiana stereotypowego wizerunku osób starszych to niewątpliwie proces
wymagający czasu, ale z uwagi m.in. na stale zwiększający się ich odsetek w
społeczeństwie, organizowanie i wpieranie działań PR-owskich w obszarze seniorskim
jest działaniem jak najbardziej pożądanym. Szczególnie chodzi tu o prezentowanie
seniorów jako osób o znaczącym potencjale, mających wiedzę, umiejętności, a
wszystko to wsparte bezcennym doświadczeniem. Ważne by zwracać tu uwagę nie
tylko na same sposoby na ciekawe spędzanie "jesieni życia", ale ukazywać seniorów
w pozytywnych relacjach z innymi.
Kształtowanie w świadomości pozytywnego obrazu starości powinno stanowić
element polityki społecznej, co podkreślano już w Katalogu Ludzi Starych,
proklamowanym przez ONZ w 1991 roku. W Polsce zadania te zostały wpisane m.in.
w „Założenia polityki ludnościowej w Polsce”.
Sposób realizacji
•
Warto zaproponować Miastu organizowanie np. "Tygodnia Seniora" obchodów Międzynarodowego Dnia Osób Starszych, kampanii społecznej,
debaty, konferencji czy seminarium poświęconego zagadnieniu osób
starszych.
•
Nie do przecenienia byłaby też coroczna prezentacja sytuacji osób starszych
w Mieście na październikowej (MDOS) sesji Rady Warszawy.
•
W dużym stołecznym wydarzeniu nie może zabraknąć audycji radiowych czy
telewizyjnych, plakatów, billboardów etc...
•
Ustanowienie np. Nagrody Prezydenta Miasta dla starszego (starszych)
mieszkańców W-wy za jego (ich) szczególny wkład, np. w działania lokalnej
społeczności.
•
Organizowanie jarmarków aktywności/kreatywności osób starszych, akcji
happeningowych,
wystaw
fotograficznych
(wystawa
"Jesteśmy"
Stowarzyszenia "mali bracia Ubogich"), filmów i audycji amatorskich, które
propagują i uznają wkład i osiągnięcia osób starszych w społeczności.
•
Uwzględnienie obecności osób starszych w reklamach promujących miasto
(obecnie w promocji wykorzystuje się niemal wyłącznie wizerunki ludzi
młodych
Przykłady dobrych praktyk
Za przykład można tu podać coroczne obchody Międzynarodowego Dnia Osób
Starszych organizowane przez „Forum 50+. Seniorzy XXI wieku!”, które na stałe już
wpisały się w październikowy krajobraz Ogrodu Saskiego. Wsparcie Miasta
niewątpliwie pozwoliłoby jej zyskać na popularności i pomogło dotrzeć z przesłaniem
„godnej starości” do szerszego społeczeństwa.
Realizatorzy, partnerzy
22
Podmiotem wiodącym dla powyższych propozycji (przede wszystkim ze względu na
ich rozmiar) powinno być Miasto, we współpracy z organizacjami pozarządowymi,
media lokalnymi, placówkami medycznymi etc.
5.2. Wspieranie działań na rzecz zwiększenia uczestnictwa osób starszych w życiu
społecznym/obywatelskim
Uzasadnienie
Rozwój nowych technologii oraz konieczność przystosowania się do zmian jest jedną
z przyczyn zjawiska wykluczenia społecznego osób starszych.
Wspieranie działalności Uniwersytetu III wieku, placówek dziennego pobytu oraz
klubów seniora, aktywnych form spędzania czasu wolnego. Działalność promocyjna
informująca o ofercie placówek skierowanej do osób starszych, integracja ze
społecznością lokalną wpłynie na poprawę społecznego obrazu starości.
Sposób realizacji
Inicjowanie, realizacja oraz udział osób starszych w lokalnych programach
społecznych,
edukacja w zakresie świadomości społecznej w dziedzinie prawa np. rodzinnego,
cywilnego,
zwiększenie dostępności do informacji np. organizowanie kursów w zakresie
umiejętności obsługi komputera oraz wykorzystania technik teleinformatycznych
Przykłady dobrych praktyk
Program AS na Żoliborzu realizowany przez OPS Żoliborz przy współpracy lokalnych
partnerów
Realizatorzy
ośrodki pomocy społecznej, organizacje pozarządowe, Biuro Polityki Społecznej
5.3. Wspieranie działalności wydawniczej o tematyce seniorskiej
Uzasadnienie
Zakładając, jaką rolę odgrywają media w procesie kształtowania postaw i
zachowań odbiorców warto rozważyć jak i na ile ten potencjał się wykorzystuje
odnosząc go do problematyki osób starszych. Prasa, której odbiorcą ma być
człowiek starszy, w odpowiedni dla niego sposób, może „oswajać” go z pędzącym
światem, pomagać odnaleźć się w rzeczywistości dziś i jutra, przekonywać, że
nowoczesna technologia może być i dla nich przyjazna.
W przypadku Warszawy nie ma jednak oferty wydawniczej kierowanej do osób
starszych, nie istnieje też strona internetowa im poświęcona (choć warto
przypomnieć, że program "Warszawa przyjacielem seniora" przewidywał powstanie
takie właśnie strony).
Sposób realizacji
Utworzenie warszawskiej seniorskiej strony internetowej mogłoby się odbyć w drodze
konkursu (w drodze powierzenia wykonania zadania) organizacji pozarządowej
23
(działającej też np. w partnerstwie z innymi organizacjami); należy jednak przy tym
pamiętać, że nie chodziłoby tu jedynie o powstanie strony, ale o jej "żywotność",
więc powinno to być zadanie wieloletnie.
