FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

Transkrypt

ibu
tio
np
roh
This copy is for person
-
dis
tr
Przedsiębiorstwo jako system
dążący do homeostazy
on
ly -
Janusz Czerny 
Wstęp
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
Przy przedstawianiu przedsiębiorstwa, jego rozwoju, celów i zadań stosuje
się coraz częściej podejście systemowe, które stanowi syntezę podejść charakterystycznych dla teorii tego podmiotu gospodarczego (Walczak, 1998,
s. 18 i n.).
Parametrami charakteryzującymi przedsiębiorstwo jako system są: cel,
wejście, wyjście, procesy, środowisko i zbiór elementów (ludzie, aparatura).
Podstawowym parametrem są cele przedsiębiorstwa, stanowiące nieodzowny
warunek jego istnienia.
Przedsiębiorstwo charakteryzuje się wielorakością celów określonych ilościowo oraz jakościowo, przy czym cele jakościowe można przekształcić w cele
ilościowe, używając odpowiedniej skali. Można ustalić cele syntetyczne o podstawowym znaczeniu dla przedsiębiorstwa – dążenie do ich osiągnięcia jest
uznane za najbardziej pożądane. Przyjmując za kierunkowy cel tworzenie
i funkcjonowanie przedsiębiorstwa, jego rozwój zapewniany przez maksymalizację zysku, należy stwierdzić, że bardzo ważne jest stworzenie warunków do harmonijnego współdziałania przedsiębiorstwa z otoczeniem.
Zmieniające się otoczenie wpływa zakłócająco lub pobudzająco na system,
wywołując zmiany w samym systemie, który z kolei reaguje i wpływa na otoczenie. Przedsiębiorstwo, stanowiąc system dynamiczny i złożony, ma zdolność zachowywania równowagi (homeostazy) w warunkach zmian występujących w otoczeniu i reagowania na nie – jednak tylko do momentu, w którym
wielkość zmian przekracza możliwości adaptacyjne przedsiębiorstwa.
Przy zastosowaniu podejścia systemowego do charakterystyki przedsiębiorstwa najważniejszy jest problem sterowania ekonomicznego (Dobija, 1994,
s. 30–46). Sterowanie traktuje się jako rozwiązanie problemów decyzyjnych,
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
-
-
ZESZYTY TEORETYCZNE RACHUNKOWOŚCI, tom 56 (112), Warszawa 2010

Dr Janusz Czerny, Wyższa Szkoła Handlu i Rachunkowości, Katedra Rachunkowości, [email protected]
21
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
których struktury zostały uprzednio określone. W skład struktury problemu decyzyjnego wchodzą następujące elementy (Dobija, 1994, s. 31):
 zdefiniowanie problemu, czyli określenie zamierzonego stanu systemu; jest
to wskazanie celów (postulowanie);
 określenie zbioru możliwych rozwiązań, czyli wskazanie dróg prowadzących do osiągnięcia celu; ten etap wiąże się z gromadzeniem odpowiednich
informacji, będących podstawą wyboru optymalnego rozwiązania (optymalizacja);
 dokonanie postulowanej zmiany wybranym sposobem, przy zastosowaniu
konkretnych środków realizacji (realizacja).
Wprowadzając do procesu sterowania wielkości pożądane (wzorcowe), mówimy o regulacji, która stanowi szczególny przypadek sterowania. Według
J. Trzcienieckiego, ustalając wejście i wyjście systemu, jakim jest przedsiębiorstwo, można wyznaczyć przejście każdego elementu od wejścia do wyjścia,
określić możliwość wystąpienia zakłóceń, sposób ich wykrywania oraz regulatory przekształcające drogi przejścia i dostosowujące je do założonych (Trzcieniecki, 1979, s. 14).
System, który ma zdolność sterowania w celu utrzymania egzystencji, stanowi tzw. system autonomiczny, który jest zdolny do utrzymania się w równowadze funkcjonalnej.
Systemami autonomicznymi mogą być, obok organizmów żywych, również
przedsiębiorstwa; przedsiębiorstwo i organizm żywy należą do tej samej kategorii systemów, których podstawową wspólną cechą jest dążenie do utrzymania się w stanie homeostazy (Dobija, 1994, s. 35).
