przyczyny-agresji-u-dzieci-i

Przyczyny agresji u dzieci i młodzieży
Agresja jest zjawiskiem coraz bardziej obecnym i pojawiającym się na każdym etapie
naszego życia. Jednak szczególnie niepokojącym i narastającym problemem jest agresja
wśród dzieci i młodzieży. Jak poznać, że wobec dziecka jest stosowana przemoc? Istotnymi
oznakami jej występowania są: zwiększone poczucie lęku (niepokoju), zwiększone poczucie
strachu, nastrój przygnębienia, zmniejszona energia, wzrost braku zaufania, zakłócenia snu,
zakłócenia apetytu, osłabienie poznawczego funkcjonowania, wzmocnienie uczucia wrogości.
Istnieją trzy teorie na pochodzenie ludzkiej agresji:
Teoria frustracji – agresji
Teoria, według której zachowania agresywne poprzedza frustracja. Siła frustracji może być
modyfikowana przez różne czynniki:
•
•
•
Frustracja jest silniejsza, wówczas, gdy cel, do którego dążymy, jest blisko i nie udaje
się nam go osiągnąć (np. ludzie są bardziej wkurzeni, gdy ktoś wpycha się im w
kolejkę, kiedy stoją tuż przy okienku, niż wtedy, gdy są na końcu ogonka),
Frustracja jest silniejsza, gdy cel, który nam się oddala, ma dla nas duże znaczenie, a
oczekiwania, co do niego są wysokie (np. bardzo nam zależy na czymś, wkładamy
wiele wysiłku w osiągnięcie tego, a pomimo starań nie udaje się nam),
Frustracja jest silniejsza, gdy jest nieoczekiwana, nagła, niezrozumiała i
niewyjaśniona (między innymi, dlatego dzieci bardzo się złoszczą, gdy zakazy, jakie
się im daje, nie są uzasadnianie lub słyszą "Nie bo nie".
Do najbardziej frustrujących sytuacji należy zaliczyć:
-bieda i bezrobocie (jest to jeden ze sposobów tłumaczenia związku między przestępczością a
bezrobociem i biedą),
-ból (np. ból miesiączkowy, ból zęba, choroby maja wpływ na poziom irytacji i większą
gotowość do agresji),
-przegęszczenie (w dużych miastach i bardzo przegęszczonych dzielnicach jest więcej
przestępczości niż w małych miasteczkach i na wsiach),
-temperatura powietrza (kultury południowe są bardziej agresywne niż północne, w gorących
pomieszczeniach ludzie zachowują się bardziej agresywnie, w gorące dni jest więcej
demonstracji).
Teoria instynktów agresji
Zakłada, że człowiek rodzi się z instynktowną skłonnością do zachowań agresywnych, a
zachowania te w małym stopniu są podatne na wpływy zewnętrzne, w tym i na wychowanie.
Zwolennicy tej teorii twierdzą, że instynkt agresji powstał na drodze ewolucji i jest
człowiekowi nieodzowny do przeżycia w realnym świecie. Teoria ta dopuszcza więc istnienie
zachowań agresywnych korzystnych z punktu widzenia ludzkiej społeczności i nie uważa
agresji za zjawisko całkowicie szkodliwe i niepożądane. Teoria ta podważa celowość oraz
sens walki z ludzką skłonnością do agresji i przemocy.
Teoria społecznego uczenia się
Zakłada, że agresja powstaje jako skutek uczenia się dzięki procesom warunkowania
sprawczego i modelowania. Człowiek z natury jest dobry, a zachowań agresywnych uczy się
od innych osób. Jeżeli zachowania agresywne przynoszą pewnego rodzaju gratyfikację
(nagrodę, czyli wzmocnienie), to następuje wzmocnienie jej agresywnych zachowań, a z
czasem nasilenie ich występowania. W myśl założeń tej teorii pedagog/wychowawca może
mieć duży wpływ na zachowanie dzieci oraz na modelowanie ich społecznych postaw, gdyż,
jeśli zachowania agresywne powstają poprzez naśladowanie „modeli” danych zachowań, (co
oznacza, że dziecko uczy się ich od drugiej osoby), to można tę samą jednostkę również
oduczyć zachowań negatywnych.
