SMAK i TRADYCJA
Transkrypt
SMAK i TRADYCJA
01-02_55-56 okladki:Smak i tradycja 6-09-10 12:04 Strona 1 SMAK i TRADYCJA Magazyn Informacyjny Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego Numer 7 sierpieƒ/wrzesieƒ 2010 ● PROW 2007-2013 wsparcie dla rolników i producentów ˝ywnoÊci wysokiej jakoÊci ● X lat Konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo” Perły 2010 dla najlepszych! ● Vademecum wytwórcy produktów tradycyjnych – aktualne przepisy – dobre praktyki ● Regiony pełne smaków ● ● INFORMACJE ● PRAWO ● WYDARZENIA ● ADRESY ● 01-02_55-56 okladki:Smak i tradycja 6-09-10 12:04 Strona 2 IZBA RRODUKTU REGIONALNEGO I LOKALNEGO SMAKPOLSKA REGIONÓW Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego Organizacja zrzeszajàca producentów i podmioty wspierajàce rynek produktów tradycyjnych, regionalnych i lokalnych w Polsce Henryk Wujec, prezes Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego Szanowni Paƒstwo, Rozwój polskiej wsi, podobnie jak innych krajów Unii Europejskiej, wspierany jest poprzez Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich. Aby był on lepiej wykorzystywany, potrzebne była wspólna platforma łàczàca Êrodowiska działajàce na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Dobrze si´ stało, ˝e Komisja Europejska uwzgl´dniła postulaty tych Êrodowisk i działajàce od 2008 roku w UE krajowe sieci obszarów wiejskich sà otwarte do współdziałania i wymiany doÊwiadczeƒ mi´dzy wszystkimi, którym le˝y na sercu harmonijny rozwój wsi i jego mieszkaƒców. Dotyczy to nie tylko rolnictwa, lecz tak˝e pozarolniczych sfer ˝ycia na wsi. W tym rozwoju niewàtpliwie pierwszoplanowà rol´ odgrywa wytwarzanie i budowa rynku produktów lokalnych, regionalnych i tradycyjnych. Produkty nie tylko przynoszà dochód mieszkaƒcom wsi, lecz tak˝e promujà regiony i przyczyniajà si´ do integracji społecznej oraz pobudzajà aktywnoÊç do działaƒ na rzecz „małych ojczyzn”. Oczywiste wi´c było, ˝e Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego dołàczyła do grona podmiotów zaanga˝owanych w rozwój polskiej wsi, które tworzà Krajowà Sieç Obszarów Wiejskich: samorzàdowców, organizacji rolniczych i pozarzàdowych, instytucji naukowych, oÊrodków doradztwa rolniczego, lokalnych grup działania i wielu, wielu innych. Od 2009 roku jesteÊmy Partnerem KSOW i mamy nadziej´, ˝e uczestnictwo w Sieci pozwoli nam jeszcze lepiej wypełniaç naszà misj´, którà jest wsparcie merytoryczne producentów regionalnych i tradycyjnych produktów, a tak˝e „lobbowanie” na rzecz ich rozwoju i promocji. Mamy ku temu najlepszà legitymacj´ – PIPRiL jest przecie˝ organizacjà wyrosłà z ruchu na rzecz zachowania i kultywowania polskiego dziedzictwa kulinarnego, jakim był konkurs „Nasze Kulinarne Dziedzictwo”, organizowany od 2000 roku, kiedy dopiero nieÊmiało myÊleliÊmy o mo˝liwoÊci wstàpienia Polski do Unii Europejskiej. W tym roku obchodzimy jubileusz konkursu - mamy nadziej´, ˝e ju˝ jako liczàcy si´ partner w kreowaniu polityki dotyczàcej producentów tradycyjnej i regionalnej ˝ywnoÊci. Henryk Wujec, prezes PIPRiL Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego: ◆ Kreuje polityk´ wspierania rozwoju produktów regionalnych i lokalnych, ◆ Promuje te produkty, ◆ Inicjuje działania na rzecz zapewnienia wy˝szej jakoÊci produktów dost´pnych na rynku, ◆ Działa na rzecz aktywnej polityki w zakresie wprowadzania lokalnych i regionalnych produktów do obrotu gospodarczego, ◆ Promuje i wspiera inicjatywy gospodarcze swych członków, ◆ Informuje konsumentów o walorach produktów regionalnych i lokalnych. Zarzàd: Prezes Izby – Henryk Wujec Wiceprezes – Izabella Byszewska Członkowie Zarzàdu – Stanisław Staniszewski, Hanna Szymanderska, Jan Zwoliƒski. Rada: Przewodniczàcy – Grzegorz Russak Członkowie – Alina Becla, Kazimierz Czekaj, Jan Fołta, Krystyna Just, Fryderyk Kapinos, Izabela Malec, Krzysztof Maurer, Jan Ryszard Morawski, Waldemar Maziejuk, Leokadia Âwiderska-Trybel, Kazimierz Smolak, Anna Zaniewicz-Klimiuk, El˝bieta Zawadzka. Komisja Rewizyjna i Sàd Kole˝eƒski: Jan Lisiecki, Stefan A. Słociƒski, Anna Maria Surmacz, Wanda Stefania Wnukowska, Krzysztof Antoni Wolfram. Oddziały regionalne PIPRiL: Łódzkie: kanclerz – Stanisław Staniszewski, kontakt 46/874 62 98 sekretarz – Dariusz Janicki, kontakt: 500 101 992; e-mail: [email protected] Podkarpackie: kanclerz – Alina Becla, kontakt: 17/226 42 308; e-mail: [email protected] Pomorze: kanclerz – Jan Morawski, kontakt: 58/536 94 40; e-mail: [email protected]; wicekanclerz – Monika Milaszewska; sekretarz – Beata Oweruszko Wielkopolska: kanclerz – El˝bieta Zawadzka, kontakt: 61/44 22 631; e-mail: [email protected]; wicekanclerz – Jacek Marcinkowski; sekretarz – Krystyna Just Zachodniopomorskie: kanclerz – Ryszard Jaszczowski, kontakt: 608 288 354; e-mail: [email protected] Zarzàd Izby opiniuje wnioski o wpis na List´ Produktów Tradycyjnych SMAK I TRADYCJA magazyn Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego Wydawca: Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego ul. Kruczkowskiego 3 lok 9, 00-380 Warszawa; tel. 22/ 498 44 14, kom. 504 081 707 www.produktyregionalne.pl; e-mail: [email protected] Redakcja: Izabella Byszewska: tel. 0604 403 967 Gra˝yna Kurpiƒska: tel. 0501 010 303, Jolanta Koral: tel. 0605 828 305 Fot. na okładce Izabella Byszewska. Skład: Anna Czerwiec. Druk: Zakład Poligraficzny Akcydens Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestujàca w obszary wiejskie Projekt współfinansowany ze Êrodków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 Instytucja Zarzàdzajàca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi 03-05 wywiad:Smak i tradycja 6-09-10 5:35 Strona 3 PROW 2007-2013 Priorytetem jest bezpieczeƒstwo ˝ywnoÊci Z ARTUREM ŁAWNICZAKIEM, podsekretarzem stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, rozmawia Jolanta Zientek-Varga Dlaczego Komisja Europejska zdecydowała, ˝e potrzebny jest specjalny program dla obszarów wiejskich, czyli PROW, a w nim działanie dotyczàce jakoÊci ˝ywnoÊci? Potrzebne jest przede wszystkim wsparcie dla konsumentów, poniewa˝ ˝ywnoÊç, którà kupujemy i spo˝ywamy, powinna byç kontrolowana w sposób kompleksowy. W gospodarstwie, w produkcji, w przetwórstwie winna powstawaç w sposób bezpieczny dla konsumentów. Po przypadkach groênych chorób np. BSE sprawa bezpieczeƒstwa ˝ywnoÊci stała si´ w UE priorytetem. DbałoÊç o bezpieczeƒstwo, o jakoÊç kosztujà. Koszty ponoszà w du˝ej mierze rolnicy. Mo˝na si´ zastanawiaç, czy Êrodki, jakie Unia Europejska przeznacza, niecały jeden procent PKB, słu˝àce bezpieczeƒstwu ˝ywnoÊci, to du˝o czy mało? Tym bardziej, ˝e produkty spo˝ywcze kupujemy i spo˝ywamy codziennie. Wsparcie dla rolników, producentów uczestniczàcych w programach, systemach jakoÊci ˝ywnoÊci, to jedno z działaƒ w ramach PROW. Pana zdaniem, jest ono najwa˝niejsze? PROW obejmuje wiele dziedzin – wsparcie inwestycji, modernizacji, przetwórstwa, spraw Êrodowiskowych czy oÊ aktywnoÊci społecznej Leader. One sà powiàzane, bo dotyczà cyklu produkcyjnego, warunków zamieszkania na obszarach wiejskich. Systemy jakoÊci sà bardzo wa˝ne i dla rolników, i dla konsumentów. Cieszymy si´, ˝e w Polsce sà inicjatywy nastawione na produkcj´ ˝ywnoÊci metodami tradycyjnymi, sprawdzonymi w ciàgu wielu lat, dowodzàcymi, ˝e taka ˝ywnoÊç jest korzystna dla zdrowia. Lekarze coraz cz´Êciej wià˝à wyst´pujàce teraz powszechnie u dzieci alergie z jedzeniem wysoko przetworzonej ˝ywnoÊci. Dlatego cenne sà wszelkie działania wspierajàce produkcj´ ˝ywnoÊci metodami tradycyjnymi. Mi´dzy innymi z tego wzgl´du w PROW 2007-2013 poÊwi´ca si´ promocji tradycyjnie wytwarzanej ˝ywnoÊci du˝o miejsca... Tak, bo to jest bardzo potrzebne. Ju˝ słychaç dzwonek alarmowy, by pracowaç z ˝ywnoÊcià, która nie szkodzi, o której wiemy, ˝e przynosi korzyÊci organizmowi. OczywiÊcie, ˝adna ˝ywnoÊç nie powinna szkodziç. Tak˝e ta, która powstaje masowo w fabryce i niewiele jest w niej produktu podstawowego, czyli mniej w niej składników korzystnych dla zdrowia. Ale powinna byç ona bezpieczna. Wybór, który wyrób kupiç, nale˝y do konsumenta. Czy kiełbas´, w której jest odpowiednia iloÊç mi´sa, czy takà, w której przewa˝ajà dodatki. Czy chleb z przewagà màki, czy taki z proszkami, polepszaczami i Êrodkami upi´kszajàcymi. Coraz cz´Êciej konsumenci si´gajà po ˝ywnoÊç dobrej jakoÊci, produkowanej tradycyjnie, choç nie brakuje takich, dla których wcià˝ najbardziej liczy si´ cena. Konsument, jak mówiłem, musi mieç prawo wyboru i decydowania o własnym zdrowiu i rozwoju. Wybiera albo ˝ywnoÊç tradycyjnà, albo przemysłowà. Nam zale˝y, by upowszechniç ˝ywnoÊç na ka˝dym etapie produkowanà metodami tradycyjnymi, a tak˝e na tym, by koszty jej wytwoSierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 rzenia i przetworzenia nie były wy˝sze od ˝ywnoÊci przemysłowej. Łatwo to wytłumaczyç na przykładzie kiełbasy. Dobra kiełbasa produkowana metodà tradycyjnà, zawierajàca ponad 80 proc. mi´sa, kosztuje 20 zł. Jest te˝ kiełbasa za 15 zł, w której mi´so stanowi 15 proc., a reszta to wypełniacze i inne dodatki. JeÊli wyliczyç cen´ kilograma czystego mi´sa, zdecydowanie taƒsze jest ono w kiełbasie tradycyjnej. A konsumenci wybierajà... Nie zawsze zdajà sobie spraw´ z tego, za co płacà. Naszà rolà jest uÊwiadamiaç im tego, pokazywanie, by mieli pełnà wiedz´ o tym, co kupujà, jaki jest skład produktu, skàd pochodzi ˝ywnoÊç. Wa˝nà rol´ w informowaniu konsumentów odgrywa znakowanie, które winno zawieraç dane m.in. tak˝e o tym, czy ˝ywnoÊç nie jest modyfikowana genetycznie, czy te˝ zawiera GMO. B´dziemy kłaÊç nacisk na znakowanie ˝ywnoÊci, by było wiadomo z czego, kto, gdzie i w jaki sposób wyprodukował towar. Przez wiele lat zachwycaliÊmy si´ ró˝nymi normami, w tym systemem HACCP, przez co z rynku wypadło wiele małych zakładów, które nie mogły sprostaç wymaganiom. A mogà one wytwarzaç ˝ywnoÊç choçby w ramach działalnoÊci marginalnej, ograniczonej i lokalnej tzw. MOL, gdzie obowiàzujà uproszczone procedury, choç oczywiÊcie tak˝e te pod- Polskie produkty w europejskim systemie jakoÊci stawowe – sanitarne i weterynaryjne. Nie trzeba inwestowaç milionów, by móc produkowaç. Wystarczy przygotowaç pomieszczenia gospodarskim sposobem, zachowujàc podstawowe wymogi. Tak było przed laty, gdy w gospodarstwach wytwarzano np. d˝emy, konfitury i były one bezpieczne. Czy widoczny jest wzrost zainteresowania systemami jakoÊci ˝ywnoÊci wÊród rolników i producentów? Zauwa˝amy wzrost. MyÊl´, ˝e w du˝ym stopniu dzi´ki temu, ˝e razem z partnerami społecznymi poÊwi´camy du˝o czasu na pokazywanie i promocj´ ˝ywnoÊci wysokiej jakoÊci. By konsumenci widzieli i czuli ró˝nic´ mi´dzy ˝ywnoÊcià tradycyjnà i przemysłowà. To SMAK I TRADYCJA 3 03-05 wywiad:Smak i tradycja 6-09-10 5:35 Strona 4 PROW 2007-2013 nie KSOW, dzi´ki czemu – jajednak proces na wiele lat, poniewa˝ wi´kszoÊç konsudàc do któregoÊ regionu Polski mentów, jak ju˝ mówiłem, wcià˝ w pierwszym rz´dzie – b´dzie mo˝na sprawdziç, japatrzy na cen´, a nie jakoÊç produktu. kie produkty regionalne sà dla Jednà ze Êcie˝ek promocji produktów tradycyjnych niego charakterystyczne, czego jest znalezienie si´ na ministerialnej liÊcie takich wywarto spróbowaç. Podane b´dà robów. Jest to łatwiejsze ni˝ zdobycie znaków euronie tylko nazwy produktów, pejskich. Mimo trudnoÊci, cz´Êç producentów lecz tak˝e adresy producentów, zabiega o znaki europejskie chronionej nazwy pochoby konsument miał mo˝liwoÊç dzenia, chronionego oznaczenia geograficznego czy szybkiej identyfikacji. Przeznagwarantowanej tradycyjnej specjalnoÊci. Jak to wyczymy te˝ Êrodki na promocj´ glàda obecnie? tych wszystkich produktów. Dobrze, ˝e jest lista produktów tradycyjnych, lokal- Andruty Kaliskie - Chronione Oznaczenie Geograficzne Prawdopodobnie informacja nych, bo to pierwszy etap, który mobilizuje do przygotowania si´ do staraƒ o znaki europejskie. Znalezienie si´ o nich trafi do wszystkich ogólnopolskich mediów. Kiedy b´dà dost´pne informacje o produktach na stronie interna liÊcie krajowej to wielki sukces małego zakładu czy firmy. To mo˝e byç poczàtek przygotowania wniosku do Komisji Europejskiej. netowej KSOW? Do koƒca listopada tego roku ta cz´Êç strony b´dzie ju˝ aktywBo choç procedura jest trudniejsza, to kiedyÊ musi byç pierwszy krok. Cieszymy si´, ˝e jest du˝e zainteresowanie listà produktów na. Podczas spotkania z samorzàdami województw i partnerami tradycyjnych, lokalnych. Chcemy je wzmacniaç przez działania z za- społecznymi b´dziemy na ten temat rozmawiaç, bo cały system inkresu PROW. Wszystkie te produkty b´dà prezentowane na stro- formacji o produktach musi sprawnie działaç. Polskie wymagania odnoÊnie produktów tradycyjnych sà pod niektórymi wzgl´dami wy˝sze ni˝ w europejskie. W przypadku znaku JakoÊç Tradycja trzeba wykazaç 50-letnià tradycj´ wytwarzania produktu, podczas gdy w Unii wystarcza 25 lat. JakoÊç Tradycja to znak o znacznej renomie i myÊl´, ˝e to dobrze, i˝ poprzeczka jest tak wysoka, bo dzi´ki temu nie wpuszcza si´ produktów popularnych w Polsce, ale bez polskiej tradycji wytwarzania. Przykładem mo˝e byç kebab. Sà tacy, którzy sprzedajà go w Polsce mo˝e nawet 25 lat i mo˝e chcieliby udowodniç, ˝e to wyrób o polskich korzeniach. Mam nadziej´, ˝e po 50 latach te˝ nie b´dzie on kojarzony z polskà tradycjà. Dlatego jest wa˝ne, by wymogi znaku JakoÊç Tradycja przede wszystkim premiowały produkty autentycznie, w sposób naturalny sà zwiàzane z regionem, Oscypek i redykołka - Chroniona Nazwa Pochodzenia z technologià wytwarzania. To jest dobrze uło˝ony system. Działanie „Uczestnictwo rolników w systemach jakoÊci ˝ywnoÊci” to jedno z działaƒ realizowanych w ramach osi I Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Skierowane jest do producen0 500 tów rolnych, którzy aktywnie uczestniczà w wytwarzaniu Dolno lskie 646 Kujawsko - pomorskie produktów rolnych wysokiej 176 Lubelskie jakoÊci, przeznaczonych do Lubuskie 344 spo˝ycia przez ludzi. ódzkie 280 Mechanizm działania umo˝Maopolskie liwia producentom rolnym, wyMazowieckie twarzajàcym produkty rolne Opolskie 46 w okreÊlonych systemach jaPodkarpackie koÊci ˝ywnoÊci, odzyskiwanie Podlaskie kosztów poniesionych na konPomorskie 295 trole, jakie przeprowadzone sà lskie 156 witokrzyskie w ich gospodarstwach, uzyskaWarmisko nie certyfikatów potwierdzajàmazurskie Wielkopolskie 255 cych jakoÊç produktów przez Zachodniopomorskie nich wytwarzanych, a tak˝e 4 kosztów składek na rzecz grup producentów, je˝eli producenci sà zrzeszeni w grupie. Wnioski o przyznanie pomocy w ramach działania „Uczestnictwo rolników w systemach jako1000 1500 2000 2500 Êci ˝ywnoÊci” mo˝na składaç od 15 kwietnia 2009 r. – nabór wniosków ma charakter ciàgły. 1 392 Do 31 lipca 2010 r. zło˝ono 13 249 wniosków o przyznanie pomocy finansowej na kwo2 239 t´ 69 495 640,00 zł. Najwi´cej 1 232 wniosków zło˝ono w województwach małopolskim (2 239), 1 781 podkarpackim (1 781) oraz pod1 581 laskim (1 581), a najmniej w opolskim (46). Wydano 963 10 374 decyzje na kwot´ 966 54 540 740,00 zł. Zrealizowano płatnoÊci dla 172 beneficjentów 897 o wartoÊci 107 142,48 zł. SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 03-05 wywiad:Smak i tradycja 6-09-10 5:35 Strona 5 PROW 2007-2013 Który jeszcze z krajowych systemów jakoÊci jest wa˝ny dla producentów i konsumentów? Oprócz JakoÊç Tradycja zarejestrowany jest równie˝ znak jakoÊci QMP dla mi´sa wołowego, PQS dla mi´sa wieprzowego, w trakcie tworzenia sà znaki bran˝owe. Brakuje znaków jakoÊci dla owoców i dla warzyw. JeÊli powstanà, łatwiej b´dzie nam pracowaç. Wszystkie znaki sà równie wa˝ne, stanowià wskazówk´ dla konsumenta przy wyborze produktu. To on decyduje, co kupi. Na jakie wsparcie mogà obecnie liczyç rolnicy i producenci, którzy zdecydowaliby si´ na wejÊcie w system jakoÊci? Sà Êrodki na promocj´ w ramach PROW. Spora cz´Êç wydanych Pierekaczewnik na ten cel pieni´dzy jest refinansowana ze Êrodków europejskich. – Gwarantowana Problem jest taki, ˝e pieniàdze trzeba wyło˝yç, ale w przypadku Tradycyjna SpecjalnoÊç wielu przedsi´wzi´ç mo˝na ró˝ne formy wsparcia łàczyç i w ten spoJestem przekonany, ˝e to jest główny cel stosowania ró˝nego rosób daç sobie rad´. dzaju znaków i oznaczeƒ, systemów jakoÊci. Na pewno nie wyró˝ni Jakà drogà dociera wsparcie? Polski pizza, bo tradycje jej wytwarzania łàczà Du˝o dobrej pracy zwiàzanej z prosi´ w innym krajem, regionami. Mamy wiele mocjà produktów tradycyjnych wykonupotraw przypisanych do nas i wykorzystujmy jà samorzàdy województw, zabierajàc te wyroby. Nie potrzebna jest wielka filozofia. rolników na wystawy czy pokazy. NatoWystarczy kultywowaç to, co najlepsze. miast całà procedurà wsparcia zajmuje Co jeszcze do zakoƒczenia PROW 2007si´ Agencja Restrukturyzacji i Moder2013 uda si´ zrobiç w odniesieniu do pronizacji Rolnictwa we współpracy duktów regionalnych wysokiej jakoÊci? z Agencjà Rynku Rolnego. Na pewno b´dzie du˝a kampania informaJakie sà przewidywania odnoÊnie cyjna dla konsumentów. B´dzie sukcesem, staraƒ producentów o znaki europejjeÊli wielu konsumentów b´dzie zastanawiaskie? Na razie nie mamy ich zbyt wielu. ło si´, co wybraç. To podstawa, bowiem dziÊ Na pewno warto wspieraç producenju˝ spora grupa producentów wybrała wytów zainteresowanych pozyskiwaniem znaków europejskich. B´dziemy wzmac- Jabłka Łàckie i Wielkopolski ser sma˝ony – Chronione Oznacze- twarzanie ˝ywnoÊci jakoÊciowej, a brakuje im wsparcia systemowego i zainteresowania niaç starania producentów. To jest pra- nie Geograficzne konsumentów. Zatem niezb´dna jest nie tylca, którà musimy wykonaç wspólnie. ko kampania, lecz tak˝e zmiana kilku regulaKtórym oznaczeniem europejskim cji prawnych w odniesieniu do przetwarzania sà najbardziej zainteresowani nasi w gospodarstwach, przetwarzania i sprzedaproducenci? ˝y w małych lokalnych wytwórniach. Du˝o Wszystko zale˝y od produktu, od repracy ju˝ wykonano, wprowadzono wiele gionu. Nie jest wa˝ne, które to b´dzie uproszczeƒ w zakresie działalnoÊci marginaloznaczenie. Liczy si´ to, by zawsze bynej, ograniczonej i lokalnej. Teraz koƒczymy ło identyfikowane z regionem, w któtworzenie pakietu propozycji dla prostego rym od wielu lat produkt jest przetwórstwa w gospodarstwach. To, co ju˝ wytwarzany. Aby nie było takich skojamamy w Centrum Doradztwa Rolniczego rzeƒ, ˝e np. kluski Êlàskie to danie chaw Radomiu, cztery cykle dotyczàce przetwórrakterystyczne dla Warmii i Mazur czy stwa, to wszystko b´dzie opisane i gotowe dla Zachodniopomorskiego. Kluska Êlàska, to kluska Êlàska i powinna si´ kojarzyç tylko ze Âlàskiem. do powielania w innych regionach. Kiedy zostanie to udost´pnione? Dobrze, ˝e robi si´ jà tak˝e w innych regionach, ale najlepiej smaRozpocz´ły si´ ju˝ szkolenia z zakresu przetwórstwa owoców, sokuje na Âlàsku. Chodzi o to˝samoÊç regionu. Jaki sens ma restauracja góralska w centrum Polski czy na wschodzie? Chodzi o to, by ków oraz przetwórstwa zbo˝a – màki, płatków, kasz. Za chwil´ b´rolnicy, producenci korzystali z walorów swoich terenów, kultury, dà gotowe szkolenia z zakresu przetwórstwa mi´sa i mleka. Te˝ kulinariów. To jest najbardziej naturalne. Ka˝dy ch´tnie próbuje w prostym szablonie do powielania w ka˝dym miejscu w Polsce. Prosz´ powiedzieç coÊ wi´cej na temat kampanii informacyjnej specjałów lokalnych, regionalnych w miejscu, skàd pochodzà. Jest Pan zwolennikiem kuchni regionalnej, przypisanej do dla konsumentów. Chcemy wykorzystaç Êrodki europejskie i cz´Êç krajowych. Ju˝ miejsca. Zdecydowanie tak. Czy jest przyjemnoÊcià jedzenie kwaÊnicy gó- nad tym pracujemy. MyÊl´, ˝e w koƒcu tego roku rozpocznie si´ du˝a kampania informacyjna, która potrwa do koƒca trwania obecralskiej w restauracji na Pomorzu? Nie! RegionalnoÊç i oryginalnoÊç produktów wysokiej jakoÊci mo˝e nego PROW. Dzi´kuj´ za rozmow´. te˝ byç wa˝na w byciu konkurencyjnym. W zdobywaniu rynku, nowych klientów mo˝e bardzo pomóc to, co nas odró˝nia od innych... Fot. I. Byszewska Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA 5 06-07 ksow:Smak i tradycja 6-09-10 15:29 Strona 2 KRAJOWA SIEå OBSZARÓW WIEJSKICH Partnerstwo, współpraca i wymiana doÊwiadczeƒ Krajowa Sieç Obszarów Wiejskich (KSOW) jest bardzo wa˝nym podmiotem, wspierajàcych rozwój obszarów wiejskich w ramach programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2007-2013, współfinansowanym ze Êrodków Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Obszarów Wiejskich (EFRROW) w ramach pomocy finansowej Unii Europejskiej. Głównym celem sieci, zarówno na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym jak i wspólnotowym, jest zapewnienie efektywnego i dynamicznego rozwoju obszarów wiejskich. Cel ten mo˝e byç osiàgni´ty dzi´ki: ● wymianie informacji i rozpowszechnieniu dobrych praktyk w realizowanych programach lub projektach, dotyczàcych obszarów wiejskich, ● wdra˝aniu instrumentów rozwoju obszarów wiejskich, ● zapewnieniu efektywnej oceny wdra˝ania tych instrumentów. Stworzenie Krajowej Sieci w Polsce słu˝y przede wszystkim lepszemu przepływowi informacji pomi´dzy instytucjami i organizacjami zaanga˝owanymi w działania na rzecz polskiej wsi i jej mieszkaƒców. KSOW jest forum aktywnej wymiany dobrych praktyk, wiedzy i praktycznych doÊwiadczeƒ we wdra˝aniu programów i projektów, słu˝àcych zrównowa˝onemu rozwojowi obszarów wiejskich. Zadaniem Sieci jest tak˝e wsparcie administracji rzàdowej i samorzàdowej w realizacji zadaƒ dotyczàcych rolnictwa i obszarów wiejskich zarówno w ramach PROW 2007-2013, jak i programów operacyjnych polityki spójnoÊci. Działania te muszà byç zgodne z celem horyzontalnym nr 6 Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia: Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Szczególnie wa˝ne sà te działania sieci, które przyczyniajà si´ do poprawy jakoÊci ˝ycia i warunków pracy mieszkaƒców wsi. Priorytety Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich okreÊla Grupa Robocza ds. Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich, składajàca si´ z przedstawicieli administracji publicznej, samorzàdu terytorialnego i organizacji oraz instytucji działajàcych na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Priorytetami na lata 2010-2011 sà: ● zrównowa˝ony rozwój obszarów wiejskich z uwzgl´dnieniem ochrony Êrodowiska, ● lokalna tradycja jako element rozwoju obszarów wiejskich w regionie, ● wzmacnianie rozwoju lokalnego poprzez zwi´kszanie efektywnoÊci realizacji lokalnych strategii rozwoju, 2 ● aktywizacja i wzmacnianie działaƒ partnerów sieci na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, ● wzmocnienie systemu oceny polityki rozwoju obszarów wiejskich. Grupa Robocza, która jest organem opiniodawczo-doradczym Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, rekomenduje te˝ działania KSOW i na bie˝àco je monitoruje. Finansowanie Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich Bud˝et Krajowej Sieci Obszarów wiejskich planowany jest na poziomie 55 mln euro i jest zagwarantowany w ramach Pomocy Technicznej PROW 2007-2013. Obejmuje on wydatki na funkcjonowanie struktury KSOW m.in. koszty organizacji oraz funkcjonowania jednostki centralnej i jednostek regionalnych KSOW – 11 mln euro oraz wydatki zwiàzane z realizacjà zadaƒ w ramach sieci (zgodnie z Planem Działania KSOW) – 44 mln euro. W ramach Êrodków KSOW mo˝na otrzymaç dofinansowanie na ró˝norodne działania zwiàzane z rozwojem obszarów wiejskich, m.in. na kultywowanie dziedzictwa kulturowego, promocj´ produktów tradycyjnych, współprac´ i wymian´ doÊwiadczeƒ w kraju i za granicà, udział w targach, wystawach, szkoleniach, ró˝nego rodzaju wydawnictwa i materiały informacyjne zgodne z priorytetami KSOW. Plan działania 14 lipca 2009 roku, z upowa˝nienia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Podsekretarz Stanu MRiRW Artur Ławniczak zatwierdził Plan działania Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2008-2009, SMAK I TRADYCJA Priorytetem KSOW jest wspieranie lokalnej przedsi´biorczoÊci Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 06-07 ksow:Smak i tradycja 6-09-10 15:29 Strona 3 KRAJOWA SIEå OBSZARÓW WIEJSKICH dostosowany do zapisów rozporzàdzenia Prezesa Rady Ministrów z 18 marca 2009 r. w sprawie krajowej sieci obszarów wiejskich (Dz.U. z 2009 r. Nr 53, poz. 436). Plan został pozytywnie zaopiniowany na I posiedzeniu Grupy Roboczej ds. Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich 30 czerwca 2009 roku. Zgodnie z art. 68 rozporzàdzenia Rady (WE) nr 1698/2005, „plan działania” jest dokumentem zawierajàcym szczegółowy opis przedsi´wzi´ç realizowanych w ramach KSOW. Z uwagi na koniecznoÊç zachowania ciàgłoÊci zadaƒ i z uwzgl´dnieniem zmieniajàcych si´ potrzeb, plany przygotowywane sà na dwa lata, rozpoczynajàc od planu działania na lata 2008-2009. Realizacja ostatniego planu działania zakoƒczy si´ w dniu 30 czerwca 2015 r. Plan działania na lata 2008-2009 został przygotowany we współpracy z 16. sekretariatami regionalnymi KSOW oraz był przedmiotem konsultacji z podmiotami dotychczas zaanga˝owanymi w realizacj´ zadaƒ KSOW. Bardzo znaczàcym beneficjentem Êrodków KSOW sà Lokalne Grupy Działania. ...oraz ochrona dziedzictwa kulturowego wsi, w tym wspieranie ginàcych zawodów Partnerzy KSOW Zgodnie z PROW 2007-2013, KSOW ma charakter otwarty. Sieç skupia struktury administracyjne (na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym) oraz zainteresowane podmioty, które przyczyniajà si´ do rozwoju obszarów wiejskich i majà – w sposób bezpoÊredni lub poÊredni – wpływ na lepsze wykorzystanie instrumentów Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Aby zapewniç prawidłowe funkcjonowanie sieci, przygotowany został wykaz obejmujàcy struktury administracyjne i podmioty działajàce w zakresie rozwoju obszarów wiejskich. Uczestnikami KSOW mogà byç podmioty, które sà aktywnie zaanga˝owane w rozwój obszarów wiejskich oraz wyra˝à ch´ç otrzymywania oraz dostarczania informacji w tym zakresie. Nale˝à do nich: ● urz´dy administracji rzàdowej zainteresowane rozwojem obszarów wiejskich, w tym instytucje odpowiedzialne za fundusze strukturalne, ● samorzàdy województw, gmin i powiatów, ● organizacje bran˝owe, ● organizacje spółdzielcze, ● izby rolnicze, WA˚NE KONTAKTY: Sekretariat Centralny Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi ul. Wspólna 30 00-930 Warszawa tel. (22) 623-18-42, fax (22) 623-20-51 [email protected] ● Przemysław Saltarski Naczelnik Wydziału – Sekretariat Centralny Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich tel. (22) 623 27 58 [email protected] ● Adam Sczaniecki tel. (22) 623 17 48 [email protected] w sprawach dot. Europejskiej Sieci ● Igor Kamiƒski tel. (22) 623 26 38 [email protected] w sprawach dot. wniosków i umów ● Dorota Lawera tel. (22) 623 25 84 [email protected] w sprawach dot. wniosków i umów ● Ponadto w ka˝dym województwie działa Sekretariat Regionalny KSOW Informacje: www.ksow.gov.pl ● ● ● ● ● ● ● ● ● instytuty resortowe, podmioty gospodarcze, jednostki badawczo-rozwojowe, organizacje pozarzàdowe, szczególnie działajàce w sektorze rolno-spo˝ywczym lub zajmujàce si´ szeroko rozumianym rozwojem obszarów wiejskich, paƒstwowe jednostki doradztwa rolniczego, słu˝by ochrony przyrody, lokalne grupy działania (LGD), ich działajàce formalnie i nieformalnie sieci oraz inne sieci majàce znaczenie w działaniach na rzecz rozwoju obszarów wiejskich na szczeblu lokalnym, szkoły Êrednie i wy˝sze, osoby fizyczne. Współpraca z Europejskà Siecià Obszarów Wiejskich (ESOW) Krajowa Sieç Obszarów Wiejskich w Polsce jest cz´Êcià Europejskiej Sieci Obszarów Wiejskich, w ramach której odbywa si´ współpraca pomi´dzy Krajowymi Sieciami Obszarów Wiejskich utworzonymi w poszczególnych paƒstwach członkowskich. W ramach sieci prowadzona jest współpraca pomi´dzy sieciami paƒstw członkowskich. JednoczeÊnie utrzymywane sà kontakty z władzami i organizacjami o znaczeniu mi´dzynarodowym, zaanga˝owanymi w rozwój obszarów wiejskich oraz wykazujàcymi szczególne zainteresowanie działaniami Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich, przede wszystkim w celu ułatwienia wymiany doÊwiadczeƒ oraz dobrych praktyk w ramach konkretnych sieci tematycznych Fot. I. Byszewska Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA 3 08-09 zywnosc UE:Smak i tradycja 6-09-10 11:48 Strona 8 ˚YWNOÂå WYSOKIEJ JAKOÂCI Produkty wysokiej jakoÊci w Unii Europejskiej Produkty regionalne i tradycyjne wa˝nym êródłem dochodu dla producentów, poszukiwane przez konsumentów, atrakcyjne dla turystów, sprzyjajàce ochronie Êrodowiska W krajach wysoko rozwini´tych, a w szczególnoÊci wÊród ich zamo˝niejszych mieszkaƒców, od lat obserwuje si´ odwrót od konsumpcji ˝ywnoÊci masowej, produkowanej na przemysłowà skal´ na rzecz produktów lokalnych o znanym pochodzeniu – cz´sto dro˝szych, ale na ogół zdrowszych, smaczniejszych i bardziej oryginalnych. Naturalnà reakcjà po latach głodu, ubóstwa i wyrzeczeƒ, które dotkn´ły mieszkaƒców wszystkich krajów Europy w czasie II wojny Êwiatowej i w pierwszych latach powojennych, było zwi´kszanie produkcji przemysłowej i rolniczej. W wielu krajach dokonano modernizacji rolnictwa, dà˝àc do intensyfikacji upraw i hodowli w celu zapewnienia samowystarczalnoÊci ˝ywnoÊciowej. Działania te od lat 60. prowadzono w Europie w sposób ciàgły i planowy. W 1962 r. paƒstwa nale˝àce do EWG podj´ły decyzj´ o wprowadzeniu Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Produkcja rolnicza, dofinansowywana z bud˝etu UE, zacz´ła szybko wzrastaç, ale wkrótce pojawiły si´ problemy zwiàzane z degradacjà Êrodowiska naturalnego, a z czasem tak˝e z nadprodukcjà ˝ywnoÊci. W latach 80., gdy spadło tempo przyrostu ludnoÊci i popyt na ˝ywnoÊç zaczàł si´ stabilizowaç, Europa Zachodnia znalazła si´ w obliczu nadprodukcji ˝ywnoÊci przy jednoczesnym odpływie lud- Bryndza Podhalaƒska (Chroniona Nazwa Pochodzenia) 8 noÊci wiejskiej do miast. Rogal Êwi´tomarciƒski (Chronione Oznaczenie Od lat 90. jednym z najGeograficzne) wa˝niejszych celów WPR staje si´ likwidacja nadwy˝ek produkcji ˝ywnoÊci i poprawa jej jakoÊci oraz ochrona Êrodowiska naturalnego. Impulsem do odwrotu od intensywnego rolnictwa na rzecz wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich była nadprodukcja rolniczych produktów, degradacja Êrodowiska spowodowana nadmiernà chemizacjà i mechanizacjà, wyludnianie si´ terenów wiejskich oraz kryzys spowodowany chorobà „szalonych krów” (BSE). Tendencje te znalazły swoje odbicie w traktacie z Maastricht z 1992 r., który wprowadził nast´pujàce zasady: ● rolnictwo ma za zadanie dostarczaç ˝ywnoÊç i Êwiadczyç usługi Êrodowiskowe ● rolnictwo ma wspieraç formy gospodarowania przyjazne dla Êrodowiska naturalnego, nale˝y propagowaç rolnictwo ekologiczne ● rolnictwo ma wspieraç ochron´ zasobów naturalnych, ró˝norodnoÊci biologicznej i krajobrazowej ● nale˝y redukowaç szkody Êrodowiskowe spowodowane działalnoÊcià rolniczà Obecnie istotnym celem Wspólnej Polityki Rolnej jest zapewnienie wystarczajàcej iloÊci bezpiecznej, dobrej jakoÊciowo ˝ywnoÊci przy zachowaniu, a nawet poprawie stanu Êrodowiska naturalnego oraz współdziałanie w dziedzinie ograniczania zmian klimatycznych. Obok funkcji produkcyjnych, du˝à wag´ przywiàzuje si´ równie˝ do ogólnospołecznych funkcji rolnictwa. Wprowadzone zmiany promujà model wydajnego, konkurencyjnego rolnictwa opartego o gospodarstwa rodzinne, dbajàce nie tylko o jakoÊç i poziom produkcji, lecz tak˝e o ochron´ Êrodowiska oraz zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi i ładu przestrzennego. Zasady WPR premiujàce ˝ywnoÊç wysokiej jakoÊci zostały zaakceptowane przez wszystkie kraje WE, zarówno przez: ● kraje Południa (Francja, Włochy) przywiàzujàce istotnà wag´ do smaku produktów, wspierajàce model produkcji zdecentralizowanej, cz´sto opartej o gospodarstwa rodzinne i kultywujàce tradycyjne sposoby wytwarzania i spo˝ywania produktów regionalnych (takich jak m.in. wina, w´dliny, sery, oliwy), ● kraje Europy Północnej (Wielka Brytania, Dania, Niemcy, Szwecja), w których dominujà du˝e, zmechanizowane gospodarstwa SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 08-09 zywnosc UE:Smak i tradycja 6-09-10 11:48 Strona 9 ˚YWNOÂå WYSOKIEJ JAKOÂCI Ser koryciƒski „Swojski” (Chronione Oznaczenie Geograficzne) rolne i zakłady przetwórcze, a uwaga skupiona jest przede wszystkim na produkowaniu ˝ywnoÊci jak najbardziej bezpiecznej dla zdrowia. W 1992 r. Unia Europejska przyj´ła rozporzàdzenia premiujàce ˝ywnoÊç wysokiej jakoÊci zwiàzanà ze Êrodowiskiem i tradycjà, cz´sto wytwarzanà przez drobnych producentów. OczywiÊcie warunki bezpieczeƒstwa i higieny wytwarzania takich produktów muszà byç zagwarantowane w takim samym stopniu, jak ma to miejsce w przypadku produktów wytwarzanych na masowà skal´. To mo˝e tu nale˝y wymieniç istniejàce europejskie systemy dotyczàce rolnictwa ekologicznego tradycyjnej i znanego pochodzenia... I powiedzieç czym sie zajmujemy... W celu wyró˝nienia produktów wysokiej jakoÊci, zwiàzanych z regionem lub tradycjà został stworzony europejski system oznaczeƒ. Ma on z jednej strony – informowaç konsumentów, ˝e majà do czynienia z produktami wysokiej jakoÊci, a z drugiej – chroniç producentów przed podróbkami ich produktów. Europejski system promocji i ochrony ˝ywnoÊci jest wzorowany na systemie francuskim i włoskim. Kraje te majà własne, od dawna działajàce systemy znakowania ˝ywnoÊci regionalnej i tradycyjnej wysokiej jakoÊci (a czy inne kraje nie mialy? Hiszpania na pewno tak.). Zasady Wspólnej Polityki Rolnej w krajach członkowskich realizowane sà przy pomocy Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), w ramach którego zagwarantowane sà fundusze na wspieranie jakoÊci produktów rolnych i Êrodków spo˝ywczych. Polska – Êredniej wielkoÊci kraj, b´dàcy członkiem Unii Europejskiej, w którym około 38% mieszkaƒców zamieszkuje tereny wiejskie, a ponad 20% zatrudnionych jest w rolnictwie, ma istotny interes w uczestniczeniu w europejskim systemie ochrony i promocji ˝ywnoÊci. W ciàgu ostatnich czterech lat powstała wi´kszoÊç krajowych aktów prawnych, pozwalajàcych na udział naszych producentów w europejskim systemie jakoÊci ˝ywnoÊci. Przy konstrukcji polskich aktów prawnych cz´sto odwoływano si´ do rozwiàzaƒ francuskich i włoskich1. Wzrastajàce zainteresowanie konsumentów i producentów produktami spo˝ywczymi wysokiej jakoÊci o znanym pochodzeniu2 jest coraz bardziej widoczne tak˝e w Polsce. OczywiÊcie, wi´kszoÊç polskich konsumentów nie mo˝e sobie pozwoliç na produkty inne, ni˝ te, których ceny sà najni˝sze. Istnieje tak˝e nawyk, aby w tej samej gamie produktów wybieraç produkt najtaƒszy, choçby ten dro˝szy miał byç lepszy i smaczniejszy. Jednak powoli zaczyna si´ to zmieniaç i coraz cz´Êciej klient woli kupiç 4 plasterki dro˝szej i smaczniejszej w´dliny o ugruntowanej renomie czy od znanego producenta ni˝ 10 plasterków szynki, o której nie wie skàd pochodzi i w jaki sposób została wytworzona. Wià˝e si´ to z ogólnà tendencjà do jedzenia mniej, ale lepiej, smaczniej i zdrowiej. W wielu miejscowoÊciach powstajà sklepy lub sieci sklepów wyspecjalizowanych w sprzeda˝y produktów lokalnych i tradycyjnych, które cieszà si´ coraz wi´kszym zainteresowaniem. Równie˝ supermarkety coraz cz´Êciej wydzielajà specjalnà przestrzeƒ dla markowych produktów dobrej jakoÊci, przy czym „produkt markowy” niekoniecznie oznacza, ˝e pochodzi on z du˝ego renomowanego zakładu wytwórczego – równie dobrze mo˝e byç dostarczany przez „małego” producenta, wytwarzajàcego produkty wysokiej jakoÊci Fasola Pi´kny JaÊ z Doliny Dunajca (Chroniona Nazwa Pochodzenia) Dzi´ki systemowi europejskiemu i jego specjalnym oznaczeniom, mo˝emy odró˝niç produkt wysokiej jakoÊci, o specjalnych cechach, wynikajàcych z pochodzenia i tradycyjnej lub specjalnej metody produkcji, od podobnego produktu wytwarzanego w sposób standardowy. Zofia Winawer, Henryk Wujec – poradnik „Tradycyjne i regionalne produkty wysokiej jakoÊci we wspólnej polityce rolnej” 1 2 Oscypek (Chroniona Nazwa Pochodzenia) Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 Francja Włochy majà własne, od dawna działajàce systemy znakowania ˝ywnoÊci regionalnej i tradycyjnej wysokiej jakoÊci, przy czym system włoski jest mocno zdecentralizowany i opiera si´ na regionalnych rozwiàzaniach dotyczàcych jakoÊci ˝ywnoÊci. System francuski, kładàcy nacisk na regionalnoÊç i pochodzenie produktu, jest mocno scentralizowany i zarzàdzany przez instytucje paƒstwowo-prywatne. Produkt o znanym pochodzeniu oznacza, ˝e wiadomo skàd produkt pochodzi, czyli z jakiego kraju i regionu – znana jest jego „Êcie˝ka”: od pola do stołu. SMAK I TRADYCJA 9 10-11 produkujemy:Smak i tradycja 7-09-10 1:15 Strona 10 ˚YWNOÂå WYSOKIEJ JAKOÂCI Produkujemy zgodnie z przepisami Wymagania weterynaryjne i higieniczno-sanitarne W przypadku wytwarzania i sprzeda˝y artykułów ˝ywnoÊciowych konieczne jest zgłoszenie wniosku o rejestracj´ (jest to inny rodzaj rejestracji ni˝ rejestracja działalnoÊci gospodarczej!) lub zatwierdzenie zakładu do Powiatowego Inspektoratu Weterynarii dla produktów pochodzenia zwierz´cego lub do Paƒstwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego dla produktów pochodzenia roÊlinnego i produktów mieszanych. W przypadkach wytwarzania i sprzeda˝y niewielkich iloÊci produktów pochodzàcych z własnego gospodarstwa, o czym piszemy poni˝ej – rejestracja zakładu jest wystarczajàca i jego zatwierdzenie nie jest wymagane. Rejestracja zakładu jest formà prostà i niewymagajàcà obecnoÊci organu nadzoru w zakładzie – polega na przyj´ciu wniosku i innych dokumentów od przedsi´biorcy, rozpatrzeniu wniosku i wydaniu decyzji administracyjnej o rejestracji. Termin pierwszej wizyty i cz´stotliwoÊç wizyt organu nadzoru w zakładzie sà ustalane na podstawie oceny ryzyka (w zale˝noÊci od rodzaju produktów, jakie zakład produkuje). Zatwierdzenie zakładu jest bardziej skomplikowane, bowiem przepisy UE nakazujà organowi nadzoru w tym przypadku wizyt´ w zakładzie i w czasie tej wizyty stwierdzenie, czy warunki w zakładzie spełniajà wymagania zawarte w szczegółowych przepisach. Wymagania weterynaryjne Zgłoszenie wniosku o rejestracj´ do Powiatowego Inspektoratu Weterynarii. Producent, który chce sprzedawaç niewielkie iloÊci artykułów rolno spo˝ywczych pochodzenia zwierz´cego, mo˝e to realizowaç w formie sprzeda˝y bezpoÊredniej. Sprzeda˝ produktów nieprzetworzonych konsumentowi koƒcowemu mo˝e byç prowadzona w swoim województwie, w nast´pujàcych miejscach sprzeda˝y bezpoÊredniej: – na terenie gospodarstw rolnych; – na targowiskach; – w punktach sprzeda˝y detalicznej. Sprzeda˝à bezpoÊrednià mogà byç obj´te wyłàcznie produkty własne, wyprodukowane w ramach wytwarzania produktów pochodzenia zwierz´cego przeznaczonych do sprzeda˝y bezpoÊredniej (jaja, drób itp.). Producenci, którzy zamierzajà wytwarzaç takie produkty, majà obowiàzek powiadomienia powiatowego lekarza weterynarii o zakresie i wielkoÊci produkcji oraz rodzaju produktów, które majà byç produkowane w zakładzie, co najmniej na 30 dni przed dniem rozpocz´cia prowadzenia tej działalnoÊci. DziałalnoÊci prowadzonej w formie marginalnej, lokalnej i ograniczonej (MOL) dla produktów przetworzonych (np. ser, masło, mi´so, ale równie˝ produkty nieprzetworzone mogà byç sprzedawane jako MOL) – obj´tych kontrolà Powiatowego Inspektoratu Weterynarii – nie jest wymagane zatwierdzenie zakładu. DziałalnoÊç MOL mo˝e byç prowadzona w swoim województwie. Lista czynnoÊci i rodzaj artykułów rolno-spo˝ywczych, których niewielkie iloÊci producent mo˝e sprzedawaç przy zarejestrowaniu działalnoÊci marginalnej, lokalnej i ograniczonej (MOL), jest w załàczniku 3. Rozporzàdzenia regulujàcego zasady sprzeda˝y bezpo10 Êredniej oraz MOL okreÊlajà dla ka˝dego typu produktu dozwolone wielkoÊci produkcji i sprzeda˝y. Producent wybiera form´ sprzeda˝y i po spełnieniu wymagaƒ zawartych w rozporzàdzeniach dotyczàcych zakładu wytwórczego oraz sprzeda˝y bezpoÊredniej lub działalnoÊci MOL powinien dopełniç obowiàzku rejestracji w Powiatowym Inspektoracie Weterynarii poprzez zło˝enie wniosku o wpis do rejestru i nadanie numeru identyfikacji weterynaryjnej. Po wydaniu decyzji administracyjnej produkcja i sprzeda˝ mogà byç prowadzone w legalny sposób. SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 10-11 produkujemy:Smak i tradycja 7-09-10 1:15 Strona 11 ˚YWNOÂå WYSOKIEJ JAKOÂCI dzenia zwierz´cego – w przypadku rozporzàdzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Prowadzenie działalnoÊci marginalnej, lokalnej i ograniczonej (MOL – rejestracja bez zatwierdzania), czyli wytwarzania i sprzeda˝y niewielkich iloÊci produktów przetworzonych, dotyczy tylko produktów pochodzenia zwierz´cego. W odró˝nieniu od sprzeda˝y bezpoÊredniej i działalnoÊci marginalnej, lokalnej i ograniczonej legalne wytwarzanie i sprzeda˝ – nawet niewielkich iloÊci produktów przetworzonych podlegajàcych inspekcji sanitarnej (z wyjàtkiem produktów w postaci suszonej lub kiszonej), czyli np. chleba czy ciastek – wymaga rejestracji i zatwierdzenia zakładu u Paƒstwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego. Wymagania higieniczno-sanitarne i weterynaryjne a działalnoÊç gospodarcza: WysokoÊç kar za prowadzenie działalnoÊci bez uzyskania wpisu zakładu do rejestru wynosi od 200 do 5 tys. zł, za niespełnienie wymagaƒ weterynaryjnych przy produkcji produktów pochodzenia zwierz´cego lub za niespełnienie wymagaƒ przez produkty pochodzenia zwierz´cego od 200 do 15 tys. zł. Powiatowy Inspektorat Weterynarii rejestruje lub zatwierdza zakład. Wymagania higieniczno-sanitarne Zło˝enie wniosku o zatwierdzenie lub wpis do rejestru zakładów prowadzonego przez Paƒstwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego Zakłady wytwarzajàce produkty spo˝ywcze pochodzenia roÊlinnego lub niepodlegajàce inspekcji weterynaryjnej powinny byç zatwierdzone lub zarejestrowane przez Paƒstwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego. Z obowiàzku zarówno zatwierdzania, jak i rejestracji wyłàczone sà: – produkcja podstawowa na własny, domowy u˝ytek, – domowe przygotowanie, przetwarzanie lub składowanie nawłasny domowy u˝ytek. Zwolnione sà z zatwierdzania, ale podlegajà rejestracji: – bezpoÊrednie dostawy w małych iloÊci takich surowców, jak: zbo˝a, owoce, warzywa, zioła, grzyby uprawne, pochodzàcych wyłàcznie z własnych upraw lub hodowli producentów produkcji pierwotnej, niestanowiàcych działów specjalnych produkcji rolnej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz pozostałych surowców pochodzàcych z dokonywanych osobiÊcie zbiorów ziół i runa leÊnego oraz wy˝ej wymienionych produktów w postaci suszonej lub kiszonej, do konsumenta koƒcowego lub lokalnego zakładu detalicznego, bezpoÊrednio zaopatrujàcego konsumenta koƒcowego. Warto zauwa˝yç, ˝e terminy u˝ywane w aktach prawnych do okreÊlenia warunków sprzeda˝y małych iloÊci produktów nieprzetworzonych sà ró˝ne w poszczególnych rozporzàdzeniach: bezpoÊrednie dostawy – w przypadku rozporzàdzenia Ministra Zdrowia – dotyczy produktów pochodzenia niezwierz´cego i mieszanych58 oraz sprzeda˝ bezpoÊrednia dotyczy produktów pochoSierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 – w przypadku sprzeda˝y bezpoÊredniej (produkty nieprzetworzone) – nie jest wymagane dokonanie rejestracji działalnoÊci gospodarczej, poniewa˝ sprzeda˝ jest bezpoÊrednim skutkiem produkcji rolnej. W Rozporzàdzeniu Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2007 r. w sprawie dostaw – w przypadku sprzeda˝y marginalnej, ograniczonej i lokalnej nale˝y dokonaç rejestracji działalnoÊci gospodarczej Mo˝liwe odst´pstwa od niektórych wymagaƒ weterynaryjnych lub higienicznych (derogacje) Dwa wa˝ne rozporzàdzenia Ministra Rolnictwa z 27 lipca 2007 r. i Ministra Zdrowia z 18 lutego 2009 r. stwarzajà producentom produktów regionalnych i tradycyjnych mo˝liwoÊç legalnego wytwarzania przy u˝yciu tradycyjnych metod, narz´dzi i w naturalnym Êrodowisku. Zakłady produkujàce tradycyjnà ˝ywnoÊç pochodzenia zwierz´cego, jak te˝ zakłady produkujàce tradycyjnà ˝ywnoÊç niezwierz´cego pochodzenia mogà uzyskaç odst´pstwa od niektórych wymagaƒ higienicznych dla sposobu wytwarzania produktów pochodzenia zwierz´cego lub produktów pochodzenia niezwierz´cego, w przypadku gdy odst´pstwa te sà konieczne dla zachowania tradycyjnego charakteru tych produktów, przy czym za ˝ywnoÊç tradycyjnà uznane zostajà produkty: – wpisane na krajowà List´ Produktów Tradycyjnych lub – zgłoszone do Komisji Europejskiej jako Chroniona Nazwa Pochodzenia lub Chronione Oznaczenie Geograficzne lub Gwarantowana Tradycyjna SpecjalnoÊç. Dopuszczone odst´pstwa dotyczà charakteru pomieszczeƒ oraz rodzaju materiałów, z których wykonane mogà byç przyrzàdy i sprz´t wykorzystywany do przygotowywania oraz pakowania tych produktów. W przypadku sprzeda˝y marginalnej, ograniczonej i lokalnej nale˝y dokonaç rejestracji działalnoÊci gospodarczej. Na mocy tych przepisów mo˝liwe jest produkowanie oscypka i bryndzy podhalaƒskiej w bacówce z niepasteryzowanego mleka. Odst´pstwa nie mogà mieç negatywnego wpływu na zapewnienie bezpieczeƒstwa produkowanej ˝ywnoÊci tradycyjnej zwierz´cego i niezwierz´cego pochodzenia, a w szczególnoÊci nie mogà przyczyniaç si´ do jej zanieczyszczania. SMAK I TRADYCJA Zofia Winawer i Henryk Wujec, Poradnik „Tradycyjne i regionalne produkty wysokiej jakoÊci we wspólnej polityce rolnej” 11 12-13 poradnik:Smak i tradycja 7-09-10 3:05 Strona 12 ˚YWNOÂå WYSOKIEJ JAKOÂCI Certyfikaty pilnie potrzebne Paƒstwa Zachodniej Europy, przytłoczone nadprodukcjà ˝ywnoÊci, której iloÊç wypierała jakoÊç, stworzyły w latach 80. system rejestracji i ochrony swoich tradycyjnych i regionalnych produktów, choç ju˝ kilkadziesiàt lat wczeÊniej postulowali to francuscy winiarze Zresztà historia ochrony jakoÊci przednich trunków zacz´ła si´ ju˝ w Êredniowiecznej Europie. Wtedy to francuski król Karol Dobry wprowadził norm´ dla wina z Burgundii, a na terenie dzisiejszych W´gier odpowiednie przepisy miały zapobiec fałszowaniu tokaju. Do XIX wieku jakoÊç towarów potwierdzały znaki cechów rzemieÊlniczych. Jednak, w miar´ przekształcania si´ tradycyjnego rzemiosła w produkcj´ na skal´ masowà, podróbki najlepszych wyrobów stały si´ prawdziwà plagà. Pierwsi zacz´li z nimi walczyç winiarze z Francji a potem Włoch i Hiszpanii, gdy˝ nadu˝ywanie nazw najbardziej znanych win było powszechnà praktykà. Ju˝ w 1883 roku podpisano w Pary˝u konwencj´ dotyczàcà mi´dzynarodowej ochrony oznaczeƒ geograficznych win, a w latach 1905-1927 wprowadzone zostały pierwsze mi´dzynarodowe ustawy, gwarantujàce producentom sàdowne zastrze˝enie nazwy pochodzenia swego produktu. Wtedy właÊnie zastrze˝ono nazw´ „szampan” wyłàcznie dla wina musujàcego, produkowanego na terenie Szampanii we Francji. Zastrze˝enie to sprawiło, ˝e gdy słynny projektant mody Yves Saint Laurent chciał wyprodukowaç perfumy „Champagne” („Szampan”), nie mógł – nawet za du˝e pieniàdze – wykorzystaç tej nazwy. Zamiast cechowej piecz´ci I tak, od ochrony win zrodziła si´ idea, która w kilkadziesiàt lat póêniej zaowocowała porozumieniem mi´dzy krajami członkowskimi i ustanowieniem w latach 90. ubiegłego wieku przez Rad´ Europy, w ramach realizacji Wspólnej Polityki Rolnej, mi´dzynaro12 dowego systemu, rejestrujàcego specyficzne i oryginalne produkty ˝ywnoÊciowe, które odtàd mogà ubiegaç si´ o wsparcie swej reputacji przez umieszczenie na opakowaniu produktu jednego z trzech znaków: „Chroniona Nazwa Pochodzenia„(ChNP) „Chronione Oznaczenie Geograficzne„(ChOG) i „Gwarantowana Tradycyjna SpecjalnoÊç„(GTS). Sà one potwierdzeniem niezmiennoÊci sposobu wytwarzania i niezmiennie wysokiej jakoÊci. System ten obejmuje produkty rolne i leÊne oraz wyroby spo˝ywcze – w stanie surowym lub przetworzonym. Paradoksalnie – nie dotyczy win i wyrobów spirytusowych, które sà chronione na poziomie europejskim odr´bnà ustawà. Poza unijnym systemem, wiele paƒstw członkowskich ma własne systemy oznaczania i ochrony jakoÊci ˝ywnoÊci. Modelowym przykładem jest Francja, która wypracowała najbardziej znane na Êwiecie systemy. WspółczeÊni konsumenci sà coraz bardziej wymagajàcy i szukajà spo˝ywczych rarytasów, wytwarzanych w sposób naturalny, cz´sto z zachowaniem kilkudziesi´cio- a nawet kilkusetletniej tradycji. Te oczekiwania mogà spełniç produkty lokalne – regionalne i tradycyjne, a produkty ekologiczne. Wytwarzane na niewielka skal´, w sposób rzetelny, bez dodatków chemicznych i „kosmicznych” technologii to prawdziwa elita na ˝ywnoÊciowym rynku. Warto skorzystaç z tego trendu by rozwijaç produkcje rodzimych specjałów, tym bardziej ˝e producenci takiej ˝ywnoÊci mogà korzystaç z ró˝nych form wsparcia, przewidzianego w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich. Warunkiem jest posiadanie znaku Êwiadczàcego o przynale˝noÊci do systemu. Nie musi to byç system oznaczeƒ unijnych – tak˝e nasz krajowy system „JakoÊç Tradycja” spełnia kryteria systemu jakoÊciowego i producenci, którzy uzyskajà ten znak tak˝e mogà byç beneficjentami wsparcia przewidzianego w PROW 2007-2012. (ib) SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 12-13 poradnik:Smak i tradycja 7-09-10 3:05 Strona 13 ˚YWNOÂå WYSOKIEJ JAKOÂCI Krajowy system „JakoÊç Tradycja” Krajowy system „JakoÊç Tradycja” słu˝y wyró˝nianiu produktów ˝ywnoÊciowych wysokiej jakoÊci, ze szczególnym uwzgl´dnieniem produktów tradycyjnych. Jest to pierwszy ogólnokrajowy system jakoÊci ˝ywnoÊci stworzony przez producentów do wyró˝niania i promocji produktów. Decyzjà Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 czerwca 2007 r. system „JakoÊç Tradycja”, opracowany przez Polskà Izb´ Produktu Regionalnego i Lokalnego (PIPRiL) we współpracy ze Zwiàzkiem Województw RP, uznany został za krajowy system jakoÊci ˝ywnoÊci, a 22 czerwca 2009 r. został uznany za taki przez Komisj´ Europejskà. Dany produkt ma prawo do znaku „JakoÊç Tradycja”, a jego producent do uczestniczenia w krajowym systemie jakoÊci o tej nazwie po przyznaniu przez Kapituł´ znaku zgodnie z Regulaminem przyj´tym przez Zarzàd PIPRiL oraz Zwiàzek Województw RP. Składajàc wniosek o przyznanie znaku, nale˝y dołàczyç certyfikat zgodnoÊci, wystawiony przez uprawnionà jednostk´ certyfikujàcà. Znak „JakoÊç Tradycja” jest znakiem zarejestrowanym w Urz´dzie Patentowym pod nr. Z307821 i chronionym zgodnie z prawem własnoÊci przemysłowej jako wspólny znak towarowy gwarancyjny. System, przygotowany we współpracy ze Zwiàzkiem Województw RP, powstał, aby wyró˝niaç krajowe produkty wysokiej jakoÊci. Producenci zgłaszajàcy swe produkty do znaku „JakoÊç Tradycja” dokładnie okreÊlajà skład produktu, sposób wytwarzania i procedury kontroli. Nale˝y tak˝e udokumentowaç 50-letnià tradycj´ wytwarzania produktu (dla europejskiego GTS wystarczy 25 lat i z tego punktu widzenia znak „JakoÊç Tradycja” jest bardziej restrykcyjny). Pomimo koniecznoÊci udowodnienia 50 lat tradycji wytwarzania produktu procedury uczestniczenia w systemie nie sà skomplikowane. Zasady konstrukcji wniosku sà zbli˝one do zasad obowiàzujàcych dla wniosków europejskich. Jednak ostateczna ocena zło˝onego wniosku ma miejsce w kraju i zale˝y tylko od jednej instancji – Kapituły Znaku JakoÊciowego „JakoÊç Tradycja”, zło˝onej z przedstawicieli PIPRiL, Zwiàzku Województw RP oraz niezale˝nych ekspertów. Producenci na co dzieƒ mogà mieç kontakt z Polskà Izbà Produktu Regionalnego i Lokalnego, która jest ich zawodowà organizacjà. W razie pytaƒ czy niejasnoÊci łatwo otrzymajà potrzebne informacje. System „JakoÊç Tradycja” realizuje jeszcze co najmniej dwa inne wa˝ne zadania. Po pierwsze – wdra˝a producentów do składania wniosków krajowych, tak by nast´pnie było im łatwiej aplikowaç do Komisji Europejskiej. Po drugie – promuje regiony, gdy˝ pod ka˝dym znakiem umieszczana jest nazwa województwa, z którego produkt pochodzi. O znak „JakoÊç Tradycja”, podobnie jak o oznaczenia europejskie ChNP, CHOG, GTS, mogà staraç si´ wytwórcy produktów rolnych i Êrodków spo˝ywczych. Dodatkowo o znak „JakoÊç Tradycja” mogà si´ staraç równie˝ producenci napojów spirytusowych, które w systemie europejskim sà rejestrowane na podstawie odr´bnych przepisów. System jest dost´pny dla indywidualnych producentów, grup producentów oraz zakładów produkcyjnych. U˝ywanie znaku jest odpłatne. Producent wnosi do PIPRiL jednorazowà opłat´ zwiàzanà z przyznaniem znaku oraz zryczałtowanà opłat´ rocznà. Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 Krajowy system jakoÊci ˝ywnoÊci „JakoÊç Tradycja” w pełni odpowiada wymogom prawa unijnego. Jest otwarty dla producentów tylko w kraju, ale i za granicà – mo˝e byç interesujàcà propozycjà wyró˝niania produktów o wyjàtkowej jakoÊci, zwłaszcza dla krajów sàsiadujàcych i tych, które stały si´ pełnoprawnymi członkami Unii Europejskiej po 1 maja 2004 r. Najwa˝niejsze elementy systemu: JakoÊç produktu: sà do niego przyjmowane wyłàcznie renomowane produkty wysokiej jakoÊci, której êródłem jest ich tradycyjny charakter. Produkty muszà posiadaç wi´c dodatkowe cechy, które odró˝niajà je od innych nale˝àcych do tej samej kategorii. Producent deklaruje zachowanie wy˝szych standardów produkcyjnych lub wyjàtkowych cech produktów. Przed dopuszczeniem do uczestnictwa w systemie produkt b´dzie podlegał szczegółowej weryfikacji zgodnie z Regulaminem Znaku, który został przyj´ty przez Urzàd Patentowy RP, a wczeÊniej zatwierdzony przez Zarzàd Izby oraz Zwiàzek Województw RP. Kontrola jakoÊci: producenci sà zobowiàzani do posiadania certyfikatu zgodnoÊci, potwierdzajàcego wytwarzanie produktu zgodnie ze specyfikacjà. Producenci u˝ywajàcy znaku „JakoÊç Tradycja”, a wi´c b´dàcy w Systemie JakoÊci ˚ywnoÊci, powinni poddawaç swoje produkty kontroli, której celem jest zagwarantowanie, i˝ stosowana metoda wytwarzania jest zgodna z metodà deklarowanà we wniosku. Wyboru jednostki kontrolnej dokonujà sami producenci, koszty kontroli ponoszà uprawnieni do korzystania ze Znaku. Kontroli tej nie nale˝y myliç z kontrolà urz´dowà gwarantujàcà bezpieczeƒstwo ˝ywnoÊci, dokonywanà przez odpowiednie słu˝by weterynaryjne lub sanitarne. OtwartoÊç systemu: mogà do niego przystàpiç wszyscy rolnicy, producenci rolni, przetwórcy w kraju i za granicà, członkowie Izby i nienale˝àcy do niej. Uczestnictwo w systemie potwierdzania jakoÊci ˝ywnoÊci jest całkowicie dobrowolne. Jedynym kryterium przyj´cia produktu do systemu jest jego jakoÊç. Nie mo˝na odmówiç, bez wa˝nych powodów, prawa u˝ywania znaku przedsi´biorcom, którzy spełniajà kryteria okreÊlone w regulaminie. U˝ywajàcy go producenci sà zobowiàzani do okreÊlenia cz´stotliwoÊci i zakresu kontroli oraz prowadzenia dokumentacji majàcej na celu zapewnienie pełnej identyfikowalnoÊci produktu (traceability). Inaczej ni˝ w europejskim systemie jakoÊci produktów regionalnych (ChNP, ChOG) przyznanie znaku „JakoÊç Tradycja” nie daje producentowi ochrony polegajàcej na prawie do wyłàcznoÊci u˝ywania nazwy zarejestrowanego produktu. Producent, którego produkt otrzymał znak „JakoÊç Tradycja”, mo˝e umieÊciç ten znak na opakowaniu produktu, ale inni producenci majà prawo do u˝ywania tej samej nazwy. Bardziej wyczerpujàcà informacj´ na temat znaku „JakoÊç Tradycja” oraz formularz wniosku znaleêç mo˝na na stronie internetowej PIPRiL: www.produktyregionalne.pl/biuletyn.html. Wniosek powinien zostaç zło˝ony w formie elektronicznej pod adresem: [email protected] oraz w wersji papierowej w siedzibie PIPRiL pod adresem: Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego, ul. Kruczkowskiego 3, 00-380 Warszawa. Zofia Winawer, Henryk Wujec: Poradnik „Tradycyjne i regionalne produkty wysokiej jakoÊci we wspólnej polityce rolnej” *Jednorazowa opłata wynosi 500 zł, a zryczałtowana opłata roczna jest uzale˝niona od wielkoÊci produkcji. SMAK I TRADYCJA 13 14-15 dobre praktyki:Smak i tradycja 7-09-10 0:43 Strona 14 DOBRE PRAKTYKI Produkt lokalny pomysłem na udany biznes Lokalni wytwórcy mogà byç konkurencyjni, jeÊli postawià na tradycj´ i ekologi´. Konsumenci poszukujà produktów „z duszà” i coraz cz´Êciej chcà poznaç ich drog´ „od pola do stołu”. Kwaszonki zamiast surowych warzyw Mirosława i Zygmunt Kobylscy majà gospodarstwo rolne w Rzeczycy Ziemiaƒskiej (woj. lubelskie). Na poczàtku lat 60. XX w. rodzice pana Zygmunta uprawiali, kisili i sprzedawali kapust´ oraz ogórki. Ich głównym odbiorcà była kraÊnicka Spółdzielnia Ogrodniczo-Pszczelarska. W 1981 r. gospodarstwo przejàł syn i znacznie je rozwinàł. UnowoczeÊnił i rozbudował cz´Êç przechowalniczà, nie korzystajàc z kredytów. Dzisiaj Kobylscy uprawiajà kapust´ na 1,5 ha i ogórki na 0,5 ha. Majà te˝ czarnà porzeczk´, aroni´ i wczesne odmiany malin. Zajmujà si´ tylko produkcjà roÊlinnà, gdy˝ prowadzàc przetwórstwo warzyw, nie mogà hodowaç zwierzàt. W wydzielonym budynku gospodarczym jest wielka „beczka” – ogromny, wybetonowany silos, w którym mieÊci si´ do oÊmiu ton kapusty. Najpierw si´ jà w silosie kisi, a potem przechowuje. Uprawiana przez Kobylskich odmiana to tradycyjna „kamienna głowa”. Kapusta jest kiszona jak dawniej: drobno szatkowana, z dodatkiem soli, mocno ubita w silosie. Kiszenie trwa Êrednio przez cztery tygodnie w temp. około 20 stop. C. Po tym okresie gotowy produkt trafia do beczek lub pi´ciokilogramowych pojemników. Mo˝na sprzedawaç. Ogórki – Êremskie i inne – w sezonie zbierane sà z pola codziennie lub co drugi dzieƒ. Nie mogà mieç wi´cej ni˝ 10 cm długoÊci. Po umyciu, wkładane sà do beczek razem z koprem, czosnkiem, gorczycà, liÊçmi d´bu, gałàzkami czarnej porzeczki lub liÊçmi wiÊni i zalane êródlanà wodà z przydomowej studni, z dodatkiem soli. Po czterech tygodniach ogórki sà w pełni ukwaszone. Ârednio wytwarzajà około 50 ton kapusty i 6-10 ton ogórków. Oba produkty sprzedawane sà od listopada do koƒca kwietnia. Gotowy produkt – kiszonà kapust´ i kwaszone ogórki – sprzedajà na targach, festynach i kiermaszach oraz do spółdzielni ogrodniczej i wybranych sklepów. Wi´kszoÊç kupujàcych to mieszkaƒcy powiatu kraÊnickiego i okolic, chocia˝ cz´Êç produktów trafia do innych regionów Polski. 