Wzorzec-przegl d lekarski-XX-2001

PRACE ORYGINALNE
Agnieszka JURZAK1
Ewa GOMÓ£KA2
Ewa FLOREK3
Wojciech PIEKOSZEWSKI1,4
£¹czne wystêpowanie kannabinoli z innymi
substancjami psychoaktywnymi w moczu
osób zatrutych
Cannabinols and other psychoactive substances in urine
of poisoned patients
Zak³ad Chemii Analitycznej, Wydzia³ Chemii,
Uniwersytet Jagielloñski, Kraków
Kierownik: Prof. dr hab. Pawe³ Koœcielniak
1
Pracownia Toksykologii Analitycznej i Terapii
Monitorowanej, Uniwersytet Jagielloñski,
Kraków
Kierownik: Dr Ewa Gomó³ka
2
Laboratorium Badañ Œrodowiskowych,
Katedra i Zak³ad Toksykologii,
Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
Kierownik Laboratorium:
Prof. dr hab. Ewa Florek
3
Pracownia Wysokorozdzielczej Spektrometrii
Mas, Œrodowiskowe Laboratorium Analiz
Fizykochemicznych i Badañ Œrodowiskowych,
Wydzia³ Chemii, Uniwersytet Jagielloñski,
Kraków
Kierownik Pracowni:
Prof. dr hab. n. med. Wojciech Piekoszewski
4
Dodatkowe s³owa kluczowe:
marihuana
kannabinole
leki
interakcje
Additional key words:
marihuana
cannabinols
medicaments
interactions
Adres do korespondencji:
Prof. dr hab. n. med. Wojciech Piekoszewski
Zak³ad Chemii Analitycznej
Uniwersytet Jagielloñski
30-060 Kraków, ul. Ingardena 3
Tel: +12 663 56 00; Faks: +12 663 56 01
e-mail: [email protected]
820
Kannabinole (THC) to substancje
psychoaktywne obecne w ¿ywicy konopi indyjskich (Cannabis sativa L.).
Przetwory konopi to marihuana, haszysz i olej haszyszowy. Najczêstsz¹
drog¹ przyjmowania jest palenie suszu. Mo¿e ono poprawiaæ nastrój, wywo³ywaæ niekontrolowane napady
œmiechu i empatiê, ale tak¿e lêki, stany depresyjne, apatiê i sennoœæ. THC
oddzia³uje na receptory kannabinolowe obecne w mózgu i hamuje wydzielanie GABA (kwas gamma-aminomas³owy). Równoczesne przyjêcie przetworów konopi i leków dzia³aj¹cych na
OUN (oœrodkowy uk³ad nerwowy)
mo¿e prowadziæ do wyst¹pienia interakcji. Szczególnie niebezpieczne jest
po³¹czenie z benzodiazepinami, barbituranami i lekami przeciwdepresyjnymi. Celem pracy by³a ocena czêstoœci
³¹czenia przetworów konopi z innymi
nielegalnymi substancjami psychoaktywnymi i lekami w oparciu o materia³
Pracowni Toksykologii Analitycznej i
Terapii Monitorowanej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloñskiego w
Krakowie.
Cannabinols (THC) are the active
substances present in Indian hemp
(Cannabis sativa L). The hemp products are marihuana, hashish and hashish oil. The most frequently Cannabis
products are smoked. The smoking
marihuana improved the mood, raise
uncontrolled laugh, however can
cause depression, apathy and drowsiness. THC acts by binding with
cannabinols receptors in brain, which
inhibit realise of GABA (gammaamniobutteric acid). Simultaneous taking Cannabis product and drugs influencing central nerves system (CNS)
can cause dangerous interaction. Especially it is dangerous to combine
these products with other illicit drugs
or with benzodiazepines, barbiturates
and antidepressive drugs. The aim of
the study was evaluation of frequency
of taking Cannabis products simultaneously with psychoactive drugs on
the base of the material of Laboratory
of Analytical Toxicology and Therapeutic Drug Metabolism in Krakow.
Wstêp
Palenie przetworów konopi indyjskich
(Cannabis sativa L.) jest niemal tak popularne jak palenie tytoniu, zw³aszcza wœród
m³odych ludzi. Niestety delegalizacja przetworów konopi nie zmniejszy³a zainteresowania tymi narkotykami. Mo¿na siê spotkaæ
z twierdzeniem, ¿e osoba znajduj¹ca siê pod
wp³ywem alkoholu czêsto stanowi zagro¿enie dla siebie i spo³eczeñstwa, a u¿ytkownicy konopi s¹ spokojni i pozytywnie nastawieni do otoczenia.
Nie mo¿na bagatelizowaæ negatywnych
skutków przyjmowania przetworów konopi
- chroniczne przyjmowanie tych œrodków
mo¿e wywo³ywaæ napady lêku, schizofreniê
i apatiê, a w du¿ych dawkach mog¹ wywo³ywaæ halucynacje. Szczególnie niebezpieczne jest, ¿e Ÿród³o pochodzenia konopi
jest nielegalne, st¹d istnieje realne zagro¿enie dodatków innych, nieokreœlonych bli¿ej substancji psychoaktywnych. Palenie
marihuany w podobnym stopniu jak palenie
tytoniu wp³ywa szkodliwie na uk³ad oddechowy, prowadz¹c do wyst¹pienia chronicz-
nego kaszlu, bólów w p³ucach czy zwiêkszenia ryzyka chorób nowotworowych.