Zwolennicy tej teorii uważają, że oduczanie zachowań negatywnych osiąga się poprzez
odmawianie danej osobie nagrody, (czyli wzmocnienia) lub poprzez stosowanie kar. Jednak,
jeśli będzie się ignorowało zachowanie agresywne jednocześnie nagradzając zachowania
pożądane, to zachowanie nienagradzalne (niewzmacniane) będzie pomału zanikać. Brak kary
może być odebrany przez jednostkę właśnie jako nagroda, i tak naprawdę prowadzić do
wzmacniania jej zachowań agresywnych. Okazuje się więc, że ignorowanie zachowań
niepożądanych, zarówno dzieci, młodzieży, jak i dorosłych, uczy całkowitej bezkarności i
poczucia władzy nad okazującym swą słabość i uległość biernym otoczeniem.
Cechy potencjalnej ofiary to:
-
mała aktywność fizyczna;
podwyższony poziom niepokoju i większa lękliwość;
niska samoocena;
duża wrażliwość;
duża ostrożność w działaniu;
mała grupa przyjaciół lub ich brak;
małe poczucie bezpieczeństwa, zaburzone podstawowe potrzeby;
-
Do cech potencjalnego sprawcy należy:
duża siła fizyczna;
większa porywczość oraz impulsywność;
wysoka samoocena ;
niski poziom empatii ;
ogromna potrzeba dominacji;
pozytywna ocena agresji i przemocy;
Przyczyny powstawania agresji...
Wpływ otoczenia:
Dzieci bywają agresywne, jeśli same często mają do czynienia z agresją i przemocą w
rodzinie. Przemoc pojawia się u dzieci, które pochodzą z rodzin w , których panuje chaos, a
role matki i ojca nie są w pełni realizowane. Rodzice tacy mają negatywny lub chłodny
stosunek emocjonalny do dziecka, przede wszystkim w pierwszych latach jego życia. Bywa,
że w niektórych domach brak jest wyznaczonych granic, których dziecku nie wolno
przekraczać w zachowaniu wobec rodziców, rodzeństwa innych dorosłych i rówieśników.
Zachowania przemocowe wzrastają, gdy brak relacji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i
akceptowaniu dziecięcych zachowań. Przemoc pojawia się u dzieci, w których w rodzinie
często używa się w stosunku do dzieci agresji i przemocy;
Dodatkowo agresja pojawia się u dzieci/młodzieży, które:
♦ Ma mało rozwiniętą samokontrolę swoich emocji; dzieci mają wówczas ogromne kłopoty
w radzeniu sobie ze strachem, lękiem czy poczuciem krzywdy lub winy i nie są w stanie
przewidzieć swoich relacji emocjonalnych i nie kontrolują swoich zachowań;
♦ Mają ustabilizowane wzory zachowań agresywnych, a stosowanie przemocy, zapewniają
im odnoszenie sukcesów-czyli uzyskują nagrodę;
♦ Używają alkoholu i narkotyków; Dużą rolę w powstawaniu i rozwoju agresji ma też
narkomania i alkoholizm. Agresja jest rozpaczliwą walką o przetrwanie jednostki,
utrzymanie indywidualności, tożsamości, jest lękiem przed zatraceniem.
♦ Oglądają w telewizji przemoc, która modeluje ich zachowanie. Badania pokazują, że
przemoc w telewizji może wpływać na agresywne zachowania, tłumić wrażliwość w
odbiorze realnego życia i uczyć nierealistycznych zachowań. Najczęściej widzowie uczą
się danych zachowań poprzez ich obserwację na ekranie. Telewizja dostarcza dzieciom
wzorców, z, którymi się identyfikują. Badania dostarczają informacji, że najczęściej
oglądane przez młodych ludzi są filmy i programy ukazujące życie grup przestępczych, w
których broń, gwałty, agresja, przemoc, kradzieże są na porządku dziennym. Telewizja
dostarcza młodszej widowni negatywne wzorce, które wzmacniają aspołeczne zachowania
i postawy. Bajki naszpikowane są brutalnością uczą, że silniejszy wygrywa, a poprzez
zastraszanie i szykany zdobywa się pieniądze i sławę. Dzieci pod wpływem drastycznych
scen stają się mniej wrażliwe, wręcz obojętne na krzywdę i cierpienie innych,
przyzwyczajają się do agresji i przemocy. Filmy ukazują aspołeczne zachowania jako
zabawę, młodzi ludzie wcielają ją wiec w życie bijąc kolegów, niszcząc mienie publiczne,
okradając sklepy dla rozrywki. Często telewizja wypełnia czas, który powinien być
przeznaczony dla rodziców i kolegów.