Podsumowując systemową charakterystykę przedsiębiorstwa, można posłużyć się opracowaną przez D. Katza i R.L. Kahna charakterystyką wspólnych cech systemów otwartych, do których wymienieni autorzy zaliczają
przedsiębiorstwo (Katz, Kahn, 1979, s. 37–47). Według nich, wszystkie systemy otwarte mają dziewięć następujących cech wspólnych:
 pobieranie energii, co w przypadku organizacji polega na konieczności odnowienia zasobów energii przez pobieranie jej od innych instytucji;
 autorzy jako reorganizację wejść, czyli proces transformacji energii w produkty;
 wyjścia, oznaczające eksport produktów na zewnątrz organizacji (otoczenia);
 systemy jako cykle zdarzeń;
 negatywna entropia, gdyż warunkiem przetrwania systemów otwartych
jest działanie w kierunku zatrzymania procesu entropii: muszą one przekształcić go w entropię negatywną;
 wejście informacyjne, ujemne sprzężenia zwrotne i proces kodowania, gdyż
wejścia do systemów to nie tylko wejścia o charakterze energetycznym, ale
również o charakterze informacyjnym;
 stan ustalony i homeostaza dynamiczna, ponieważ pobieranie energii z zewnątrz, hamujące entropię, pozwala na utrzymanie pewnej stałości wymiany energii, dlatego też systemy otwarte charakteryzuje stan ustalony;
22
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
1. Homeostaza w cyklu życia przedsiębiorstwa
Th
-
zróżnicowanie, bowiem systemy otwarte zmierzają ku zróżnicowaniu i złożoności, dążą do pomnożenia i skomplikowania ról przy większej jednocześnie specjalizacji funkcji;
 ekwifinalność, która oznacza, iż system może osiągnąć ten sam cel finalny przy różnych warunkach i za pomocą różnych sposobów.
W kontekście problemów omówionych w dalszej części opracowania, na
szczególną uwagę zasługuje cecha określona przez autorów jako negatywna
entropia, czyli przeciwdziałanie procesowi entropii, zgodnie z którym przedsiębiorstwo jako jedna z form organizacji, zmierza do „śmierci”.
Przedstawione rozważania pozwalają na sformułowanie ogólnej systemowej
charakterystyki przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwo stanowi celowo zorganizowany system, złożony ze wzajemnie ze sobą powiązanych podsystemów, działający w otoczeniu, zasilany
przez otoczenie i zasilający je w produkty stanowiące efekt procesów zachodzących w przedsiębiorstwie. Atrybutem przedsiębiorstwa są wyznaczone cele,
osiągane przede wszystkim dzięki nieekwiwaletnemu zasilaniu otoczenia
w produkty. Celem kierunkowym przedsiębiorstwa jest jego rozwój, stanowiący przejaw negatywnej entropii, uzyskiwanej dzięki stanowi homeostazy
o dynamicznym charakterze. Warunkiem osiągnięcia założonych celów przedsiębiorstwa jest odpowiednie sterowanie nim, dzięki pozyskiwaniu i przetwarzaniu informacji pochodzących z otoczenia oraz informacji charakteryzujących stan i procesy zachodzące w przedsiębiorstwie.
W tym kontekście przedmiotem opracowania jest przedstawienie przedsiębiorstwa jako systemu zmierzającego do zachowania homeostazy w dynamicznie zmieniających się warunkach funkcjonowania, związanych z poszczególnymi fazami jego cyklu życia.
Homeostaza stanowi jeden z warunków funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstwa, a jej utrzymanie wymaga podejmowania decyzji generowanych
przez szeroko rozumiany system rachunkowości. System ten, dostarczając informacji będących podstawą podejmowania decyzji w celu zachowania stanu
równowagi, odgrywa w tym procesie bardzo istotną, aktywną rolę. Informacje
płynące z rachunkowości powinny zatem pozwolić na podejmowanie decyzji
zmierzających do zabezpieczenia, utrzymania i przywracania stanu równowagi.
Zagadnieniom tym są poświęcone dalsze części opracowania.

Przedsiębiorstwo, będące złożoną organizacją o charakterze dynamicznym, podlega ciągłym cyklicznym zmianom w czasie. Zmiany te są powodowane częściowo przez otoczenie, a częściowo stanowią efekt realizacji celów
założonych przez przedsiębiorstwo.
23
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
1 Całkiem nowym podejściem do wyznaczania celów gospodarowania jest koncepcja maksymalizowania wartości właścicieli (akcjonariuszy). Zrodziła się ona
w Stanach Zjednoczonych na początku lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Jej
autorstwo przypisuje się Alfredowi Rappaportowi, profesorowi Northwestern University. Podstawą tej koncepcji jest założenie, że maksymalizując wartość dla akcjonariuszy, a więc sumę korzyści, jakie otrzymują właściciele z tytułu posiadanych
udziałów w przedsiębiorstwie, maksymalizuje się korzyści wszystkich podmiotów
związanych z przedsiębiorstwem (Fera, 1997, s. 47–51).