Istnieje du¿e prawdopodobieñstwo wyst¹pienia interakcji miêdzy kannabinolami,
aktywnymi sk³adnikami konopi i lekami, w
szczególnoœci lekami psychotropowymi, które podobnie jak THC wp³ywaj¹ na oœrodkowy uk³ad nerwowy. Niesterydowe leki przeciwzapalne, czêsto dostêpne w aptece bez
recepty, nie powinny wchodziæ w interakcjê
z THC. Niew¹tpliwie jednak os³abiony organizm wymagaj¹cy leczenia tymi lekami bêdzie inaczej reagowa³ na przyjmowanie narkotyku.
Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
Charakterystyka roœlin z gatunku
Cannabis sativa L.
Cannabis sativa L. to gatunek roœlin z
rodzaju Konopie (Cannabis L.) z rodziny
konopiowate (Cannabaceae Edl.). Do tej
samej rodziny roœlin przypisywany jest równie¿ chmiel (Humulus L.). Wspó³czesna systematyka (Bocsa, Karusa) w obrêbie rodzaju
konopie umieszcza dwa gatunki: konopie
siewne (Cannabis sativa) oraz konopie inA. Jurzak i wsp.
dyjskie (Cannabis indica).
W obrêbie Cannabis sativa wyró¿niane
s¹ dwa podgatunki: konopie uprawne (ssp.
Culta) oraz konopie dzikie (ssp. Spontanea).
Wœród konopi uprawnych zosta³y wyró¿nione cztery grupy geograficzne: pó³nocne,
œrodkowoeuropejskie, po³udniowe i azjatyckie [5].
Konopie - informacje ogólne
i botaniczce
Konopie siewne to roœlina w³óknista, która od dawna jest uprawiana w ró¿nych czêœciach œwiata, równie¿ w Polsce. Dziko roœnie w lasach A³taju, na Zakaukaziu, w Meksyku, pó³nocnych Indiach, niektórych czêœciach Afryki oraz w Afganistanie. Zdzicza³a wystêpuje równie¿ w ró¿nych regionach
Europy charakteryzuj¹cych siê cieplejszym
klimatem. Wystêpowaæ mo¿e w ogrodach,
na polach i nad brzegami rzek. Czas kwitnienia konopi siewnych to prze³om lipca i
sierpnia. Aby roœlina rozwija siê prawid³owo, potrzebuje ok. 8 godzin dziennie naœwietlenia promieniami s³onecznymi. Gleba powinna byæ ¿yzna, o du¿ej wilgotnoœci i o pH
w zakresie 6,0-7,5. Uprawa konopi w Polsce i wielu krajach Europy jest nielegalna.
Jest to roœlina dwupienna osi¹gaj¹ca
wysokoœæ 50-150 cm. Roœlina wydaje kwiaty
prêcikowe, zebrane w szczytowe wiechy.
Mêskie kwiaty maj¹ widoczne prêciki u³o¿one w luŸne grona, a niepozorne kwiaty
¿eñskie s¹ st³oczone w grona otoczone
drobnymi listkami. Owocem jest drobny
orzech o kulistym kszta³cie. Charakterystyczne szorstkie liœcie o kszta³cie d³oniasto-3-7-siecznym, z lancetowatymi listkami
s¹ grubo z¹bkowane [5].
¯ywicowata wydzielina zawiera lotne
substancje psychoaktywne (kannabinol,
kannabidiol). Iloœæ wytwarzanych kannabinoli jest wprost zale¿na od warunków, w jakich roœlina by³a uprawiana: temperatury,
wilgotnoœci, nas³onecznienia, a tak¿e od
w³aœciwego przechowywania. Psychoaktywne THC jest obecne w ka¿dej czêœci roœliny
zarówno w liœciach, jak i kwiatach. ¯eñskie
osobniki produkuj¹ wiêcej substancji psychoaktywnych [3].
Du¿y ¿eñski osobnik mo¿e wyprodukowaæ a¿ pó³ kilograma nasion. Z nich te¿ jest
wytwarzany olej konopny mog¹cy mieæ zastosowanie spo¿ywcze b¹dŸ przemys³owe.
Konopie s¹ równie¿ roœlin¹ w³óknodajn¹.
Substancje aktywne w konopiach
indyjskich
Zwi¹zkami wykazuj¹cymi aktywnoœæ
biologiczn¹ w konopiach indyjskich s¹ wielopierœcieniowe terpenoidy, z których wysok¹ aktywnoœæ wykazuj¹: D9-tetrahydrokannabinol (D9THC), kannabinol (CBN), kannabidiol (CBD) oraz kwas kannabidiolowy
(CBDA), kwas kannabinolowy (CBNA), kannabigerol (CBG), kannabicyklol (CBL). Powszechnie uwa¿a siê, ¿e D9THC jest g³ównym sk³adnikiem ¿ywicy konopi odpowiedzialnym za dzia³anie psychoaktywne marihuany. W oœrodkowym uk³adzie nerwowym
³¹czy siê on w receptorami kannabinoidowymi, powoduj¹c wzrost wra¿liwoœci wzroku, s³uchu i smaku, zaburzenia orientacji,
g³êbokie odprê¿enie, w du¿ych dawkach
stany euforyczne oraz wzrost apetytu.
Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
Istotnym aktywnym sk³adnikiem ¿ywicy
Cannabis sativa jest kannabidiol. W przeciwieñstwie do D9THC nie wykazuje on dzia³ania psychoaktywnego, ale wyzwala efekt
uspokajaj¹cy. Najprawdopodobniej hamuje metabolizm D9THC w w¹trobie i oddzia³uje negatywnie na biotransformacjê tetrahydrokannabinolu w organizmie. Ma tak¿e
zdolnoœæ do ³agodzenia drgawek, stanów
zapalnych i nudnoœci.
Przetwory konopi
Na „rynku narkotykowym” dostêpne s¹
trzy rodzaje przetworów konopi indyjskich:
marihuana, haszysz i olej haszyszowy.
Marihuana jest mieszank¹ suchych liœci i kwiatostanów ¿eñskich. ¯eñskie niezapylone osobniki konopi wyró¿niaj¹ siê
szczególnie wysok¹ zawartoœci¹ substancji psychoaktywnych. W produktach roœlinnych najczêœciej zawartoœæ D9THC mieœci
siê w przedziale 1-5%, w haszyszu 2-10%,
a w olejku haszyszowym a¿ do 30%. Na
iloœæ substancji psychoaktywnych w przetworach konopi wp³ywa sposób uprawy, gleba, warunki pogodowe, warunki wegetacji,
czy nawet sposób zbierania.
Haszysz jest mieszank¹ ¿ywicy pochodz¹cej z kwiatostanów. Jednym ze sposobów zbierania ¿ywicy jest zanurzanie roœlin
w gor¹cej wodzie, a nastêpnie zebranie z
powierzchni wody sta³ej masy, po ostudzeniu.
Najsilniejsze dzia³anie psychoaktywne
wœród przetworów konopi wykazuje olej bêd¹cy produktem destylacji liœci Cannabis
sativa. W zale¿noœci od rodzaju rozpuszczalnika oraz od stopnia dojrza³oœci roœlin
olej haszyszowy mo¿e przyjmowaæ barwê
od zielonej do br¹zowej.
Drogi przyjmowania
Konopie s¹ przyjmowane na wiele ró¿nych sposobów, a sposób przyjêcia œrodka
odurzaj¹cego znacz¹co wp³ywa na nasilenie i rodzaj wystêpuj¹cych objawów.
Najczêstszym sposobem jest palenie.
Sk³ad dymu konopi jest zbli¿ony do dymu
tytoniowego, st¹d s³uszne podejrzenia o
dzia³anie dra¿ni¹ce i kancerogenne dymu
na uk³ad oddechowy. Chroniczne palenie w
du¿ych iloœciach mo¿e wywo³ywaæ kaszel,
odkrztuszanie plwociny i krótki oddech. Podobnie, jak w przypadku tytoniu, kobieta w
ci¹¿y pal¹ca konopie przyczynia siê do
wzrostu ryzyka wyst¹pienia niskiej masy
urodzeniowej noworodka. Podanie inn¹ drog¹ zmniejsza ryzyko powik³añ naczyniowosercowych i wyst¹pienia zaburzeñ uk³adu
oddechowego. Najwiêksze stê¿enie THC
we krwi pojawia siê po ok. 10 min. po przyjêciu drogami oddechowymi. Innym równie
popularnym sposobem przyjmowania œrodka jest droga pokarmowa. Maksymalne stê¿enie D9THC we krwi po przyjêciu doustnymi obserwuje siê po 1-2 godzin, ale czas
dzia³ania ulega wyd³u¿eniu i mo¿e utrzymywaæ siê nawet do 8 godzin.
Objawy przyjêcia
Charakterystycznym objawem pojawiaj¹cym siê u osób bêd¹cych pod wp³ywem
tej substancji psychoaktywnej jest przekrwienie oczu. Czêsto wystêpuje suchoœæ
w ustach, zawroty g³owy, œwiat³owstrêt, bla-
doœæ skóry, gadulstwo i œmiech. Przy du¿ych
dawkach mog¹ pojawiæ siê problemy z koordynacj¹ ruchow¹ czy kontrolowaniem mimiki twarzy.
Czêstym skutkiem przyjmowania konopi jest pojawienie siê lêku wraz z paranoj¹
oraz nieprzyjemnych halucynacji; niekiedy
mog¹ pojawiæ siê stany depresyjne. Aktywna dawka D9THC wynosi 5-20 mg. Skutkiem
d³ugotrwa³ego przyjmowania narkotyku
mo¿e byæ zniechêcenie, zobojêtnienie, obni¿enie ambicji czy utrata energii.
Biotransformacja THC i dzia³anie
na oœrodkowy uk³ad nerwowy
Tetrahydrokannabinol po wch³oniêciu
jest rozprowadzony w organizmie z krwi¹.