♦ Dla niektórych dzieci źródłem agresji jest nadmiar obowiązków domowych, a także
nadmiar obowiązków szkolnych ma wpływ na powstawanie zachowań agresywnych, gdyż
dziecko siedząc nad książkami w jednej pozycji nie ma gdzie wyładować nagromadzonej
energii.
Czynniki instytuacjonalno-organizacyjne:
Przyczyny brutalnych zachowań tkwią również wewnątrz szkoły, gdyż zbyt duża liczba
uczniów w klasie, przewaga funkcji dydaktycznej nad wychowawczą, słaby kontakt
nauczyciela z uczniem, przeładowany program nauczania sprzyjają szerzeniu się agresji
wśród dzieci i młodzieży. Nauczyciele często nie reagują na przejawy zachowań agresywnych
w czasie przerw, nie zaglądają do szatni, czy toalet gdzie młodsze bądź słabsze dzieci
doświadczają różnorodnych form agresji i przemocy.
Usposobienie dziecka:
Do grupy czynników przesadzających o agresywności dzieci należy zaliczyć też usposobienie
dziecka. Istnieje większe prawdopodobieństwo, że agresja rozwinie się u dziecka aktywnego,
o większym temperamencie, niż u dziecka o temperamencie łagodniejszym. Spotyka się też
superaktywne dzieci, które łatwo się podniecają, rozpraszają i natychmiast reagują na bodźce
zewnętrzne i wewnętrzne. Tym dzieciom potrzebna jest pomoc profesjonalna. Wystąpienie
agresji zależy też od ukształtowanych postaw i związanej z nimi hierarchii wartości. Jeśli
bowiem rodzina uznaje zasadę, że ten ma rację, kto jest silniejszy i sprytniejszy, to u ich
dzieci kształtują się podobne postawy, sprzyjające występowaniu zachowań agresywnych
i traktowaniu ich jako narzędzia skutecznego działania. Podobne skutki może mieć
przeświadczenie o wyższości lub nadzwyczajnych przywilejach przysługujących dziecku ze
względu na pozycję społeczną rodziców. Źródłem agresywnych zachowań bywa stosowanie
surowych kar fizycznych, które pobudzają gniew, wywołują sprzeciw, bunt i w efekcie
zachowanie agresywne.
Zachowanie agresywne są formą niedostosowania społecznego i konfliktów z
otoczeniem wywołanych przez dziecko. Za niedostosowane społecznie uznajemy dziecko,
które rozwija się w taki sposób, że jego zachowanie odbija się źle na nim samym lub na jego
kolegach Wynikiem niedostosowania społecznego jest agresja, wrogość lub krańcowe
zachowanie pojawiające się w bierności. Szkody wyrządzone przedmiotowi agresji mogą
mieć charakter szkód materialnych np. uszkodzenie ciała, zniszczeń przedmiotów oraz szkód
moralnych. Agresja może przyjmować różne formy. Może być to agresją słowną, do której
należy ubliżanie, grożenie, wyśmiewanie, dokuczanie, obrzucanie wyzwiskami, ośmieszanie,
uszczypliwość lub kpiny. Agresji słowna wzbudza poczucie zagrożenia, odrzucenia i
izolowania w grupie. Coraz częściej stosowana jest agresja fizyczna, czyli atak na drugą
osobę lub jej własność Najczęściej przybiera formę bezpośrednią np. w postaci uderzeń,
popchnięć, kopnięć lub zadawania ran. Agresja bywa też skierowana na inne istoty żywe oraz
na przedmioty martwe przyjmując formy znęcania się nad zwierzętami, łamania roślin lub
kwiatów, niszczenie lub uszkodzenie przedmiotów (tzw. agresja przeniesiona).Agresywna
młodzież sprawia poważne trudności wychowawcze, gdyż ich zachowanie cechuje brak
zdyscyplinowania powodujący łamanie zasad regulaminu szkolnego oraz innych norm
regulujących współżycie społeczne. Często pada pytanie, dlaczego dzieci/młodzież bywa
agresywna? Wynika to często z zaburzenia w kontaktach społecznych, które są związane z
nieprawidłowym sposobem zaspokajania własnych potrzeb powodującym różne ujemne
konsekwencje dla otoczenia. Niezaspokojone potrzeby wzbudzają agresje i są przyczyną