14 Tradycyjne ciasta: mrówkowiec, s´kacz, makowiec Celina Gliƒska z Ejszeryszek (pow. Suwałki, woj. podlaskie) zacz´ła od domowego wypieku dro˝d˝ówek i tradycyjnego makowca (w jej rodzinie receptura przechodzi z matki na córk´). Przez trzy lata sprzedawała wyroby na targach. W 1989 r. zarejestrowała działalnoÊç gospodarczà. W gospodarstwie rolnym, w wyremontowanym i przystosowanym do działalnoÊci cukierniczej budynku uruchomiła piec dwukomorowy. Nadal sprzedawała wyroby na targach, giełdach i do miejscowej szkoły. Od 1991 r. zacz´ła je dostarczaç do sklepów. Firm´ nieustannie rozwija – zyski przeznacza na rozbudow´ i modernizacj´ oraz na coraz lepsze urzàdzenia. Na jeden z pieców i samochody dostawcze wzi´ła kredyt. Zakład Ciastkarski C.B. Gliƒska to dzisiaj du˝a firma: cztery hale cukiernicze, pomieszczenie magazynowo-chłodnicze, dwa komputerowo sterowane piece (cukierniczy i piekarniczy), specjalistyczne urzàdzenia do wytwarzania ciasta i innych, samochody dostawcze. Produkuje ponad 20 rodzajów wyrobów cukierniczych (w tym regionalne: s´kacz i mrówkowiec, tradycyjny makowiec) oraz chleb na zakwasie na tataraku, razowiec ˝ytni i bułk´ pszennà. Dziennie powstaje 600 kg wyrobów cukierniczych i 400 kg pieczywa. Màka jest z jednego êródła. W firmie – oprócz właÊcicielki – pracujà mà˝, córki i zi´ciowie, 10 pracowników i trzech kierowców. (gaka) Grupa hodowców kur zielononó˝ek Jaja, makaron i mi´so Kura zielononó˝ka kuropatwiana, rodzima rasa kur nieÊnych, w połowie lat 90. XX wieku zacz´ła triumfalny powrót do gospodarstw. Janusz WiÊniewski i Dariusz Marcinkowski przez wiele lat prowadzili sklepy spo˝ywcze. Kiedy w okolicy uruchamiano kolejne supermarkety, stwierdzili, ˝e czas zajàç si´ innà dziedzinà. Pochodzà ze wsi, pan Janusz miał gospodarstwo, a pan Darek wydzier˝awił sàsiednie. Wspólnie – w 2004 r. – dysponowali pi´cioma hektarami SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 14-15 dobre praktyki:Smak i tradycja 7-09-10 0:43 Strona 15 DOBRE PRAKTYKI oraz budynkami gospodarczymi. Postanowili zajàç si´ hodowlà kur zielononó˝ek kuropatwianych. Podobnà decyzj´ podj´ło jeszcze kilkunastu gospodarzy z Grabiny Radziwiłłowskiej (pow. ˚yrardów, woj. mazowieckie). W listopadzie 2005 r. zawiàzali grup´ producenckà, w której obecnie jest 12 członków. Ka˝dy z nich ma jedno lub kilka stad kur. Grupa prowadzi wspólnà ksi´gowoÊç, wymienia si´ kurczakami, pomaga sobie w rozwiàzywaniu problemów zwiàzanych z hodowlà. Marcinkowski i WiÊniewski, oprócz własnej hodowli, zajmujà si´ sprzeda˝à jajek pochodzàcych ze stad członków grupy. Jest to głownie sprzeda˝ bezpoÊrednia, chocia˝ cz´Êç jajek wstawiana jest do sklepów. Ich właÊciciele za otrzymany towar wystawiajà „rachunek rolniczy”. Wspólnicy na poczàtek kupili 100 kurczaków ze specjalistycznego gospodarstwa w Dolinie Baryczy. Płacili po 4 zł za sztuk´. Dzisiaj, w piàtym roku działalnoÊci, majà około 1080 sztuk kur i kogutów. Sà to trzy stada, składajàce si´ z 300 kur i 30 kogutów ka˝de. Majà tak˝e 120 dorosłych perliczek i 80 młodych. Nioska przeci´tnie ˝yje 2,5 roku, z czego przez dwa lata niesie dobre, pełnowartoÊciowe jajka, dlatego konieczna jest systematyczna wymiana stada. Obecnie kurczaków nie kupujà, majà z własnej hodowli. Trzy lata temu kupili trzy inkubatory sterowane komputerowo – kosztowały 30 tys. złotych. Wybudowali oddzielne pomieszczenie i wybieg dla kurczaków do 20. tygodnia ˝ycia, chroniàce przed chorobami wirusowymi, które sà zabójcze dla kurczaków. Hodowcy muszà si´ podporzàdkowaç wymaganiom rasy: niezb´dny do prawidłowej hodowli jest du˝y wybieg (jedno stado JAK ZAŁO˚Yå WŁASNÑ FIRM¢ Aby zarejestrowaç działalnoÊç gospodarczà, wypełniamy w urz´dzie gminy lub miasta formularz-zgłoszenie. Niezb´dny jest dowód osobisty! Wa˝ne! Zgłoszenie o dokonaniu wpisu do ewidencji działalnoÊci gospodarczej kosztuje 100 PLN, a ka˝da zmiana wpisu (np. rozszerzenie lub zmiana działalnoÊci) to wydatek 50 PLN. W zgłoszeniu o dokonanie wpisu do ewidencji działalnoÊci gospodarczej powinny si´ znaleêç: ● imi´ i nazwisko przedsi´biorcy (rolnika) ● nazwa zakładanej firmy ● numer ewidencyjny PESEL ● miejsce zamieszkania przedsi´biorcy (rolnika) ● okreÊlenie przedmiotu wykonywanej działalnoÊci gospodarczej zgodnie z Polskà Klasyfikacjà DziałalnoÊci (PKD) ● data rozpocz´cia działalnoÊci gospodarczej. Wpisu do ewidencji działalnoÊci gospodarczej dokonuje organ ewidencyjny, czyli wójt, burmistrz lub prezydent miasta, w ciàgu 14 dni od dnia zło˝enia wniosku. Po dokonaniu wpisu przedsi´biorca otrzymuje zaÊwiadczenie o wpisie do ewidencji działalnoÊci gospodarczej. Kolejny krok to uzyskanie wpisu do REGON. Mo˝na to zrobiç na dwa sposoby: zło˝yç wypełniony formularz w urz´dzie statystycznym – osobiÊcie lub wysłaç pocztà, w terminie 14 dni od uzyskania zaÊwiadczenia o wpisie do ewidencji działalnoÊci gospodarczej; zło˝yç wypełniony formularz w urz´dzie gminy lub Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 potrzebuje 1,5 hektara pola). Stada spółki majà zapewnionà stałà opiek´ weterynaryjnà. Równie˝ jajka otoczone sà nadzorem weterynaryjnym – co 14 tygodni sà badane na obecnoÊç salmonelli. Wiedz´ o hodowli kur zielononó˝ek producenci zdobywali systematycznie: głównie z poradników, ale te˝ od ˝yczliwego hodowcy i weterynarza – specjalisty w drobiarstwie. Najcenniejsze wskazówki uzyskali od naukowców z Instytutu Zootechniki w Balicach pod Krakowem. Wiedz´ t´ stale pogł´biajà. W hodowli kur zielononó˝ek kuropatwianych zarabia si´ przede wszystkim na sprzeda˝y jajek, które zawierajà cenne biologicznie składniki. Jajka przeznaczone do sprzeda˝y muszà byç całe, czyste, przeÊwietlone, ostemplowane, mieç oznaczonà wielkoÊç (małe – S, Êrednie – M, du˝e – L) i rodzaj chowu (0 – chów ekologiczny, 1 – wolny wybieg). Jajka od kur zielononó˝ek z ekologicznej hodowli kosztujà w hurcie 0,50 – 0,60 zł, w sprzeda˝y bezpoÊredniej 0,60 – 0,75 zł. W sklepie do ceny hurtowej dodawana jest mar˝a. Sprzedawane jest równie˝ mi´so, przede wszystkim młodych, do 20 tyg. ˝ycia, kogutów. Jest smaczne, zdrowe, zawiera du˝o białka, ma najni˝sze otłuszczenie tuszki. Kilogram tuszki kosztuje 25 zł w sprzeda˝y bezpoÊredniej. Kilogram kury rosołowej – 18 zł. Niedawno producenci uruchomili przydomowà wytworni´ makaronu, który wytwarzajà tradycyjnym sposobem, z jaj kur zielononó˝ek. Makaron Radziwiłłowski wpisany jest na List´ Produktów Tradycyjnych. urz´dzie miasta wraz z wnioskiem o wpis do ewidencji (ta mo˝liwoÊç istnieje od 1 stycznia 2004 r.). Wa˝ne! Wniosek o wpis do REGON ma symbol RG-1 i nosi nazw´: Wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Urz´dowego Podmiotów Gospodarki Narodowej lub o zmian´ cech obj´tych wpisem. Wpis do REGON jest bezpłatny, wraz z wpisem przedsi´biorca uzyskuje numer REGON. Czas oczekiwania na wpis to nie dłu˝ej ni˝ 7 dni od dnia zło˝enia wniosku. Firmowe konto bankowe, niezb´dne do prowadzenia działalnoÊci gospodarczej (Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalnoÊci gospodarczej). W tym celu potrzebne b´dà dokumenty: ● zaÊwiadczenie o wpisie do ewidencji działalnoÊci gospodarczej ● zaÊwiadczenie REGON ● zaÊwiadczenie o NIP ● niektóre banki wymagajà posiadania firmowej pieczàtki z nazwà firmy, jej adresem, NIP i REGON Wizyta w urz´dzie skarbowym, gdzie przedsi´biorca wybiera form´ rozliczeƒ podatków spoÊród: a) karty podatkowej b) ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych c) podatkowej ksi´gi przychodów i rozchodów d) pełnej ksi´gowoÊci. Musi te˝ podjàç decyzj´, czy firma b´dzie płatnikiem VAT. JeÊli tak, to trzeba b´dzie zło˝yç w urz´dzie skarbowym zgłoszenie rejestracyjne – druk VAT-R. Opłata za zgłoszenie – 152 PLN. Wa˝ne! Osoby fizyczne samodzielnie prowadzàce działalnoÊç gospodarczà składajà równie˝ zgłoszenie identyfikacyjne NIP-1 a ich prywatny numer NIP staje si´ jednoczeÊnie numerem NIP zakładanej firmy. Wi´cej informacji mo˝na znaleêç na: www.twojafirma.info SMAK I TRADYCJA 15 17-19 vademecum:Smak i tradycja 6-09-10 18:49 Strona 17 VADEMECUM WYTWÓRCY Przepisy, ustawy, rozporzàdzenia, decyzje JU˚ OBOWIÑZUJE: nowe rozporzàdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków uznania działalnoÊci marginalnej, lokalnej i ograniczonej z dnia 8 czerwca br. Na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierz´cego (Dz. U. z 2006 r. Nr 17, poz. 127, z póên. zm.3)) zarzàdza si´, co nast´puje: § 1. Rozporzàdzenie okreÊla: 1) szczegółowe warunki pozwalajàce na uznanie działalnoÊci za działalnoÊç marginalnà, lokalnà i ograniczonà, w tym zakres i obszar produkcji, a tak˝e wielkoÊç dostaw produktów pochodzenia zwierz´cego do zakładów prowadzàcych handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta koƒcowego; 2) wymagania weterynaryjne, jakie powinny byç spełnione przy prowadzeniu działalnoÊci marginalnej, lokalnej i ograniczonej. § 2. DziałalnoÊç, o której mowa w art. 1 ust. 5 lit. b (ii) rozporzàdzenia (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiajàcego szczególne przepisy dotyczàce higieny w odniesieniu do ˝ywnoÊci pochodzenia zwierz´cego (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 55, z póên. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 14), zwanego dalej „rozporzàdzeniem nr 853/2004”, uznaje si´ za działalnoÊç marginalnà, lokalnà i ograniczonà, je˝eli: 1) zakład prowadzi: a) rozbiór Êwie˝ego mi´sa wołowego, wieprzowego, baraniego, koziego, koƒskiego, drobiowego lub zaj´czaków lub b) rozbiór Êwie˝ego mi´sa zwierzàt łownych, lub c) rozbiór Êwie˝ego mi´sa zwierzàt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, lub d) produkcj´ mi´sa mielonego, surowych wyrobów mi´snych, lub e) produkcj´ produktów mi´snych, w tym gotowych posiłków (potraw) wyprodukowanych z mi´sa, lub f) produkcj´ obrobionych lub przetworzonych produktów rybołówstwa, lub g) produkcj´ produktów mlecznych wyprodukowanych z mleka pozyskanego w gospodarstwie produkcji mleka w rozumieniu przepisów rozporzàdzenia nr 853/2004 lub w gospodarstwie rolnym, w którym jest prowadzona działalnoÊç w zakresie produkcji mleka surowego lub surowej Êmietany, przeznaczonych do sprzeda˝y bezpoÊredniej; 2) zakład prowadzi sprzeda˝ produktów pochodzenia zwierz´cego okreÊlonych w pkt 1 konsumentowi koƒcowemu oraz dostawy tych produktów do innych zakładów prowadzàcych handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta koƒcowego; 3) dostawy, o których mowa w pkt 2, nie przekraczajà wagowo: a) tony tygodniowo – w przypadku Êwie˝ego mi´sa wołowego, wieprzowego, baraniego, koziego, koƒskiego lub produkowanych z tego mi´sa surowych wyrobów mi´snych lub mi´sa mielonego, b) 0,5 tony tygodniowo – w przypadku Êwie˝ego mi´sa drobiowego lub zaj´czaków, lub produkowanych z tego mi´sa surowych wyrobów mi´snych lub mi´sa mielonego, c) 1,5 tony tygodniowo – w przypadku produktów mi´snych, Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 d) 0,5 tony miesi´cznie – w przypadku Êwie˝ego mi´sa zwierzàt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych lub produkowanych z tego mi´sa surowych wyrobów mi´snych lub mi´sa mielonego, e) 0,5 tony miesi´cznie – w przypadku Êwie˝ego mi´sa zwierzàt łownych odstrzelonych zgodnie z przepisami prawa łowieckiego lub produkowanych z tego mi´sa surowych wyrobów mi´snych lub mi´sa mielonego, f) 0,15 tony tygodniowo – w przypadku produktów rybołówstwa, g) 0,3 tony tygodniowo – w przypadku produktów mlecznych; 4) miejsca produkcji lub miejsca sprzeda˝y produktów pochodzenia zwierz´cego, o których mowa w pkt 1, oraz zakłady prowadzàce handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta koƒcowego, do których nast´puje dostawa, znajdujà si´ na obszarze jednego województwa lub na obszarze sàsiadujàcych z tym województwem powiatów poło˝onych na obszarach innych województw. § 3. Âwie˝e mi´so przeznaczone do rozbioru lub produkcji surowych wyrobów mi´snych, mi´sa mielonego, produktów mi´snych, a tak˝e surowe mleko oraz produkty rybołówstwa przeznaczone do obróbki lub przetwarzania, w ramach działalnoÊci marginalnej, lokalnej i ograniczonej powinny w przypadku: 1) Êwie˝ego mi´sa wołowego, wieprzowego, baraniego, koziego oraz koƒskiego, byç pozyskane ze zwierzàt poddanych ubojowi w rzeêni; 2) Êwie˝ego mi´sa drobiowego lub zaj´czaków, byç pozyskane ze zwierzàt poddanych ubojowi w: a) rzeêni albo b) gospodarstwie – w sposób okreÊlony w rozporzàdzeniu nr 853/2004 w załàczniku III w sekcji II w rozdziale VI oraz poddanych badaniu poubojowemu przez urz´dowego lekarza weterynarii w sposób okreÊlony w rozporzàdzeniu (WE) nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiajàcym szczególne przepisy dotyczàce organizacji urz´dowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierz´cego przeznaczonych do spo˝ycia przez ludzi (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 206, z póên. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 75), zwanym dalej „rozporzàdzeniem nr 854/2004”, w załàczniku I w sekcji IV w rozdziale V w cz´Êci B lub w rozdziale VI; 3) Êwie˝ego mi´sa zwierzàt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, byç pozyskane ze zwierzàt poddanych ubojowi w: a) rzeêni albo b) gospodarstwie – w sposób okreÊlony w rozporzàdzeniu nr 853/2004 w załàczniku III w sekcji III oraz poddanych badaniu poubojowemu przez urz´dowego lekarza weterynarii w sposób okreÊlony w rozporzàdzeniu nr 854/2004 w załàczniku I w sekcji IV w rozdziale VII w cz´Êci B; ➙ SMAK I TRADYCJA 17 17-19 vademecum:Smak i tradycja 6-09-10 18:49 Strona 18 VADEMECUM WYTWÓRCY Przepisy, ustawy, rozporzàdzenia, decyzje ➙ 4) Êwie˝ego mi´sa zwierzàt łownych, byç pozyskane ze zwierzàt łow- produktów obj´tych rozporzàdzeniem (WE) nr 853/2004 i do organizacji urz´dowych kontroli na mocy rozporzàdzeƒ (WE) nr 854/2004 oraz (WE) nr 882/2004, ustanawiajàcym odst´pstwa od rozporzàdzenia (WE) nr 852/2004 i zmieniajàcym rozporzàdzenia (WE) nr 853/2004 oraz (WE) nr 854/2004 (Dz. Urz. UE L 338 z 22.12.2005, str. 27, z póên. zm.) w załàczniku II; 6) surowego mleka, spełniaç wymagania okreÊlone w rozporzàdzeniu nr 853/2004 w załàczniku III w sekcji IX w rozdziale I. § 4. Je˝eli zakład prowadzi wi´cej ni˝ jeden z rodzajów działalnoÊci, o których mowa w § 2 pkt 1, suma wielkoÊci dostaw wszystkich rodzajów produktów okreÊlonych w § 2 pkt 3, nie mo˝e przekroczyç najwy˝szego limitu przewidzianego dla jednego z rodzajów produktów produkowanych w tym zakładzie. § 5. Rozporzàdzenie wchodzi w ˝ycie po upływie 3 miesi´cy od dnia ogłoszenia. Wsparcie na promocj´ produktów rolno-spo˝ywczych go funduszu, w przypadku zadaƒ przewidzianych do realizacji w I kwartale roku kalendarzowego. Wsparcie udzielane jest według kolejnoÊci zło˝enia wniosków. Dniem zło˝enia wniosku jest dzieƒ jego wpływu do Centrali ARR. Wnioski składaç nale˝y w Centrali Agencji Rynku Rolnego, na formularzu opracowanym i udost´pnianym przez Agencj´. Kontakt: nych, których tusze zostały poddane: a) w sposób okreÊlony w rozporzàdzeniu nr 853/2004 w załàczniku III w sekcji IV w rozdziale II i III: – ogl´dzinom przez osob´ przeszkolonà zgodnie z przepisami rozporzàdzenia nr 853/2004, – wytrzewieniu na łowisku – gdy jest to gruba zwierzyna łowna, b) badaniu przez urz´dowego lekarza weterynarii w sposób okreÊlony w rozporzàdzeniu nr 854/2004 w załàczniku I w sekcji IV w rozdziale VIII; 5) produktów rybołówstwa, spełniaç wymagania okreÊlone w: a) rozporzàdzeniu nr 853/2004 w załàczniku III w sekcji VIII w rozdziale III w cz´Êci A i D oraz w rozdziale IV i V, b) rozporzàdzeniu Komisji (WE) nr 2074/2005 z dnia 5 grudnia 2005 r. ustanawiajàcym Êrodki wykonawcze w odniesieniu do niektórych W dniu 21 kwietnia 2010 r. weszło w ˝ycie rozporzàdzenie z dnia 11 marca 2010 r. Ministra Rolnictwa I Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania wsparcia finansowego z funduszy promocji produktów rolno-spo˝ywczych (Dz.U. 2010, Nr 54, poz. 327). W rozporzàdzeniu zostały okreÊlone warunki i tryb udzielania wsparcia finansowego na realizacj´ zadaƒ okreÊlonych w ustawie z dnia 22 maja 2009 r. o funduszach promocji produktów rolno-spo˝ywczych (Dz. U. 2009, Nr 97, poz. 799). Wsparcie udzielane jest na zadanie, które zawarte jest w planie finansowym danego funduszu promocji uchwalonym przez komisj´ zarzàdzajàcà na ka˝dy rok kalendarzowy, nie póêniej ni˝ do 30 listopada roku poprzedzajàcego dany rok. Rozporzàdzenie przewiduje nast´pujàce terminy składania wniosków o udzielenie wsparcia: ● 30 dni od dnia wejÊcia w ˝ycie rozporzàdzenia, w przypadku zadania, którego realizacja rozpocz´ła si´ przed dniem 30 czerwca 2010 r., ● do 2 miesi´cy przed miesiàcem, w którym nastàpi rozpocz´cie realizacji zadania, w przypadku zadaƒ innych ni˝ wspierane ze Êrodków UE, ● do 30 dni od dnia zatwierdzenia przez Komisj´ Europejskà działaƒ promocyjnych, w przypadku zadaƒ wspieranych ze Êrodków UE, ● nie póêniej ni˝ 14 dni po uwzgl´dnieniu zadania w planie finansowym funduszu promocji w przypadku zadania, którego realizacja rozpocznie si´ nie wczeÊniej ni˝ 45 dni od dnia uwzgl´dnienia zadania w palnie finansowym, lecz nie póêniej ni˝ w terminie 3 miesi´cy od uwzgl´dnienia zadania w planie finansowym, ● do koƒca listopada roku poprzedzajàcego rok realizacji lub w terminie 14 dni od dnia przyj´cia planu finansowego dane18 Nowe rozporzàdzenie dotyczàce programu rolnoÊrodowiskowego 2007-2013 Dnia 7 maja 2010 r. weszło w ˝ycie rozporzàdzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 maja 2010 r. zmieniajàce rozporzàdzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Program rolnoÊrodowiskowy” obj´tego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007—2013 Zgodnie z nowymi przepisami: ● W 2010 r., rolnicy, którzy realizujà program rolnoÊrodowiskowy 2004-2006 mogà przejÊç na program rolnoÊrodowiskowy 20072013 po minimum trzech latach realizacji tego pierwszego bez koniecznoÊci realizowania w nowym programie pakietów 4., 5. lub 7. Rolnicy, którzy zło˝yli ju˝ wnioski na program rolnoÊrodowiskowy 2004-2006 a chcà w 2010 r. przystàpiç do programu rolnoÊrodowiskowego 2007-2013 mogà wycofaç ten wniosek i zło˝yç nowy wniosek na nowy program rolnoÊrodowiskowy do 17 maja br. Po upływie tego terminu ale nie póêniej ni˝ do dnia 11 czerwca br. równie˝ mo˝na składaç wnioski o przyznanie tej płatnoÊci, lecz wià˝e si´ to z obni˝eniem płatnoÊci o 1% za ka˝dy dzieƒ roboczy opóênienia. Natomiast rolnicy, którzy ju˝ zło˝yli wnioski o przyznanie płatnoÊci rolnoÊrodowiskowej w ramach programu rolnoÊrodowiskowego obj´tego PROW 2007-2013, mogà dokonaç zmiany zło˝onego wniosku w terminie do dnia 31 maja 2010 r. Po upływie tego terminu do dnia 11 czerwca 2010 r. SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 17-19 vademecum:Smak i tradycja 6-09-10 18:49 Strona 19 VADEMECUM WYTWÓRCY zmiana taka jest równie˝ dopuszczalna, ale za ka˝dy dzieƒ roboczy opóênienia płatnoÊç rolnoÊrodowiskowa jest zmniejszana o 1%. ● W przypadku realizacji Pakietu 7. do wniosku o płatnoÊç dołàcza si´ kopi´ wykazu zwierzàt, zamiast oryginału tego dokumentu (dotyczy roku 2010 i lat kolejnych). ● W przypadku realizacji Pakietu 3., 4. lub 5. do wniosku o płatnoÊç nie dołàcza si´ zaÊwiadczenia właÊciwego organu w zakresie ochrony przyrody o zgodnoÊci planu działalnoÊci rolnoÊrodowiskowej z planem ochrony dotyczàcym rezerwatu przyrody, parku narodowego lub o zgodnoÊci planu działalnoÊci rolnoÊrodowiskowej z planem zadaƒ ochronnych albo planem ochrony dotyczàcymi obszaru Natura 2000, utworzonych na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, a w przypadku braku planu ochrony lub planu zadaƒ ochronnych oraz w przypadku obszaru, o którym mowa w art. 33 ust. 2 tej ustawy – opini´ właÊciwego organu w zakresie ochrony przyrody o zgodnoÊci planu działalnoÊci rolnoÊrodowiskowej z celami ochrony danego obszaru chronionego (dotyczy roku 2010 i lat kolejnych). Działanie „Grupy producentów rolnych” obj´tego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – inwestycje Komisja Europejska stwierdziła, i˝ zryczałtowana pomoc udzielana grupom producentów rolnych w formie rocznych rat przez okres pierwszych 5 lat działalnoÊci grupy, mo˝e byç przeznaczana tak˝e na inwestycje, o ile grupa realizuje cele wynikajàce z przepisów Rozporzàdzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzeÊnia 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Artykuł 35 przedmiotowego rozporzàdzenia stanowi, ˝e wsparcia udziela si´ w celu ułatwienia tworzenia i działalnoÊci administracyjnej grupom producentów rolnych do nast´pujàcych celów: a) dostosowania do wymogów rynkowych procesu produkcyjnego i produkcji producentów, którzy sà członkami takich grup; b) wspólnego wprowadzania towarów do obrotu, w tym przygotowania do sprzeda˝y, centralizacji sprzeda˝y i dostawy do odbiorców hurtowych; c) ustanowienia wspólnych zasad dotyczàcych informacji o produkcji, ze szczególnym uwzgl´dnieniem zbiorów i dost´pnoÊci. Ponadto, Komisja Europejska orzekła, i˝ wysokoÊç kwoty, która mo˝e zostaç przeznaczona na inwestycje, zale˝y od decyzji grupy, o ile realizowane sà przez grup´ ww. cele rozporzàdzenia 1698/2005 Od dnia 18 grudnia 2008 r., tj. od wejÊcia w ˝ycie nowelizacji w ustawy o jakoÊci handlowej artykułów rolno-spo˝ywczych, organy Inspekcji stosujà równie˝ kary pieni´˝ne wymierzane nieuczciwym producentom w wysokoÊcinawet do 10% przychodu osiàgni´tego w roku rozliczeniowym poprzedzajàcym rok nało˝enia kary. W pierwszym półroczu 2010 r. organy Inspekcji wydały 291 decyzji administracyjnych nakładajàcych kary pieni´˝ne w łàcznej wysokoÊci ponad 900 tys. zł, przy czym najwy˝sza wymierzona kara pieni´˝na wyniosła ok. 60 tys. zł. Wsparcie dla hodowców starych ras zwierzàt Od 2004 roku w ramach Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich przewidziane jest wsparcie finansowe hodowli rodzimych ras zwierzàt, zagro˝onych wygini´ciem. Łàcznie w latach 2007-2009 na utrzymywanie populacji zwierzàt obj´tych programem ochrony zasobów genetycznych hodowcy otrzymali 32 037 693 zł. W ramach płatnoÊci bezpoÊrednich od roku 2007 realizowana jest w Polsce płatnoÊç uzupełniajàca do powierzchni upraw roÊlin przeznaczonych na pasze dla zwierzàt. W ramach tzw. „płatnoÊci zwierz´cej” rolnicy otrzymali w latach 2007-2009 łàcznie 2 420 360 zł. Kontrola jakoÊci handlowej artykułów rolno-spo˝ywczych obejmuje trzy obszary: ocen´ organoleptycznà, oznaczenie parametrów fizykochemicznych (jak np. potwierdzanie składu produktów, wilgotnoÊç, kwasowoÊç) oraz znakowanie tych artykułów. Produkty badane sà przez inspektorów IJHARS na miejscu i w laboratoriach. W ka˝dym przypadku stwierdzenia niewłaÊciwej jakoÊci artykułów rolno-spo˝ywczych organy Inspekcji stosujà przewidziane prawem sankcje, majàce na celu eliminacj´ z obrotu w/w artykułów. Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA 19 23-26 wydarzenia:Smak i tradycja 6-09-10 16:44 Strona 20 ˚YWNOÂå WYSOKIEJ JAKOÂCI Wyborne masło, doskonałe sery Okr´gowa Spółdzielnia Mleczarska w Suszu ma 116 lat. Przetrwała zawieruchy wojenne, podziały administracyjne, rewolucje polityczne, społeczne, ekonomiczne. Produkowany tu ser twarogowy i masło uzyskały znak „JakoÊç Tradycja – Warmia Mazury i PowiÊle”, w kolejce do certyfikatu czeka słynny ser salami Historia przetwórni w Suszu si´ga roku 1894. Od poczàtku był to zakład nowoczesny i znany w regionie. Po ostatniej wojnie, w 1946 r., ponownie uruchomiono tu produkcj´ mleka, a rok póêniej powstała Okr´gowa Spółdzielnia Mleczarska w Suszu, która poza mlekiem produkowała tak˝e sery, skupowała jaja i zaopatrywała rolników w Êrodki do produkcji mleka. W 1980 r. spółdzielnia przekształciła si´ w odr´bnà jednostk´ organizacyjnà. W 1998 r. zaj´ła III miejsce w rankingu najlepszych spółdzielni mleczarskich w kraju. Spółdzielnia zrzesza członków z czterech gmin: Kisielice, Prabuty, Stary Dzierzgoƒ oraz Susz i tym samym łàczy społecznoÊci dwóch województw: po- 20 morskiego i warmiƒsko – mazurskiego. Jej flagowym produktem, znanym w całej Polsce, jest ser naturalny salami z Warmii, Mazur i PowiÊla. Produkuje te˝ masło naturalne i ser twarogowy z Warmii Mazur i PowiÊla, a tak˝e mleko spo˝ywcze 2-procentowe. Ma rozbudowanà sieç odbiorców i partnerów handlowych, bo wysoka jakoÊç i przyst´pna cena sprawiajà, ˝e produkty z Susza sà popularne w całej Polsce. Od 6 czerwca 2006 r. OSM w Suszu jest członkiem Europejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego Warmia Mazury PowiÊle. Od 1 lipca 2008 r. produkowane przez OSM Susz masło i ser twarogowy sygnowane sà znakiem „JakoÊç Tradycja – Warmia Mazury i PowiÊle”. Ser salami 40-proc. jest w trakcie procesu certyfikacyjnego, co oznacza, ˝e w najbli˝szym czasie tak˝e uzyska ten presti˝owy znak. „JakoÊç Tradycja”. W rejonie Polski północnej OSM Susz jest jednà z niewielu samodzielnych spółdzielni, która oparła si´ zakusom wielkich potentatów na rynku produkcji mleczarskiej i ciàgle si´ rozwija, m.in. modernizuje lini´ produkcyjnà, a tak˝e wdro˝yła system kontroli jakoÊci. SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 23-26 wydarzenia:Smak i tradycja 6-09-10 16:44 Strona 21 ˚YWNOÂå WYSOKIEJ JAKOÂCI Ekologiczne – znaczy zdrowe Udział w targach, jarmarkach, festynach to jeden ze sposobów promocji tradycyjnych i ekologicznych produktów. Odbywajà si´ one w wielu miejscach Polski. W lipcu w Brodnicy, w województwie kujawsko-pomorskim, ju˝ po raz piàty odbył si´ Mi´dzynarodowy Jarmark Ekologiczny z Królewnà Annà Wazównà. Organizatorzy – Urzàd Miejski w Brodnicy i tamtejsze muzeum – nie zawiedli, przygotowujàc ciekawà imprez´ promujàcà ˝ywnoÊç ekologicznà i wytwarzanà tradycyjnymi metodami. Podobnie jak w latach ubiegłych zapewnili liczny udział wystawców polskich – z regionu Kujaw i Pomorza, a tak˝e zagranicznych. Organizatorów wspierał m.in. Oddział Kujawsko-Pomorski Stowarzyszenia Producentów ˚ywnoÊci Metodami Ekologicznymi Ekoland. Soki, w´dliny, makarony... Na pomysłowo zaaran˝owanych straganach i stoiskach znalazło si´ wiele ekologicznych produktów spo˝ywczych. Mo˝na było próbowaç, kupowaç, rozmawiaç z producentami. WÊród wystawców byli producenci miodów, win owocowych, wyrobów màcznych, w´dlin. Du˝e zainteresowanie wzbudzała przetwórnia owoców i warzyw ekologicznych Bio Food z Białkowa koło Golubia-Dobrzynia. Lokalizacj´ zakładu wybrano w sposób przemyÊlany – w sàsiedztwie jest wiele gospodarstw ekologicznych, w których mo˝na kupiç surowiec. Przetwórnia współpracuje tak˝e z rolnikami ekologicznymi z województw: mazowieckiego, pomorskiego, wielkopolskiego i podlaskiego. WÊród wyrobów przewa˝ajà soki owocowe, owocowo-warzywne i nektary, a tak˝e konserwy warzywne: ogórki konserwowe, buraczki, sałatki czy korniszony. Te ostatnie zaj´ły drugie miejsce (na 130 produktów) na wystawie wyrobów ekologicznych w Kopenhadze w 1998 r. Ekologiczne w´dliny i wyroby garma˝eryjne oferowała istniejàca prawie 20 lat firma Rolmi´s z Łabiszyna, która od 2002 r. ma certyfikaty ekologiczne AGRO BIO TEST i EKOLAND. To pierwsza eko- logiczna masarnia w Polsce, w której w´dliny i mi´so przygotowuje si´ bez chemicznych dodatków, zgodnie z ekologicznymi metodami produkcji i hodowli. Wyroby Rolmi´su dost´pne sà w wielu sklepach, mo˝na je tak˝e kupiç w sklepie internetowym. W ofercie m.in. boczek w´dzony, ogonówka parzona, kabanosy, smalec, salceson. Na jarmarku swojà ofert´ prezentował te˝ Tomasz Czubachowski, właÊciciel hurtowni produktów ekologicznych Biohurt, u którego mo˝na zamawiaç towar przez internet. Istniejàca od 2001 r. firma prowadzi dystrybucj´ ˝ywnoÊci ekologicznej do sklepów detalicznych, sprzedaje Êwie˝e owoce i warzywa, a tak˝e konfekcjonuje produkty ekologiczne – głównie polskie, które sprzedaje pod markà BIO RAJ. Rzemiosło, konkursy, wystawy Prezentacji i sprzeda˝y produktów ekologicznych towarzyszyły liczne imprezy artystyczno-edukacyjne. Podczas jarmarku wyst´powały zespoły muzyczne i taneczne, odbywały si´ pokazy sportowe, a tak˝e liczne konkursy dla dzieci i dorosłych o tematyce przyrodniczej, ekologicznej i dotyczàcej zdrowego stylu ˝ycia. Prowadzono te˝ kampani´ promocyjnà „Zdrowie z naszych stawów”, zach´cajàcà do jedzenia ryb, przygotowanà przez władze gminy Brodnica, a na dziedziƒcu zamkowym czynna była ekspozycja fotografii „Pi´kno z naszych stawów”. Kolejny jarmark za rok. Tradycyjnie w ostatnià niedziel´ lipca. Warto si´ wybraç. Tekst i zdj´cia: Jolanta Zientek-Varga Brodnicy prezentował si´ tak˝e producent ekologiczny Mieczysław Babalski z Pokrzydowa koło Brodnicy, który od 1986 r. wraz z ˝onà Aleksandrà prowadzi 9-hektarowe atestowane gospodarstwo ekologiczne. Nale˝à do grona rolników, którzy rozpocz´li w Polsce produkcj´ ekologicznà, zach´cajà do tego kolejnych gospodarzy. Uprawiajà ekologiczne zbo˝a: pszenic´, orkisz, płaskurk´ i przetwarzajà je w działajàcej przy gospodarstwie Wytwórni Makaronu BIO. To tam powstajà wyÊmienite màki, kasze, płatki i oczywiÊcie makarony. Uprawiajà te˝ warzywa: marchew, buraczki, fasol´, dyni´ oraz owoce – truskawki, wiÊnie, Êliwki. W sadzie majà stare odmiany jabłoni. Hodujà dawne odmiany zwierzàt gospodarskich – kury zielononó˝ki kuropatwiane i krowy czerwone polskie. Paƒstwo Babalscy korzystajà z pakietu Rolnictwo ekologiczne PROW, za które dostajà dopłaty do produkcji rolnej. Ich zdaniem, rolnicy konwencjonalni majà wi´ksze mo˝liwoÊci korzystania z ró˝nych pakietów PROW, poniewa˝ mogà je łàczyç. Mogà jednoczeÊnie korzystaç z pakietów dotyczàcych roÊlin motylkowych, upraw poplonów, u˝ytków zielonych. Ponadto nie muszà prowadziç ucià˝liwej biurokracji oraz dokumentowaç pochodzenia nasion jak rolnicy ekologiczni. W Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA 21 23-26 wydarzenia:Smak i tradycja 6-09-10 16:44 Strona 22 WYDARZENIA Nagrody dla Lokalnych Grup Działania W ogólnopolskim konkursie na najlepszy projekt promujàcy region za pomocà produktu tradycyjnego lub regionalnego, ogłoszonym przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, II miejsce zaj´ła Ostrzeszowska Lokalna Grupa Działania, zgłaszajàc do konkursu Ogólnopolski Festiwal Pasztetników i Potraw z G´si w Ostrzeszowie. W dniach 18-19 wrzeÊnia odb´dzie si´ V edycja tego festiwalu. Zapowiada si´ bardzo bogato, uczestnictwo zgłaszajà pasjonaci z całej Polski i z Unii Europejskiej. Pomysłodawcà i zało˝ycielem Ostrzeszowskiej Lokalnej Grupy Działania i Ogólnopolskiego Festiwalu Pasztetników i Potraw z G´si w Ostrzeszowie jest Witold Wróbel. I miejsce w konkursie zaj´ła Lokalna Grupa Działania Zakole Dolnej Wisły, za m.in. Festiwal Smaku w Grucznie, która na dzieƒ dzisiejszy zaprzyjaêniła si´ z OLGD i b´dzie wspierała konkurs na najlepszà nalewk´ ziemi ostrzeszowskiej, dzielàc si´ wieloletnim doÊwiadczeniem własnego festiwalu w Grucznie i prezentujàc słynne ju˝ w Polsce nalewki Hieronima Bła˝ejaka. MyÊl´, ˝e udało nam si´ dzi´ki temu wydarzeniu godnie zaprezentowaç dorobek kulturalny Podtatrza, a tak˝e zacieÊniç partnerstwo lokalne, krajowe i mi´dzynarodowe w zakresie promocji produktów regionalnych. NawiàzaliÊmy współprac´ tak˝e z Ministerstwem Rolnictwa oraz urz´dami marszałkowskimi siedmiu województw, które równie˝ zaprezentowały si´ na targach przywo˝àc producentów ze swoich terenów – powiedział Krzysztof Król-Łegowski, Dyrektor Tatrzaƒskiej Agencji Rozwoju, Promocji i Kultury. Europejskie Targi Produktów Regionalnych otrzymały wsparcie z Norweskiego Mechanizmu Finansowego w ramach programu „KULTURA? TAK! Promocja dziedzictwa kulturowego jako czynnik zrównowa˝onego rozwoju lokalnego Podtatrza”. Wielka promocja produktów regionalnych pod Tatrami W dniach 5-8 sierpnia w Zakopanem odbyły si´ Europejskie Targi Produktów Regionalnych. Twórcy ludowi prezentowali swoje rzemiosło i kunszt artystyczny, a mo˝liwoÊç degustacji ró˝norodnych produktów regionalnych, były magnesem przyciàgajàcym rzesz´ uczestników. Andrzej Gàsienica Makowski, Starosta Powiatu Tatrzaƒskiego, Janusz Majcher, Burmistrz Miasta Zakopane, Henryk Wujec, Prezes Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego, Dariusz Goszczyƒski, – zast´pca dyrektora Departamentu Rynków Rolnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi na seminarium dotyczàcym produktów regionalnych pisach podatkowych oraz o formach oraganizacji producentów – grupach producentów. Poruszane zagadnienia sà komentowane licznymi przykładami, a Poradnik jest tak˝e bogato ilustrowany. Poradnik jest bezpłatny, mo˝na go otrzymaç pocztà lub odebraç w Fundacji dla Polski. W tym celu nale˝y przysłaç mail na adres: [email protected] podajàc swoje imi´, nazwisko, telefon kontaktowy i w kilku słowach dlaczego chciałabym/chciałbym otrzymaç Poradnik. undacja dla Polski wydała w marcu 2010 r. Poradnik dla producentów na temat tradycyjnych i regionalnych produktów wysokiej jakoÊci we Wspólnej Polityce Rolnej. Poradnik zawiera informacje o zasadach europejskiej rejestracji produktów tradycyjnych i regionalnych, o krajowych i europejskich przepisach obowiàzujacych przy wytwarzaniu i sprzeda˝y ˝ywnoÊci regionalnej i tradycyjnej, mo˝liwych odst´pstwach od wymagaƒ produkcyjnych, wynikajàcych z charakteru wytwarzanej ˝ywnoÊci i formy sprzeda˝y, o prze- F 22 SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 23-26 wydarzenia:Smak i tradycja 6-09-10 16:44 Strona 23 WYDARZENIA Rozwój i promocja tradycyjnych produktów w Obwodzie Winnickim – polsko-ukraiƒski projekt współpracy undacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA, obok realiza- tyfikowania i dokumentacji dziedzictwa kulinarnego, a tak˝e cji zadaƒ wdro˝eniowych w ramach Programu Rozwoju Obsza- nad stworzeniem planu promujàcego region poprzez produkt tradyrów Wiejskich na lata 2007-2013 w zakresie obsługi szkoleƒ cyjny. Podczas warsztatów posłu˝ono si´ przykładem polskiego prozawodowych dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leÊnictwie oraz Po- duktu – sera koryciƒskiego. W trakcie pobytu w Polsce goÊcie z Ukrainy odwiedzili polskie remocy Technicznej w Programie Operacyjnym „Ryby”, anga˝uje si´ w inicjatywy programów pomocy zagranicznej na rzecz krajów part- giony i zapoznali si´ z działalnoÊcià trzech lokalnych grup działania nerskich. W tym roku FAPA podj´ła kolejne wyzwanie, majàce na ce- (Partnerstwo dla Ziemi Ni˝aƒskiej, Stowarzyszenie Na Rzecz Rozlu wsparcie rozwoju obszarów wiejskich i dziedzictwa kulturowego woju SpołecznoÊci Lokalnej „Mroga”, Stowarzyszenie LGD „Beskid u naszego wschodniego sàsiada – na Ukrainie. W ramach konkursu Gorlicki”). Przedstawiciele tych organizacji zaprezentowali swoje „Pomoc zagraniczna 2010” ogłoszonego przez Ministerstwo Spraw osiàgni´cia zrealizowane m.in. dzi´ki dofinansowaniu z Programu Zagranicznych, FAPA wraz z Podolskà Rolniczà Słu˝bà Doradczà – Leader oraz swoje dziedzictwo kulturowe i kulinarne, dzi´ki któremu realizuje projekt pt. „Rozwój i promocja tradycyjnych produktów rozwijajà przedsi´biorczoÊç, turystyk´ i promujà swój region. Podziew Obwodzie Winnickim”. Przyznana dotacja została przeznaczona lenie si´ przez uczestników zdobytà w Polsce wiedzà wÊród szerszego na działania szkoleniowo-informacyjne dla społecznoÊci lokalnej Ob- grona odbiorców ukraiƒskich, b´dzie mo˝liwe podczas warsztatów organizowanych na Ukrainie dla powiatów wodu Winnickiego. Obwodu Winnickiego, seminarium nt. tradyUkraina jest na poczàtku drogi zmiecyjnych produktów regionalnych i lokalnych rzajàcej do wyró˝niania i ochrony projako wizytówki rozwoju przedsi´biorczoÊci duktów tradycyjnych, w przeciwieƒstwie w regionie, połàczonego z prezentacjà ukrado Polski, gdzie rynek tych produktów iƒskich produktów tradycyjnych. rozwija si´ doÊç dynamicznie, stanowiàc Przed ukraiƒskimi beneficjentami stoi jeden z elementów promocji regionów jeszcze wiele wyzwaƒ. Ich zaanga˝owanie, i kraju oraz dodatkowe êródło dochodu aktywnoÊç i kreatywnoÊç, jakà wykazujà, dla rolników i drobnych wytwórców. przekonuje nas, ˝e region Winnicki ma barZdobycie wiedzy na temat mo˝liwoÊci dzo du˝y potencjał do budowania marki rozwoju lokalnego i regionalnego poGoÊcie z Obwodu Winnickiego na bazie produktów tradycyjnych i wykorzyprzez produkt tradycyjny, rozumiany podczas wizyty studyjnej w Polsce stywania ich w promocji tej cz´Êci Ukrainy. nie tylko jako produkt spo˝ywczy, kulinarny, ale tak˝e r´kodzieło artystyczne, powinno wskazaç beneficjen- Zidentyfikowane po raz pierwszy przez stron´ ukraiƒskà produkty Winnicczyzny, oparte na tradycyjnej recepturze zostanà przedstatom ukraiƒskim szans´ dla rozwoju własnych obszarów wiejskich. Niniejszy projekt pomocowy realizowany jest od kwietnia do wione w wydanym w najbli˝szym czasie przez FAPA, we współpragrudnia 2010 r. i zawiera szereg wa˝nych etapów, a wÊród nich: wi- cy z partnerem ukraiƒskim, katalogu produktów tradycyjnych z tego zyt´ studyjnà ukraiƒskich beneficjentów w Polsce, z cz´Êcià szkole- regionu. Dodatkowo opublikowana zostanie broszura zwierajàca niowo-warsztatowà w Warszawie, spotkania z lokalnymi grupami mi´dzy innymi artykuły nt. systemu rejestracji produktów regionaldziałania w regionie oraz warsztaty i seminarium podsumowujàce nych i tradycyjnych, budowania marki lokalnej/regionalnej, rozwoju przedsi´biorczoÊci, polskich doÊwiadczeƒ w zakresie rozwoju projekt na Winnicczyênie. Fundacja we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju obszarów wiejskich na bazie istniejàcego potencjału, partnerskiej Wsi zorganizowała seminarium z udziałem przedstawicieli Główne- współpracy wielu Êrodowisk i programom wsparcia. Informacje prezentowane w ramach projektu powinny wskazaç go Inspektoratu JakoÊci Handlowej Artykułów Rolno-Spo˝ywczych oraz Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego, podczas ukraiƒskim przedstawicielom samorzàdów, organizacji pozarzàdoktórego goÊcie z Ukrainy mieli okazj´ zapoznaç si´ z zagadnienia- wych i Êrodowisk lokalnych; rolnikom i przedsi´biorcom – drog´ mi zwiàzanymi z rejestracjà produktów tradycyjnych i regionalnych, do wykorzystania bogatego, choç dotychczas nie w pełni zidentyfikounijnym systemem chronionych nazw tych produktów, a tak˝e ich wanego potencjału produktów tradycyjnych Winnicczyzny oraz porolà w zachowaniu dziedzictwa kulturowego regionu i w rozwoju zwoliç na przeniesienie polskich i europejskich doÊwiadczeƒ na grunt agroturystyki. Delegacj´ z Ukrainy bardzo interesowały zagadnienia ukraiƒski. Na zakoƒczenie nale˝y podkreÊliç, ˝e realizacja niniejszego przedkontroli i jej poszczególne etapy zgodnoÊci produkcji ze specyfikacjà, które zostały omówione na przykładzie oscypka. Eksperci si´wzi´cia prowadzonego przez Fundacj´ Programów Pomocy dla Rolz Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego skupili si´ nictwa FAPA, wpisuje si´ w zakres wsparcia działaƒ na rzecz integracji na europejskich oraz polskich doÊwiadczeniach w identyfikacji pro- europejskiej skierowanej do beneficjentów ukraiƒskich – wspólnej wyduktów, ich promocji oraz zwiàzku produktów tradycyjnych z roz- miany doÊwiadczeƒ, wzajemnego poznawania kultur i bogatego dziewojem agro i ekoturystyki. Szczególne znaczenie dla ukraiƒskich dzictwa obu krajów. beneficjentów odegrały warsztaty, podczas których zastanawiano si´ Barbara Kucharska wspólnie nad marketingiem produktów lokalnych, sposobami idenFundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA F Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA 23 ˚YWNOÂå WYSOKIEJ JAKOÂCI Wyborne masło, doskonałe sery Okr´gowa Spółdzielnia Mleczarska w Suszu ma 116 lat. Przetrwała zawieruchy wojenne, podziały administracyjne, rewolucje polityczne, społeczne, ekonomiczne. Produkowany tu ser twarogowy i masło uzyskały znak „JakoÊç Tradycja – Warmia Mazury i PowiÊle”, w kolejce do certyfikatu czeka słynny ser salami Historia przetwórni w Suszu si´ga roku 1894. Od poczàtku był to zakład nowoczesny i znany w regionie. Po ostatniej wojnie, w 1946 r., ponownie uruchomiono tu produkcj´ mleka, a rok póêniej powstała Okr´gowa Spółdzielnia Mleczarska w Suszu, która poza mlekiem produkowała tak˝e sery, skupowała jaja i zaopatrywała rolników w Êrodki do produkcji mleka. W 1980 r. spółdzielnia przekształciła si´ w odr´bnà jednostk´ organizacyjnà. W 1998 r. zaj´ła III miejsce w rankingu najlepszych spółdzielni mleczarskich w kraju. Spółdzielnia zrzesza członków z czterech gmin: Kisielice, Prabuty, Stary Dzierzgoƒ oraz Susz i tym samym łàczy społecznoÊci dwóch województw: po- Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 morskiego i warmiƒsko – mazurskiego. Jej flagowym produktem, znanym w całej Polsce, jest ser naturalny salami z Warmii, Mazur i PowiÊla. Produkuje te˝ masło naturalne i ser twarogowy z Warmii Mazur i PowiÊla, a tak˝e mleko spo˝ywcze 2-procentowe. Ma rozbudowanà sieç odbiorców i partnerów handlowych, bo wysoka jakoÊç i przyst´pna cena sprawiajà, ˝e produkty z Susza sà popularne w całej Polsce. Od 6 czerwca 2006 r. OSM w Suszu jest członkiem Europejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego Warmia Mazury PowiÊle. Od 1 lipca 2008 r. produkowane przez OSM Susz masło i ser twarogowy sygnowane sà znakiem „JakoÊç Tradycja – Warmia Mazury i PowiÊle”. Ser salami 40-proc. jest w trakcie procesu certyfikacyjnego, co oznacza, ˝e w najbli˝szym czasie tak˝e uzyska ten presti˝owy znak. „JakoÊç Tradycja”. W rejonie Polski północnej OSM Susz jest jednà z niewielu samodzielnych spółdzielni, która oparła si´ zakusom wielkich potentatów na rynku produkcji mleczarskiej i ciàgle si´ rozwija, m.in. modernizuje lini´ produkcyjnà, a tak˝e wdro˝yła system kontroli jakoÊci. SMAK I TRADYCJA 23 ˚YWNOÂå WYSOKIEJ JAKOÂCI Ekologiczne – znaczy zdrowe Udział w targach, jarmarkach, festynach to jeden ze sposobów promocji tradycyjnych i ekologicznych produktów. Odbywajà si´ one w wielu miejscach Polski. W lipcu w Brodnicy, w województwie kujawsko-pomorskim, ju˝ po raz piàty odbył si´ Mi´dzynarodowy Jarmark Ekologiczny z Królewnà Annà Wazównà. Organizatorzy – Urzàd Miejski w Brodnicy i tamtejsze muzeum – nie zawiedli, przygotowujàc ciekawà imprez´ promujàcà ˝ywnoÊç ekologicznà i wytwarzanà tradycyjnymi metodami. Podobnie jak w latach ubiegłych zapewnili liczny udział wystawców polskich – z regionu Kujaw i Pomorza, a tak˝e zagranicznych. Organizatorów wspierał m.in. Oddział Kujawsko-Pomorski Stowarzyszenia Producentów ˚ywnoÊci Metodami Ekologicznymi Ekoland. Soki, w´dliny, makarony... Na pomysłowo zaaran˝owanych straganach i stoiskach znalazło si´ wiele ekologicznych produktów spo˝ywczych. Mo˝na było próbowaç, kupowaç, rozmawiaç z producentami. WÊród wystawców byli producenci miodów, win owocowych, wyrobów màcznych, w´dlin. Du˝e zainteresowanie wzbudzała przetwórnia owoców i warzyw ekologicznych Bio Food z Białkowa koło Golubia-Dobrzynia. Lokalizacj´ zakładu wybrano w sposób przemyÊlany – w sàsiedztwie jest wiele gospodarstw ekologicznych, w których mo˝na kupiç surowiec. Przetwórnia współpracuje tak˝e z rolnikami ekologicznymi z województw: mazowieckiego, pomorskiego, wielkopolskiego i podlaskiego. WÊród wyrobów przewa˝ajà soki owocowe, owocowo-warzywne i nektary, a tak˝e konserwy warzywne: ogórki konserwowe, buraczki, sałatki czy korniszony. Te ostatnie zaj´ły drugie miejsce (na 130 produktów) na wystawie wyrobów ekologicznych w Kopenhadze w 1998 r. Ekologiczne w´dliny i wyroby garma˝eryjne oferowała istniejàca prawie 20 lat firma Rolmi´s z Łabiszyna, która od 2002 r. ma certyfikaty ekologiczne AGRO BIO TEST i EKOLAND. To pierwsza eko- logiczna masarnia w Polsce, w której w´dliny i mi´so przygotowuje si´ bez chemicznych dodatków, zgodnie z ekologicznymi metodami produkcji i hodowli. Wyroby Rolmi´su dost´pne sà w wielu sklepach, mo˝na je tak˝e kupiç w sklepie internetowym. W ofercie m.in. boczek w´dzony, ogonówka parzona, kabanosy, smalec, salceson. Na jarmarku swojà ofert´ prezentował te˝ Tomasz Czubachowski, właÊciciel hurtowni produktów ekologicznych Biohurt, u którego mo˝na zamawiaç towar przez internet. Istniejàca od 2001 r. firma prowadzi dystrybucj´ ˝ywnoÊci ekologicznej do sklepów detalicznych, sprzedaje Êwie˝e owoce i warzywa, a tak˝e konfekcjonuje produkty ekologiczne – głównie polskie, które sprzedaje pod markà BIO RAJ. Rzemiosło, konkursy, wystawy Prezentacji i sprzeda˝y produktów ekologicznych towarzyszyły liczne imprezy artystyczno-edukacyjne. Podczas jarmarku wyst´powały zespoły muzyczne i taneczne, odbywały si´ pokazy sportowe, a tak˝e liczne konkursy dla dzieci i dorosłych o tematyce przyrodniczej, ekologicznej i dotyczàcej zdrowego stylu ˝ycia. Prowadzono te˝ kampani´ promocyjnà „Zdrowie z naszych stawów”, zach´cajàcà do jedzenia ryb, przygotowanà przez władze gminy Brodnica, a na dziedziƒcu zamkowym czynna była ekspozycja fotografii „Pi´kno z naszych stawów”. Kolejny jarmark za rok. Tradycyjnie w ostatnià niedziel´ lipca. Warto si´ wybraç. Tekst i zdj´cia: Jolanta Zientek-Varga Brodnicy prezentował si´ tak˝e producent ekologiczny Mieczysław Babalski z Pokrzydowa koło Brodnicy, który od 1986 r. wraz z ˝onà Aleksandrà prowadzi 9-hektarowe atestowane gospodarstwo ekologiczne. Nale˝à do grona rolników, którzy rozpocz´li w Polsce produkcj´ ekologicznà, zach´cajà do tego kolejnych gospodarzy. Uprawiajà ekologiczne zbo˝a: pszenic´, orkisz, płaskurk´ i przetwarzajà je w działajàcej przy gospodarstwie Wytwórni Makaronu BIO. To tam powstajà wyÊmienite màki, kasze, płatki i oczywiÊcie makarony. Uprawiajà te˝ warzywa: marchew, buraczki, fasol´, dyni´ oraz owoce – truskawki, wiÊnie, Êliwki. W sadzie majà stare odmiany jabłoni. Hodujà dawne odmiany zwierzàt gospodarskich – kury zielononó˝ki kuropatwiane i krowy czerwone polskie. Paƒstwo Babalscy korzystajà z pakietu Rolnictwo ekologiczne PROW, za które dostajà dopłaty do produkcji rolnej. Ich zdaniem, rolnicy konwencjonalni majà wi´ksze mo˝liwoÊci korzystania z ró˝nych pakietów PROW, poniewa˝ mogà je łàczyç. Mogà jednoczeÊnie korzystaç z pakietów dotyczàcych roÊlin motylkowych, upraw poplonów, u˝ytków zielonych. Ponadto nie muszà prowadziç ucià˝liwej biurokracji oraz dokumentowaç pochodzenia nasion jak rolnicy ekologiczni. W 24 SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 WYDARZENIA Rozwój i promocja tradycyjnych produktów w Obwodzie Winnickim – polsko-ukraiƒski projekt współpracy undacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA, obok realiza- tyfikowania i dokumentacji dziedzictwa kulinarnego, a tak˝e cji zadaƒ wdro˝eniowych w ramach Programu Rozwoju Obsza- nad stworzeniem planu promujàcego region poprzez produkt tradyrów Wiejskich na lata 2007-2013 w zakresie obsługi szkoleƒ cyjny. Podczas warsztatów posłu˝ono si´ przykładem polskiego prozawodowych dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leÊnictwie oraz Po- duktu – sera koryciƒskiego. W trakcie pobytu w Polsce goÊcie z Ukrainy odwiedzili polskie remocy Technicznej w Programie Operacyjnym „Ryby”, anga˝uje si´ w inicjatywy programów pomocy zagranicznej na rzecz krajów part- giony i zapoznali si´ z działalnoÊcià trzech lokalnych grup działania nerskich. W tym roku FAPA podj´ła kolejne wyzwanie, majàce na ce- (Partnerstwo dla Ziemi Ni˝aƒskiej, Stowarzyszenie Na Rzecz Rozlu wsparcie rozwoju obszarów wiejskich i dziedzictwa kulturowego woju SpołecznoÊci Lokalnej „Mroga”, Stowarzyszenie LGD „Beskid u naszego wschodniego sàsiada – na Ukrainie. W ramach konkursu Gorlicki”). Przedstawiciele tych organizacji zaprezentowali swoje „Pomoc zagraniczna 2010” ogłoszonego przez Ministerstwo Spraw osiàgni´cia zrealizowane m.in. dzi´ki dofinansowaniu z Programu Zagranicznych, FAPA wraz z Podolskà Rolniczà Słu˝bà Doradczà – Leader oraz swoje dziedzictwo kulturowe i kulinarne, dzi´ki któremu realizuje projekt pt. „Rozwój i promocja tradycyjnych produktów rozwijajà przedsi´biorczoÊç, turystyk´ i promujà swój region. Podziew Obwodzie Winnickim”. Przyznana dotacja została przeznaczona lenie si´ przez uczestników zdobytà w Polsce wiedzà wÊród szerszego na działania szkoleniowo-informacyjne dla społecznoÊci lokalnej Ob- grona odbiorców ukraiƒskich, b´dzie mo˝liwe podczas warsztatów organizowanych na Ukrainie dla powiatów wodu Winnickiego. Obwodu Winnickiego, seminarium nt. tradyUkraina jest na poczàtku drogi zmiecyjnych produktów regionalnych i lokalnych rzajàcej do wyró˝niania i ochrony projako wizytówki rozwoju przedsi´biorczoÊci duktów tradycyjnych, w przeciwieƒstwie w regionie, połàczonego z prezentacjà ukrado Polski, gdzie rynek tych produktów iƒskich produktów tradycyjnych. rozwija si´ doÊç dynamicznie, stanowiàc Przed ukraiƒskimi beneficjentami stoi jeden z elementów promocji regionów jeszcze wiele wyzwaƒ. Ich zaanga˝owanie, i kraju oraz dodatkowe êródło dochodu aktywnoÊç i kreatywnoÊç, jakà wykazujà, dla rolników i drobnych wytwórców. przekonuje nas, ˝e region Winnicki ma barZdobycie wiedzy na temat mo˝liwoÊci dzo du˝y potencjał do budowania marki rozwoju lokalnego i regionalnego poGoÊcie z Obwodu Winnickiego na bazie produktów tradycyjnych i wykorzyprzez produkt tradycyjny, rozumiany nie podczas wizyty studyjnej w Polsce stywania ich w promocji tej cz´Êci Ukrainy. tylko jako produkt spo˝ywczy, kulinarny, ale tak˝e r´kodzieło artystyczne, powinno wskazaç beneficjentom Zidentyfikowane po raz pierwszy przez stron´ ukraiƒskà produkty Winnicczyzny, oparte na tradycyjnej recepturze zostanà przedstaukraiƒskim szans´ dla rozwoju własnych obszarów wiejskich. Niniejszy projekt pomocowy realizowany jest od kwietnia do wione w wydanym w najbli˝szym czasie przez FAPA, we współpragrudnia 2010 r. i zawiera szereg wa˝nych etapów, a wÊród nich: wi- cy z partnerem ukraiƒskim, katalogu produktów tradycyjnych z tego zyt´ studyjnà ukraiƒskich beneficjentów w Polsce, z cz´Êcià szkole- regionu. Dodatkowo opublikowana zostanie broszura zwierajàca niowo-warsztatowà w Warszawie, spotkania z lokalnymi grupami mi´dzy innymi artykuły nt. systemu rejestracji produktów regionaldziałania w regionie oraz warsztaty i seminarium podsumowujàce nych i tradycyjnych, budowania marki lokalnej/regionalnej, rozwoju przedsi´biorczoÊci, polskich doÊwiadczeƒ w zakresie rozwoju projekt na Winnicczyênie. Fundacja we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju obszarów wiejskich na bazie istniejàcego potencjału, partnerskiej Wsi zorganizowała seminarium z udziałem przedstawicieli Główne- współpracy wielu Êrodowisk i programom wsparcia. Informacje prezentowane w ramach projektu powinny wskazaç go Inspektoratu JakoÊci Handlowej Artykułów Rolno-Spo˝ywczych oraz Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego, podczas ukraiƒskim przedstawicielom samorzàdów, organizacji pozarzàdoktórego goÊcie z Ukrainy mieli okazj´ zapoznaç si´ z zagadnienia- wych i Êrodowisk lokalnych; rolnikom i przedsi´biorcom – drog´ mi zwiàzanymi z rejestracjà produktów tradycyjnych i regionalnych, do wykorzystania bogatego, choç dotychczas nie w pełni zidentyfikounijnym systemem chronionych nazw tych produktów, a tak˝e ich wanego potencjału produktów tradycyjnych Winnicczyzny oraz porolà w zachowaniu dziedzictwa kulturowego regionu i w rozwoju zwoliç na przeniesienie polskich i europejskich doÊwiadczeƒ na grunt agroturystyki. Delegacj´ z Ukrainy bardzo interesowały zagadnienia ukraiƒski. Na zakoƒczenie nale˝y podkreÊliç, ˝e realizacja niniejszego przedkontroli i jej poszczególne etapy zgodnoÊci produkcji ze specyfikacjà, które zostały omówione na przykładzie oscypka. Eksperci si´wzi´cia prowadzonego przez Fundacj´ Programów Pomocy dla Rolz Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego skupili si´ nictwa FAPA, wpisuje si´ w zakres wsparcia działaƒ na rzecz integracji na europejskich oraz polskich doÊwiadczeniach w identyfikacji pro- europejskiej skierowanej do beneficjentów ukraiƒskich – wspólnej wyduktów, ich promocji oraz zwiàzku produktów tradycyjnych z roz- miany doÊwiadczeƒ, wzajemnego poznawania kultur i bogatego dziewojem agro i ekoturystyki. Szczególne znaczenie dla ukraiƒskich dzictwa obu krajów. beneficjentów odegrały warsztaty, podczas których zastanawiano si´ Barbara Kucharska wspólnie nad marketingiem produktów lokalnych, sposobami idenFundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA F Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA 25 WYDARZENIA Nagrody dla Lokalnych Grup Działania W ogólnopolskim konkursie na najlepszy projekt promujàcy region za pomocà produktu tradycyjnego lub regionalnego, ogłoszonym przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, II miejsce zaj´ła Ostrzeszowska Lokalna Grupa Działania, zgłaszajàc do konkursu Ogólnopolski Festiwal Pasztetników i Potraw z G´si w Ostrzeszowie. W dniach 18-19 wrzeÊnia odb´dzie si´ V edycja tego festiwalu. Zapowiada si´ bardzo bogato, uczestnictwo zgłaszajà pasjonaci z całej Polski i z Unii Europejskiej. Pomysłodawcà i zało˝ycielem Ostrzeszowskiej Lokalnej Grupy Działania i Ogólnopolskiego Festiwalu Pasztetników i Potraw z G´si w Ostrzeszowie jest Witold Wróbel. I miejsce w konkursie zaj´ła Lokalna Grupa Działania Zakole Dolnej Wisły, za m.in. Festiwal Smaku w Grucznie, która na dzieƒ dzisiejszy zaprzyjaêniła si´ z OLGD i b´dzie wspierała konkurs na najlepszà nalewk´ ziemi ostrzeszowskiej, dzielàc si´ wieloletnim doÊwiadczeniem własnego festiwalu w Grucznie i prezentujàc słynne ju˝ w Polsce nalewki Hieronima Bła˝ejaka. MyÊl´, ˝e udało nam si´ dzi´ki temu wydarzeniu godnie zaprezentowaç dorobek kulturalny Podtatrza, a tak˝e zacieÊniç partnerstwo lokalne, krajowe i mi´dzynarodowe w zakresie promocji produktów regionalnych. NawiàzaliÊmy współprac´ tak˝e z Ministerstwem Rolnictwa oraz urz´dami marszałkowskimi siedmiu województw, które równie˝ zaprezentowały si´ na targach przywo˝àc producentów ze swoich terenów – powiedział Krzysztof Król-Łegowski, Dyrektor Tatrzaƒskiej Agencji Rozwoju, Promocji i Kultury. Europejskie Targi Produktów Regionalnych otrzymały wsparcie z Norweskiego Mechanizmu Finansowego w ramach programu „KULTURA? TAK! Promocja dziedzictwa kulturowego jako czynnik zrównowa˝onego rozwoju lokalnego Podtatrza”. Wielka promocja produktów regionalnych pod Tatrami W dniach 5-8 sierpnia w Zakopanem odbyły si´ Europejskie Targi Produktów Regionalnych. Twórcy ludowi prezentowali swoje rzemiosło i kunszt artystyczny, a mo˝liwoÊç degustacji ró˝norodnych produktów regionalnych, były magnesem przyciàgajàcym rzesz´ uczestników. Andrzej Gàsienica Makowski, Starosta Powiatu Tatrzaƒskiego, Janusz Majcher, Burmistrz Miasta Zakopane, Henryk Wujec, Prezes Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego, Dariusz Goszczyƒski, – zast´pca dyrektora Departamentu Rynków Rolnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi na seminarium dotyczàcym produktów regionalnych pisach podatkowych oraz o formach oraganizacji producentów – grupach