Th
-
Występowanie cyklicznych etapów w życiu organizacji stanowiło podstawę
opracowania koncepcji cyklu życia przedsiębiorstwa. Jedną z najwcześniejszych koncepcji cyklu życia organizacji sformułował L.E. Greiner, który wyodrębnił pięć faz (Greiner, 1972):
 pierwsza faza, nazwana fazą kreatywności – występuje w niej kryzys
przywództwa,
 druga faza jest fazą ukierunkowaną, w której dochodzi do kryzysu autonomii,
 trzecia faza, decentralizacji, charakteryzuje się wystąpieniem kryzysu w zakresie sterowania,
 czwarta faza, określona mianem koordynacji – występuje w niej kryzys
złożoności,
 piąta faza to faza współpracy.
W każdej z tych faz pojawia się sytuacja kryzysowa, której przezwyciężenie jest warunkiem przejścia organizacji do kolejnej fazy.
Rozpatrując cykl życia organizacji przez pryzmat przedsiębiorstwa można
stwierdzić, że wraz z przechodzeniem przez poszczególne fazy życia zmianie
ulega hierarchia celów realizowanych przez przedsiębiorstwo. Hierarchizowanie może mieć charakter indywidualny lub powszechny. Hierarchizacja powszechna odnosi się do hierarchii celów budowanej na podstawie opinii wielu
przedsiębiorstw, a więc posiadającej charakter zobiektywizowany w sposób
statystyczny. Tryb indywidualny hierarchizacji celów odbywa się na określonych priorytetach, które kierownictwo danego przedsiębiorstwa uznało za
istotne, a więc ma charakter subiektywny (Czerny, 2005, s. 43).
Za kryteria wyboru celów powinno się przyjąć (Stabryła, 2002, s. 43):
 założony system wartości,
 preferencje związane z zastosowaniem strategii podstawowej (rozwojowej,
stabilizacyjnej, restrukturyzacyjnej, defensywnej),
 sytuację zewnętrzną i uwarunkowania wewnętrzne,
 perspektywę czasową,
 ryzyko.
Powszechnie za naczelny cel, który powinien być realizowany przez przedsiębiorstwo, uznaje się maksymalizację zysku1. Maksymalizacja zysku umożliwia bowiem osiągnięcie celu kierunkowego przedsiębiorstwa, jakim jest jego
rozwój. Dzięki stopniowej realizacji tego celu przedsiębiorstwo jest w stanie
sprostać wymogom dynamicznie zmieniającego się otoczenia, tym samym zapewniając kontynuację swej działalności.
24
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
Otoczenie oraz przyczyny wynikające z wewnętrznej organizacji przedsiębiorstwa tworzą czynniki ograniczające jego dalszy rozwój. Zahamowanie
i ograniczenie rozwoju przedsiębiorstwa stwarza zagrożenie dla kontynuacji
jego działalności. W takiej sytuacji przedsiębiorstwo, po identyfikacji i analizie zagrożeń, powinno podjąć działanie zmierzające do ich ograniczenia
i likwidacji.
Biorąc pod uwagę koncepcje cyklu życia przedsiębiorstwa, a także zmieniającą się hierarchię jego celów wraz z przechodzeniem przez kolejne fazy, można zaproponować wyodrębnienie czterech faz w cyklu życia przedsiębiorstwa.
Pierwsza faza to okres przed formalnym powstaniem przedsiębiorstwa (sformułowanie programu i polityki ekonomiczno-produkcyjnej), a także moment
jego powołania do życia. Druga faza dotyczy okresu dynamicznego rozwoju
(młodości), odpowiadająca pierwszej i drugiej fazie koncepcji Greinera. Trzecia
faza (dojrzałości – stagnacji) cechuje się sformalizowaniem struktur, zrutynizowaniem działań, umocnieniem i utrzymaniem pozycji w otoczeniu. Czwarta faza (schyłkowa) występuje wówczas, gdy narastają sytuacje kryzysowe,
których w chronicznych przypadkach nie da się przezwyciężyć, co prowadzi
do likwidacji bądź upadłości przedsiębiorstwa.
Powiązanie faz cyklu życia ze zmieniającą się hierarchią podstawowych
dla danych faz celów przedsiębiorstwa przedstawia się jak poniżej (Czerny,
2004, s. 439 i 440):
Faza założycielska – cele:
 pozyskanie kapitału,
 pozyskanie przychylności otoczenia,
 sformułowanie programu i zasad polityki ekonomiczno-produkcyjnej.