nieprawidłowego funkcjonowania w grupie rówieśniczej. Jedna z takich potrzeb to chęć do
zawierania związków uczuciowych, potrzeba ta pobudza do nawiązywania kontaktów
osobistych z określonymi osobami. Zaspokojenie tej potrzeby spełniają zarówno zbliżenia
fizyczne przyjmujące formę pieszczot, uścisków, pocałunków, jak też kontakty umysłowe
przejawiające się we wspólnych rozmowach, chętnym słuchaniu drugiej osoby, interesowaniu
się jej sprawami osobistymi, dzielenie się doświadczeniami, wyrażanie chęci udzielania
pomocy, wspólnym wykonywaniu określonych czynności. U małych dzieci potrzeby afiliacji
zaspakaja opiekun. Blokada potrzeby afiliacji jest spowodowana jest oziębłością uczuciową
rodziców, brakiem z ich strony objawów serdeczności i życzliwości, nadmierną surowością
oraz stosowaniem kar fizycznych. Drugą bardzo istotną potrzebą jest poczucie
bezpieczeństwa, którego zaspokojenie zapewnia sprawnie funkcjonująca rodzina,
w której dziecko zyskuje życzliwe zrozumienie, pomoc i opiekę. Sytuacje trudne w życiu
dziecka to choroba, niepowodzenie w nauce, konflikt z kolegą, utrata bliskich osób lub
ulubionych przedmiotów. Niezaspokojenie tej potrzeby powoduje wystąpienie poczucia
zagrożenia, niskiej samooceny, stanów lękowych, braku pewności siebie. Poczucie pewności
to trzecia potrzeba istotna do podejmowania decyzji oraz dokonywania wyboru sposobu
działania zgodnie z własnym uznaniem. Powodem blokady tej potrzeby są zbyt częste zakazy
i nakazy osób z najbliższego otoczenia. Na tym tle u dzieci pojawia się nie raz upór, przekora
i agresywność. Potrzeba uznania społecznego może być uzewnętrzniona jako pochwała
słowna, aprobata przejawiana mimiką lub gestami, wręczenie nagrody za dobre wykonanie
zadania, postępy w nauce. Blokada potrzeby uznania społecznego powstaje na skutek: zbyt
częstego upominania, wytykania różnych wad i braków oraz stawianie za przykład dobrze
uczących się lub wzorowych kolegów. Brak zaspokojenia potrzeby uznania społecznego
sprzyja wytworzeniu się poczucia niższości oraz zaniechaniu wykonywania czynności
nieznajdujących aprobaty w otoczeniu. U dziecka taka sytuacja zachodzi wtedy, gdy jest ono
wyśmiane lub lekceważąco traktowane przez rówieśników, względnie, gdy jego działanie
zostanie negatywnie odebrane przez dorosłych. Może to być następstwem słabego rozwoju
określonych zdolności lub zawyżonych aspiracji.
Dzieci, które czują się bezpieczne w swoich relacjach z rodzicami, są mniej agresywne
i lepiej radzą sobie z emocjami. Gdy otacza się je miłością i zainteresowaniem, maja znacznie
mniej powodów do agresji i wrogości. Uciekają się do niej wtedy, gdy się boją, gdy są
osamotnione, pełne rozterek lub, gdy mają silną potrzebę akceptacji bądź zwrócenia na siebie
uwagi. Sposoby zapobiegania agresji to np. stosowanie kar, jednak są one mało skuteczne,
strach przed karą wywołuje agresję przemieszczoną, a nie eliminuje jej, wytwarzanie
wewnętrznej motywacji zapobiegającej powstawaniu agresji - rolę tę mogą spełniać
przyswojone normy postępowania i ukształtowane na ich bazie uczucia moralno - społeczne;
normy zawierają zakazy szkodzenia i nakazy pomocy. Działanie społeczne z przyjętymi
normami powoduje powstanie poczucia winy, które zapobiega tworzeniu się emocji złości,
wrogości, chęci szkodzenia. Drugim sposobem na zapobieganie agresji jest usuwanie blokady
niezaspokojonych potrzeb psychicznych i zaspokajanie ich. Warto też obserwować, na kim
wzoruje się nasze dziecko, zabieranie go z otoczenia społecznego modelującego zachowania
agresywne- agresja naśladowcza to nawyk bardzo trudny do wyeliminowania.