producentów. Poruszane zagadnienia sà komentowane licznymi przykładami, a Poradnik jest tak˝e bogato ilustrowany. Poradnik jest bezpłatny, mo˝na go otrzymaç pocztà lub odebraç w Fundacji dla Polski. W tym celu nale˝y przysłaç mail na adres: [email protected] podajàc swoje imi´, nazwisko, telefon kontaktowy i w kilku słowach dlaczego chciałabym/chciałbym otrzymaç Poradnik. undacja dla Polski wydała w marcu 2010 r. Poradnik dla producentów na temat tradycyjnych i regionalnych produktów wysokiej jakoÊci we Wspólnej Polityce Rolnej. Poradnik zawiera informacje o zasadach europejskiej rejestracji produktów tradycyjnych i regionalnych, o krajowych i europejskich przepisach obowiàzujacych przy wytwarzaniu i sprzeda˝y ˝ywnoÊci regionalnej i tradycyjnej, mo˝liwych odst´pstwach od wymagaƒ produkcyjnych, wynikajàcych z charakteru wytwarzanej ˝ywnoÊci i formy sprzeda˝y, o prze- F 26 SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 24-25 przyjedz:Smak i tradycja 6-09-10 15:59 Strona 24 PRZYJEDè, ZOBACZ, POSMAKUJ Restauratorzy W Zamku Ksià˝àt Pomorskich w Szczecinie w wie˝y wi´ziennej, w cz´Êci gdzie była katownia i karcer, obok opery, miał byç bufet. Powstała restauracja. Za zgodà dyrektora opery, Warcisława Kunca, otrzymała nazw´ „Na Kuncu korytarza”. Restauracja składa si´ z dwóch cz´Êci: głównej mieszczàcej 45 osób i drugiej, z lo˝ami 5-8 osobowymi w cz´Êci korytarzowej, równie˝ na 45 osób. W pierwszej jest 100-letnie lustro, na którym składajà swoje podpisy artyÊci np. Chuck Mangione, Krzysztof Kolberger czy Fiorenzza Cossotto. Do „Na Kuncu korytarza” przychodzà stali goÊcie, lubiàcy tutejsza kuchni´ i wn´trza z gotyckim sklepieniem. O to, aby były oryginalne zadbał Ryszarda Kaji – jeden z najlepszych scenografów polskich. Latem restauracja zaprasza na dziedziniec menniczy. Tym ciekawym miejscem rzàdzà Beata i Bolek Sobolewscy. Restaurator to nie zawód, ale pasja – twierdzi Bolek Sobolewski. Córka mu przytakuje. Ich restauracja jest znana w Szczecinie i poza jego granicami. Tu przyje˝d˝a si´ na Êledzie – przystawk´ w wielu postaciach, i na zup´ „Ksi´˝na Anna Jagiellonka na sandaczu”. I to, i to – niebo w g´bie. Jak to si´ dzieje, ˝e muzyk-perkusista zostaje restauratorem? Gdzie tkwi przyczyna zmiany zainteresowaƒ z budowy sztucznych raf i oczyszczania wody na przygotowywanie receptur daƒ wszelakich, od przystawek do deserów? Trzeba byç, rzeczywiÊcie, entuzjastà kucharzenia, aby, diametralnie zmieniç swoje ˝ycie. KtoÊ powie: „wielka filozofia! Przecie˝ ka˝dy z nas jest po trosze kucharzem”. Prawda, ale trzeba byç odkrywcà i entuzjastà, aby byç kucharzem doskonałym. Nie sztuka gotowaç, sztukà jest robiç to dobrze i w swoim własnym, niepowtarzalnym stylu. W „Na Kuncu korytarza” obowiàzuje kuchnia polska i kontynentalna. Bazujaca na Êwie˝ych produktach dobrej jakoÊci. W menu sà dania z domowych przepisów. Na przykład delicje rakowe: ogony raków z białym winem i koprem czy zupa rakowa. Sà biusty kacze, pol´dwica w sosie kurkowym, szynka z dzika, sernik pani Wacławy (Sobolewskiej), sorbet z czarnej porzeczki z mietà … No i podaje si´ ryby w wielu postaciach. Bo w Szczecinie muszà byç ryby! Jest jesiotr, mi´tus, dorada. Ale te˝ sà pietrosz z jeziora Nazaret i kurzypiór z Morza Âródziemnego. Królujà Êledzie! I „Klub Êledzio˝erców”. To zacne grono niezrównanych smakoszy Êledzi, spotykajàce si´ dwa razy w roku. Ka˝dy z jego uczestników przygotowuje Êledzie wg własnego przepisu, nast´pnie danie podlega degustacji. JeÊli zyska akceptacj´, zostaje włàczone do „Kolekcji Êledzo˝erców”. W restauracji pracuje 14 osób. Kadra jest stała. W kuchni, od 10 lat rzàdzi ten sam Darek Majewski. Bolek Sobolewski eksperymentuje, tworzàc nowe dania na bazie starych lub tych, które – poBeata Sobolewska pilnuje, aby ka˝dy tryb, tej dobrze naoliwionej maszyny-restauracji, pracował bez zarzutu. A jej córka Pola, dzieci´ wprawdzie nieletnie, razem z dziadkiem zjada Êledziowe mlecze. Bo wie co dobre. Chyba roÊnie kolejne pokolenie restauratorów. Gra˝yna Kurpiƒska Mała kolekcja Êledzio˝erców Âledziki nami´tnoÊci z imbirem, gorczycà i cebulà 60g Cymes Êledziowy, czyli Êledzie z majerankiem i czosnkiem 70g Âledê w sherry – finezja smakowitoÊci 80 g Filet Êledziowy w oleju lub Êmietanie z cebulà 150g Âledê a’la KwaÊniewski w biało-czerwonym pikantnym sosie 150g Matjasowy tatar z cebulkà, jabłkiem i koperkiem w ciepłej grahamkowej bułce 150g Âledzie w miodzie ze Êwie˝ym imbirem 70g Âledê „na golasa” na goràcym ziemniaku z rumianà cebulkà 100g /80g Oryginalny matjas – Êledê dziewiczy z sałatkà ziemniaczanà 90/50g 24 SMAK I TRADYCJA 9 zł 9 zł 12 zł 12 zł 12 zł 16 zł 12 zł 15 zł 18 zł Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 24-25 przyjedz:Smak i tradycja 6-09-10 15:59 Strona 25 PRZYJEDè, ZOBACZ, POSMAKUJ Ryby w ka˝dej postaci Restauracja istnieje w tym budynku i przy tym placu od 100 lat. Najpierw była tu tawerna, ulubione miejsce „układaczy ładunku”, schtaurów z niedalekiego portu. Potem przychodzili tu szczeciƒscy mieszczanie. Było elegancko, w dobrym stylu, smacznie. Po wojnie restauracja przechodziła ró˝ne koleje losu. Najpierw jako „Staropolska” była taka, jak inne knajpy w portowym mieÊcie, potem przej´ła jà Centrala Rybna, aby w latach 70-tych otworzyç „Chifa”. To była restauracja, o której mówiono w całej Polsce. Jadàc do Szczecina nale˝ało znaleêç czas na obiad w „Chifie”. Âwie˝e ryby były podstawà menu. Te w zupie, panierowane i saute. I ja tam byłam i ryby jadłam. Od 30 lat w „Chifie” pracuje Lilia Boroƒ. KiedyÊ kierowniczka, dzisiaj szefowa, jeszcze niedawno dzier˝awca, dzisiaj właÊcicielka lokalu. Jej mà˝, Andrzej, tworzy przepisy, bo na rybach i daniach rybnych zna si´ jak mało kto. Potrawy według tych receptur przygotowuje szef kuchni Robert Mikołajczyk. W „Chifie” pracuje 12 osób. „Chif” jest restauracjà rybnà. Samych potraw rybnych w karcie jest ponad 100. Ryby mo˝na zjeÊç w ró˝nych postaciach, cz´sto fantazyjnych o wyrafinowanym wyjàtkowym z dodatkiem koncentratu pomidorowego, boczku w´dzonego, papryki. Danie smaczne, po˝ywne i tanie. – Utrzymanie restauracji rybnej kosztuje wi´cej ni˝ „normalnej. – mówi pani Lilia – Drogie sà surowce, bo ryba musi byç Êwie˝a. Nie wolno jej przechowywaç, bo traci na smaku. A nasze menu to w 80. procentach dania rybne. Ratujemy si´ cateringiem. Urzàdzamy przyj´cia okolicznoÊciowe. Robimy kiermasze bo˝onarodzeniowe. Mo˝na na nich kupiç zarówno dania wigilijne, jak i Êwiàteczne. Cieszà si´ ogromnà popularnoÊcià. Podobnie jak wielkanocne. Ludzie nie majà czasu, dlatego wola kupowaç gotowe potrawy, ni˝ je samemu przygotowywaç. Od kilku lat w restauracji, mi´dzy godzinà 11.00 a 16.00 mo˝na zjeÊç obiad domowy. Prawie połow´ menu stanowià dania rybne, cieszàce si´ powodzeniem u stałych klientów. W jadłospisie jest te˝ „segedyƒska zupa gulaszowa”, za jedyne 7 zł. Jedzàc mo˝na syciç wzrok kolekcjà specjalnie preparowanych, pi´knych okazów ryb oraz kolekcjà niezwykłych muszli. Gra˝yna Kurpiƒska smaku. Sà Êwie˝e ostrygi, mał˝e, homary, raki. Mo˝na tu zjeÊç ka˝dà ryb´, z wyjàtkiem płotek i leszczy. Nie dlatego, ˝e pospolite, ale zbyt oÊciste. Nie lubià ich konsumenci. W menu sà za to m.in. sandacz w dwóch smakach, filet z dorsza, halibuta, suma, jesiotra, łososia, sà ryby grillowane, gotowane i sma˝one. Ale hitem restauracji jest zupa rybna, zwana segedyƒska zupà gulaszowà. WymyÊlona prawie 40 lat temu, nie wiadomo skàd wzi´ła swoja nazw´. Przyrzàdza si´ jà z fileta z dorsza lub morszczuka i z rosołu wołowego Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA 25 26-27 pomysl:Smak i tradycja 6-09-10 22:25 Strona 26 WYDARZENIA ok 2010 przyniósł Polskiej Izbie Produktu Regionalnego i Lokalnego zmiany. Przede wszystkim ma nowà siedzib´. Dzi´ki wsparciu Urz´du Dzielnicy Warszawa-ÂródmieÊcie od maja mamy sympatyczny, poło˝ony w powiÊlaƒskim parku lokal. Naszymi sàsiadami sà inne organizacje pozarzàdowe. Nie musimy – wreszcie – korzystaç z uprzejmoÊci urz´dów, aby Zarzàd czy Rada mogły spokojnie i w dobrych warunkach obradowaç. Mamy, gdzie przyjàç goÊci i interesantów. Nareszcie mo˝emy pomieÊciç wszystkie dokumenty, a liczne dowody uznania dla Izby znalazły godne miejsce. A˝ chce si´ pracowaç! R Walny Zjazd Członków Izby, czerwiec 2010 Nasi członkowie zdobywajà wiele nagród, tak˝e w konkursie „Nasze Kulinarne Dziedzictwo”. Jan Fołta z Markowej prezentuje nagrodzonà, wybornà suchà kiełbas´. Członkowie Izby uczestniczyli w kiermaszach i targach, na których sprzedawali swoje produkty tradycyjne i regionalne przywiezione z ró˝nych zakàtków Polski. Warte wspomnienia sà: Wielkanocny Kiermasz na Floriaƒskiej i uznanie jakie zdobył stół wielkanocny, na którym swoje produkty wyeksponowali izbowi producenci. Majowy kiermasz, na tej samej ulicy w Warszawie, był du˝y i mokry – na szcz´Êcie deszcz i wiatr nie popsuły imprezy. Po raz pierwszy odbył si´ niewielki kiermasz w trakcie Âwi´ta Ulicy Smolnej. Tym razem wystawcom towarzyszył upał, a mo˝e raczej ˝ar lejàcy si´ z nieba od rana do wieczora. Po raz pierwszy te˝ członkowie Izby uczestniczyli w imprezie na ulicy Zàbkowskiej „KULmixTURA”. Prezentowano kulinaria z ró˝nych zakàtków Êwiata, materialne wyroby regionalne i muzyk´. Znakomicie w ten klimat wpisały si´ polskie produkty tradycyjne i regionalne zarówno spo˝ywcze, jak Na walnym Zjeêdzie. Siedzà od lewej: Grzegorz Russak, Przewodniczàcy Rady, Henryk Wujec, Prezes Zarzàdu i Dariusz Goszczyƒski, Zast´pca Dyrektora Departamentu Rynków Rolnych MRiRW 26 i materialne: bi˝uteria, koronki, drobiazgi kuchenne. Tym razem było słonecznie, choç chłodno i tłumnie. 2 lipca odbyło si´ Walne Zgromadzenie PIPRiL. Dotychczasowy Zarzàd uzyskał absolutorium finansowe i merytoryczne. Obecni na „walnym” członkowie Izby zgłosili uchwał´ o przedłu˝enie kadencji Zarzàdu do czasu, kiedy odb´dzie si´ nadzwyczajne walne zgromadzenie, którego zadaniem b´dzie przeprowadzenie zmian w statucie, potrzeb´ których zgłosili nasi członkowie. Termin Zjazdu zostanie ustalony w drugiej Polowie wrzeÊnia br. Członkowie Izby z całego kraju swoje wyroby prezentujà i promujà jeszcze w inny sposób – na organizowanych przez Izb´ degu- Czlonkowie Zarzàdu w nowej siedzibie stacjach. Towarzyszà one konferencjom i sympozjom. W trakcie konferencji „Âwiatowy Dzieƒ WłasnoÊci Intelektualnej” zostały zaprezentowane produkty, które posiadajà i oczekujà na unijne znaki ˝ywnoÊci wysokiej jakoÊci. Na sympozjum „Produkty tradycyjne w zrównowa˝onym rozwoju” uczestnicy smakowali produkty i potrawy, wpisane na ministerialnà List´ Produktów Tradycyjnych. Natomiast konferencji medialne, na którym był promowany Znak „JakoÊç Tradycja” towarzyszyły specjały posiadajàce lub ubiegajàce si´ o ten znak. Coraz wi´kszym zainteresowaniem cieszy si´ nasz system „JakoÊç Tradycja”. W ostatnich miesiàcach zło˝onych zostało kilkadziesiàt nowych wniosków o przyznanie tego znaku. Jest to zwiàzane z uruchomieniem mechanizmów finansowych PROW, wspierajàcych uczestnictwo rolników w systemach jakoÊci ˝ywnoÊci oraz grupy producentów chcàcych promowaç swoje jakoÊciowe wyroby. SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 26-27 pomysl:Smak i tradycja 6-09-10 22:25 Strona 27 X LAT KONKURSU Pomysł troch´ pod pràd W 2000 roku ju˝ ponad 10 lat cieszyliÊmy si´ swobodà gospodarczà i z entuzjazmem przyjmowaliÊmy nowe smaki, modele, wzorce zachowaƒ. Były dla nas synonimem dobrobytu, wolnoÊci wyboru, luksusu. Nie zapomn´ w tych pierwszych latach zapachu daƒ kuchni orientalnej, wczeÊniej dost´pnych tylko w czasie wyjazdów za granic´. A˝ tu nagle, niemal na ka˝dym rogu wyrastaç zacz´ły na pot´g´ bary, kawiarnie, małe knajpki z szybkim i nowym dla nas jedzeniem. I tak si´ zacz´ła era „fast foodów” w jadłospisie przeci´tnego Polaka. I wtedy właÊnie, w redakcji „Gospodyni”, jakby pod pràd zrodził si´ pomysł promowania rodzimych tradycji kulinarnych. Zamysł nasz wziàł si´ nie tylko z ch´ci dokumentowania i ochrony naszego dziedzictwa kulinarnego. Zacz´ły si´ czasy trudne dla niewielkich gospodarstw rolnych i małych, lokalnych firm spo˝ywczych. Te pierwsze nie nadà˝ały za wielkoprzemysłowym rolnictwem, a te drugie oddawały pole wielkim koncernom spo˝ywczym i handlowym, z pot´˝nym kapitałem, zapleczem logistycznym i… zunifikowanymi recepturami. WyruszyliÊmy wi´c na poszukiwanie zapomnianych cz´sto rodzimych smaków, wierzàc ˝e pomogà one wielu naszym czytelnikom znaleêç pomysł na dodatkowe êródła dochodu, ˝e pomogà małym lokalnym piekarniom, masarniom czy mleczarniom zachowaç starych klientów a nawet zdobywaç nowych. Nie było łatwo wypromowaç w tych pierwszych latach nasze regionalne i tradycyjne produkty. Boom na kuchni´ regionalnà jeszcze nie przyszedł, nie było szaleƒstwa w telewizji, nie odbywały si´ „festiwale smaków” ani publiczne pokazy kulinarne z udziałem celebrytów. Gotował wtedy ten, kto to umiał i lubił, a nie dla sławy i poklasku. Pomysł nasz spotkał si´ ze zrozumieniem Fundacji Fundusz Współpracy, która przyznała redakcji Êrodki na zorganizowanie pierwszej edycji konkursu i zakup nagród, a potem wspierała nas za poÊrednictwem kierowanego przez Marka Gàsiorowskiego Programu AgroSmak. Redaktor Jan Zwoliƒski z Programu I Polskiego Radia promował nas na antenie, a dr Aleksandra Swuliƒska-Katulska z Uniwersytetu Rolniczego w Poznaniu i dr Barbara Ogrodowska z Muzeum Etnograficznego w Warszawie wspomagały nas swà fachowà wiedzà. I to była pierwsza Kapituła naszego konkursu. Szcz´Êliwie przetrwaliÊmy w tym składzie do dziÊ, od pierwszej edycji Patronem Honorowym konkursu jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. A potem potoczyło si´ jak lawina. Finały w ka˝dym regionie, zwieƒczone Wielkim Finałem z wr´czaniem „Pereł”. Wprowadzenie produktów regionalnych na Targi Poznaƒskie – najpierw na Farm, a od dwóch lat na Food. Powstała Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego, zało˝ona przez naszych laureatów. Od pi´ciu lat to Izba właÊnie jest głównym organizatorem konkursu. Izba zawarła porozumienie ze Zwiàzkiem Województw RP, który stał si´ naszym partnerem. Dzi´ki temu bardzo mocno włàczyły si´ do konkursu, tak˝e z pomocà finansowà, urz´dy marszałkowskie ze wszystkich regionów. W wielu z nich trwa cicha rywalizacja o liczb´ wystawionych produktow. Na razie wszelkie rekordy bije Lublin (w ka˝dej edycji wystawianych jest tu ponad 100 produktów). Tu˝ za nim plasuje sie Podkarpacie, a ostatnio bardzo aktywnie promuje swoje kulinarne dziedzictwo – tak ró˝norodne, bo przywiezioSierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 ne z wielu stron – Pomorze Zachodnie. Chciałabym w tym miejscu podzi´kowaç naszym partnerom w regionach: urz´dom marszałkowskim i oÊrodkom doradztwa rolniczego, a zwłaszcza ich specjalistkom, bez których pracy konkurs ten nie nabrał by takiego rozmachu. Receptury zastane łàczà si´ w całej Polsce ze smakami przywiezionymi w barwnà mozaik´ smaków, zapachów, historii i tradycji. W ró˝nych zakàtkach Polski mieszkajà nasi laureaci, a wÊrod nich ponad setka tych nagrodzonych „Perłami”, tworzàc pi´knà ko- li´ kulinarnego dziedzictwa. Od czasu gdy weszliÊmy do Unii, polska tradycyjna ˝ywnoÊç ma mo˝noÊç uczestniczenia w unijnych systemach jakoÊci ˝ywnoÊci. Kto pierwszy zło˝ył wnioski do Brukseli? Nasi laureaci. Cz´sto Êledz´ ich losy i z radoÊcià widz´, jak wielu z nich zakłada i rozwija szerszà działalnoÊç, wytwarzajàc coraz to nowe specjały. Ciesz´ si´, ˝e z naszej inspiracji powstały wokół produktów grupy i stowarzyszenia, działajàce wspólnie. Ciesz´ si´, ˝e w konkursie bierze udział coraz wi´cej małych, lokalnych zakładów, ˝e ich klienci cenià wypiekane przez nich chleby i wytwarzane tradycyjnie masło, w´dliny, przetwory. Ten konkurs był dla mnie wspaniałà lekcjà polskiej tradycji kulinarnej, których mogłam posmakowaç osobiÊcie w postaci ponad 5000 tysi´cy regionalnych przysmaków. I za to Wam dzi´kuj´, Drodzy Uczestnicy. SMAK I TRADYCJA Izbella Byszewska 27 X LAT KONKURSU OCZAMI KAPITUŁY Co dalej? Podró˝ pełna niespodzianek Kiedy dziesi´ç lat temu wyruszyliÊmy w długà podró˝, by otwieraç drzwi naszej narodowej spi˝arni, nie przypuszczaliÊmy jakie nas czekajà wspaniałe niespodzianki. Okazało si´, ˝e pomimo wielu lat ekspansji przemysłowej ˝ywnoÊci, JAN ZWOLI¡SKI zamki drzwi tych spi˝arni wcale nie zardzewiały. Co wi´cej, zachowanych zostało w ludzkiej pami´ci wiele wspaniałych przepisów, a jeÊli pami´ç zawodziła gospodynie, wyszukiwały w szufladach przepisy zanotowane odr´cznie przez przodków na po˝ółkłych kartkach, w nierzadko podniszczonych zeszytach. Na pomysł zorganizowania ogólnopolskiego Konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo” wpadła redaktor Izabella Byszewska, która do współpracy zaprosiła Redakcj´ Rolnà I programu Polskiego Radia oraz Fundacj´ Fundusz Współpracy. WiedzieliÊmy od poczàtku, , ˝e niewiele uda nam si´ zrobiç bez specjalistów z oÊrodków doradztwa rolniczego. Wiele zidentyfikowanych i nagrodzonych specjałów znalazło si´ w ofercie rynkowej. Na ró˝nego rodzaju kiermaszach, festynach, ale tak˝e sklepach czy pasa˝ach organizowanych w sklepach mo˝na kupiç produkty, które były po raz pierwszy zaprezentowane na Konkursie „Nasze Kulinarne Dziedzictwo”. Wszystkie znalazły si´ na LiÊcie Produktów Tradycyjnych, prowadzonej przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wielu naszych laureatów przebiło si´ przez trudne procedury i ich produkty wpisane zostały do rejestru produktów chronionych w Unii Europejskiej. Poczàtki były skromne Wszyscy, którzy towarzyszà nam w tym wspaniałym przedsi´wzi´ciu pami´tajà jak na poczàtku było skromnie. Pierwszy Finał i na stołach w regionach pojawiało si´ zaledwie po kilkanaÊcie produktów. Od razu zgadliÊmy dlaczego. To spowodowała nadal jeszcze gł´boko tkwiàca u wielu kobiet niewiara, ˝e ju˝ nie ma powrotu do naszych narodowych specjałów. Na szcz´Êcie szybko t´ barier´ pokonaliÊmy. Ukonstytuowała si´ Krajowa Kapituła konkursu, w której skład weszli: Izabella Byszewska (redakcja „Gospodyni”), Marek Gàsiorowski (Fundacja Fundusz Współpracy, Program AgroSmak), Barbara Ogrodowska (Paƒstwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie), Aleksandra Swuliƒska-Katulska (Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu) i Jan Zwoliƒski (Polskie Radio Program I). W tym zespole pracujemy do dziÊ. Na finałach regionalnych do Kapituły Krajowej dołàczali eksperci z oÊrodków doradztwa rolniczego, urz´dów marszałkowskich, muzeów etnograficznych, szkół gastronomicznych, organizacji pozarzàdowych. Konkurs si´ rozwijał, a ka˝dy kolejny Finał przynosił coraz wi´kszà ofert´ regionalnych i tradycyjnych produktów. Rekordy biły nie tylko województwa o ugruntowanej przez wieki tradycji: podkarpackie, lubelskie, pomorskie, podlaskie, ale tak˝e te, w których smaki, receptury, umiej´tnoÊci przyjechały z ludêmi, którzy z ró˝nych powodów tam si´ osiedlili, jak zachodniopomorskie, opolskie czy dolnoÊlàskie. Dla jurorów moment oceny to tak˝e wielkie prze˝ycie emocjonalne. No bo jak tu wybraç i nagrodziç ten jeden wybrany chleb, kiedy kilkanaÊcie innych zgłoszonych do oceny tak˝e zasługuje na najwy˝sze pochwały? Uwa˝nie wpatrzone w nas oczy szukały odpowiedzi na pytanie czy my rozumiemy, ˝e prezentowany produkt to coÊ wyjàtkowego, ˝e w tym produkcie jest nie tylko praca, umiej´tnoÊci, tradycja, ale tak˝e pami´ç smaku. DziÊ, po 10 latach, kiedy obchodzimy jubileusz Konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo” mog´ chyba powiedzieç, ˝e po ocenie ponad pi´ciu tysi´cy produktów, nagrody przyznane zostały sprawiedliwie. 32 Sàdz´, ˝e z okazji Jubileuszu i naszej batalii o odtworzenie i zachowanie dziedzictwa kulinarnego naszych przodków, mo˝emy powiedzieç, ˝e wspólnie wykonaliÊmy wielkà prac´. Teraz jest pora, by efekty konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo” skonsumowały w wi´kszym ni˝ dotychczas stopniu restauracje, zajazdy, karczmy, gospody, ale tak˝e hotele czy gospodarstwa agroturystyczne i ró˝nego rodzaju obiekty Êwiadczàce usługi turystyczne, a poło˝one na terenach wiejskich. Kolejnym etapem b´dzie zbudowanie nowoczeÊnie funkcjonujàcego rynku produktów tradycyjnych, przygotowanie dla nich oferty eksportowej, a tak˝e uwzgl´dnienie potrzeb tego rynku oraz potrzeb producentów w rozwiàzaniach instytucjonalnych i prawnych Ludzie i smaki wspomnienia Starego Jurora Z konkursem „Nasze Kulinarne Dziedzictwo” jestem zwiàzany od samego poczàtku. Od czasu gdy go tworzyliÊmy – to MAREK GÑSIOROWSKI wtedy zostałem członkiem Jury i Kapituły tego Konkursu. A było to dawno, bo przecie˝ pierwsza edycja odbyła si´ w roku 2000. Przypominam, ˝e było to cztery lata przed wejÊciem Polski do Unii Europejskiej i prawie pi´ç lat SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 X LAT KONKURSU przed pojawieniem si´ w Polsce pierwszych uregulowaƒ prawnych w tej dziedzinie. I zacz´ło si´. Od koƒca czerwca do poczàtku wrzeÊnia, co roku, odbywały si´ finały regionalne konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo” we wszystkich województwach. I tak przez dziesi´ç lat. Oj, było gdzie jeêdziç i było co smakowaç. Ale co z tego pozostało we wspomnieniach Starego Jurora? Lata Pierwsze To lata odkrywania tego rodzaju produktów, o których wiedzieliÊmy, ˝e sà, ale mało kto o nich mówił. To lata poznawania ludzi posiadajàcych pasj´ ich wytwarzania i przekonanie, ˝e warto wytwarzaç je tradycyjnie, i ˝e – wreszcie – pojawiła si´ okazja ich pokazania. To lata dyskusji z producentami o walorach i tradycji prezentowanych w konkursie produktów. To dyskusje, czy np. dodatek Vegety do przepisu babci to ju˝ tradycja, czy zwykła łatwizna. W pami´ci pozostały tak˝e takie finały wojewódzkie, w czasie których przedstawiono do konkursu (i do degustacji), ponad 100, a czasem i 180 ró˝nego rodzaju produktów. To były wyzwania, bo przecie˝ mo˝na było przyznaç tylko kilkanaÊcie nagród… Lata Ostatnie To ciàgłe zadziwienie, ˝e ani produktów nie ubywa, ani uczestników nie brakuje. To satysfakcja z udziału coraz wi´kszej liczby małych zakładów przetwórczych, bioràcych udział w Konkursie. To lata spotkaƒ z ludêmi, którzy po raz kolejny, prawie ju˝ jak przyjaciele, spotykajà si´ na kolejnym regionalnym finale Konkursu. I jeszcze te sympatyczne i uroczyste spotkania w czasie Wielkiego Finału na Polagrze w Poznaniu, w czasie wr´czania „Pereł”, tej honorowej nagrody Konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo”. Przez te 10 lat najbardziej sobie ceniłem kontakty, spotkania i rozmowy z ludêmi; tymi którzy prezentowali swoje produkty. Udział w jury Konkursu to była okazja do spotkaƒ i rozmów z niesamowitymi, wspaniałymi ludêmi. To mo˝liwoÊç dyskusji z nimi o ich pasji, o ich produktach, o ich pami´ci tego co z tradycyjnej ˝ywnoÊci warto zachowaç, zawsze majàc mo˝liwoÊç degustacji tego, o czym rozmawiamy. Ale, zawsze jest jakieÊ ale… Ja i tak, t´skni´ i ciàgle b´d´ t´sknił do dobrych podpłomyków, których w Konkursie coraz mniej, a ja je tak lubi´. Czy˝by zostały ostatecznie zapomniane? Zmienił ÊwiadomoÊç, pobudził aktywnoÊç Dziesiàta edycja konkursu Nasze Kulinarne Dziedzictwo, którego jurorem jestem od poczàtku, kojarzy mi si´ przede wszystkim z ogromnà zmianà jaka nastàpiła w stosunku samorzàdów i wszelkich urz´dów do produktu tradycyjnego i regionalnego. Samorzàdowcy i urz´dnicy nie rozumieli „o co chodzi z tym produktem”, jakie prawa zastosowaç, z której cz´Êci bud˝etu przeznaczyç pieniàdze. Mo˝e dlatego, ułatwiajàce działalnoÊç zaSierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 OCZAMI KAPITUŁY rzàdzenia, dotyczyły du˝ych piekarni, przetwórni, masarni. A te małe – prowadzone „z dziada na wnuka” przez t´ samà rodzin´ – znikały. Nie odró˝niano produktu od potrawy tradycyjnej, nikt – no mo˝e z wyjàtkiem specjalistek z oÊrodków doradztwa rolniczego – nie rozumiał, jaka jest mi´dzy nimi ró˝nica. Nie było te˝ Listy Produktów Tradycyjnych, która pomogłaby wyszukiwaç i chroniç tradycyjne specjały. ALEKSANDRA JedenaÊcie lat temu narodziła si´ SWULI¡SKA-KATULSKA idea konkursu i jej konsekwentna realizacja przyniosła w tej kwestii ogromne zmiany. W pierwszych latach prezentowane na finałach niektóre produkty były „udoskonalane”: zamiast jabłka i cebuli do smalcu dodawano pieczarki, zamiast ziół – „Veget´”, sałatki czy w´dliny ozdabiano ananasem, obcym polskiej tradycji kulinarnej,… mam wiele takich przykładów. GdzieÊ gin´ły tradycyjne składniki i receptura, znikały na rzecz nowych smaków. Tak było szeÊç, pi´ç lat temu. Ale te˝ bywało inaczej: w jednej z pierwszych edycji Konkursu pojawili si´ wytwórcy, którzy z rolnika, produkujàcego tylko dla rodziny tradycyjny produkt z równie tradycyjnych surowców, zacz´li przekształcaç si´ w właÊciciela małej masarni, przetwórni czy piekarni. Takà osobà jest np. pan Stefan Słociƒski. Najpierw był tylko rolnikiem, który hodował Êwinie i wytwarzał wyroby dla domowników z mi´sa jednej, a reszt´ Êwiƒ sprzedawał. Dzisiaj jest właÊcicielem przydomowej masarni, z której wychodzà znakomite w´dliny, znane nie tylko w Wielkopolsce. Tak było z piekarnià pana Nowaka. Takà samà drog´ odbyła Izabela Płonka, produkujàca soki „Teso” bez konserwantów. Miarà jej sukcesu jest, ˝e dzisiaj ma a˝ 1000 odbiorców. Konkurs ma jeszcze inne zasługi. Szczególnie wa˝ne jest zawiàzanie si´ współpracy mi´dzy mieszkaƒcami wsi. Znajdujàce si´ w niej jedno czy wi´cej gospodarstw agroturystycznych, ch´tnie korzysta z tego, co wytwarza reszta wsi. Laureatki, głównie te z kół gospodyƒ wiejskich, im właÊnie sprzedajà swoje konfitury, d˝emy i inne przetwory warzywno-owocowe oraz sery czy chleb. Kobiety uwierzyły, ˝e ich wyjàtkowy produkt daje mo˝liwoÊç dodatkowych dochodów. Stały si´ tego Êwiadome. Konkurs jest wcià˝ poszukujàcy. Z ludzkiej pami´ci, starych zeszytów, rozsypujàcych si´ kartek wydostajà si´ tradycyjne, unikatowe, cz´sto zapomniane produkty i potrawy z tradycyjnà recepturà, surowcami i metodà wytwarzania. Nagrodzeni – szczególnie posiadacze nagrody „Perła” – rozwijajà si´, o czym ju˝ wspomniałam, ale te˝ dbajà o mark´ i jakoÊç swoich wyrobów. Niepotrzebna jest urz´dowa kontrola. Cz´Êciowo takà rol´ pełni Êwiadomy konsument. Na kiermaszach, targowiskach, festynach i w coraz wi´kszej liczbie specjalistycznych sklepów szuka tego, co lubi, co nieraz pami´ta z dzieciƒstwa. Gdyby dzisiaj zapytaç urz´dnika samorzàdowego czy paƒstwowego co to jest produkt tradycyjny, odpowie bez namysłu. Działania, które prowadzà gmina, powiat czy województwo w promowaniu produktu sà nie do przecenienia. I to uwa˝am za istotny sukces Konkursu. Tak jak i to, ˝e lista produktów wcià˝ – mimo upływu lat – roÊnie, a z nià ich dobra jakoÊç. SMAK I TRADYCJA 33 34-35 dolny_kujpom:Smak i tradycja 6-09-10 9:55 Strona 34 DOLNOÂLÑSKIE SMAK REGIONÓW Szukajcie serów z Dolnego Âlàska Bogactwo i ró˝norodnoÊç kulinarna to jedna z cech charakteryzujàcych Dolny Âlàsk. Wcià˝ odkrywamy jakiÊ niesamowity produkt. Poszerza si´ m.in. paleta serów wytwarzanych tradycyjnymi metodami. STANISŁAW LONGAWA Wicemarszałek Województwa DolnoÊlàskiego W skład Listy Produktów Tradycyjnych prowadzonej przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi wchodzà trzy sery z Dolnego Âlàska, tj. ser zgorzelecki, ser kozi łomnicki i kamiennogórski ser pleÊniowy, a inne sà w trakcie przygotowania wniosku o wpis na t´ list´. Na Dolnym Âlàsku tak jak w innych regionach Polski czy Europy stosowane sà przeró˝ne sposoby wytwarzania serów. Sposób przetwarzania surowca powoduje, ˝e powstajà ró˝ne rodzaje: sery kwasowe, podpuszczkowe oraz podpuszczkowo–kwasowe. Zastosowaniu szczepu bakterii oraz podpuszczki przypisuje si´ du˝à rol´ w okreÊleniu smaku oraz konsystencji serów. Najwi´kszy wpływ na gatunek sera maja właÊciwoÊci u˝ytego mleka i stopieƒ zawartoÊci tłuszczu (sery chude, półtłuste, tłuste). Dodatkowo w zale˝noÊci od zawartej w serze wody (twarde, półtwarde, półmi´kkie, mi´kkie). Bardzo wa˝nà kategori´ serów stanowià sery pleÊniowe, które ró˝nicuje zawartoÊç i rodzaj pleÊni wykorzystywanej w ich produkcji. Majàc t´ wiedz´ oraz tradycyjne receptury wytwarzania DolnoÊlàzacy produkujà niemal˝e wszystkie gatunki i rodzaje serów. Jak ju˝ wczeÊniej wspomniałem