Tworzy on stosunkowo trwa³e po³¹czenia z
bia³kami osocza - g³ównie lipoproteinami i
przenika do tkanek. D9THC rzadziej tworzy
po³¹czenia z albuminami czy erytrocytami.
Zarówno D9THC, jak i jego metabolity kumuluj¹ siê w tkance t³uszczowej, gdy¿ s¹ to
substancje o charakterze lipofilnym.
Tetrahydrokannabinol dzia³a na receptory kannabinolowe CB1 i CB2 w mózgu.
Wyró¿nia siê dwa typy tych receptorów: CB1
i CB2. Endogennymi ligandami dla tych receptorów s¹ anandamidy: AEA (anandamid)
i 2AG (arachinodyl glicerolu). 2AG wystêpuje w mózgu znacznie czêœciej ni¿ AEA.
Substancje te w organizmie cz³owieka s¹
wspó³odpowiedzialne za koordynacjê ruchow¹, równowagê cia³a, odczuwanie przyjemnoœci, przyswajanie nowych informacji czy
zapamiêtywanie. Maj¹ tak¿e wp³yw na modulacjê bólu. Wiêkszoœæ kannabinoidów wi¹¿e siê ze zbli¿onym powinowactwem zarówno z receptorem CB1, jak i CB2. Ich dzia³anie polega na hamowaniu neuroprzekaŸnictwa, przy czym mo¿e byæ ono zmienne. O
tym, w jak du¿ym stopniu przekaŸnictwo jest
hamowane, decyduje umiejscowienie receptora. Je¿eli wystêpuje on w b³onie presynaptycznej neuronu, to kannabinoid bêdzie hamowa³ wydzielanie neuroprzekaŸnika
GABA. Natomiast, je¿eli receptor znajduje
siê na b³onie postsynaptycznej, to przy³¹czona cz¹steczka kannabiloidu prawdopodobnie bêdzie naœladowaæ dzia³anie GABA,
czyli neuroprzekaŸnictwo zostanie zahamowane [1].
G³ówne procesy biotransformacji kannabinoli zachodz¹ w w¹trobie. Tu nastêpuje
hydroksylacja, karboksylacja i oksydacja
przy pomocy monooksydazy z udzia³em
cytochromu P450. Przy paleniu preparatów
konopi procesy biotransformacji D9THC rozpoczynaj¹ siê ju¿ w p³ucach. Wch³oniêty
THC najpierw ulega hydroksylacji do 11-hydroksy-D9-tetrahydrokanabinolu. Jest to aktywny metabolit, którego dzia³anie jest d³u¿sze od dzia³ania D9THC na organizm. Nastêpnie ulega on utlenieniu do kwasu 11-norD9-THC-karboksylowego. Ten metabolit THC
nie wykazuje dzia³ania aktywnego. 9-karboksy-THC ³¹czy siê z kwasem glukuronowym
i tworzy mono- oraz di-glukuroniany [4].
Kannabinoidy prawdopodobnie bior¹ udzia³
w kr¹¿eniu jelitowo-w¹trobowym.
Wp³yw przyjmowania preparatów
konopi na dzia³anie leków
Interakcje pomiêdzy sk³adnikami preparatów konopi a lekami s¹ stosunkowo s³abo
821
Tabela I
Liczba pozytywnych wyników oznaczeñ substancji
psychotropowych i wspó³wystêpuj¹cych leków
psychoaktywnych w moczu.
Podpis angielski BRAK
Oznaczenie
Sum a
TH C
79
THC Am fetam ina
14
THC Benzodiazepiny
9
THC Opiaty
8
THC Am fetam ina Opiaty
5
THC Benzodiazepiny Opiaty
2
THC Benzodiazepiny Am fetam ina
2
THC Ekstazy
1
THC Fenotiazy ny
1
THC Am fetam ina Haloperidol
1
THC Am fetam ina Benzodiazepiny
Opiaty
1
THC Am fetam ina Benzodiazepiny
Barbiturany
1
Razem
124
poznane. Podobnie jak w przypadku tytoniu mog¹ one zachodziæ na poziomie farmakokinetycznym, jak i farmakodynamicznym.
W przypadku interakcji farmakokinetycznych mechanizm ich jest podobny. Produkty niepe³nego spalania marihuany/haszyszu podobnie jak dym tytoniowy zawieraj¹ wielopierœcieniowe wêglowodory aromatyczne (WWA) bêd¹ce znanymi induktorami cytochromu P-450 (CYP1A2). Udowodnione jest przyspieszanie eliminacji teofiliny u osób pal¹cych marihuanê i podobnie, jak u palaczy tytoniu w celu zapewnienia stê¿enia terapeutycznego nale¿y zwiêkszyæ dawkê teofiliny [2]. Podobne zjawisko
obserwuje siê w przypadku klozapiny [10].
Inny mechanizm interakcji farmakokinetycznej zwi¹zany jest z silnym wi¹zaniem
kannabinoli z bia³kami i wypieranie z tych
wi¹zañ innych wspó³wystêpuj¹cych leków.
Do tego typu interakcji dochodzi u osób
pal¹cych marihuanê i przyjmuj¹cych preparaty warfaryny [9].