Faza rozwoju – cele:
 dynamiczny rozwój przedsiębiorstwa poprzez maksymalizację zysku,
 osiągnięcie założonego udziału w rynku.
Faza stagnacji – cele:
 osiągnięcie założonego poziomu zysku netto,
 utrzymanie udziału w rynku,
 „wewnętrzny spokój”,
 zwiększanie wartości przedsiębiorstwa.
Faza schyłkowa – cele:
 przetrwanie przedsiębiorstwa,
 optymalne zaspokojenie wierzycieli w przypadku przerwania kontynuacji działania.
Cele założone przez przedsiębiorstwo są osiągane dzięki realizacji założeń
zastosowanej strategii. Na podstawie analizy różnorodnych definicji strategii
można przyjąć, że stanowi ona pewien plan działania organizacji związany
z jej pozycją w otoczeniu (obecną i przyszłą), oraz pewien względnie trwały
i konkretny sposób działania. Strategia jest zatem przyjętą przez kierownictwo, spójną koncepcją działania, której wdrożenie ma zapewnić osiągnięcie
podstawowych celów długookresowych w ramach wybranej domeny działania (miejsce działania i odbiorcy).
25
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
Zakładając, że podstawowym celem, do którego powinny dążyć przedsiębiorstwa, jest ich rozwój, dokonywany głównie przez osiąganie zysku netto,
to przyjęciu przez przedsiębiorstwo tej strategii, powinna towarzyszyć analiza uwarunkowań zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, wpływających na funkcjonowanie przedsiębiorstwa.
Na drodze realizacji tak założonej strategii przedsiębiorstwo napotyka szereg barier. Załóżmy, że przedsiębiorstwo realizuje strategię rozwojową (ekspansywną) i napotyka bariery, których przełamanie (mechanizmy dostosowawcze) skutkują osiąganiem coraz wyższego etapu rozwoju. Sytuacja taka
jest przypadkiem, który można przewidzieć (gdyż wiąże się z ryzykiem przewidywalnym). Przedsiębiorstwo dysponuje dostatecznym potencjałem, niezbędnym do realizacji założonego celu (może być on realizowany w różnym
tempie i w różnym zakresie).
W przypadku wystąpienia barier, których przedsiębiorstwo np. nie mogło
przewidzieć, może dojść natomiast do zmiany strategii przedsiębiorstwa, a tym
samym do znacznego ograniczenia możliwości realizacji celów przedsiębiorstwa i zmiany ich hierarchii. Sytuacja taka wiąże się ze zwiększonym stopniem ryzyka gospodarczego i naruszeniem stanu homeostazy.
W konkluzji powyższych rozważań można podjąć próbę zdefiniowania cech
charakteryzujących przedsiębiorstwo znajdujące się w stanie homeostazy:
 podejmuje działania w ramach przyjętej strategii, zmierzające do realizacji
celów założonych przez przedsiębiorstwo, przy czym nie dokonuje zmiany
hierarchii celów w dającej się przewidzieć perspektywie czasowej,
 realizacja celów założonych przez przedsiębiorstwo nie napotyka na bariery, których przezwyciężenie wymagałoby istotnej zmiany strategii,
 interakcje z otoczeniem charakteryzują się stanem homeostazy,
 funkcjonowanie przedsiębiorstwa odbywa się w warunkach przeciętnego
(dającego się przewidzieć) stopnia ryzyka gospodarczego.
Wymienione, syntetyczne cechy właściwe dla przedsiębiorstwa znajdującego się w stanie homeostazy są wzajemnie od siebie uzależnione, a stan, w jakim znajduje się przedsiębiorstwo, jest charakterystyczny przede wszystkim
dla drugiej i trzeciej fazy cyklu życia przedsiębiorstwa.
Wyznacznikami zaś określającymi naruszenie stanu homeostazy przedsiębiorstwa są następujące cechy:
 realizacja założonych celów napotyka bariery, których przezwyciężenie
w ramach realizowanej strategii jest niemożliwe,
 występowanie barier stanowi przyczynę przewartościowania celów, a co
za tym idzie jest również przyczyną doboru innej strategii działania,
 przywrócenie stanu homeostazy jest uwarunkowane osiągnięciem powodzenia w realizacji nowej strategii działania,
 realizacja założonych celów w ramach ich nowej hierarchii odbywa się
często w warunkach podwyższonego ryzyka gospodarczego (stopień ryzyka
gospodarczego jest trudny do przewidzenia, co wynika m.in. z konieczności podejmowania nierutynowych decyzji w ramach nowej, dostosowanej do
sytuacji, strategii, np. rozwój przedsiębiorstwa przez restrukturyzację),
26
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
2. Stan równowagi przedsiębiorstwa
a funkcja stymulacyjna rachunkowości
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
Rachunkowość definiowana w sposób tradycyjny jest szczególnym rodzajem
jednostkowej ewidencji, odzwierciedlającej działalność gospodarczą i sytuację
majątkową jednostki gospodarującej, przy czym za ogólny cel rachunkowości
uznaje się stwarzanie podstaw do podejmowania decyzji na różnych szczeblach zarządzania.