najbardziej znane sery z naszego regionu zostały wpisane na List´ Produktów Tradycyjnych. Oto przykłady: Historia sera zgorzeleckiego zwiàzana jest z uchodêcami z Grecji osiadłymi w samym Zgorzelcu i jego okolicach tu˝ po zakoƒczeniu działaƒ wojennych w 1945 roku. Osiedleƒcy – obok skromnego dobytku materialnego, przywieêli ze sobà ciekawy, niebanalny baga˝ tradycji, kultury i obyczajów, mi´dzy innymi produkcji sera. Sery wytwarzajà w oparciu o najstarsze metody produkcji stosowane w Grecji, gdzie sztuka serowarska ju˝ w zamierzchłych czasach osiàgn´ła bardzo wysoki poziom. Sery kozie Ser łomnicki zwiàzany z Łomnicy jest z terenami mi´dzywojennej Kozłowszczyzny. Kozłowszczyzna – przez wieki była pograniczem polsko – litewskim, gdzie od wielu pokoleƒ hodowano kozy. Naturalnà kolejà rzeczy było wi´c 34 Kamiennogórski ser pleÊniowy wytwarzanie z ich mleka serów. Powojenne losy mieszkaƒców tej ziemi na trwałe zwiàzały ich z Dolnym Âlàskiem. Dotyczy to równie˝ kultury kulinarnej. „Ser łomnicki” wytwarzany jest obecnie w gospodarstwie ekologicznym w Łomnicy koło Jeleniej Góry z mleka koziego tradycyjnymi metodami, jedynie naturalna podpuszczka pozyskiwana z ciel´cych ˝ołàdków zastàpiona została podpuszczkà stosowanà powszechnie w mleczarstwie. Spółdzielnia Mleczarska „KaMos” z Kamiennej Góry skupuje mleko od 350 dostawców z pi´ciu powiatów. Z ponad 80 wsi do spółdzielni dociera mleko spełniajàce wszystkie wymogi Unii Europejskiej. Spółdzielnia produkuje szerokà gam´ artykułów mleczarskich, takich jak na przykład twarogi, maÊlank´, mleko spo˝ywcze, bogatà gam´ Êmietan, jogurtów i kefirów. Presti˝owym produktem spółdzielni jest „Kamiennogórski ser pleÊniowy”, wytwarzany z najwy˝szej jakoÊci mleka krowiego. Innà, wartà zaprezentowania Spółdzielnià Mleczarskà produkujàcà mi´dzy innymi sery jest SM „Demi” z Góry. Zakład nowoczesny, spełniajàcy Górowski ser w´dzony wcià˝ rosnàce wymagania w zakresie przerobu mleka i sprzeda˝y artykułów mleczarskich, w pełni przygotowany do konkurowania i utrzymania swojej stabilnej pozycji na rynku. Rozwijajàca si´ firma cieszy si´ bogatymi tradycjami. Produkuje szerokà gam´ serów mi´dzy innymi „Ser górowski w´dzony” i naturalnych produktów mleczarskich. Dostosowana do standardów Unii Europejskiej umiej´tnie łàczy elementy nowoczesnej technologii z zachowaniem tradycyjnych sposobów wytwarzania. Ponadto w naszym regionie funkcjonuje kilkanaÊcie gospodarstw rolnych, które kultywujàc tradycj´ wyrobu serów, prowadzà niewielkie rodzinne mleczarnie, w której przetwarzane jest mleko kozie i mleko krowie pochodzàce wyłàcznie z własnej hodowli. Do najbardziej znanych nale˝à gospodarstwa ekologiczne „Waƒczykówka” w Krzeszowie, „Kozolandia” w Jankowicach koło Oławy, „JaÊ i Małgosia” w Kamieƒcu Wrocławskim, gospodarstwo Tomasza Borysławskiego w Antoniowie koło Jeleniej Góry, Agnieszki Kaliƒskiej w Nowym Gierałtowie, Mariusza Purgała w Wilkocinie koło Przemkowa, Marii i Krzysztofa Kuls w Bystrzycy koło Wlenia oraz Piotra Czud˝ak „Kozio-lek” w Jarnałtowie koło Wrocławia. Ró˝norodnoÊç gatunków, tradycyjne metody wytwarzania, niepowtarzalny smak i co najwa˝niejsze – pasja tworzenia, wyró˝nia w sposób szczególny sery z Dolnego Âlàska. Dlatego zach´cam, aby wspomniane gatunki naszych regionalnych serów uzupełniały menu nie tylko dolnoÊlàskich konsumentów, ale aby wzbudziły te˝ zainteresowanie szerokiego grona konsumentów spoza naszego regionu. Szukajcie serów z Dolnego Âlàska. Serdecznie polecam! SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 34-35 dolny_kujpom:Smak i tradycja 6-09-10 9:55 Strona 35 KUJAWSKO-POMORSKIE SMAK REGIONÓW Z tradycjà w nowoczesnoÊç Województwo kujawsko-pomorskie prowadzi liczne działania promujàce produkty tradycyjne, których rejestracja na LiÊcie Produktów Tradycyjnych, a tak˝e w systemach wspólnotowych, przyczynia si´ do ochrony i promocji dziedzictwa kulinarnego regionu. Otwarcie przez władze samorzàdowe Centrum Dziedzictwa Kulinarnego w Minikowie Produkty tradycyjne, ze wzgl´du na swojà specyfik´, wysokà jakoÊç oraz tradycj´ wytwarzania, zasługujà na wyró˝nienie i promocj´. Zapewnienie konsumentom szerszego dost´pu do tych produktów jest celem działalnoÊci wielu stowarzyszeƒ, lokalnych grup działania oraz instytucji wspierajàcych producentów. W czerwcu 2010 r., w ramach działaƒ na rzecz zachowania dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, w województwie kujawsko-pomorskim otwarte zostało Centrum Dziedzictwa Kulinarnego, mieszczàce si´ w Kujawsko-Pomorskim OÊrodku Doradztwa Rolniczego w Minikowie. Zadaniem Centrum jest Êwiadczenie kompleksowych usług edukacyjnych w zakresie produkcji, przetwarzania, pakowania i legalnego wprowadzania na rynek lokalnych produktów. Oferta placówki obejmuje kursy gastronomiczne, edukacyjne, warsztaty przewidziane dla członkiƒ kół gospodyƒ wiejskich, kół łowieckich, osób indywidualnych, prowadzàcych gospodarstwa agroturystyczne, ekologiczne, punkty gastronomiczne, gospodarstwa rybackie. Otwarciu Centrum towarzyszył interesujàcy pokaz rozbioru g´si, przygotowania wyrobów z g´siny oraz ich degustacja. G´sina w Polsce zaliczana jest do produktów delikatesowych, a hitem polskiego eksportu jest „g´Ê owsiana”, która znajduje wielu smakoszy w kraju i na Êwiecie. Województwo Kujawsko-Pomorskie mo˝e si´ poszczyciç jedynà w Polsce i na Êwiecie fermà zarodowà g´si białych kołudzkich®, funkcjonujàcà w ramach Zakładu DoÊwiadczalnego Kołuda Wielka Instytutu Zootechniki, Paƒstwowego Instytutu Badawczego. Do tradycji spo˝ywania g´siny w dawnej Polsce nawiàzuje impreza „G´sina na Êw. Marcina”, organizowana w województwie Półg´sek – produkt 11 listopada, w dniu tradycyjny województwa kujawsko-pomorskiego Âwi´ta NiepodległoÊci. Mo˝na si´ wtedy przekonaç o unikalnych walorach g´siny, degustujàc smakołyki przygotowane przez restauracje i panie z kół gospodyƒ wiejskich z całego regionu. Impreza jest dofinansowywana ze Êrodków Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich (KSOW). Obok cyklicznych imprez, targów i wystaw, doskonałà formà promocji produktów tradycyjnych sà ró˝norodne kursy, pokazy i warsztaty słu˝àce lepszej identyfikacji tych wyrobów przez konsumentów. Dzi´ki wykorzystaniu Êrodków KSOW w województwie kujawsko-poG´Ê Biała Kołudzka® polski genotyp – Êwiatowa marka morskim wiele działaƒ zwiàzanych z produktem tradycyjnym i lokalnym ma szans´ staç si´ imprezami regionalnymi. Dbajàc o kulinarne tradycje nie zapominajmy o „rarytasach z historià”! WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO-POMORSKIE Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA 35 36-37 lubelskie:Smak i tradycja 6-09-10 10:00 Strona 36 LUBELSKIE SMAK REGIONÓW Lubelskie produkty tradycyjne i regionalne Smaki wielu tradycji, kultur i religii Lubelszczyzna to kraina od stuleci pozostajàca na styku kultury Zachodu i Wschodu, łàczàca tradycje katolickie, prawosławne, judaistyczne, a tak˝e orientalne – greckie, ormiaƒskie, tatarskie. Ró˝norodnoÊç kulturowa regionu znalazła odbicie we wspaniałej kuchni. Widaç jà podczas wielu lokalnych Êwiàt i uroczystoÊci. Oryginalne metody wytwarzania, surowce, sposób przyrzàdzania, a przede wszystkim walory smakowe produktów sà niepowtarzalne, przez co stajà si´ one prawdziwymi przysmakami kulinarnymi regionu i atrakcjà dla turystów. Gdy odwiedzajàc Lubelszczyzn´ popróbujà lokalnych przysmaków, chcà móc kupowaç je u siebie. O tym, ˝e produkty regionalne stajà si´ atrakcjà w naszym regionie, Êwiadczy mi´dzy innymi ich liczba na LiÊcie Produktów Tradycyjnych, gdzie ciàgle Lubelszczyzna jest w czołówce, a tak˝e udział w konkursie „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów”, który po raz kolejny udowodnił, ˝e z roku na rok cieszy ci´ coraz wi´kszym zainteresowaniem. W tegorocznej X jubileuszowej edycji do regionalnego finału konkursu zostało zgłoszonych ponad 200 produktów, z których zakwalifikowało si´ do konkursu ponad 180. SpoÊród zaprezentowanych wyrobów zostały najlepsze, Wicemarszałek Sławomir Sosnowski i dyr. Sławomir wyłonione Struski wr´czajà nagrod´ restauracji „Stary Dwór” najbardziej oryginalne – z ZamoÊcia za zaj´cie pierwszego miejsca w kategote, które w przyszłoÊci rii „gastronomia”. Fot.: Tomasz Makowski mogà staç si´ wizytówkà województwa, podobnie jak produkty nagrodzone we wczeÊniejszych edycjach konkursu, które otrzymały ogólnopolskà nagrod´ – Perł´. Podczas X edycji konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów”, organizowanego przez Urzàd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie oraz Polskà Izb´ Produktu Regionalnego i Lokalnego, stoły uginały si´ pod bogactwem produktów i potraw, przygotowanych przez wystawców z Lubelszczyzny. Jury składajàce si´ z przedstawicieli obu organizatorów oraz wspierane przez szefów i dziennikarzy lubelskich mediów miały ci´˝ki, a raczej wielosmakowy i pyszny orzech do zgryzienia. Tegoroczna edycja była pomyÊlana jako promocja smacznego, produkowanego tradycyjnymi metodami, regionalnego jadła, połàczona z niedzielnym wypoczynkiem na Êwie˝ym powietrzu. Degustacjom, zachwytom i powa˝nym dylematom zwiedzajàcych: czy smaczniejszy jest zawijas nasutowski czy zawijak wygnanowski, nalewka „Kodeƒskie P´dzidło” czy „Sołtysówka”, ser ˝niwny czy ser wierzchoniowski, towarzyszyły wyst´py regionalnych zespołów ludowych. Upalnà niedziel´ umilały: „Pelagia” z Ryk, „Podzamcze” z gminy Mełgiew, „Modry Len” z gminy Adamów, „Suchynianki” z Suchyni, „Ziemianki” z Przegalin, 36 „Siedliszczaki” z Siedlisk i „Jaszczowianki” z gminy Milejów. W dowód uznania dorobku artystycznego i zasług dla promocji kultury ludowej Lubelszczyzny uhonorowano zespół „Podzamcze” pamiàtkowà statuetkà. Ruchem Tytuł „Perła-Pereł” otrzymał Wojciech Zaniewicz na scenie kierowała (pierwszy z lewej) z Mi´dzyrzeca Podlaskiego za s´kacz podlaski z ràk wicemarszałka Sławomira Jadwiga Tatara – zast´p- Sosnowskiego (pierwszy z prawej) Fot.: Tomasz Makowski ca dyrektora Departamentu Rolnictwa i Ârodowiska. Po kilku godzinach pracowitych obrad obie komisje wydały ostateczny werdykt, a nagrody wr´czyli laureatom przedstawiciele organizatorów. Do Perły w kategorii produkt regionalny nominowano a˝ cztery wyroby: prosi´ pieczone faszerowane Wiesława Wójcika z Zezulina Pierwszego, słonin´ po wiejsku Agnieszki Klimkowicz z Koła Gospodyƒ Wiejskich w G´si, gruszk´ suszonà Janiny Baƒki z KraÊnika oraz miód malinowy Mieczysława Janika z Pszczelej Woli. W kategorii gastronomia nominacj´ otrzymały: sałacianka i szulaki z kurkami w ziołach Lucyny Mietiółki ze Stowarzyszenia „Malina” ze Starego Brusa, przy czym w ogólnej klasyfikacji te potrawy zaj´ły drugie miejsce, natomiast bezapelacyjnie zwyci´˝yły: barszcz biały z plaskankà i ˝ebro Hetmana Zamoyskiego z restauracji „Stary Dwór” (hotel „Senator”) z ZamoÊcia, zaÊ trzecie miejsce przypadło Katarzynie Woênicy i Bo˝enie Turek z „Uzdrowiska Nał´czów” SA za zup´ borowikowà z łazankami i perliczk´ pieczonà z sosem je˝ynowym. Tytuł Perła Pereł z okazji X-lecia konkursu pow´drował do pana Wojciecha Zaniewicza z Mi´dzyrzeca Podlaskiego za s´kacz podlaski. Nagrod´ dyrektora Departamentu Rolnictwa i Ârodowiska Sławomira Struskiego otrzymał Marian Zuba z Suchyni za kaszank´ pieczonà suchyƒskà. Urzàd Marszałkowski Województwa Lubelskiego przywiàzuje du˝à wag´ do promocji produktów tradycyjnych, regionalnych oraz ˝ywnoÊci ekologicznej. Od oÊmiu lat jesteÊmy organizatorem wojewódzkiego finału konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów”. Od kilku lat podczas prezentacji regionu lubelskiego na targach w Poznaniu, sà przedstawiane tradycyjne wyroby z naszego województwa. Warto podkreÊliç, ˝e ciàgle poszerzamy działania promocyjne produktów tradycyjnych, regionalnych i ekologicznych, czego dowodem sà Êwiàteczne kiermasze, a tak˝e uczestnictwo w kolejnych targach krajowych i zagranicznych. Tegorocznym letnim przedsi´wzi´ciem była impreza promujàca wyroby wpisane na List´ Produktów Tradycyjnych, która odbyła si´ w dniach 26-27 czerwca 2010 r. w Warszawie, na Krakowskim PrzedmieÊciu. Promujàc wyroby tradycyjne i regionalne nie zapominamy równie˝ o mieszkaƒcach Lubelszczyzny i przybywajàcych na Ziemi´ Lubelskà goÊciach. Sàdzimy, ˝e podejmowane działania pozwolà mieszkaƒcom Lubelszczyzny, odwiedzajàcym nasz region goÊciom oraz mieszkaƒcom SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 36-37 lubelskie:Smak i tradycja 6-09-10 10:00 Strona 37 LUBELSKIE SMAK REGIONÓW regionów i krajów Unii Europejskiej, w których prezentujemy nasze lubelskie smakołyki, na nowo odkryç tradycyjne, mniej i bardziej znane smaki obecne na naszych ziemiach od wielu lat. Serdecznie zach´camy Paƒstwa do odbywania podró˝y kulinarnych po Lubelszczyênie i poznawania bogactwa jego kuchni. Wytwarzanie tradycyjnych specjałów przez mieszkaƒców wsi mo˝e stanowiç dla nich dodatkowe êródło dochodów, szczególnie dla tych, którzy prowadzà niewielkie gospodarstwa rolne. BezpoÊrednia ich sprzeda˝ doskonale rozwija si´ w całej Europie i wzbogaca ofert´ agroturystycznà jej regionów. Lubelszczyzna coraz lepiej wykorzystuje równie˝ t´ szans´. Miód malinowy dobry na wszystko. Centralna cz´Êç Lubelszczyzny, tereny ciàgnàce si´ od Bugu po Wisł´ – to kraina miodem płynàca. W Pszczelej Woli majà swojà rodzinnà pasiek´ Zofia i Mieczysława Janikowie, w której hoduje si´ pszczoły od kilkudziesi´ciu lat – matki i młode rodziny pszczele, a oprócz tego pozyskuje miód i inne produkty pszczele. W pasiece prowadzona jest gospodarka w´drowna, co umo˝liwia wytwarzanie wielu gatunków miodu: rzepakowego, malinowego, gryczanego, lipowego, spadziowego i wrzosowego. Ponadto pozyskuje si´ tu m.in. pyłek kwiatowy, propolis i wosk. Dwa miody zostały wpisane przez właÊcicieli na List´ Produktów Tradycyjnych – miód malinowy i gryczany z Lubelszczyzny. Pasieka otrzymała wiele wyró˝nieƒ, m.in. Wojewódzkiego Lidera Smaku 2009 za miody odmianowe lubelskie. Prym wÊród nich wiedzie miód malinowy, który w 2010 r. został nominowany do Perły z województwa lubelskiego. Miód malinowy ma barw´ jasnosłomkowà, po krystalizacji ˝ółto-białà do białej. Krystalizuje stosunkowo szybko, ze wzgl´du na przewag´ glukozy w jego składzie. Ten oryginalny i stosunkowo rzadko spotykany miód ma delikatny, przyjemny aromat kwiatów malin, łagodny smak, du˝à słodycz, a jednoczeÊnie kwaskowaty posmak. Posiada działanie napotne i przeciwgoràczkowe. Stosuje si´ go profilaktyczne w schorzeniach mia˝d˝ycowych, a tak˝e w nie˝ycie ˝ołàdka i jelit, znakomicie działa te˝ jako Êrodek na przezi´bienia i schorzenia górnych dróg oddechowych. Doskonale nadaje si´ do sporzàdzania napojów orzeêwiajàcych i słodzenia. Wziàtek z malin w ró˝nych latach waha si´ w zale˝noÊci od pogody, obfitoÊci kwitnienia i obecnoÊci owadów konkurencyjnych. Warunkiem uzyskania miodu towarowego jest odpowiednie zag´szczenie plantacji w zasi´gu lotu pszczół. Takich miejsc jest mało, dlatego tak rzadki jest miód malinowy. Restauracja „Stary Dwór” przy Hotelu „Senator” w ZamoÊciu zdobyła bezapelacyjnie I miejsce w gastronomicznej cz´Êci X jubileuszowej edycji ogólnopolskiego konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów”, zorganizowanym pod patronatem marszałka województwa lubelskiego. Kucharze urzekli jurorów barszczem białym z plaskankà na naturalnym zakwasie, podawanym z białà kiełbasà własnego wyrobu, jajkiem, tartym korzeniem chrzanu i plaskankà (serem białym z kminkiem suszonym w kominie). Barszcz biały jest niezb´dnym elementem kuchni zamojskiej, od pokoleƒ króluje na wielkanocnych stołach. Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 Drugim zwyci´skim daniem okazało si´ ˝ebro hetmana Zamoyskiego – zwini´te w rulon, glazurowane nalewkà na ziołach, pomaraƒczy i miodzie. Jako dodatki do dania głównego podano pieczone łódki ziemniaka okraszone skwarkami z w´dzonego boczku i łezkà Êmietany, grillowane warzywa i krà˝ki cebulowe w cieÊcie piwnym. Serdecznie zapraszamy i ˝yczymy smacznego! Hotel Senator, Rynek Solny 4, 22-400 ZamoÊç, tel. 84 638 99 90 www.senatorhotel.pl Lubelskie rybami stoi. Dzi´ki Halinie i Zygmuntowi Daczkom Lubelszczyzna poznała smak pstràga – w 1994 r. rozpocz´li własnà hodowl´ tej szlachetnej ryby, wówczas mało znanej w regionie. Ich gospodarstwo Pstràg Pustelnia oferuje te˝ takie tradycyjne produkty jak szyneczka z karpia z Pustelni. Jej wyÊmienity smak chwalà goÊcie odwiedzajàcy gospodarstwo i lubelscy restauratorzy. Szyneczka z karpia została wpisana na List´ Produktów Tradycyjnych, a w 2009 r. otrzymała Laur Konsumenta. Od poczàtku kariery zawodowej Zygmunt Daczka zwiàzany jest z rybactwem Êródlàdowym, a szczególnie z hodowlà karpia. Ukoƒczył Wydział Zootechniki (specjalnoÊç rybactwo) na Akademii Rolniczej w Lublinie, ma za sobà tak˝e studia specjalistyczne z zakresu rybactwa Êródlàdowego w Olsztynie. W 1975 r. został dyrektorem Paƒstwowego Gospodarstwa Rybackiego w Lublinie, Zakład Opole Lubelskie, które w 2000 r. zostało sprywatyzowane i do dziÊ funkcjonuje jako Gospodarstwo Rybackie Opole Lubelskie „Pustelnia” Sp. z o.o. Gospodarstwo pod jego kierownictwem zostało gruntownie zmodernizowane i przebudowane – stanowi dziÊ chlub´ Lubelszczyzny. Prowadzi hodowl´ ryb w stawach na obszarze ok. 450 ha, stanowiàc bardzo wa˝ny element krajobrazu i ekosystemu regionu. Zygmunt Daczka od lat uczestniczy aktywnie w działalnoÊci stowarzyszeƒ rybackich i w inicjatywach wspierajàcych rozwój regionu. Jako specjalista w zakresie hodowli ryb prowadził tak˝e wykłady dla studentów studiów zaocznych na Wydziale Zootechniki Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Razem z ˝onà Halinà rozwinàł własnà hodowl´ pstràga, przynoszàc na Ziemi´ Lubelskà ten szlachetny, a mało wówczas znany gatunek ryby wraz z technologià jego produkcji – od 1994 r. prowadzà gospodarstwo Pstràg Pustelnia, które oferuje nie tylko pstràga, lecz m.in. takie tradycyjne produkty jak szyneczka z karpia z Pustelni. Jego wyÊmienity smak chwalà zarówno osoby wizytujàce gospodarstwo, jak i lubelscy restauratorzy. Szyneczka z karpia z Pustelni zarejestrowana została jako produkt regionalny, a w 2009 r. otrzymała Laur Konsumenta. Produkt wytwarzany jest w tradycyjny sposób. W jego skład wchodzi wyłàcznie karp, którego smak podkreÊlany jest tylko dzi´ki soli. Szyneczki w´dzone sà przez wiele godzin na naturalnym drewnie, co nadaje im odpowiednià konsystencj´ i wspaniały aromat. Âwietnie smakujà z chrzanem i majonezem. Plaster szyneczki podany na ciepło z sosem z kurek czy borowików jest rajem dla podniebienia nawet dla osób, które nie przepadajà za rybami. Lubelskie to kraina karpiem stojàca, o czym wiedzà tylko nieliczni przyje˝d˝ajàcy tu turyÊci. Hodowla tej ryby od wieków prowadzona jest w praktycznie niezmieniony sposób. W malowniczy krajobraz okolic Opola Lubelskiego od wieków wpisujà si´ stawy rybne. Czyste Êrodowisko oraz tradycyjne metody hodowli sprawiajà, ˝e ryby z tutejszych wód majà wyjàtkowy, ceniony przez znawców smak. SMAK I TRADYCJA 37 38-39 lubuskie:Smak i tradycja 6-09-10 10:01 Strona 38 LUBUSKIE SMAK REGIONÓW Miód pitny, trójniak – lubuskim produktem tradycyjnym 15 czerwca 2009 roku na List´ Produktów Tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi został wpisany miód pitny – trójniak. Wnioskował o to marszałek województwa lubuskiego, na podstawie materiałów zło˝onych przez Przemysława Karwowskiego z Zielonogórskiego Stowarzyszenia Winiarskiego. Tradycje pszczelarskie i miodosytnicze na ziemiach polskich si´gajà czasów pierwszych Piastów. Istniały tak˝e na Ziemi Lubuskiej, regionie zwiàzanym w Êredniowieczu i wiekach póêniejszych z Wielkopolskà, Łu˝ycami i Dolnym Âlàskiem. Te tradycje posiadali tak˝e repatrianci z kresów wschodnich, którzy zamieszkali w ówczesnym województwie zielonogórskim. Cià- głoÊç wielowiekowej tradycji łatwo udowodniç, korzystajàc z publikacji Romualda Wróblewskiego „Miodosytnictwo – Rozprawa o miodach pitnych i dawnej goÊcinnoÊci”, w której szczegółowo opisał on histori´ bartnictwa i produkcji miodów pitnych na ziemiach polskich i sàsiednich, od Êredniowiecza do czasów 38 współczesnych. Pisze m.in. o przywilejach bartniczych, nadawanych przez ksià˝àt polskich w XII wieku, np. klasztorom w Trzemiesznie czy Trzebie˝y czy o eksporcie w XIV wieku miodów pitnych ze Âlàska i Wielkopolski do Bawarii. Du˝o informacji dotyczy te˝ nowszej historii, np.: ... „W połowie XIX wieku Jan Dzier˝on, słynny pszczelarz i uczony polski działajàcy na Âlàsku, rzucił hasło odrodzenia wyrobu miodów pitnych. Swoje uwagi kierował do pszczelarzy z regionów, w których niegdyÊ kwitło miodosytnictwo – Âlàska, Moraw, Czech, Łu˝yc, Saksonii” czy: „Hurtownicy dostarczali ten miód do miodosytni, których liczba w poczàtkach XX wieku była wcale pokaênà. Do najbardziej znanych nale˝ały miodosytnie we Lwowie, Brodach, Złoczowie, Stanisławowie, Tarnopolu...” Po drugiej wojnie Êwiatowej produkcja miodów pitnych w Polsce została uregulowana w 1948 roku „Ustawà o produkcji win, moszczy winnych i miodów pitnych oraz o obrocie tymi produktami”. Miody pitne były produkowane w latach 1953-1960 przez Lubuskà Wytwórni´ Win w Zielonej Górze oraz w latach 19611965 m.in. przez wytwórni´ Gorzowskich Zakładów Spo˝ywczych Przemysłu Terenowego. Wytwórnie te ju˝ nie istniejà, ale miód pitny dalej cieszy si´ powodzeniem, co łatwo zaobserwowaç podczas lokalnych Êwiàt wina i miodu oraz podczas okolicznoÊciowych degustacji. Lubuskie trójniaki z okolic Zielonej Góry nie raz zwyci´˝ały w regionalnych konkursach. Złoty medal za trójniak tarniniak otrzymał Marek Senator w styczniu 2006 roku na konkursie zorganizowanym przez Stowarzyszenie Winiarzy i Miodosytników Polskich w OleÊnicy koło Wrocławia. Miody pitne Zygmunta Pr´tkowskiego wygrywały w latach 2008-2009 na „Âwi´cie Wina i Miodu Pitnego” organizowanym na zamku Grodziec, a lubuski miód pitny – trójniak winogronowy Przemysława Karwowskiego zdobył nagrod´ „Perły” w IX edycji konkursu „Nasze kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów” w 2009 roku. SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 38-39 lubuskie:Smak i tradycja 6-09-10 10:01 Strona 39 ŁÓDZKIE SMAK REGIONÓW Tradycyjne produkty naszà wartoÊcià WŁODZIMIERZ FISIAK, MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Historia sprawiła, ˝e Województwo Łódzkie jest tyglem kulturowym, w którym wymieszane zostały tradycje, tak˝e kulinarne, kilku narodowoÊci. Dlatego wartoÊcià bezcennà sà dla nas produkty lokalne, tradycyjne oraz regionalne. Przekonanie do nich konsumentów z Polski – a nawet całej Zjednoczonej Europy – powinno byç naszym celem i kwestià naszej ambicji. Nie ukrywamy tego, ˝e niektóre łódzkie produkty spo˝ywcze i potrawy, wzi´ły swój poczàtek z innych kultur – na przykład kugiel z Przedborza. Z kolei receptury i sposób przygotowania kolejnych potraw nie ró˝nià si´ zbytnio od przygotowywanych w sàsiednich rejonach kraju, ale majà charakterystycznà dla naszego regionu nazw´ – na przykład zalewajka, wywodzàca si´ z kuchni robotniczej Łodzi. Wysiłki Urz´du Marszałkowskiego w Łodzi zmierzajà do tego, by zwi´kszyç w społeczeƒstwie zainteresowanie wyszukiwaniem i kultywowaniem starych receptur. Mamy nadziej´, i˝ tà drogà uda si´ nam si´ odnaleêç i ocaliç od zapomnienia nietypowe przepisy z odległych lat. Obecnie na LiÊcie Produktów Tradycyjnych znajdujemy 52 regionalne produkty z Łódzkiego, a kolejne wnioski sà przygotowywane. Niewàtpliwym dopingiem dla wytwórców i konsumentów jest – organizowany przez Urzàd Marszałkowski w Łodzi – Wojewódzki Konkurs Produktów Tradycyjnych „Tygiel Smaków”. Mam nadziej´, ˝e równie˝ jego tegoroczna, III edycja wzbogaci dziedzictwo kulinarne naszego regionu i wzmocni to˝samoÊç lokalnych społecznoÊci oraz zwi´kszy zainteresowanie konsumentów „kuchnià z Łódzkiego rodem”. III edycja konkursu „Tygiel Smaków” odb´dzie si´ 15 paêdziernika br. w czasie III Mi´dzynarodowych Targów Dni Naturalnej ˚ywnoÊci Natura Food 2010, organizowanych przez Mi´dzynarodowe Targi Łódzkie Sp. z o.o. w hali Expo w Łodzi. Serdecznie zapraszam Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA 39 40-41 mazowieckie:Smak i tradycja 6-09-10 10:02 Strona 40 MAZOWIECKIE SMAK REGIONÓW Powrót do smaków dzieciƒstwa Samorzàd województwa mazowieckiego wspiera producentów wytwarzajàcych produkty o wysokiej jakoÊci, zach´cajàc ich do korzystania z ró˝nych form dofinansowania, promujàc i zapraszajàc do udziału w targach krajowych i zagranicznych, kiermaszach i festynach. Wytwórcy mogà tam prezentowaç i sprzedawaç swoje wyroby oraz kontaktowaç si´ bezpoÊrednio z klientami. Unifikacja ˝ywnoÊci wytwarzanej w sposób przemysłowy, z u˝yciem tzw. dodatków funkcjonalnych, spowodowała, ˝e konsument poszukuje produkty o innych cechach, smakach zapami´tanych z dzieciƒstwa, z kuchni naszych mam i babç. Ostatnie lata przyniosły znaczne zainteresowanie konsumentów produktami wytwarzanymi tradycyjnymi metodami. Mazowsze posiada bogatà list´ produktów wytwarzanych według dawnych receptur, cz´sto ze starannie dobieranych naturalnych składników. Władze samorzàdowe regionu przywiàzujà wielkà wag´ do popularyzacji i promocji regionalnych smaków. Słu˝à temu szkolenia, konferencje, seminaria, działania informacyjne na temat ˝ywnoÊci tradycyjnej i ekologicznej. Produkty regionalne i tradycyjne mogà równie˝ podnieÊç atrakcyjnoÊç turystycznà (głównie gospodarstw agroturystycznych) oraz przyspieszyç rozwój regionu. Wi´ksza liczba turystów przyczyMiody z Kurpiowszczyzny nia si´ do rozwoju bazy noclegowej, gastronomicznej, sieci drogowej, liczby miejsc rekreacyjnych, poprawy usług dla mieszkaƒców, sprzyja tworzeniu nowych miejsc pracy. Chleb razowy Marszałkowski Wa˝nà rol´ w wyszukiwaniu i promowaniu tradycyjnych produktów Mazowsza odgrywajà takie wydarzenia, jak Konkurs o Laur Marszałka Województwa Mazowieckiego na najlepszy produkt ˝ywnoÊciowy 2009 roku, Konkurs „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów”, Sieç Dziedzictwa Kulinarnego Mazowsze czy Lista Produktów Tradycyjnych. W ostatnim roku wzrosła liczba produktów zarejestrowanych na LiÊcie Produktów Tradycyjnych. Obecnie na Mazowszu jest zarejestrowanych 30 takich produktów, w poprzednim roku było ich 19. W 2010 roku miód kurpiowski, jako jedyny produkt z Mazowsza, uzyskał unijny znak Chronione Oznaczenie Geograficzne. Produkt zgłoszony był do Komisji Europejskiej przez Mazowiecko-Kurpiowski Zwiàzek Pszczelarzy. Rosnàce z ka˝dym rokiem zainte- Winogrona z winnicy resowanie producentów i konsumen- Wieczorków tów produktami o podwy˝szonej jakoÊci, choç sà one dro˝sze, oznacza, ˝e b´dà zdobywały coraz wi´cej zwolenników, a działania samorzàdu województwa mazowieckiego b´dà dobrze słu˝yły obu stronom – producentom i konsumentom. LISTA PRODUKTÓW TRADYCYJNYCH – PRODUKTY Z MAZOWSZA ● Pol´dwica kurpiowska, ● Skołatowska słoninkaprzysmak myÊliwego, ● Pol´dwiczki w´dzone podsuszane, ● Pasztet z Sobieƒ Jezior, ● Perliczki z Grabiny Radziwiłłowskiej, ● Kiełbasa ojcowa z Sobieƒ Jezior, ● Kiełbasa nadbu˝aƒska jałowcowa sucha, ● Podchmielone wisienki zakroczymskie, ● Kogutki z Radziwiłłowa, ● Pasztet domowy Pol´dwiczki wieprzowe ● Konfitura szydłowiecki, ● Kaszanka szydłowiecka z wàtróbkà w kostk´ krojonà, ● Kiełbasa szydłowiecka pieczona z oczkiem, ● Kiełbasa staropolska szydłowiecka, 40 wiÊniowa zakroczymska, ● Jabłka grójeckie, ● Sójka mazowiecka, ● Paƒska skórka, ● Babka z chleba ˝ytniego, ● Fafernuchy, ● Chleb razowy radziwiłłowski, SMAK I TRADYCJA ● Miód nadbu˝aƒski, ● Miód kurpiowski, ● Kapusta z olejem lnianym i grzybami, ● Pierogi z ziemniakami „Szlachcice”, ● Nalewka wiÊniowa zakroczymska, ● Piwo z Ciechanowa, ● Miodowe piwo mazowieckie, ● Jaja z Radziwiłłowa, ● Makaron radziwiłłowski, ● Jaja perlicze z Grabiny Radziwiłłowskiej Kiełbasa jałowcowa Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 40-41 mazowieckie:Smak i tradycja 6-09-10 10:02 Strona 41 MAZOWIECKIE SMAK REGIONÓW Konkurs o Laur Marszałka Województwa Mazowieckiego ka”. Tradycyjnie ju˝ gali towarzyszyła wystawa, na której laureaci prezentowali nagrodzone wyroby. Mo˝liwoÊç degustacji – cz´sto uniTrzeci raz wybierano najlepsze przysmaki mazowieckatowych