Interakcje farmakodynamiczne zwykle
zwi¹zane s¹ z faktem, ¿e po³¹czenia kannabinoidów z receptorami CB1 i CB2 wp³ywaj¹ na poziom neuroprzekaŸnika GABA.
Na zasadzie tego mechanizmu dochodzi do
interakcji z takimi lekami, jak barbiturany czy
benzodiazepiny. Opisano równie¿ wp³yw
palenia marihuany na niepo¿¹dane dzia³anie trójpierœcieniowych leków przeciwdepresyjnych. £¹czenie tych leków oraz innych
leków antycholinergicznych z kannabinolami mo¿e prowadziæ do tachykardii [8].
Wzrost uderzeñ serca dochodziæ mo¿e do
160 na minutê, u jednego pacjenta odnotowano nawet 300 uderzeñ na minutê. Zastosowanie w tym przypadku werapamilu nie
prowadzi³o do poprawy stany klinicznego [7].
U pacjentów leczonych lekami antycholinergicznymi i pal¹cych marihuanê nale¿y monitorowaæ pracê serca [8].
822
Rycina 1
Procentowy udzia³ substancji psychoaktywnych w badanych próbkach moczu.
Constituency of individual psychoactive substance in urine samples in percent.
Interakcja z lekami stosowanymi w infekcjach mikroorganizmami zwi¹zana jest
obni¿eniem przez preparaty konopi aktywnoœci systemu immunologicznego, a tym
samym zmniejszeniem dzia³ania terapeutycznego chemioterapeutyków [6.].
Celem przeprowadzonych badañ by³a
ocena czêstotliwoœci wystêpowania w moczu zatrutych osób (przyjmuj¹cych preparaty konopi) kannabinoli i leków.
Materia³ i metoda
Badania oparto o rutynowo prowadzone oznaczenia wykonywane w Pracowni Toksykologii Analitycznej i
Terapii Monitorowanej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloñskiego w Krakowie.
Oznaczenia THC w moczu prowadzono metod¹
immunoenzymatyczn¹ w œwietle spolaryzowanym (FPIA)
z wykorzystaniem aparatu Axym firmy Abbott. Jest to technika wykorzystywana rutynowo ze wzglêdu na wystarczaj¹c¹ czu³oœæ, szybkoœæ wykonywania oznaczenia,
niewielkie koszty i mo¿liwoœæ zautomatyzowania.
Czu³oœæ tej metody wynosi 50 mg/ml. Pozytywny
wynik na zawartoœæ THC w moczu mo¿na otrzymaæ do 7
dni po jednorazowym przyjêciu i w czasie 3 tygodni przy
regularnym przyjmowaniu preparatów konopi.
Tê sam¹ metodê wykorzystano do oznaczeñ amfetamin, opiatów, trójpierœcieniowych leków przeciwdepresyjnych i barbituranów. Nale¿y jednak braæ uwagê, ¿e
metoda FPIA pozwala tylko na grupow¹ analizê ksenobiotyków (np. amfetaminy, benzodiazepiny), a nie na ich
analizê indywidualn¹ (np. diazepam, oksazepam).
Fenotiazyny i haloperidol oznaczano metod¹ chromatografii cienkowarstwowej.
Wyniki oznaczeñ dotycz¹ badañ wykonanych w
Pracowni Toksykologii Analitycznej i Terapii Monitorowanej w 2010 r. Liczbê pozytywnych oznaczeñ substancji
psychotropowych i wspó³wystêpuj¹cych leków psychoaktywnych przedstawiono w tabeli I
Wyniki i ich omówienie
W 2010 r. stwierdzono 124 przypadki
przyjmowania konopi (wykryto THC w moczu). W 64% wszystkich próbek stwierdzono równie¿ obecnoœæ innych substancji psychoaktywnych oprócz kannabinoli. Najczêœciej by³y to amfetaminy i opiaty. Nastêpnymi pod wzglêdem czêstoœci wystêpowania
wspólnie z kannabinolami by³y benzodiazepiny. Oko³o 4% wszystkich przypadków stanowi³y próbki, w których wykryto niezwykle
po³¹czenie opiatów, amfetaminy i kannabinoli.
W pojedynczych przypadkach wykazano obecnoϾ mieszaniny kannabinoli, ben-
Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
zodiazepin i innych narkotyków lub leków.
Na rycinie 1 przedstawiono procentowy rozk³ad zawartoœci substancji psychoaktywnych w badanych próbkach moczu. Przypadki mieszania ró¿nych substancji, np.
kannabinoli, amfetamin i opiatów sklasyfikowano ka¿dy osobno jako kannabinole,
amfetaminê i opiaty.