Gros informacji dla seniorów publikują na swoich stronach internetowych np.
organizacje pozarządowe, Miasto i niektóre z Dzielnic, ale uwzględniając
wspomniane silne wewnętrzne zróżnicowanie opisywanej grupy i fakt, iż duża część
nie
ma
dostępu
do
internetu
warto
rekomendować
powstanie
(kwartalnego/miesięcznego) miejskiego biuletynu informacyjnego dla starszych
mieszkańców Warszawy, gdzie znajdą oni nie tylko informacje o ofercie
instytucjonalnego czy NGO-sowskiego wsparcia i aktywizacji, ale również informacje
z zakresu interesujących ich szczególnie dziedzin (np. zdrowie, żywienie etc..).
Należy zauważyć, że Warszawa jest w tej szczególnie dobrej sytuacji, gdzie
równolegle funkcjonuje prasa nieodpłatna, zarówno ogólnomiejska jak dzielnicowa
czy wręcz osiedlowa. Po niektóre tytuły może sięgnąć petent Urzędu Dzielnicy czy
Miasta (są na to przeznaczone, np. specjalne podajniki, stojaki) zatem warto by, np.
właśnie wydziały społeczne Dzielnic zaproponowały wydawcom, np. cotygodniową
„wkładkę tematyczną” – seniorską (pamiętając by użyć w niej większej czcionki).
Realizatorzy, partnerzy
Zarówno w przypadku powstania i administrowania seniorska stroną internetową jak i
proponowanego biuletynu podmiotem wiodącym winno być Miasto (we
wspomnianej współpracy organizacjami pozarządowymi).
Cel strategiczny 6
Przygotowanie średniego pokolenia do starości
Cele operacyjne
6.1. Wspieranie kształcenia ustawicznego
Uzasadnienie
Przedwczesne „ekonomiczne starzenie się” Polaków – w tym także mieszkańców
Warszawy – przejawiające się bardzo wczesnym kończeniem pracy zawodowej i
przechodzeniem na emerytury lub renty ma wiele różnorodnych przyczyn. Jedną z
nich jest „obniżanie wartości” kapitału ludzkiego, polegające m.in. na pogarszaniu
ich kwalifikacji i kompetencji zawodowych w porównaniu z młodszymi osobami.
Wspieranie kształcenia ustawicznego osób w średnim wieku, mających przed sobą
15-20 lat do wieku emerytalnego jest konieczne dla podtrzymania wartości kapitału
ludzkiego tej populacji i jak najpóźniejszego przechodzenia tych osób w stan
zawodowej bierności. Odpowiedzialność za wspieranie że samorząd terytorialny.
Sposób realizacji
1. udostępnianie zasobów lokalowych miasta do organizacji szkoleń dla
pracowników w wieku średnim;
2. konkurs – sponsorowany prze miasto –
przyjaznego pracownikom w wieku 40+ i 50+.
na
pracodawcę najbardziej
realizatorzy, partnerzy
Miasto, powiatowy urząd pracy, firmy szkoleniowe.
24
6.2. Wspieranie i organizowanie działań służących przygotowaniu do dezaktywacji
zawodowej.
Uzasadnienie
Wyczekiwany przez osoby w wieku przedemerytalnym moment przejścia na
emeryturę lub rentę często jest początkiem okresu bierności i braku zainteresowań.
Od dawna andragodzy i gerontolodzy podkreślają konieczność przygotowania do
starości, wcześniejszego kształtowania potrzeb i umiejętności pozwalających na
efektywne, sprzyjające osobistemu rozwojowi wykorzystanie dużych zasobów
wolnego, które pojawiają się po zaprzestaniu pracy zawodowej. Najbardziej
wskazane jest stopniowe przechodzenie na emeryturę. Taki „okres przejściowy” daje
możliwość przekazywania młodszym współpracownikom własnych doświadczeń i
umiejętności, a zarazem pozwala na przystosowanie się do roli osoby biernej
zawodowo.
Sposób realizacji
•
Promowanie (poprzez dofinansowywanie przez miasto) tych Uniwersytetów
Trzeciego Wieku, które rozszerzają swoją formułę działania jako Uniwersytety
Wszystkich Grup Wieku.
•
Promowanie wśród warszawskich pracodawców zasad i metod zarządzania
wiekiem w formie – organizacja szkoleń, organizacja i sponsorowanie konkursu
na pracodawcę najlepiej zarządzającego wiekiem.
Realizatorzy, partnerzy
Powiatowy Urząd Pracy, organizacje pracodawców, Biuro Polityki Społecznej, związki
zawodowe.
6.3. Promocja zdrowia i działalność edukacyjna służby zdrowia
Uzasadnienie
Stan zdrowia średniego pokolenia Polaków – pokolenia w wieku późnej dojrzałości
(40-60 lat) – jest generalnie gorszy niż ich rówieśników w Europie Zachodniej.
Jednocześnie wiadomo, że dbałość o zdrowie w wieku średnim „procentuje” lepszą
kondycją zdrowotną na starość.
W promocję zdrowia wśród osób w średnim wieku powinny być zaangażowane
różnorodne instytucje i powinny być w takich działaniach stosowane różne
instrumenty.
Sposób realizacji
•
informacje o prowadzonych w mieście (finansowanych z różnorodnych
źródeł) akcjach profilaktycznych prowadzonych w mieście - bezpłatne
telecentrum, informacje w portalu internetowym miasta;
•
kampanie promujące zdrowie w średnim
pośrednictwem ośrodków ochrony zdrowia;
•
kampanie na rzecz zdrowego żywienia prowadzone w supermarketach.
pokoleniu
prowadzone
za
realizatorzy, partnerzy
Biuro Polityki Zdrowotnej, PFRON, organizacje pozarządowe.
25
26