produktów – grokie w ramach Konkursu o Laur Marszałka Wojewódz- madzi z ka˝dym rokiem coraz liczniejszà rzesz´ zainteresotwa Mazowieckiego na najlepszy produkt Udziec pieczony wanych. Zwyci´zcy konkursu po szydłowiecku ˝ywnoÊciowy 2009 roku. O zaszczytny tytuł „Najlepszego Produktu ˚ywnoÊciowego 2009 roku” zadbali te˝ o opraw´ produktów – starali si´ wykorzystaç je do promocji ubiegały si´ 83 produkty. swoich „małych ojczyzn”. Cukinia W kategorii mazowieckie produkty konwencjonalne najlepsze okazały si´: Mazurek ChoCelem konkursu jest promocja pina z zakładu cukierniczego w Sochaczewie, najlepszych, najsmaczniejszych, wytwaudziec indyczy pieczony po szydłowiecku z Szyrzanych tradycyjnymi metodami prodłowca, mozzarella w zalewie z Grodziska duktów ˝ywnoÊciowych Mazowsza. Mazowieckiego, naturalny koncentrat soku Konkurs prowadzony był w dwóch Naturalny koncentrat jabłkowego z Białut, miód lipowy („Lipczak”), kategoriach: mazowieckie produkty soku jabłkowego nektarowy, wielokwiatowy z miejscowoÊci Olkonwencjonalne oraz mazowieckie produkty tradycyjne i naturalne. Szeroka formuła konkursowa umo- szewo-Borki, napój „Krzepiak” z Ciechanowa. Wyró˝nienie w tej ˝liwiła udział nie tylko pod- kategorii uzyskał chleb orkiszowy z siemieniem Maliny z rumem miotów komercyjnych, ale i słonecznikiem z Sochaczewa. W kategorii mazowieckie produkty tradycyjne równie˝ wytwórców z kół gospodyƒ wiejskich, gospo- i naturalne najlepsze okazały si´: chleb golàddarstw ekologicznych, agro- kowski na zakwasie ze szkoły w Golàdkowie, turystycznych, stowarzyszeƒ „Derte łolsynowe” z gospodarstwa agroturystycznego w Lelisie, ser podpuszczkowy dojrzewajàcy i osób prywatnych. Konkurs wieƒczyła uro- z gospodarstwa rolnego w Rososzy, maliny z ruczysta gala, podczas której mem z Kobyłki, miód lipowy z ˚uromina, nalewmarszałek województwa ka z derenia z Nowej Suchej. Wyró˝nienie w tej mazowieckiego wr´czał na- kategorii uzyskał „Ser domowy Rosiaka” z goDerte łolsynowe grodzonym „Laur Marszał- spodarstwa rolnego w Brzozowie. SIEå DZIEDZICTWA KULINARNEGO MAZOWSZE Samorzàd Województwa Mazowieckiego zaprasza: ● rolników, ogrodników, przedsi´biorstwa rybackie; ● przetwórców ˝ywnoÊci; ● restauracje, inne punkty gastronomiczne oraz obiekty usług hotelarskich; ● hurtowników i sprzedawców detalicznych do składania wniosków o członkostwo w Sieci Dziedzictwa Kulinarnego Mazowsze do składania wniosków o członkostwo w Sieci Dziedzictwa Kulinarnego Mazowsze. Informacje dotyczàce Sieci Dziedzictwa Kulinarnego Mazowsze, w tym regu- Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 lamin sieci oraz wniosek o członkostwo znajdujà si´ na stronie www.mazovia.pl w zakładce „Dziedzictwo Kulinarne Mazowsze”. W zwiàzku z członkostwem w Sieci Dziedzictwa Kulinarnego Mazowsze uczestnicy uzyskujà mo˝liwoÊç: ● u˝ywania logo Dziedzictwo Kulinarne Mazowsze; ● umieszczenia informacji o uczestnikach Sieci na stronie internetowej Samorzàdu Województwa Mazowieckiego www.mazovia.pl oraz na stronie internetowej Europejskiej Sieci Kulinarnego Dziedzictwa www.culinary-heritage.com; ● umieszczenia linku do strony internetowej uczestnika Sieci na stronie Samorzàdu Województwa Mazowieckiego www.mazovia.pl oraz Europejskiej Sieci Dziedzictwa Kulinarnego www.culinary-heritage.com; SMAK I TRADYCJA ● uczestnictwa w imprezach promocyjnych organizowanych przez Samorzàd Województwa Mazowieckiego; ● oznakowania uczestnika Sieci szyldem z logo Dziedzictwa Kulinarnego Mazowsze; ● oznakowania produktów z u˝yciem logo Dziedzictwa Kulinarnego Mazowsze. Wnioski przyjmowane sà w sekretariacie Departamentu Rolnictwa i Modernizacji Terenów Wiejskich Urz´du Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego (ul. Skoczylasa 4, 03-469 Warszawa). Dodatkowe informacje uzyskajà Paƒstwo pod nr telefonu: (022) 59 79 701 41 42-43 podkarpackie:Smak i tradycja 6-09-10 10:03 Strona 42 PODKARPACKIE SMAK REGIONÓW Produkty promujà region Rozmowa z Zygmuntem Cholewiƒskim, Marszałkiem Województwa Podkarpackiego Panie Marszałku, Podkarpacie to kraina wielu smaków. Które z nich – według Pana sà najbardziej charakterystyczne dla regionu? Podkarpacka kuchnia regionalna to niewàtpliwie jeden z najwi´kszych skarbów naszego kulturowego dziedzictwa. Proziaki, pierogi z mi´tà, ˝ur rzeszowski, chleby pieczone na drewnie i liÊciu kapusty, sery wołoskie, gomółki i wspaniałe w´dliny... to tylko niektóre z wielu tradycyjnych produktów. Podkarpackie posiada walory, dzi´ki którym turystyka staje si´ jego ogromnym atutem. Jednak nie wystarczy tylko pi´kna przyroda, wspaniałe zabytki, nie wystarczy te˝ baza restauracyjno-noclegowa dla turystów. Nale˝y prezentowaç produkty tradycyjne i regionalne. To one Êwiadczà o przeszłoÊci regionu, sà te˝ wyrazem przywiàzania do tradycji. W promowaniu turystyki najwa˝niejszy jest natomiast pomysł – oryginalny i ciekawy. I właÊnie produkt mo˝e wypromowaç region. Mo˝e byç jego najwi´kszà atrakcjà. Co wi´cej, nie sà to sztucznie wykreowane dla po- Produktów z Podkarpacia nie mo˝e zabraknàç na ˝adnych presti˝owych targach ˝ywnoÊciowych 42 trzeb turystów atrakcje, ale w pełni autentyczne, zwiàzane z ludêmi mieszkajàcymi tu od wieków, wyroby. Czy sà wÊród nich produkty, które majà szans´ na rejestracj´ w Unii Europejskiej? Polityka europejska w zakresie jakoÊci ˝ywnoÊci koncentruje si´ na promocji i ochronie swoich oryginalnych produktów, posiadajàcych ÊciÊle okreÊlone pochodzenie geograficzne lub specyficznà jakoÊç wynikajàcà z tradycyjnego sposobu wytwarzania. Produkty regionalne i tradycyjne sà zatem traktowane w Unii Europejskiej jako dobro wyjàtkowe i niepowtarzalne. Pierwszym podkarpackim produktem wpisanym do unijnego systemu został Podkarpacki miód spadziowy, który od 2006 r. ubiegał si´ o t´ rejestracj´. 7 sierpnia 2010 r. w Dzienniku Urz´dowym Unii Europejskiej, zostało opublikowane rozporzàdzenie Komisji (UE) rejestrujàce, w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeƒ geograficznych, nazw´ Podkarpacki miód spadziowy (ChNP). Specyfika tego miodu wynika z obszaru geograficznego, który jest naturalnym zagł´biem lasów iglastych i charakteryzuje si´ bardzo du˝ym udziałem jodły pospolitej. Miód jest osiemnastym polskim produktem zarejestrowanym w Brukseli. Na rejestracj´ czeka teraz nasza Fasola wrzawska „Pi´kny JaÊ”. W województwie podkarpackim jest jeszcze wiele produktów, które mogà si´ staraç o włàczenie do unijnego systemu. Ju˝ dziÊ wiemy, ˝e do grona takich produktów mo˝na by zaliczyç powidła krzeszowskie i kiełbas´ markowskà. Jak promowana jest naturalna ˝ywnoÊç tradycyjna na Podkarpaciu? Samorzàd Województwa Podkarpackiego podejmuje bardzo wiele inicjatyw zwiàzanych z promowaniem ˝ywnoÊci wysokiej jakoÊci. Sà to ró˝nego rodzaju wydarzenia targowe, wystawy, kiermasze zarówno w kraju. jak i poza jego granicami. To m.in. Targi Rzemiosła i Przedsi´biorczoÊci „AGROBIESZCZADY” w Lesku, czy Festiwalu Podkarpackich Smaków w Górnie, gdzie cyklicznie odbywajà si´ prezentacje ˝ywnoÊci tradycyjnej i lokalnej. Te dwie du˝e imprezy o randze wojewódzkiej pozwalajà na zidentyfikowanie wi´kszoÊci produktów tradycyjnych oraz ich wytwórców. Sà nie tylko doskonałà okazjà do prezentowania i promowania najlepszych wyrobów tradycyjnych na Podkarpaciu, ale nade wszystko pozwalajà ukazaç bogactwo kulinarne i kulturowe regionu. Uznanie, zdobyte wÊród odwiedzajàcych i wystawców jednoznacznie wskazuje na potrzeb´ promocji produktów z Podkarpacia, które powoli stajà si´ wizytówkà regionu. Dzi´ki organizowanym imprezom i zainteresowaniu mediów wystawcy dostrzegajà potrzeb´ wpisywania swoich unikatowych pro- SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 42-43 podkarpackie:Smak i tradycja 6-09-10 10:03 Strona 43 PODKARPACKIE SMAK REGIONÓW duktów na List´ Produktów Tradycyjnych, czy rejestrowania ich jako oznaczenia geograficzne, widzàc w tym tak˝e korzyÊci materialne ze wzgl´du na du˝e zainteresowanie konsumentów. Bardzo cz´sto Samorzàd Województwa Podkarpackiego, podejmujàc liczne inicjatywy, współpracuje z kołami gospodyƒ wiejskich i stowarzyszeniami. W województwie podkarpackim istnieje około 1360 kół gospodyƒ wiejskich. Co roku powstaje tak˝e wiele stowarzyszeƒ, majàcych na celu pozyskiwanie funduszy na promocj´ wsi oraz ˝ywnoÊci tradycyjnej i lokalnej. Wszystkie podejmowane działania sà wi´c doskonałà okazjà do zaprezentowania tych produktów oraz wytyczania szlaków, którymi wyroby te b´dà mogły – coraz łatwiej i cz´Êciej – trafiaç do jak najliczniejszej grupy konsumentów. Gdzie, poza Podkarpaciem, promujecie Paƒstwo swoje najlepsze i najciekawsze produkty ˝ywnoÊciowe? RoÊnie młode pokolenie regionalnych kucharzy Przywiàzujemy du˝à wag´ do promocji produktów tradycyjnych i regionalnych oraz ˝ywnoÊci ekologicznej. Od kilku lat uczestniczymy w Mi´dzynarodowych Targach Wyrobów Spo˝ywczych Polagra Food w Poznaniu, a tak˝e w Mi´dzynarodowych Targach ˚ywnoÊci i Produktów Ekologicznych „Bio-Fach” w Norymberdze. Od ubiegłego roku bierzemy tak˝e udział w imprezie promujàcej wyroby wpisane na List´ Produktów Tradycyjnych, która odbywa si´ na Krakowskim PrzedmieÊciu w Warszawie. Wszystkie podejmowane przez nas działania pozwalajà mieszkaƒcom Podkarpacia, a tak˝e goÊciom z Polski, a nawet Europy, odwiedzajàcym nasz region, odkrywaç smaki wielu potraw i produktów spo˝ywczych. Korzystajàc z okazji, serdecznie zach´cam czytelników „Smaku i Tradycji” do wybrania si´ w kulinarnà podró˝ po naszym regionie i poznania bogactwa naszej unikatowej kuchni. Produkty regionalne i tradycyjne zdobywajà ostatnio w Polsce coraz wi´ksze uznanie konsumentów i coraz wi´cej osób zajmuje si´ W´dliny z Markowej znane sà ju˝ w całej Polsce ich wytwarzaniem. Czy widzi pan takà tendencj´ równie˝ na Podkarpaciu? Zdecydowanie tak. Warto zauwa˝yç, ˝e wytwarzanie tradycyjnych specjałów mo˝e stanowiç dodatkowe êródło dochodu, np. dla tych mieszkaƒców województwa, którzy prowadzà niewielkie gospodarstwa rolne. BezpoÊrednia sprzeda˝ tego rodzaju produktów doskonale rozwija si´ w całej Europie i stanowi ciekawy pomysł na wzbogacenie oferty agroturystycznej ka˝dego regionu. Podkarpaccy wytwórcy tradycyjnych produktów coraz lepiej wykorzystujà t´ szans´. Przyglàdajàc si´ europejskim doÊwiadczeniom, zwiàzanym z wytwarzaniem ˝ywnoÊci zauwa˝yç mo˝na, ˝e coraz wi´kszy nacisk kładziony jest na jakoÊç produkcji rolno-spo˝ywczej. JakoÊç rozumianà jako niepowtarzalnoÊç i wyjàtkowoÊç produktów, które sà wytwarzane zgodnie z unikatowymi, kultywowanymi od wieków tradycjami, właÊciwymi dla poszczególnych regionów. Województwo Podkarpackie z roku na rok umacnia swojà pozycj´ lidera na liÊcie produktów wytwarzanych metodami tradycyjnymi. Bezspornie zwiàzane jest to z bogactwem kulturowym naszego regionu i jego starannym piel´gnowaniem. W tym kontekÊcie szczególnego znaczenia nabiera troska o ochron´ podkarpackiego dziedzictwa kulinarnego tak, by w niezmienionej formie zachowaç je dla potomnych. Wraz ze wzrostem zainteresowania i wiedzy o tym, czym jest produkt tradycyjny i regionalny, roÊnie liczba producentów wytwarzajàcych ˝ywnoÊç tego rodzaju oraz miejsc, które oferujà sprzeda˝ produktów najwy˝szej jakoÊci. I to chyba kwintesencja istoty Podkarpackiego – krainy niezwykłych i niezapomnianych smaków. Dzi´kujemy za rozmow´. Fot. UMWP w Rzeszowie, I.Byszewska KapuÊniczki, pierniki jak z bajki, smakowite chleby, tarciuchy z kaszà jaglanà i wiele innych specjałów walczyło w Lesku o nagrody w X edycji konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA 43 44-45 pomorskie:Smak i tradycja 6-09-10 10:04 Strona 44 POMORSKIE SMAK REGIONÓW Kulinarne skarby Pomorza O których opowiada Mieczysław Struk, marszałek województwa pomorskiego Bogactwo kulinarne województwa pomorskiego wynika w du˝ej mierze z jego wielokulturowoÊci. Okrasa z g´siny, zupa z brukwi, plince, młodzowi kuch, pulci ze sledza, sielawa z patelni – to sztandarowe pozycje kuchni kaszubskiej. Wykorzystuje si´ w niej bogactwo lasów, jezior, sadów, łàk, pól i morza. Potrawy z ryb, zarówno morskich jak i słodkowodnych, sà podstawowym atrybutem kuchni tego regionu. Przykładem jest zupa rybna, która zdobyła II miejsce w konkursie Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów” oraz nominacj´ do Perły w 2008 r. „Hylyng” opiekany z cebulà – Êledê po kaszubsku w 2009 r. w tym samym konkursie otrzymał głównà nagrod´. Kaszuby słynà z blisko stuletniej tradycji uprawy truskawek. Sprzyjajàce warunki glebowo-klimatyczne, wyjàtkowy smak dojrzewajàcych na Pojezierzu Kaszubskim owoców, doprowadziły do znacznego wzrostu liczby plantacji. Pola truskawkowe rozrastały si´ przez dziesi´ciolecia, by ostatecznie staç si´ nieodłàcznà cz´Êcià kaszubskiego krajobrazu. WłaÊnie dzi´ki ich obfitoÊci na poczàtku lat 70. ubiegłego wieku została podj´ta decyzja o urzàdzeniu i zorganizowaniu Truskawkobrania. DziÊ jest ono najwi´kszà imprezà plenerowà na Kaszubach. Renoma truskawki kaszubskiej wpłyn´ła na to, ˝e staraniem Kaszubskiego Stowarzyszenia Producentów Truskawek kaszëbskô malëna została włàczona do elitarnej grupy produktów regionalnych Unii Europejskiej jako Chronione Oznaczenie Geograficzne. Nad Bałtykiem, w okolicach jezior Gardno i Łebsko, zamieszkiwali niegdyÊ Słowiƒcy. DziÊ obiekty kultury materialnej Słowiƒców mo˝na oglàdaç w skansenie w Klukach. Przez całe wakacje jego pracownicy odtwarzajà rytm pracy i ˝ycia dawnych mieszkaƒców. W chatach z XVIII i XIX wieku mo˝na zobaczyç, jak gospodyni ubijała w kierzynce masło (litr „uczciwej” Êmietany na kostk´ masła). Mo˝na je ubijaç tak˝e w maselnicy-kołysce na biegunach albo takiej na korbk´. Dziedzictwo Kulinarne Pomorskie Jest od 2008 r. pełnoprawnym członkiem Europejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego. Członkowie sieci pomorskiej otrzymujà logo oraz certyfikat, przyznawane przez marszałka województwa pomorskiego i dajàce gwarancj´, ˝e surowiec pochodzi z regionu i posiada regionalny charakter. Członkowie Sieci Dziedzictwo Kulinarne Pomorskie ● Kaszubskie Centrum Promocji Zdrowia „Waldtour-Revita”, gmina St´˝yca 44 Nast´pnie Êwie˝à aromatycznà mas´ odciska si´ w foremkach z roÊlinnymi motywami. W kolejnym pomieszczeniu piekł si´ wielki okràgły chleb. Pajdy posmarowane tym masłem dorównujà smakiem tylko waflom prosto z natłuszczonej słoninà stuletniej formy, pieczonym na rozgrzanej kuchni z fajerkami. Kamionki z mlekiem i Êmietanà przechowywano w „szafie nabiałowej”, a bochny, pieczone raz na dwa tygodnie, na drà˝kach u powały. Słowiƒska kuchnia to bogactwo smaków i przedmiotów: prasa do odparowywania soku z buraków (słu˝ył jako syrop do słodzenia), beczułki do kiszenia ogórków i brukwi, szatkownica do kapusty, szklane słoje na miód i powidła, szydełkowe woreczki na cebul´… Na Kociewiu bardzo popularne sà potrawy z ziemniaków, warzyw i runa leÊnego. ˚urawina na ró˝ne sposoby, grochowinki, fefernuski, szandar, ˝uchel czy salceson z grzybów – to specjalnoÊci kuchni kociewskiej. Ta cz´Êç województwa pomorskiego nie nale˝ała do regionów zasobnych. Ziemie sà tu nieurodzajne, do morza daleko. Najcz´Êciej na kociewskich stołach goÊciły zupy. Do najpopularniejszych nale˝ała parzybroda, czyli kapuÊniak z białej kapusty, brukiew na g´sinie oraz ubogo okraszony warzywny wywar – gapsi rosół, znany tak˝e jako poryraj. Znana te˝ była oparzonka, inaczej zwana zagraj, z rozgotowanych ziemniaków i koziego mleka. Grzyby majà na Kociewiu swoje lokalne na● Kaszubskie Stowarzyszenie Agroturystyczne „KoÊcierska Chata”, KoÊcierzyna ● Koło Gospodyƒ Wiejskich „Górki”, gmina Karsin ● Kwatera Agroturystyczna „Pokoje u Dagmary”, gmina Lubichowo ● „Fungopol” Cis-Bankiewicz Skórzewski, gmina Brusy ● Okr´gowa Spółdzielnia Mleczarska Starogard Gdaƒski ● Zajazd „Modrzewiowy Dwór”, gmina Tràbki Wielkie ● Przedsi´biorstwo Handlowo-Usługowe „Europa”, gmina Tràbki Wielkie ● Rolnik indywidualny „Kozie sery”, gmina Kołczygłowy ● Zajazd „Bursztyn”, gmina Nowy Dwór Gdaƒski SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 44-45 pomorskie:Smak i tradycja 6-09-10 10:04 Strona 45 POMORSKIE SMAK REGIONÓW zwy, a do najpopularniejszych odmian nale˝à kurzajki (kurki), Êlimaki (maÊlaki), kraÊniaki (kozaki) i g´sie p´pki (sitarze). Najbardziej zaÊ cenione sà prawdziwki i rydze. Wiele specjałów kuchni kociewskiej znajduje si´ na LiÊcie Produktów Tradycyjnych. W południowo-wschodniej cz´Êci województwa, w powiecie kwidzyƒskim, jest wyjàtkowe miejsce – fragment polskiego zagł´bia Êliwkowego, Dolina Dolnej Wisły. Wcià˝ ˝ywa jest tu tradycja sma˝enia powideł. Na przełomie XIX i XX w. nad Dolnà Wisłà było ponad 2 tysiàce sadów przydomowych. Gospodynie przygotowywały wielkie kuprowe (miedziane) kotły z drewnianymi mieszadłami, rozpalały ognisko i wsypywały do naczyƒ dojrzałe, wypestkowane owoce. Sma˝one najcz´Êciej bez cukru na wolnym ogniu, nawet trzy dni, odznaczały si´ wyÊmienitym smakiem. ˚uławski stół odkrywamy na nowo. Ten region był szczególnie doÊwiadczany przez histori´. Jego wielokulturowa i malownicza społecznoÊç po II wojnie Êwiatowej w zasadzie całkowicie znikn´ła. Dawne tradycje kulinarne tych ziem przywróciç do ˝ycia niełatwo, bowiem nie zachowały si´ ani ksià˝ki kucharskie, ani inne êródła, które mogłyby pomóc w odtwarzaniu tradycji. Po ˝uławiakach pozostała architektura i budowle wodne, a historia regionu powoli szła w zapomnienie. W delcie Wisły od XVI w. osiedlali si´ imigranci z Holandii, nale˝àcy do menonitów, jednego z odłamów anabaptyzmu. Mieli oni istotny wpływ na kształt kuchni ˝uławskiej. Klinki krajane – to kluski ziemniaczane okraszone boczkiem i cebulà podawane z duszonà kiszonà kapustà. Nie mniej ciekawà potrawà jest fuÊka. Sà to kulki z masy ziemniaczanej okraszone boczkiem. Stanowià doskonały dodatek do pieczonej kaczki. Kolejnym specjałem ˝uławskim jest w´dzony łosoÊ wiÊlany podawany w formie sałatek. Ostateczna rozprawa z tradycjà starych ˚uław nastàpiła po II wojnie Êwiatowej, gdy cz´Êç rdzennej ludnoÊci z ˚uław uciekła, zaÊ reszt´ wyp´dzono lub przesiedlono. Wraz z tubylcami znikn´ła zasobna i syta lokalna kuchnia, majàca wiele wspólnego z tradycjami kulinarnymi starego Gdaƒska. Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 Na koniec o imponujàcej kuchni gdaƒskiej. Wykorzystywano w niej wiele egzotycznych produktów. Jest to kuchnia bogata w przyprawy. Gdaƒsk miał ju˝ wieki temu dost´p do imbiru, przypraw korzennych, goêdzików, pieprzu i ziela angielskiego, poniewa˝ le˝ał na szlaku handlowym, zwanym Bursztynowym, wiodàcym znad Adriatyku. Do gdaƒskiego portu zawijały statki wypełnione winem, owocami, bakaliami. Złoty likier gdaƒski, mleko gdaƒskie, pasztet z dorsza, zupa chlebowa, deser z chleba i cynamonu, pierwsza espresso – kawa zbo˝owa lub herbata z j´czmienia do popicia – oto gdaƒskie specjały o specyficznym, ale wysublimowany smaku. Pomorska ˝ywnoÊç wysokiej jakoÊci to nie tylko produkty tradycyjne i bogata kuchnia regionalna, ale tak˝e płody rolnictwa ekologicznego. Województwo pomorskie to kraina sprzyjajàca zmianie typu produkcji rolnej z konwencjonalnej na ekologicznà wielu gospodarstw naszego regionu. Czyste powietrze, gleba i wody oraz wiele jezior i lasów, rozległe tereny obj´te parkami krajobrazowymi, narodowymi i in- nymi formami ochrony przyrody sprawiajà, ˝e tutejsi rolnicy znajdujà warunki przyjazne dla rozwoju rolnictwa ekologicznego. W województwie pomorskim działa 12 przetwórni ekologicznych i funkcjonuje ponad 500 producentów ekologicznych. Koncentracja gospodarstw ekologicznych wyst´puje w powiatach: kartuskim, bytowskim, człuchowskim, wejherowskim i słupskim. Natomiast najwi´ksza powierzchnia przeznaczona pod produkcj´ ekologicznà jest na ˚uławach w powiatach malborskim i nowodworskim. Podejmujemy szereg działaƒ majàcych na celu szerzenie wiedzy o tradycyjnej kuchni pomorskiej. Województwo pomorskie jest w Êcisłej czołówce regionów pod wzgl´dem iloÊci produktów wpisanych na List´ Produktów Tradycyjnych – mamy ich obecnie 106. SMAK I TRADYCJA 45 46-47 podl_swiet:Smak i tradycja 6-09-10 10:24 Strona 46 PODLASKIE SMAK REGIONÓW Zaistnieç w Europie czeniu kiszki i babki ziemniaczanej czy te˝ Dzieƒ Ziemniaka w Moƒkach. Koneserów miodów zapraszam natomiast do Kurowa i Tykocina, gdzie cyklicznie odbywajà si´ biesiady miodowe. Coraz czeÊciej województwo podlaskie kojarzone jest w Europie nie tylko z ˝ubrami, ale z całym swoim bogactwem kulinarnym i kulturowym. Podlaskie smakołyki w Europie Wytwórcy produktów lokalnych wiedzà, ˝e wpisanie specjału na List´ Produktów Tradycyjnych jako forma promocji jest „trampolinà” do zaistnienia na rynku lokalnym i krajowym. Jednak wielu z nich ma wi´ksze aspiracje i próbuje swoich sił na arenie europejskiej. Dlatego te˝ przedsi´biorPierekaczewnik, s´kacz, kartacze, kindziuki, sery z Kocy z Podlasia po rejestracji w kraju rozpoczynajà rycina i Wi˝ajn to produkty przygotowywane od lat weprocedur´ rejestracji w europejskim systemie cerdług tej samej receptury, a ich smak wcià˝ zachwyca. Aby tyfikacji. Jest to długa i zło˝ona operacja, gdy˝ wyjednak Êwiat si´ o nich dowiedział i zechciał spróbowaç, maga przedstawienia Komisji Europejskiej trzeba o tym mówiç – twierdzà pracownicy Urz´du Mardowodów potwierdzajàcych wyjàtkowoÊç produkszałkowskiego. tu. Certyfikat daje konsumentom gwarancj´, ˝e Podlaska ró˝norodnoÊç kupujà produkt niepowtarzalny i najwy˝szej jakoNie wszyscy wiedzà, ˝e pierwszym produktem zarejeÊci, wytwarzany takich samych od pokoleƒ recepstrowanym na LiÊcie Produktów Tradycyjnych jest tatarski tur i takimi samymi metodami. pierekaczewnik. Rejestracj´ unijnà pierekaczewnika udało si´ do– Na Podlasiu znajdziemy kuchnie wielu narodowoSer koryciƒski swojski to kolejny podÊci, których obecnoÊç na tej ziemi wynika z dziejów pol- laski produkt zgłoszony do unijnego prowadziç do jej szcz´Êliwego finału i produkt ten uzyskał oznaczenie Gwarantowana Tradycyjna Speskiej historii – mówi Mieczysław Baszko, członek systemu oznaczeƒ geograficznych cjalnoÊç. Tym samym produkt z województwa dołàZarzàdu Województwa Podlaskiego. – Ogromna wi´kszoÊç produktów regionalnych powstaje na wsi. To dzi´ki współpra- czył do elitarnego grona takich smakołyków jak oscypek, bryndza, cy producentów z samorzàdem i organizacjami pozarzàdowymi rogal Êwi´tomarciƒski czy miody pitne. Rejestracja produktu regionalnego przekłada si´ na wymierne zyski, udaje si´ z powodzeniem promowaç województwo podlaskie. Słu˝à temu tak˝e bardzo liczne na Podlasiu plenerowe imprezy poÊwi´- nie tylko pieni´˝ne. Taki produkt mva swojà histori´, wokół której conych ró˝nym produktom np. serom w Korycinie i w Wi˝ajnach, mo˝na stworzyç opowieÊç. Mo˝e staç si´ na przykład elementem szlaogórkom w Kruszewie, grzybom w Michałowie. Zach´cam te˝ ku turystycznego, tak jak to si´ stało ze Szlakiem Tatarskim czy Szlado spróbowania naszych wspaniałych wyrobów z ziemniaka – kiem R´kodzieła Ludowego na Podlasiu. Nie tylko dzieciom łatwiej od wielu lat w SupraÊlu organizowane sà mistrzostwa Êwiata w pie- jest w ten sposób przyswajaç wiedz´ o regionie. Wspieraç ludzkà aktywnoÊç z regionu oraz wspieraç ludzkà aktywnoÊç, która jest kluczem do rozwoju. JednoczeÊnie nale˝y pami´taç, ˝e producenci nie zawsze majà pełnà wiedz´ o stanie prawnym w wielu aspektach swej działalnoÊci, wi´c zadaniem samorzàdu jest te˝ diagnozowanie problemów i wypracowywanie okreÊlonych O tym, jakie jest znaczenie naturalnej ˝ywnoÊci w rozwoju województwa podlaskiego i jaki udział w jej promocji Urz´du rozwiàzaƒ. Przykładem tego typu działaƒ jest współpraca z inspekcjà sanitarnà, która nadzoruje przetwórstwo produktów Marszałkowskiego, rozmawiamy z Mieczysławem Baszko, pochodzenia roÊlinnego, aby wypracowaç elastyczny model członkiem Zarzàdu Województwa Podlaskiego: przetwórni, która b´dzie spełniaç wymogi sanitarne, a jednoczeÊnie inwestycja b´dzie mo˝liwa do realizacji w przeci´tnym – Panie marszałku, czym województwo podlaskie wyró˝nia si´ spoÊród – czyli niewielkim – gospodarstwie rolnym. innych regionów? – Co zach´ca ludzi do anga˝owania si´ w promocj´ produktu? – Podlasie to w zasadzie jeden wielki obszar chroniony – jest tu niewie– W naszym regionie nie brakuje pasjonatów, którzy chcà realizowaç le miast i rzadko zaludnione malownicze obszary wiejskie. Wspomn´ tylko o parkach narodowych: biebrzaƒskim, wigierskim oraz białowieskim. swoje zainteresowania i chroniç lokalnà tradycj´. Mojà misjà jest sprawiç, Jest to obszar ró˝norodnoÊci: znajdziemy tu m. in. polodowcowe wzniesie- aby nasze walory Êrodowiskowe oraz umiej´tnoÊci ludzkie przekuç na mo˝nia Suwalszczyzny, augustowskie jeziora, najwi´kszy w Europie kompleks liwoÊci uzyskiwania dodatkowych dochodów na wsi. Coraz wi´cej osób rozumie, ˝e promujàc swój region – w tym równie˝ działalnoÊç swego sàsiada bagien biebrzaƒskich oraz obszary naturalnej Puszczy Białowieskiej. – Dlaczego promowanie lokalnych produktów jest takie wa˝ne w pro- – sprzyja rozwojowi zainteresowania regionem, a to prowadzi do poprawy warunków bytowych mieszkaƒców. MyÊl´ tu o agroturystyce, turystyce mocji całego regionu? – Oprócz oczywistych zadaƒ samorzàdu województwa – ochrony trady- wiejskiej, sprzeda˝y produktów i usług z terenów wiejskich. – Jaki ciekawy produkt z Podlasia zgłosił Pan ostatnio ministrowi rolcji kulturowych oraz dziedzictwa historycznego, jestem zdania, ˝e ˝ywnoÊç wysokiej jakoÊci wytwarzana na wsi jest doskonałym sposobem na uzyski- nictwa do rejestracji na LiÊcie Produktu Tradycyjnego? – 2 listopada 2009 r. minister rolnictwa i rozwoju wsi wpisał na list´ podwanie dotykowych dochodów mieszkaƒców. Najwa˝niejsze, ˝e Êrodki finansowe trafiajà tam, gdzie sà najbardziej potrzebne i przyczyniajà si´ laskà samogonk´ zbo˝owà. Chciałbym jednak zaznaczyç, ˝e wcale nie oznacza to, ˝e teraz „ka˝dy mo˝e robiç wszystko”. Licz´, ˝e na terenie wodo trwałego rozwoju obszarów wiejskich. – Jak współpracowaç z lokalnymi producentami, aby efekty były jak jewództwa powstanie z czasem co najmniej jedna gorzelnia, która spełniajàc wszelkie wymogi sanitarne, fiskalno-akcyzowe i inne zwiàzane najlepsze? – Przedstawiciele samorzàdu lokalnego pełnià słu˝ebnà rol´ wobec z prowadzeniem tego typu działalnoÊci, b´dzie legalnie produkowaç wymieszkaƒców, dlatego nale˝y uwa˝nie wsłuchaç si´ w sygnały płynàce rób, z którego nasz region jest znany. 