Przeciwdziałaniem agresji instrumentalnej jest wykazanie jej nieskuteczności poprzez
uniemożliwienie osiągania różnych celów za pośrednictwem agresywnego zachowania się
oraz negatywnego oceniania tego rodzaju prób, a także ułatwianie osiągania pożądanych
celów w sposób społecznie akceptowany. Niezwykle ważne jest wytwarzanie właściwych
postaw społecznych oraz z związanej z nimi hierarchii wartości: przeciwstawianie postawie
cwaniactwa, kultu siły i przemocy, postawy koleżeństwa, życzliwości, współpracy, pomocy
innym. Ważne jest, zatem, aby rodzice byli konsekwentni w stosowaniu dyscypliny. Badania
wykazują, że umiar i wyraźnie określone granice dyscypliny są lepsze niż zbytnia
pobłażliwość lub zbyt ostry rygor. Dzieci mają mniejsze tendencje do zachowań agresywnych
i stosowania przemocy, gdy rodzice stosują wobec nich konsekwentną dyscyplinę. Dzieci,
które szczególnie często mają do czynienia z agresją i przemocą w rodzinie, gdy rodzice
używają w stosunku do nich agresji i przemocy jako metody wychowawczej, uczą się jej
stosowania w relacjach z innymi. Dzieci powinny nauczyć się, że zachowania skierowane do
innych ludzi oraz do nich samych nie powinny przekraczać określonych granic. Jeżeli naucza
się stosowania zachowań agresywnych i przemocy, jako metody na rozwiązanie problemów, a
ze strony dorosłych spotka się to z pobłażliwością lub akceptacją, poziom agresji wobec
rówieśników, rodzeństwa i dorosłych będzie prawdopodobnie wzrastał.
Coraz większa agresja wśród dzieci i młodzieży to w dzisiejszych czasach i aktualnym
społeczeństwie coraz bardziej intensywne zjawisko. Dzieci mają problem z konstruktywnym
rozwiązywaniem swoich problemów, nie potrafią wyrażać swoich emocji. Pomiędzy dziećmi
dochodzi do rękoczynów i przemocy werbalnej. Z moich osobistych obserwacji największy
problem tkwi w najbliższej rodzinie dziecka. To z domu dzieci a potem młodzież wynoszą
wzorce postępowania i normy zachowań, to w rodzinnym domu i najbliższym otoczeniu
najczęściej doświadczają rzeczy, które nie powinny się zdarzyć. Dzieci te najczęściej mają
zachwianą potrzebę bezpieczeństwa, miłości i akceptacji. Rodziny te nie spełniają swoich
funkcji min. socjalizacyjnej. Warto byłoby wspierać rodziny w formie edukacji dotyczącej
potrzeb dzieci oraz uświadamiać dorosłych na temat przyczyn agresji. Pomoc w
przygotowaniu młodych ludzi do dobrego dorosłego życia, skutkuje kształtowaniu własnej
przyszłości i środowiska lokalnego- dzięki temu sami mamy wpływ na rzeczywistość, która
nas otacza. Organizujemy działania, które rozwijają umiejętność komunikacji i pracy w
grupie, uczą radzenia sobie ze stresem, wyrażaniem emocji i zapewniają poczucie
bezpieczeństwa. Istotnym elementem w procesie edukacji jest bezpośrednie kierowanie się do
młodego odbiorcy, a także do rodziny, która często sama nie ma świadomości jak istotną
pełni rolę w życiu młodego człowieka.
Bibliografia
1. Gordon T.: Wychowanie bez porażek w praktyce. Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1995,
2) na podstawie artykułów ze strony: http://www.edukacja.edux.pl/p-263-agresja-u-dzieci-i-mlodziezy-zasadypostepowania.php
2) Gordon T: Wychowanie bez porażek w szkole. Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1995