Analiza przypadków zawieraj¹cych
THC i amfetaminê
W14 przypadkach wykazano przyjêcie
przetworów konopi indyjskich razem z amfetamin¹. Kolejne 8 to ró¿ne po³¹czenia
THC, amfetaminy, opiatów lub leków. W
sumie amfetaminê wykryto w 15% wszystkich próbek zawieraj¹cych THC. Jest to
wynik zaskakuj¹cy, bior¹c pod uwagê jej
dzia³anie na organizm - przeciwstawne do
dzia³ania THC. Amfetamina przede wszystkim dzia³a pobudzaj¹co, zwiêksza ciœnienie
krwi i przyspiesza akcjê serca. Osoby pod
wp³ywem tej substancji psychotropowej odczuwaj¹ zwiêkszon¹ koncentracjê, przyp³yw
energii oraz gotowoœæ do dzia³ania. Ponadto czêsto czuj¹ zwiêkszon¹ dra¿liwoœæ, a
nawet sk³onnoœæ do agresji. Po³¹czenie
dwóch substancji psychoaktywnych o antagonistycznym dzia³aniu wydaje siê bezzasadne. Jednoczesne przyjêcie THC i amfetaminy wprowadza w inny stan ani¿eli zastosowanie tych œrodków osobno. Subiektywne odczucia osoby pod wp³ywem tych
substancji psychoaktywnych to przyp³yw
energii i zwiêkszenie gotowoœci do dzia³ania z jednoczesnym gadulstwem, bardzo
dobrym nastrojem i empati¹. Dziêki temu
po³¹czeniu udaje siê zniwelowaæ nieprzyjemne skutki palenia marihuany, takie jak
ospa³oœæ, lêki czy halucynacje. Pobudzaj¹ce dzia³anie amfetaminy mo¿e sugerowaæ
o ³¹czeniu jej z konopiami przez osoby eksperymentuj¹ce, szukaj¹ce w narkotykach
rozrywki i dobrej zabawy oraz zaskakuj¹cych efektów.
Analiza przypadków zawieraj¹cych
THC i opiaty
Kolejn¹ liczn¹ grupê stanowi¹ po³¹czenia przetworów konopi i opiatów. Ponad 6%
wszystkich przypadków stanowi³y próbki, w
których wykryto THC i opiaty. Kolejne 8 przypadków to ró¿ne po³¹czenia THC i opiatów
z innymi narkotykami lub lekami. Bior¹c pod
uwagê wszystkie przypadki wykrycia wraz
z THC innych substancji psychoaktywnych,
A. Jurzak i wsp.
Rycina 2
Rodzaje substancji psychoaktywnych wykrywanych w moczu u osób, u których oznaczono THC i
amfetaminê.
Psychoactive substances in urine of patients taking THC and amphetamine.
Rycina 3
Rodzaje substancji psychoaktywnych wykrywanych w moczu u osób, u których oznaczono THC i opiaty.
Psychoactive substances in urine of patients taking THC and opiates.
opiaty stanowi³y a¿ 10%. Alkaloidy opium
naturalne - morfina i pó³syntetyczne - heroina s¹ to najbardziej uzale¿niaj¹ce spoœród
narkotyków. Stosowane s¹ one przede
wszystkim w celu podniesienia granicy bólu,
wprowadzenia w stan euforii i uczucia g³êbokiego odprê¿enia prowadz¹cego do osi¹gniêcia stanu na granicy œwiadomoœci. Osoba pod wp³ywem narkotyku z grupy opioidów odczuwa wewnêtrzny spokój i równowagê.
Funkcjonowanie osób uzale¿nionych od
opiatów jest ca³kowicie podporz¹dkowane
potrzebie przyjêcia narkotyku. Trudno w takiej sytuacji twierdziæ, by po³¹czenie opiatów z kannabinolami by³o podyktowane jednorazow¹ chêci¹ eksperymentowania. Bardziej prawdopodobne jest, ¿e osoby uzale¿nione od opiatów przyjê³y pewn¹ dawkê
THC z braku dostêpu do poszukiwanych
narkotyków b¹dŸ potrzeby podniesienia
nastroju. Przypuszczalnie takie te¿ by³y
motywy ³¹czenia tych silnie uzale¿niaj¹cych
narkotyków z amfetamin¹ czy benzodiazepinami. Co zaskakuj¹ce, nie by³y to przypadki odosobnione, bo a¿ 7 z oznaczonych
próbek zawiera³o po³¹czenia tych substancji psychoaktywnych.
Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
Analiza przypadków zawieraj¹cych
THC i leki
Oko³o 8% badanych próbek, w których
wykryto THC, zawiera³o równie¿ pochodne
benzodiazepin. Leki te maj¹ dzia³anie przeciwlêkowe, uspokajaj¹ce i nasenne. Ze
wzglêdu na silne dzia³anie na oœrodkowy
uk³ad nerwowy, os³abianie zdolnoœci psychomotorycznej, wywo³ywanie sennoœci,
apatii i pojawienie siê be³kotliwej mowy, s¹
wydawane jedynie z przepisu lekarza. Mo¿na, wiêc praktycznie ca³kowicie wykluczyæ
ich przypadkowe przyjêcie. Próbki zawieraj¹ce jedynie leki z tej grupy i THC to a¿ 9
przypadków. Istnieje du¿e prawdopodobieñstwo, ¿e osoby za¿ywaj¹ce te leki regularnie pali³y marihuanê w celu podniesienia
nastroju. Eksperymenty polegaj¹ce na paleniu przetworów konopi i sprawdzaniu dzia³ania tych leków wydaj¹ siê ma³o prawdopodobne, zarówno ze wzglêdu na wysok¹
szkodliwoœæ tych po³¹czeñ, jak i utrudniony
dostêp do benzodiazepin.