Tradycyjne ujęcie rachunkowości ogranicza zatem rachunkowość do systemu ewidencyjnego, na który składają się: księgowość, rachunek kosztów,
sprawozdawczość finansowa oraz interpretacja danych sprawozdawczych,
traktowane ex post (Skrzywan, 1973, s. 16), podczas gdy rachunkowość traktowana współcześnie obejmuje również planowanie (rachunek ex ante).
Takie szerokie ujmowanie rachunkowości jest wyraźnie uwidocznione w koncepcji E. Burzym, która interpretuje rachunkowość jako: „uniwersalny, elastyczny, podmiotowy system informacyjno-kontrolny, zdeterminowany metodą bilansową, która jest nierozerwalnie z nim związana metodą poznawczą,
umożliwiającą tworzenie liczbowego obrazu powstawania, podziału i przepływu wartości oraz wynikających stąd rozrachunków między podmiotami
gospodarczymi” (Burzym, 1980, s. 13). Wyznacza ona systemowi rachunkowości szeroki zakres zadań, polegający m. in. na (Burzym, 1977, s. 51):
 tworzeniu i przekazywaniu informacji odpowiadających potrzebom wewnętrznym w celu wykorzystania ich do:
 wewnętrznej oceny działalności przedsiębiorstwa w powiązaniu z prowadzoną ex post analizą porównawczą i przyczynową,
 oceny działalności ośrodków odpowiedzialności, wyodrębnionych w ramach przedsiębiorstw (realizacja zasad wewnętrznego rozrachunku gospodarczego),
 tworzenia planu działania oraz decyzji podejmowanych bieżąco przy
sterowaniu przebiegiem procesów gospodarczych,
 tworzenia norm, prognoz, analizy wartości i rachunków optymalizacyjnych,
Th
-
na skutek różnych przyczyn dochodzi do rezygnacji z naczelnego celu przedsiębiorstwa, jakim jest jego rozwój, i przyjęcie strategii zakładającej przerwanie kontynuacji działania przedsiębiorstwa.
Wymienione wyznaczniki naruszenia stanu homeostazy pojawiają się głównie na skutek występowania kryzysów w poszczególnych fazach życia przedsiębiorstwa, których przezwyciężenie jest warunkiem koniecznym dla jego
przetrwania i dalszego rozwoju.

27
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
weryfikacji ex post planu, norm, prognoz,
zasilania w informacje ośrodków odpowiedzialności oraz załogi przedsiębiorstwa.
Konsekwencją tak szerokiego ujęcia rachunkowości jest zatem traktowanie
jej jako systemu generującego informacje zarówno o charakterze retro-, jak
i prospektywnym, oraz jej podziału na finansową i zarządczą. Rachunkowość
można zatem traktować jako system złożony z dwóch podsystemów (rachunkowości finansowej i rachunkowości zarządczej), które wzajemnie się uzupełniają i warunkują.
Pomijając szczegółową charakterystykę tych dwóch podsystemów rachunkowości (Jaruga, Nowak, Szychta, 1999, s. 31–64), można stwierdzić, że dostarczane przez nie informacje powinny służyć zarządzaniu przedsiębiorstwem (Brzezin, 1995, s. 22). Zapotrzebowanie na informacje związane z zarządzaniem przedsiębiorstwem wyznacza kierunki przebudowy rachunkowości, tak aby z instrumentu biernego (ewidencja) stawała się w coraz większym zakresie instrumentem czynnym, nakierowanym na potrzeby związane z realizacją funkcji zarządzania.
Rozpatrując rachunkowość przez pryzmat zarządzania, należy zauważyć,
że uczestniczy ona obecnie w tym procesie w stopniu znacznie większym niż
dotychczas, efektywnie oddziałując na opisywane przez nią zjawiska i procesy gospodarcze. W sposób bardziej pełny realizuje zatem funkcję stymulacyjną, która wykształciła się na tle aktywnej realizacji analitycznej funkcji
rachunkowości w gospodarce rynkowej, tj. przygotowaniu danych, które będą
wpływały (stymulowały) na podejmowanie przez organy kierownicze jednostki
gospodarczej decyzji dotyczących i mających wpływ na przyszłościowe działanie jednostki. Inaczej mówiąc, istotą funkcji stymulacyjnej jest wpływanie
i wyprzedzanie w czasie działalności gospodarczej jednostki gospodarczej oraz
wymuszanie działań pożądanych. Funkcja ta najpełniej łączy się z czasową
kategorią przyszłości i przyjmuje niejako aktywne, działające w przyszłość,
elementy pozostałych funkcji rachunkowości (Micherda, 2001, s. 27 i n.).
Znaczenie rachunkowości w pobudzaniu przedsiębiorstwa do określonego
działania można rozpatrywać przez pryzmat jej udziału w procesach sterowania ekonomicznego (Dobija, 1994, s. 39). Aktywna rola rachunkowości w procesach sterowania przejawia się m.in. w dostarczaniu informacji niezbędnej do
utrzymania stanu homeostazy.
W sytuacjach kryzysowych, jak już wspomniano, celem staje się powrót do
stanu równowagi, zwłaszcza równowagi z otoczeniem, czego przejawem jest
m.in. odzyskanie płynności finansowej. Powrót ten wymaga podjęcia określonych decyzji, podbudowanych informacją płynącą z systemu rachunkowości.
Poprzez właściwą analizę i interpretację informacji pochodzących z systemu
rachunkowości oraz podjęte na ich podstawie decyzje można uniknąć sytuacji kryzysowych lub znacznie ograniczyć zakres ich występowania.
Rolę rachunkowości w utrzymaniu stanu homeostazy można zatem rozpatrywać w sposób wieloaspektowy. Pierwszy aspekt dotyczy zabezpieczenia


28
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
się przed naruszeniem stanu równowagi. Z zabezpieczeniem wiąże się diagnozowanie i monitorowanie sytuacji przedsiębiorstwa. Trzeci zaś aspekt dotyczy podejmowania działań sanacyjnych służących przywróceniu stanu równowagi.
Problem zabezpieczenia się przed naruszeniem stanu homeostazy jest nierozerwalnie związany z występowaniem ryzyka w funkcjonowaniu przedsiębiorstw i dotyczy tworzenia odpowiednich rezerw oraz diagnozowania. Aby
zapobiec utracie homeostazy, należy zatem (Czerny, 2008, s. 170):
 w ramach polityki bilansowej dążyć do ujęcia w ewidencji i sprawozdawczości finansowej wpływu ryzyka dającego się zidentyfikować,
 podejmować decyzje na podstawie diagnozy uwzględniającej wzrastający
poziom ryzyka, ponieważ utrata równowagi może wynikać z faktu niedoceniania i nieujawniania w rachunkowości zwiększającego się poziomu ryzyka gospodarczego,
 opierając się na wiarygodnych szacunkach tworzyć rezerwy pozwalające
na uzyskanie wiernego i rzetelnego obrazu sytuacji majątkowo-finansowej
przedsiębiorstwa, co ogranicza ryzyko podjęcia decyzji nietrafnych,
 na podstawie informacji płynącej z rachunkowości opracowywać diagnozy
pozwalające na prognozowanie i monitorowanie zagrożeń mogących wpływać na utratę równowagi przedsiębiorstwa.
W kontekście diagnozowania należy zwrócić uwagę na rolę analizy finansowej (Czerny, 2008, s. 121–139), a zwłaszcza analizy prospektywnej dostarczającej informacji niezbędnych dla podejmowania decyzji, których skutki
mogą przyczynić się do przywrócenia stanu równowagi przedsiębiorstwa.
Przywrócenie równowagi wiąże się często z koniecznością podejmowania
działań restrukturyzacyjnych, mających charakter działań długofalowych.
Zadaniem rachunkowości w tym aspekcie jest dostarczenie informacji umożliwiających:
 inicjowanie procesu restrukturyzacji poprzez dostarczenie informacji o sytuacji przedsiębiorstwa w różnych obszarach jego działalności; kluczową
rolę odgrywa tutaj analiza retrospektywna, a także budowane na bazie
wskaźników finansowych systemy wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami, umożliwiające postawienie właściwej diagnozy stanu sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa;
 opracowanie programu restrukturyzacji przedsiębiorstwa poprzez dostarczenie informacji, pozwalającej na ocenę potencjalnych skutków ewentualnych decyzji związanych z realizacją poszczególnych etapów i wariantów założonego programu przy wykorzystaniu narzędzi analizy prospektywnej, a także wyceny pozabilansowej, dokonywanej metodami stosowanymi w ramach rachunkowości zarządczej;
 monitorowanie procesu restrukturyzacji głównie dzięki dostarczaniu informacji, pozwalających na ocenę i kontrolę realizacji poszczególnych zadań
przyjętych w programie restrukturyzacyjnym, umożliwiając zarazem sterowanie tym procesem.