Inne przypadki dotyczy³y przyjêcia ekstazy oraz fenotiazyny. Ekstazy to substancja psychoaktywna z grupy amfetamin wywo³uj¹ca stan halucynacji, pobudzenia i
nadwra¿liwoœci na bodŸce. Osoby znajduj¹ce siê pod jej wp³ywem odczuwaj¹ silny
przyp³yw energii, empatiê, uczucie mocnej
wiêzi z otoczeniem, ale równie¿ niepokój,
nudnoœci, a nawet mog¹ pojawiæ siê halucynacje czy charakterystyczny szczêkoœcisk. Ze wzglêdu na podobne dzia³anie
THC i ekstazy, wywo³uj¹ce pozytywne nastawienie do œwiata i intensyfikacjê prze¿yæ
emocjonalnych, mo¿na wnioskowaæ, ¿e
przyczyn¹ równoczesnego przyjêcia obu
narkotyków by³a chêæ pog³êbienia subiektywnych wra¿eñ czy eksperymentowania.
Po³¹czenie tych dwóch substancji psychoaktywnych mo¿e byæ bardzo niebezpieczne ze wzglêdu na szkodliwe dzia³anie ekstazy. Nawet u osób zdrowych mo¿e dojœæ
do migotania komór serca, drgawek oraz
œpi¹czki mog¹cej prowadziæ do œmierci.
Obserwowane s¹ te¿ stany depresyjne, urojenia oraz psychozy. W ci¹gu roku rozpoznano jeden przypadek ³¹czenia tych narkotyków, co œwiadczy o tym, ¿e nie jest to
szczególnie powszechna praktyka. Pojawi³
siê tak¿e pojedynczy przypadek wykrycia
pochodnej fenotiazyny.
Po³¹czenia THC, amfetaminy i innych
substancji
Poni¿ej przedstawiono analizê przypadków ³¹czenia THC, amfetaminy i innych rodzajów nielegalnych substancji psychoaktywnych lub leków.
Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e
59% wszystkich badanych przypadków to
próby zawieraj¹ce THC i amfetaminê. W
pozosta³ych 41% przypadkach oprócz tych
substancji wykryto inne substancje psychoaktywne. Najczêœciej by³y to opiaty - takie
sytuacje stanowi³y a¿ 21% przypadków. W
zwi¹zku z niezwykle silnym dzia³aniem opiatów na organizm ludzki przypuszcza siê, ¿e
przyjêcie amfetaminy i konopi w tych przypadkach mog³o byæ prób¹ podniesienia nastroju osób uzale¿nionych od przetworów
maku lekarskiego b¹dŸ szukaniem doraŸnych œrodków zastêpczych przy braku dostêpu do silnych narkotyków. W dwóch przypadkach do mieszanki THC i amfetaminy
do³¹czono benzodiazepiny. Sytuacje, w których zaleca siê przyjêcie tych leków, sugeruj¹, ¿e osoby cierpi¹ce na obni¿enie nastroju czy lêki, poprzez przyjêcie amfetaminy i THC oczekiwa³y poprawienia nastroju
b¹dŸ odczucia przyp³ywu energii.
Pojawi³ siê równie¿ pojedynczy przypadek oznaczenia haloperidolu w próbkach
zawieraj¹cych amfetaminê i THC. Haloperidol to lek stosowany do leczenia stanów niepokojów, lêków, zagubienia oraz l¿ejszych form
psychoz i urojeñ. Jest stosowany tak¿e u osób
choruj¹cych na schizofreniê.
Przypadek po³¹czenia benzodiazepin,
barbituranów, amfetaminy i THC mo¿e dotyczyæ osoby cierpi¹cej na ciê¿k¹ depresjê.
W terapii barbiturany stosowane s¹ jako leki
nasenne oraz przy padaczce, jednak ze
wzglêdu na silne dzia³anie uzale¿niaj¹ce i
liczne skutki uboczne, rzadko s¹ przepisywane przez lekarzy.
Po³¹czenie barbituranów, amfetaminy i
THC mo¿e wywo³aæ nieprzewidywalne objawy, takie jak: psychozy, halucynacje czy
paranoje. Nie mo¿na wykluczyæ tak¿e próby samobójczej, gdy¿ pochodne kwasu barbiturowego mog¹ wywo³ywaæ sk³onnoœci
samobójcze. S¹ to leki, których przedawkowanie, czêsto celowe, najczêœciej koñczy siê
œmierci¹. Równoczesne przyjêcie przetworów konopi, amfetaminy, opiatów i benzo823
diazepin stwierdzono w jednym przypadku.
Znaj¹c dzia³anie poszczególnych narkotyków trudno wskazaæ cel ich równoczesnego przyjêcia. Przypuszczalnie osoba uzale¿niona od opiatów, odczuwaj¹ca skutki ich
odstawienia, przyjmie ka¿dy œrodek, by poczuæ siê lepiej. Obecnoœæ THC i amfetaminy mo¿e sugerowaæ chêæ podniesienia nastroju albo zwiêkszenia energii, natomiast
benzodiazepiny mog³y zostaæ przyjête w
celu wyeliminowania lêków wywo³anych z
kolei przyjêciem du¿ej dawki powy¿szych
narkotyków. Poniewa¿ ten skrajny przypadek jest odosobniony, na jego podstawie
trudno okreœliæ motywy dzia³ania.