29
ibu
tio
np
roh
-
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
W dobie globalizacji procesów gospodarczych narasta ryzyko podjęcia decyzji nietrafnych, wynikających z niewłaściwej oceny dynamicznie zmieniających się warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa. Skutkiem niewłaściwych decyzji jest naruszenie stanu równowagi przedsiębiorstwa z jego otoczeniem, stanowiące przyczynę powstania sytuacji kryzysowych. Dla ich przezwyciężenia staje się często niezbędne przewartościowanie celów, do realizacji
których dąży przedsiębiorstwo, oraz dobór innej strategii działania. Naruszenie stanu homeostazy wiąże się ze zwiększonym stopniem ryzyka gospodarczego, który jest trudny do przewidzenia, co wynika z konieczności podejmowania nierutynowych decyzji w ramach nowej, dostosowanej do zmienionej sytuacji, strategii działania.
W przywracaniu stanu równowagi odgrywa zatem bardzo ważną rolę system rachunkowości, generując informacje niezbędne do podejmowania decyzji
związanych przede wszystkim z diagnozowaniem i zabezpieczeniem się przed
możliwością naruszenia stanu homeostazy.
Na podstawie przedstawionych rozważań, można stwierdzić, że rachunkowość przedsiębiorstwa, dla spełnienia aktywnej roli w zabezpieczaniu się przed
utratą równowagi i jej przywracaniu, powinna odpowiadać następującym wymogom:
 system rachunkowości musi być zgodny ze zbiorem celów założonych przez
przedsiębiorstwo i jego hierarchiczną strukturą; jest to jeden z warunków decydujących o przydatności rachunkowości dla zarządzania;
 zmiany występujące zarówno w samym przedsiębiorstwie, jak i w otoczeniu, wymagają od systemu rachunkowości wielkiej elastyczności, jest ona
bowiem cechą umożliwiającą dostosowanie się systemu rachunkowości
zarówno do zmieniających się potrzeb informacyjnych w sytuacji wdrażania
w przedsiębiorstwie nowych koncepcji i metod zarządzania (np. time based management, wirtualna organizacja, myślenie sieciowe (Zimniewicz,
2003, s. 131–171), jak i do wzrastającego, w miarę rozwoju przedsiębiorstwa, zapotrzebowania na informacje płynące z otoczenia;
 rachunkowość powinna stworzyć podstawę tworzenia aktywnych narzędzi
zarządzania, związanych z pozyskiwaniem i przetwarzaniem informacji
retrospektywnych, w celu przewidywania zmian występujących w otoczeniu
i sporządzania optymalnych planów, których realizacja pozwoli na osiąganie założonych celów; kolejne etapy realizacji planów powinny być kontrolowane, co umożliwi bieżące sterowanie procesami zachodzącymi w przedsiębiorstwie.
Przedstawione wnioski stanowią zarazem postulaty, które musi uwzględniać rachunkowość jako jedno ze źródeł pozyskiwania informacji, niezbędnych do racjonalnego sterowania przedsiębiorstwem, co przejawia się m.in.
w utrzymaniu stanu homeostazy z otoczeniem.
Th
-
-
-
Podsumowanie
30
ibu
tio
np
roh
Brzezin W. (1995), Ogólna teoria rachunkowości, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa.
Burzym E. (1977), Istota, zadania i znaczenie rachunkowości w gospodarce narodowej, „Rachunkowość”, nr 1 i 2.
dis
tr
Burzym E. (1980), Rachunkowość przedsiębiorstw i instytucji, PWE, Warszawa.