Po³¹czenia THC, opiatów i innych
substancji
Oznaczono równie¿ po³¹czenie THC i
opiatów z innymi substancjami psychoaktywnymi, a zale¿noœci procentowe przedstawiono na rycinie 3.
Oprócz THC w próbkach moczu wykryto wiele innych substancji psychoaktywnych.
Oko³o 10% z nich dotyczy³o obecnoœci narkotyków uznawanych za najciê¿sze - przetworów maku lekarskiego. Wœród nich 8 próbek zawiera³o jedynie THC i opiaty. Pozosta³e 8 by³o po³¹czeniem tych narkotyków z
innymi substancjami psychoaktywnymi.
Opiaty wywo³uj¹ silne uzale¿nienie, zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Objawy odstawienia s¹ wyj¹tkowo nieprzyjemne dla
osoby uzale¿nionej i po³¹czone z siln¹ chê-
824
ci¹ natychmiastowego powrotu do stanu, jaki
wywo³uje narkotyk. Prawdopodobnie przyjmowanie dodatkowych œrodków jest spowodowane potrzeb¹ zwiêkszenia energii albo
wrêcz przeciwnie: uœpienia organizmu. 31%
próbek zawiera³o dodatkowo amfetaminê.
Znaj¹c jej euforyczne dzia³anie mo¿na
uznaæ, ¿e 5 osób, od których pochodzi³y
próbki, próbowa³o polepszyæ swoje samopoczucie w³aœnie amfetamin¹. Dwie próbki
moczu zawiera³y benzodiazepiny. Taka mieszanka wskazuje na chêæ zniesienia czy
przyt³umienia lêków. Mo¿na przypuszczaæ,
¿e te dodatkowe substancje zosta³y przyjête póŸniej, w celu zmniejszenia nieprzyjemnych objawów odstawienia preparatów
opium. W badaniach pojawi³ siê tak¿e pojedynczy przypadek próbek moczu zawieraj¹cych THC, opiaty, benzodiazepiny i amfetaminê. Trudno wnioskowaæ o celowoœci przyjêcia takiej mieszanki narkotyków, czêsto o
antagonistycznym dzia³aniu.
Podsumowuj¹c nale¿y stwierdziæ, ¿e preparaty konopi najczêœciej przejmowane s¹
jako samodzielna substancja psychotropowa, ale równie¿ przyjmowanie ich z innymi
substancjami psychoaktywnymi nie jest odosobnione. Najczêœciej s¹ one ³¹czone z
amfetaminami i pochodnymi opium. Przyjmowanie mieszaniny substancji psychotropowych niesie z sob¹ zwiêkszone ryzyko dla
osoby przyjmuj¹cej ze wzglêdu na mo¿liwoœæ
wyst¹pienia interakcji farmakokinetycznych,
Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
a szczególnie farmakodynamicznych.
Piœmiennictwo
1. Adams I.B., Martin B.R.: Cannabis: pharmacology
and toxicology in animals and humans. Addiction.
1996, 91, 1585.
2. Gardner M.J., Tornatore K.M., Jusko W.J.,
Kanarkowski R.: Effects of tobacco smoking and
oral contraceptive use on theophylline disposition.
Br. J. Clin. Pharmacol. 1983, 16, 271.
3. Iversen L.: The science of marijuana, Oxford University Press, 2000.
4. Maurer H.H., Sauer C., Theobald D.S.: Toxico-kinetics of drugs of abuse: current knowledge of the
isoenzymes involved in the human metabolism of
tetrahydrocannabinol, cocaine, heroin, morphine,
and codeine. Ther. Drug Monit. 2006, 28, 447.
5. Mowszowicz J.: Przewodnik do oznaczania krajowych roœlin zielarskich, Pañstwowe Wyda-wnictwo
Rolnicze i Leœne, Warszawa 1985.
6. Parrott A.C., Milani R.M., Gouzoulis-Mayfrank E.,
Daumann J.: Addictive drugs and their relationship
with infectious diseases FEMS. Immunol. Med.
Microbiol. 2006, 47, 330.
7. Wilens T.E., Biederman J., Spencer T.J.J.: Case
study: adverse effects of smoking marijuana while
receiving tricyclic antidepressants. Am. Acad. Child
Adolesc. Psychiatry 1997, 36, 45.
8. Wills S.: Drugs of abuse. 2nd ed. London: Pharmaceutical Press; 2005.
9. Yamreudeewong W., Wong H.K., Brausch L.M.,
Pulley K.R.: Probable interaction between warfarin
and marijuana smoking. Ann. Pharmacother. 2009,
43, 1347.
10. Zullino D., Delessert D., Eap C. et al.: Tobacco
and cannabis smoking cessation can lead to intoxication with clozapine or olanzapine. Int. Clin. Psycho-pharmacol. 2002, 17, 141.
A. Jurzak i wsp.