Czerny J. (2005), Rola i znaczenie rachunkowości w sytuacjach szczególnych w funkcjonowaniu przedsiębiorstw, [w:] Rachunkowość a controlling, red. E. Nowak,
Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław.
on
ly -
Czerny J. (2004), Sytuacje szczególne w cyklu życia przedsiębiorstwa i ich wpływ na
rachunkowość, [w:] Polska Szkoła Rachunkowości, red. M. Gmytrasiewicz,
A. Karmańska, Wydawnictwo SGH w Warszawie, Warszawa.
Czerny J. (2008), Rachunkowość w cyklu życia przedsiębiorstw, Wydawnictwo AE
w Poznaniu, Poznań.
se
Dobija M. (1994), Rachunkowość zarządcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
lu
Fera N. (1997), Using Shareholder Value to Evaluate Strategic Choices, „Management Accounting”, nr 5.
na
Gram H.A. (1986), An Introduction to Management, „The Canadian Manager”, Toronto.
rso
Greiner L.E. (1972), Evolution and Revolution as Organizations Grow, „Harvard
Business Review”, July-August.
pe
Jaruga A., Nowak W.A., Szychta A. (1999), Rachunkowość zarządcza, koncepcje
i zastosowania, „Absolwent”, Łódź.
Katz D., Kahn R.L. (1979), Społeczna psychologia organizacji, PWN, Warszawa.
for
Leupin U. (1998), Turnaround von Unternehmen. Von der Krisenbewältigung zur
Erfolgssteigerung, ein praktischer Führungsbehelf für Unternehmen, Banken
und Beraten, Verlag Haupt, Bern-Stuttgart-Wien.
y is
Micherda B. (2001), Analityczna funkcja rachunkowości, wyd. 3 popr., Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków.
op
Quinn R.E., Cameron K. (1983), Organizational Life Cycles and Shifting Criteria of
Effectiveness, Some Preliminary Evidence, „Management Science”, nr 29.
Skrzywan S. (1973), Teoretyczne podstawy rachunkowości, wyd. 4, PWE, Warszawa.
is c
Stabryła A. (2002), Zarządzanie strategiczne w teorii i praktyce firmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków.
Trzcieniecki J. (1979), Projektowanie systemów zarządzania, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Th
-
Literatura
Walczak M. (1998), Prospektywna analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE,
Warszawa.
Zimniewicz K. (2003), Współczesne koncepcje i metody zarządzania, PWE, Warszawa.
31
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
Summary
rso
The enterprise as a system striving for homeostasis
is c
op
y is
for
pe
The enterprise, constituting a system functioning in an environment, strives to
maintain the state of homeostasis with it. Maintenance and restorement of homeostasis is one of the conditions of the enterprise’s survival and development.
Dynamically changed conditions of the efficient enterprise in given phases of its
life cycle result in creation of crisis situations which are reasons for upsetting the
balance with the environment. Restorement of the balance often leads to redefinition of the objectives and changes in action strategies. The degree of economic risk
also increases as it is related to taking non-routine decisions.
It is absolutely essential to take decisions on the basis of information generated
by the accounting system to protect against disturbance of the homeostasis state or
to restore it. The role of accounting in this context is to provide information indispensable to diagnose the enterprise condition and to take decisions leading to homeostasis restorement. To be able to fulfill its tasks, accounting should evolve into
a more active system, capable of realizing its stimulating function.
Th
-
Przedsiębiorstwo, stanowiąc system działający w otoczeniu, dąży do zachowania
z nim stanu homeostazy. Zachowanie i przywracanie takiego stanu homeostazy jest
jednym z warunków przetrwania i rozwoju każdego przedsiębiorstwa.
Dynamicznie zmieniające się warunki funkcjonowania przedsiębiorstwa, znajdującego się w określonych fazach cyklu życia, pociągają za sobą powstanie sytuacji
kryzysowych, stanowiących przyczynę zachwiania równowagi z otoczeniem. Przywrócenie stanu równowagi pociąga za sobą często konieczność przewartościowania
celów i zmiany strategii działania. Wzrasta również stopień ryzyka gospodarczego,
związany z koniecznością podejmowania decyzji o charakterze nierutynowym.
W celu zabezpieczenia się przed naruszeniem stanu homeostazy lub w razie konieczności jej przywracania, staje się niezbędne podejmowanie określonych decyzji
na podstawie informacji generowanej przez system rachunkowości. Rolą rachunkowości w tym kontekście jest dostarczanie informacji dla zdiagnozowania stanu
przedsiębiorstwa i podejmowania decyzji zmierzających do przywrócenia homeostazy. Aby rachunkowość mogła wypełnić stawiane przed nią zadania, powinna
stać się systemem bardziej aktywnym, co jest widoczne w realizacji jej funkcji stymulacyjnej.
-
Streszczenie
32

FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

Transkrypt

Podobne dokumenty

FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

Wojciech J. Cynarski, Artur Litwiniuk Gry dydaktyczne i ich

FULL TEXT - Miscellanea Anthropologica et Sociologica

This copy is for personal use only