46 SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 46-47 podl_swiet:Smak i tradycja 6-09-10 10:24 Strona 47 ÂWI¢TOKRZYSKIE SMAK REGIONÓW W sieci łatwiej Do Sieci „Dziedzictwo Kulinarne Âwi´tokrzyskie” przystàpiło ju˝ 36 podmiotów: gospodarstwa rolne, w tym ekologiczne, agroturystyczne i pasieczne, rybackie, restauracje serwujàce dania regionalne i producenci ˝ywnoÊci. Udział w sieci ułatwia rozwój drobnych przedsi´biorstw, uatrakcyjnia wizerunek Âwi´tokrzyskiego w Polsce i za granicà, zwi´ksza dost´p mieszkaƒców i turystów do bogactwa kulinarnego regionu. Kiełbasa swojska wàchocka hycowana zach´cenie rolników i właÊcicieli gospodarstw agroturystycznych do produkcji Samorzàd województwa Êwi´tokrzyskiego wiele zdziai przetwórstwa ˝ywnoÊci łał dla popularyzacji ˝ywnoÊci regionalnej i tradycyjnej. wysokiej jakoÊci. W efekcie Ich efekt to wpis na List´ Produktów Tradycyjnych 33 od 2010 r. do sieci przystàproduktów (na wpis czeka 19) i współorganizacja konkurpiło 36 podmiotów: gosposu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów”. darstwa rolne (w tym ekoZnak Chronione Oznaczenie Geograficzne uzyskała wilogiczne, agroturystyczne Ênia sokowa nadwiÊlanka, a fasola korczyƒska – znak i pasieczne), rybackie, reChroniona Nazwa Pochodzenia. stauracje serwujàce dania Samorzàd zainicjował przystàpienie regionu do Eu- Krówki z Opatowa regionalne, producenci ˝ywropejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego, która pomaga rolnikom i małym producentom ˝ywnoÊci noÊci z lokalnych surowców. WÊród nich sà producenci wyrobów konkurowaç z produkcjà masowà i wielkim sieciami handlowymi, z Listy Produktów Tradycyjnych i restauracje serwujàce potrawy popularyzuje bogactwo kulinarne regionu, przyczynia si´ do roz- z listy. U członków sieci mo˝na zatem nabyç: szynk´ sznurowanà woju turystyki kulinarnej. W ramach przygotowaƒ do tworzenia wàchockà, pol´dwic´ sznurowanà i kiełbas´ białà parzonà z WàchocSieci „Dziedzictwo Kulinarne Âwi´tokrzyskie” Urzàd Marszałkow- ka, kiełbas´ swojskà wàchockà hycowanà, salceson ozorkowy wiejski, ski zorganizował pod koniec 2009 r. 13 seminariów dla producen- j´drzejowski twaro˝ek Êmietankowy, kasz´ jaglanà gierczyckà, czertów ˝ywnoÊci, rolników, restauratorów, właÊcicieli gospodarstw kieskà màk´ orkiszowà, karpia małyszyƒskiego, karpia z Oksy, farsz agroturystycznych, władz lokalnych, instytucji współpracujàcych z kaszy gryczanej, dzionie rakowskie, Êwi´tokrzyski miód spadziowy, z urz´dem w zakresie ˝ywnoÊci naturalnej. Ich celem była popula- chmielnickà g´Ê pieczonà, zalewajk´ Êwi´tokrzyskà. Producenci czeryzacja sieci i korzyÊci wynikajàcych z certyfikowania ˝ywnoÊci, kajàcy na wpis oferujà: kiełbas´ łosieƒskà, pol´dwiczki Êwiàteczne Prokopa, salceson cwaniak z Łosienia, rytwiaƒskiego karpia, wólecJ´drzejowski kà chałk´ plecionà, krówk´ opatowskà, kiełbas´ radoszyckà, kiełbatwaro˝ek s´ swojskà z Kunowa. Inni członkowie to laureaci konkursów Êmietankowy „Nasze Kulinarne Dziedzictwo” z produktami: kiełbasa smerdyƒska, nalewka soÊniak, jesiotr zachodni, szynka łosieƒska, chleb koprzywnicki, podpłomyk koprzywnicki, chleb wólecki, szynka Idzika, tatar Dersława z karpia, nalewka damaszka, çmaga Êwi´tokrzyska i udziec jagni´cy ze Êwiniarki. W tegorocznej edycji wÊród 16 laureatów znalazło si´ a˝ 7 członków sieci. Z inicjatywy członków sieci 8 sierpnia b.r. w Kielcach odbył si´ jarmark „Dziedzictwo Kulinarne Âwi´tokrzyskie”, po którym wzrosło zainteresowania mediów i mieszkaƒców produktem tradycyjnym i regionalnym. W efekcie w plebiscycie „Gazety Wyborczej” na kulinarny symbol regionu „Polska je, je, je”, zwyci´zcà w kategorii potrawy został w´dzony karp rytwiaƒski, a w kategorii produktu – j´drzejowski twaro˝ek Êmietankowy. Informacje o przedsi´biorstwach i gospodarstwach sieci: www.culinary-heritage.com (zakładka Âwi´tokrzyskie), www.sejmik.kielce.pl (zakładka Dziedzictwo Kulinarne Âwi´tokrzyskie). Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA 47 48-49 slaskie:Smak i tradycja 6-09-10 10:19 Strona 48 ÂLÑSKIE SMAK REGIONÓW Karminadel na ka˝dym stole Tradycyjna kuchnia Êlàska – to kuchnia robotnicza i chłopska. Potrawy sà proste, ale sycàce: górnik musiał si´ dobrze najeÊç, ˝eby podołaç trudom pracy pod ziemià. Jednak mimo prostoty to kuchnia wspaniałych smaków. W poprzednich wydaniach „Smaku i Tradycji” przybli˝yliÊmy Paƒstwu smaki potraw wyrosłych z tradycji innych narodów. PisaliÊmy o ciulimie lelowskim, murzinie wielkanocnym. WspomnieliÊmy o potrawach z podregionów województwa Êlàskiego, takich jak: jurajski ˝ur na grzybach, chleb tatarczuch, drobne ciasteczka cieszyƒskie. OpowiedzieliÊmy równie˝ o tradycjach kultury pasterskiej Wołochów, którzy przynieÊli ze sobà nieznanà ludom słowiaƒskim nale˝àcym do „cywilizacji chleba”, wiedz´ na te- Studencki Zespół PieÊni i Taƒca „Katowice” Uniwersytet Âlàski mat wytwarzania serów podpuszczkowych, takich jak: oscypki, redykołki, bryndza i inne. Dzisiejszymi potomkami Woło- wyhodowano w przydomowym chlewiku. Z tych produktów przygochów na terenie Âlàskiego sà górale Êlàscy i górale ˝ywieccy. Pra- towywane były potrawy z reguły bardzo proste. Âlàzacy rzadko jadagniemy przybli˝yç tradycyjnà kuchni´ Êlàskà. Wszyscy zapewne li dwa dania obiadowe. Stàd tak wielka popularnoÊç wszelkich słyszeliÊmy o ˝urze, roladzie wołowej, kluskach Êlàskich czy karmi- polewek oraz daƒ okreÊlanych obecnie jako jednogarnkowe. Prostota polewek i łatwoÊç przygotowania sprawdzały si´ w codziennym nadlach. ˝yciu chłopów i robotników. Tradycyjna polewka to nic innego jak Od ˝uru chłop jak z muru! màka sypana na wrzàcà wod´ lub maÊlank´. Do najbardziej popularnych, uwa˝anych za typowo chłopskà straGórny Âlàsk to ojczyzna górnika, hutnika i chłopa. Kuchnia Êlàska w´, a rozpowszechnionà w XVIII wieku to przede wszystkim potrawy na stołach nale˝ał ˝ur czyli kwaÊna polewka z zakichłopskich i robotniczych. Ten ostatni był ˚ur Êlàski z ziemniakami szonej màki ˝ytniej. Màk´ nale˝ało zró˝nicowany i zale˝ał od pozycji i sytuacji uprzednio zmieliç na ˝arnach na tzw. materialnej rodziny. Do wybuchu I wojny szrutk´ i kisiç w kamiennych garnkach Êwiatowej tradycyjne posiłki były niezbyt przez zalanie jej ciepłà wodà z czosnwybredne. Na Êniadanie jedzono mleko lub kiem i dodatkiem zaczynu na chleb (tzw. kaw´, a w zimie rano spo˝ywano krupnic´, nociastka) lub uprzednio zakiszonego ˝uczyli pszenic´ zmielonà grubo na ˝arnach ru. Nazwa ˝ur pochodzi od niemieckiego i okraszonà słoninà lub masłem. W połuprzymiotnika sauer, co znaczy kwaÊny, dnie jedzono polewk´ z mi´sa z ziemniakaukiszony, zakwaszony. mi lub jakàÊ zup´ jarzynowà, wodziank´, W okresach niedostatku na Âlàsku jamlecznà polewk´. Mi´sna polewka spo˝ydło si´ ˝ur dwa lub trzy razy dziennie. Był wana była tylko raz w tygodniu. Sytuacja rodzin robotniczych uległa niewielkiej poprawie w okre- nawet w domu specjalny garnek zwany ˝urokiem, w którym zawsze sie mi´dzywojennym (poza okresem wielkiego kryzysu gospodar- kisił si´ ˝ur. Nie mo˝na wi´c dziwiç si´, ˝e w wielu ksià˝kach kulinarczego w latach trzydziestych XX w.). W tym okresie status nych nazwa tej polewki opatrzona jest przymiotnikiem „Êlàski.” ˚ur materialny najcz´Êciej wielodzietnej rodziny górniczej była bardzo spo˝ywany było pod ró˝nymi postaciami jako potrawa postna, jako ci´˝ki. W tradycji Êlàskiej kobieta pozostawała w domu i zajmowa- potrawa bardziej treÊciwa oraz energetyczna – przygotowywana ła si´ dzieçmi oraz „warzyła”. Jedynym ˝ywicielem był ojciec. Wyraê- na bazie gotowanej w´dzonki, ˝eberek, kiełbasy lub tylko wody na poprawa materialna rodziny górniczej nastàpiła dopiero z tłuszczem i podbijana mlekiem lub Êmietanà i jedzona z tłuczonymi ziemniakami. Zakwas ˝urowy stał si´ podstawà do przygotowaod drugiej połowy lat pi´çdziesiàtych XX w. Na Âlàsku nie ˝yło si´ bogato. Ludzie ˝yli oszcz´dnie i bez wy- nia wielu daƒ tzw. jednogarnkowych, takich jak np. ˝ur z flakami, stawnoÊci, od˝ywiali si´ głównie pokarmami roÊlinnymi i mleczny- ˝ur z kapuÊnicy. ˚ur dzi´ki swojej prostocie w przygotowaniu stał si´ mi. Mi´so było rarytasem i jadano je rzadko, przede wszystkim potrawà na „beztydzieƒ” czyli na co dzieƒ. Âlàski ˝ur był podstawà menu uczestników powstaƒ Êlàskich w law Êwi´ta i podczas uroczystoÊci rodzinnych, np. wesel czy chrzcin. Na Âlàsku mówiło si´, ˝e swoje musi „styknàç” (wystarczyç). Na wy- tach 1919-1921. O popularnoÊci tej prostej polewki niech Êwiadczy ˝ywienie rodziny musiało wystarczyç to co urosło na polu i to, co znane na Âlàsku powiedzenie: „Od ˝uru chłop jak z muru!” 48 SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 48-49 slaskie:Smak i tradycja 6-09-10 10:19 Strona 49 ÂLÑSKIE SMAK REGIONÓW Innà równie popularnà co ˝ur potrawà była i jest wodzionka (wodzianka). To zupa sporzàdzona z pokrojonego w kostk´ chleba, drobno pokrojonego lub przeciÊni´tego przez prask´ czosnku, z dodatkiem smalcu lub masła zalanego wrzàtkiem. Spo˝ywano jà w ró˝nych porach roku, tygodnia, dnia (na Êniadanie, obiad lub kolacj´) zarówno w rodzinach robotniczych, jak i chłopskich, biednych lub bardziej bogatych. Ten skromny posiłek uwa˝any był te˝ za danie postne. W tradycyjnych posiłkach, które z koƒcem XIX wieku spo˝ywano na Âlàsku trzy razy dziennie, uwag´ zwracano na potrawy podawane rano. Były one najwa˝niejsze. W rodzinach robotniczych i rolniczych, a wi´c tam, gdzie ˝yło si´ biednie, rano spo˝ywano właÊnie polewki. Wodzionka była cz´sto jedynym posiłkiem spo˝ywanym przez cały dzieƒ. Jest nadal popularna na Âlàsku. W niedziele – rolada i rosół z nudlami Praca fizyczna wymagała du˝ych wydatków energetycznych, a wi´c sycàcego, wysokokalorycznego po˝ywienia. Oszcz´dne, a jednoczeÊnie gospodarne Âlàzaczki, coraz cz´Êciej wprowadzały do codziennego menu mi´so. Obiady w dni powszednie stanowiły albo zupa, albo drugie danie – karminadle, przez niektórych nazywane karbinadlami lub kardinadlami. Mo˝na powiedzieç, ˝e rolada jest symbolem Êlàskiego obiadu niedzielnego, a kaminadle powszedniego. Jest to potrawa bardzo tradycyjna, której receptura, sposób przyrzàdzania i podania oraz popularnoÊç nie zmieniły si´ do dziÊ. Zapewne pami´tamy scen´ z filmu Kazimierza Kutza „Perła w koronie”, którego akcja rozgrywa si´ na Âlàsku w okresie mi´dzywojennym – główny bohater po powrocie z kopalni dostaje na obiad właÊnie karminadla. Tradycyjny Êlàski zestaw obiadowy na niedziel´ to rosół z nudlami, kluski białe Êlàskie, rolada wołowa i modro kapusta. Na Âlàsku rosół, nazywany polewkà mi´snà, ju˝ od koƒca XIX wieku był niedzielnà potrawà. Rosół podawany był z ziemniakami lub kaszà, a potem z makaronem. Jak podaje Zofia Szromba-Rysowa („Po˝ywienie ludnoÊci wiejskiej na Âlàsku”, 1978 r., str. 72, 77, 78, 85, 86): „…Niecodziennà potrawà był rosół nazywany polewkà mi´snà, a od okresu mi´dzywojennego, kiedy go zacz´to podawaç z nudlowà lub nuglowà (…)” „… I tak z koƒcem XIX w. i poczàtkiem XX w. tylko na niedzielny obiad podawano zup´ i Êwie˝e mi´so gotowane, które od koƒca okresu mi´dzywojennego znalazły si´ w po˝ywieniu codziennym, gdy tymczasem na niedziel´ zacz´to podawaç pieczone mi´so (…) oraz rosół z makaronem…”. Rosół z makaronem był i jest równie˝ wpisany w Êlàski jadłospis weselny. Poczàtek biesiady tradycyjnie rozpoczynał obiad z rosołem z nudlami na czele. Niedzielny i uroczysty obiad w Êlàskiej rodzinie i dziÊ nie obejdzie si´ bez rosołu z nudlami (domowego wyrobu), klusek Êlàskich, rolad i modrej kapusty. Âlàski niedzielny obiad ma swój rytuał. Wywodzi si´ on z rytuału pracy górniczej – na zmiany: dziennà i nocnà. W dni powszednie bywało ró˝nie, ale w niedziel´ obiad gromadził wokół stołu całà rodzin´, niekiedy i trzy pokolenia. Zawsze podawano – tak˝e i dziÊ – rosół z makaronem (nudelzupa), Êlàskie kluski (kluzek białych, Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 na kere godomy ty˝ guminklyjzy) polane sosem, rolada (rolado i zołza ku niyj) i czerwona kapusta (szałot z modryj kapusty), do obiadu zawsze musiał byç kompot z truskawek, wiÊni, czereÊni lub agrestu. Z wywiadów przeprowadzonych z mieszkaƒcami Âwierklaƒca, Bytomia, Radzionkowa i Zbrosławic wynika, ˝e rolada wołowa znana była ju˝ w okresie mi´dzywojennym. Poczàtkowo podawana z okazji wi´kszych uroczystoÊci, przede wszystkim na weselach. Mi´so wołowe było trudniej dost´pne ni˝ pozostałe gatunki mi´s, bardziej cenione, przez długi czas stanowiło równie˝ wa˝ny dar weselny. Z czasem rolada wołowa pojawiła si´ równie˝ na obiedzie podczas chrzcin, komunii i Êwiàt. Wiàzało si´ to z poprawà warunków ˝ycia mieszkaƒców wsi i miast. Po II wojnie Êwiatowej rolada wołowa była podawana na niedzielny obiad. W bardzo wielu domach tak jest do dziÊ. Na przyj´ciach weselnych obowiàzkowo jest to danie. Na drugie danie obok rolady, podawano kluski Êlàskie i oczywiÊcie sałatk´ z modrej (czerwonej) kapusty. Taki zestaw obiadowy stanowi swoisty kanon kulinarny w Êlàskich domach, a tak˝e króluje w menu wielu restauracji nie tylko na terenie województwa Êlàskiego. Na deser podawano szpajze. Poczàtkowo przy okazji wi´kszych uroczystoÊci rodzinnych takich jak: wesela, chrzciny, pierwsza komunia czy odpusty. Szpajza to krem, do przygotowania którego potrzebny był sok np. z agrestu, wiÊni lub cytryny. Warto wspomnieç o tradycjach biesiadowania braci górniczej w dniu 4 grudnia – Êw. Barbary – patronki górników. „Barbórka jest patronkà od Êmierci, to ka˝dy szoł w dniu Êwi´tej Barbary 4 grudnia do koÊcioła na nabo˝eƒstwo. Górnicy nie pracowali w tym dniu. Przed koÊciołem grała muzyka a po południu w domach Wodzionka górników wyprawiajà goÊcin´.” („Górniczy stan w wierzeniach, obrz´dach, humorze i pieÊniach” – D. Simonides 1988 r., str. 363). W Barbórk´ odbywały si´ biesiady górników, którzy przy piwie urzàdzali wesołe spotkania, a wÊród opowiadanych dowcipów, piosenek, gaw´d starszych górników spo˝ywano krupnioki, ˝ymloki, gotowane golonka, oraz tradycyjny garnuszek górniczy. Potrawa zapiekana: wierzchnià warstw´ stanowià kawałki pokrojonej fasolki szparagowej i plasterki ogórka kiszonego. Na przekroju widaç na samym spodzie grube plastry ziemniaka, na nich dwa plastry mi´sa i mieszanin´ fasolki szparagowej i ogórka kiszonego. Ziemniaki, mi´so i cz´Êciowo mieszanina fasolki i ogórka sà zatopione w sosie. Mi´so wieprzowe pozyskiwano podczas tradycyjnego Êwiniobicia – jeszcze w latach pi´çdziesiàtych XX w. hodowano zwierz´ta w komórkach obok „familoków”, mi´dzy innymi Êwinie, kozy, g´si, króliki. Mi´so wołowe kupowano lub uzyskiwano w wyniku handlu wymiennego. Warzywa, czyli ogórki i fasolk´ gospodynie kisiły lub marynowały w słojach „wecka”. Ziemniaki kupowano na jarmarkach i targach. Poczàwszy od lat szeÊçdziesiàtych XX w. wszystkie produkty mo˝na było kupiç w sklepach i na targach. Byç mo˝e niektórym czytelnikom udało si´ spróbowaç tych tradycyjnych Êlàskich specjałów. JeÊli nie, zapraszamy do odwiedzenia goÊcinnego województwa Êlàskiego i spróbowania typowo Êlàskich potraw. SMAK I TRADYCJA 49 50-51 wielkopolska:Smak i tradycja 6-09-10 10:20 Strona 50 WIELKOPOLSKIE SMAK REGIONÓW Wielkopolski smak W ostatnich latach rosło zainteresowanie tradycyjnà ˝ywnoÊcià regionalnà. Jej produkcja to same korzyÊci dla wytwórców – wielkopolskich rolników, przedsi´biorców i przetwórców, a tak˝e dla zachowania dziedzictwa kulturowego regionu. Samorzàd województwa wielkopolskiego promuje produkty regionalne i tradycyjne, bo to skuteczny sposób na budowanie marki regionu. Marki regionu ze smakiem! Wielkopolska to du˝y region (2.900 km²), liczàcy 139 tys. gospodarstw rolnych, w wi´kszoÊci o wysokim poziomie produkcji. Stanowi ona doskonałà baz´ surowcowà dla przemysłu rolno – spo˝ywczego. Tradycyjne surowce od lokalnych producentów rolnych to z kolei droga do wytwarzania naturalnej ˝ywnoÊci o wyjàtkowych walorach smakowych. Warto dodaç, ˝e w 2008 roku Wielkopolska – jako region – przystàpiła do Europejskiej Sieci Dziedzictwa Kulinarnego. Wielkopolska to nie tylko znakomita kuchnia, ale i rozbudowana baza gospodarstw agroturystycznych z regionalnymi specjałami. Odpoczywajàcych w regionie turystów i konsumentów zach´camy do poszukiwania tych miejsc i smakowania Wielkopolski. Warto odwiedzaç oznaczone lokale, restauracje, warto te˝ zaglàdaç do wytwórców produktów regionalnych i lokalnych. Podmioty te tworzà Sieç Dziedzictwa Kulinarnego Wielkopolska, b´dàcà cz´Êcià Europejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego. Ideà powstania sieci było ułatwienie konsumentom i turystom dotarcie do lokalnej i regionalnej ˝ywnoÊci w Europie i jej posmakowanie. DziÊ, w ramach Wielkopolskiej Sieci Dziedzictwa Kulinarnego funkcjonujà 23 podmioty. Emaliowana tabliczka z logotypem, która widnieje przed wejÊciem do restauracji lub innych punktów gastronomicznych, a tak˝e sklepów czy gospodarstw agroturystycznych, to widoczny znak rozpoznawczy, ˝e tu mo˝na znaleêç regionalne produkty oraz dania sporzàdzone na bazie lokalnych surowców. Zach´camy do poznania smaku naszego regionu! Co roku, w okresie poprzedzajàcym Êwi´ta Bo˝ego Narodzenia czy Wielkanocy, na terenie MTP organizujemy kiermasze Êwiàteczne ˝ywnoÊci regionalnej. Regionalne produkty mo˝na te˝ kupiç w ka˝dy weekend w miejscach, gdzie promujà si´ wystawcy z tradycyjnym jadłem. Te kiermasze cieszà si´ du˝ym zainteresowaniem. Podobnie imprezy, które upowszechniajà wielkopolskie tradycyjne smaki – w sierpniu tego roku odbyła si´ jubileuszowa, X edycja wojewódzka konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów”. Oceniano w nim około 90 zgłoszonych produktów oraz 7 restauracji. Kapituła Konkursu nominowała do nagrody Perła 2010: ● Tłoczni´ Soków TeSo (Izabela i Andrzej Płonka) za domowy nektar Malinowy; ● Firm´ „Semco” ze Âmiełowa, gm. Szamotuły – za olej lniany Wielkopolski; ● Dwór MyÊliwski Ustronie przy LeÊnym Zakładzie DoÊwiadczalnym Siemianice, członek Sieci Dziedzictwa Kulinarnego Wielkopolska – za regionalnà zup´ z włoskiej kapusty, zwanà „parzybroda”. „Parzybroda” znana jest na terenie prawie całej Wielkopolski, prócz cz´Êci północno – wschodniej, a tak˝e na Ziemi Chełmiƒskiej i Kociewiu. 50 Nazwa zupy wywodzi si´ stàd, ˝e goràce liÊcie kapusty przylepiały si´ do brody i jà parzyły. Podstawowym składnikiem zupy jest kapusta włoska i ziemniaki (w Wielkopolsce zwane kartoflami lub pyrami). Pokrojonà kapust´ wkłada si´ do garnka i gotuje razem z ziemniakami. Po ugotowaniu zup´ zalewa si´ mlekiem lub krasi tłuszczem. Bywa, ˝e do „parzybrody” dokłada si´ zasma˝k´. Zup´ gotowano równie˝ na wywarach mi´snych i wtedy nie dodawano zasma˝ki: umyte i pokrojone w kostk´ mi´so gotowano z grzybami i przyprawami do mi´kkoÊci. Oczyszczonà i pokrojonà kapust´ oraz obrane i rozdrobnione warzywa zalewano przecedzonym wywarem mi´snym i gotowano ok. 40 min. Na koƒcu dodawano mi´so i przyprawy do smaku (sól i pieprz). Zup´ podawano z razowym chlebem. Wymiernym efektem dotychczasowych działaƒ Urz´du Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego, oprócz produktów umieszczonych na LiÊcie Produktów Tradycyjnych, jest wpisanie do rejestrów oznaczeƒ unijnych Komisji Europejskiej czterech produktów z regionu: znak Chronione Oznaczenie Geograficzne uzyskały andruty kaliskie, rogal Êwi´tomarciƒski i wielkopolski ser sma˝ony, natomiast znak Gwarantowana Tradycyjna SpecjalnoÊç przypadł olejowi „rydzowemu”. Wielkopolska jest regionem, który w swojej unikatowej ofercie ma specyficzne produkty i potrawy. Ich receptury, nie tylko ze wzgl´du na gwarancj´ wysokiej jakoÊci, ale tak˝e na wyjàtkowà i bogatà – liczàcà nieraz setki lat – histori´, zasługujà na pieczołowite przechowywanie z myÊlà o przyszłych pokoleniach i upowszechnianie. Doskonałym przykładem jest likier „benedyktynka”, który w 2010 r. obchodził 500-lecie w klasztorze oo. Benedyktynów w Lubiniu, słynàcym z jego wytwarzania. Poczàtki „Benedyktynki” si´gajà roku 1510, kiedy to mnich Bernardo Vincelli, przebywajàc w benedyktyƒskim klasztorze w Fekamp w Normandii, sporzàdził mikstur´ z rumu, 40 ziół i korzeni o działaniu wzmacniajàcym. PopularnoÊç napoju skłoniła inne klasztory do produkcji podobnego leku. W tym nurcie sytuuje si´ równie˝ „benedyktynka” z klasztoru w Lubiniu, jako wyÊmienity likier, składajàcy si´ ze starannie dobranej i sprawdzonej kompozycji 21 ziół leczniczych. Stosowano jà dla wzmocnienia organizmu, dolegliwoÊci układu pokarmowego, jako Êrodek rozgrzewajàcy, uspokajajàcy, kojàcy migren´ i polepszajàcy sen. W paêdzierniku 2008 roku Województwo Wielkopolskie wraz z czterema polskimi regionami zostało przyj´te do Europejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego. Zgodnie z Uchwałà Nr XXVI/ 367/08 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 21 lipca 2008 r. właÊcicielem licencji na u˝ytkowanie logo Sieci Dziedzictwo Kulinarne Wielkopolska jest Województwo Wielkopolskie. SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 50-51 wielkopolska:Smak i tradycja 6-09-10 10:20 Strona 51 WIELKOPOLSKIE SMAK REGIONÓW Europejska Sieç Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego powstała po to, by ułatwiç konsumentom i turystom odnalezienie oraz spróbowanie lokalnej i regionalnej ˝ywnoÊci w Europie. Poj´cie Kulinarnego Dziedzictwa sprowadza si´ do wspólnego logo, ustalonych kryteriów uczestnictwa dla przedsi´biorstw, wspólnego marketingu i działaƒ na szczeblu regionalnym i europejskim. Głównym celem regionów znajdujàcych si´ w Sieci jest promocja rozwoju tradycyjnej i nowoczesnej ˝ywnoÊci opartej na lokalnych zasobach surowców. Regiony realizujà działania, które majà na celu promocj´ i popraw´ jakoÊci regionalnej ˝ywnoÊci oraz wzmocnienie regionalnej to˝samoÊci. W obr´bie ka˝dego regionu istnieje regionalna sieç zrzeszajàca producentów uczestniczàcych w Sieci – sà nimi m.in. gospodarstwa rolne, zakłady przetwórstwa ˝ywnoÊci i restauracje, podkreÊlajàce swoje powiàzania z regionem. Logo sieci informuje konsumentów i turystów, ˝e restauracje oferujà dania oraz produkty sporzàdzone na bazie lokalnych surowców, podtrzymujà lokalne zwyczaje, a tak˝e wzmacniajà je, poprzez unowoczeÊnianie przepisów. Pozwala to cieszyç si´ tradycyjnà kulturà i kuchnià przygotowywanà przez renomowanych szefów kuchni i restauracje, jak równie˝ małe rodzinne restauracyjki czy gospodarstwa agroturystyczne. Regionalne Dziedzictwo Kulinarne jest symbolem wysokiej jakoÊci tradycyjnej ˝ywnoÊci lokalnej, który promuje nie tylko tradycje ale tak˝e dziedzictwo kulturowe regionu. Witamy w Sieci Dziedzictwa Kulinarnego Wielkopolska! Wielkopolska ma wspaniałe tradycje kulinarne – to cz´Êç jej wielkiego kulturowego dziedzictwa. Nale˝y chroniç te wartoÊci i udost´pniaç innym. Odpoczywajàcych w Wielkopolsce turystów i konsumentów zach´camy do poszukiwania oznaczonych na mapie lokali, restauracji, gospodarstw agroturystycznych, przetwórców i producentów produktów regionalnych i lokalnych. Podmioty te tworzà Sieç Dziedzictwa Kulinarnego Wielkopolska b´dàcej cz´Êcià Europejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego, która powstała po to, by ułatwiç konsumentom i turystom odnalezienie oraz spróbowanie lokalnej i regionalnej ˝ywnoÊci w Europie. Emaliowana tabliczka z logotypem, którà mo˝na znaleêç przed wejÊciem do restauracji, czy innych punktów gastronomicznych, a tak˝e sklepów, czy gospodarstw agroturystycznych – naprowadza na miejsca, które oferujà regionalne produkty oraz dania sporzàdzone bazie lokalnych surowców. Zach´camy Paƒstwa do spróbowania wysokiej jakoÊci regionalnych produktów i daƒ, sporzàdzonych na bazie lokalnych surowców w miejscach oznaczonych na mapie logo Sieci Dziedzictwa Kulinarnego Wielkopolska. Zapraszamy do poznania i posmakowania Wielkopolski! Jedzenie to nie tylko po˝ywienie. Stanowi centralnà cz´Êç stylu ˝ycia i kultury. Poznawanie dziedzictwa kulinarnego danego regionu mo˝e nam wiele powiedzieç o jego historii i kulturze. Wielkopolska jest regionem posiadajàcym specyficzne produkty i potrawy, które nie tylko ze wzgl´du na wysokà jakoÊç, ale tak˝e Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 na wyjàtkowoÊç i bogatà histori´, zasługujà na upowszechnienie i poznanie. Aktualnie Sieç Dziedzictwa Kulinarnego Wielkopolska liczy 23 Członków. Informacje o regionach członkowskich oraz podmiotach zrzeszonych w Sieci, a tak˝e o samej Sieci i jej działaniach mo˝na znaleêç na oficjalnej stronie internetowej Europejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego www.culinary-heritage.com oraz na stronie Urz´du Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu www.umww.pl Członkowie Sieci Dziedzictwo Kulinarne Wielkopolska Restauracje i inne punkty gastronomiczne 1. CAFE BORDO RESTAURANT, Poznaƒ 2. Dwór MyÊliwski Ustronie, Ustronie Wielkopolskie 3. Firma Handlowo-Usługowa „Halina” H. Gryszczenia, Wargowo 4. Firma Usługowa „JANSÓWKA” Robert Jans, KuÊlin 5. „Gospoda Pod Rozbrykanym Kucem”, Hermanów 6. Gospodarstwo Agroturystyczne „Kmiecikówka”, Dolsk 7. Gospodarstwo Agroturystyczne „Celinka” A.M. Heflik, Kochłowy 8. Restauracja „Pod Pretekstem”, Poznaƒ 9. Restauracja „JaÊkowa Zagroda”, Napachanie 10. Restauracja „TOGA”, Poznaƒ Producenci surowców w rolnictwie, ogrodnicy, przedsi´biorstwa rybołówstwa/rybactwa i przetwórcy ˝ywnoÊci 11. „SEMCO” Specjalistyczne Gospodarstwo Nasienne i Przetwórcze, Âmiłowo 12. Gospodarstwo rolne Beata i Wojciech Walkowiak, Pakosław 13. Okr´gowa Spółdzielnia Mleczarska TOP-TOMYÂL, Nowy TomyÊl 14. P.P.H. „EMMA” Zakład Mleczarski, Bojanowo 15. Piekarnia „Bułeczka” Maria Wielgosz, Zagorzyn 16. Przedsi´biorstwo Produkcyjne Katarzyna i Tomasz Rembowscy, ˚ukowo 17. P.P.H.U. VITACORN sp. z o.o., Poznaƒ 18. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Kruszewni, Swarz´dz 19. Rzeênictwo-W´dliniarstwo Stefan Słociƒski, Bukowiec 20. Tłocznia Soków Owocowych „TeSO” s.c. Andrzej Płonka, Izabela Płonka, Kolonia Kokanin 21. Zakład Produkcji Spo˝ywczej i Handlu Fràckowiak Sp. J., Granowo 22. Zakład Przetwórstwa Rolno-Spo˝ywczego „Wiórek” Marek Nyçkowiak, Poznaƒ 23. Zakład Cukierniczy Ryszard Dwór MyÊliwski w Ustroniu jest członkiem Sieci Marczak, Kalisz SMAK I TRADYCJA „Dziedzictwo Kulinarne Wielkopolska” 51 52-53 warmmaz_zachpom:Smak i tradycja 6-09-10 12:18 Strona 52 WARMI¡SKO-MAZURSKIE SMAK REGIONÓW Warmia, Mazury i PowiÊle kuszà smakiem W 2010 roku Samorzàd Województwa Warmiƒsko-Mazurskiego zatwierdził kalendarz 21 imprez w naszym regionie, promujàcych naturalnà ˝ywnoÊç i regionalne produkty z Warmii i Mazur. Tradycyjne, lokalne, a przede wszystkim Êwie˝e i smaczne jedzenie przyciàga turystów, poprawia te˝ jakoÊç ˝ycia mieszkaƒców. Imprezy promujàce naturalnà, regionalnà ˝ywnoÊç przyciàgajà tłumy ludzi spragnionych dobrego smaku. skarby posiada nasz region. Mo˝emy na co dzieƒ delektowaç si´ potrawami przyrzàdzonymi ze Êwie˝ych ryb, chlebem „na zakwasie”, tradycyjnymi potrawami z mi´sa i ziemniaków, a tymczasem cz´sto zaopatrujemy si´ w supermarketach w produkty wysoko przetworzone, niskiej jakoÊci i o kiepskich walorach smakowych. Imprezy promujàce regionalne potrawy majà dotrzeç do konsumenta poprzez smak, zach´ciç go do poznawania lokalnych tradycji „od kuchni”, a tak˝e pokazaç ró˝nic´ mi´dzy produktami wytwarzanymi na skal´ przemysłowà, a tym, co zgodne z tradycjà, naturalne i jakoÊciowo najlepsze. Tradycja „od kuchni” Imprezy promujàce ˝ywnoÊç odbywajà si´ w całym regionie od wiosny (Jarmark Wielkanocny) do zimy (Jarmark Wigilijny). Kalendarz imprez został przygotowany tak, by znalazło si´ w nim miejsce dla wszystkich produktów ˝ywnoÊciowych, które od wieków odgrywajà kluczowà rol´ w regionie. W poszczególnych miejscowoÊciach królujà wi´c potrawy z ryb, ziemniaków (placki, kartoflak, kartacze), dziczyzny, mi´sa wieprzowego czy wołowego, a tak˝e r´cznie robione pierogi, naturalny, Êwie˝y chleb czy produkty mleczne. Jest to wi´c wspaniała okazja do degustacji regionalnych potraw oraz bli˝szego zapoznania si´ z kulinarnym i kulturowym dziedzictwem Warmii i Mazur. Âwie˝e, smaczne, regionalne Głównym celem imprez kulinarnych jest promocja ˝ywnoÊci opartej na surowcach lokalnego pochodzenia i kultywowanie regionalnego dziedzictwa kulinarnego poprzez zachowanie niepowtarzalnych smaków produktów ˝ywnoÊciowych. Jest to te˝ okazja do promowania producentów ˝ywnoÊci regionalnej i ekologicznej oraz stworzenia dla nich rynku zbytu. Tak tworzy si´ powiàzanie mi´dzy producentami surowców na terenach wiejskich a lokalnà gastronomià. Zakłady gastronomiczne i przetwórcy z regionu rozwijajà swojà ofert´, surowce wykorzystywane sà w regionalnych restauracjach, dzi´ki czemu zwi´ksza si´ wpływ na rozwój obszarów wiejskich. Rozwój rynku tradycyjnej ˝ywnoÊci mo˝e te˝ byç motorem nap´dowym do rozwoju turystyki, która jest przecie˝ jednà z najwa˝niejszych gał´zi gospodarki na Warmii i Mazurach. Nauka smaku Podczas imprez odbywajà si´ konkursy kulinarne, w których udział biorà producenci ˝ywnoÊci tradycyjnej, lokalnej i ekologicznej, wÊród nich członkowie Sieci Dziedzictwa Kulinarnego. Degustacja konkursowych potraw dla wielu konsumentów, wychowanych na ˝ywnoÊci typu fast-food i daniach przygotowywanych z półproduktów, jest pierwszym krokiem do odkrywania prawdziwego smaku, zamkni´tego w tradycji i naturalnych, wysokiej jakoÊci produktach. Mieszkaƒcy Warmii i Mazur jeszcze nie do koƒca zdajà sobie spraw´ z tego, jakie kulinarne 52 IMPREZY W ROKU 2010 ● Jarmark Wielkanocny – Olsztynek – 27 marca ● Agrokuchnia – Moràg – 24 kwietnia ● Ekologiczne Targi Chłopskie w Olsztynku 1–2 maja; 4–5 wrzeÊnia ● Regionalne Âwi´to Ryby – Stare Jabłonki – 5 czerwca ● Festiwal Kultury Łowieckiej – W´gorzewo – 3 lipca ● Festiwal potraw z mi´sa wieprzowego, wołowego, jagni´cego, koziego w Mràgowie – 31 lipca ● Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów – Lidzbark Warmiƒski – 1 sierpnia ● Âwi´to Mazurskiego Kartoflaka – Szczytno – 7 sierpnia ● Festiwal Pogranicza Kartaczewo – Gołdap – 8 sierpnia ● Warmiƒska Uczta Pierogowa – Biskupiec – 14 sierpnia ● Âwi´to Mleka w Olecku – 15 sierpnia ● Âwi´to Ziół w Olsztynku – 15 sierpnia ● Festiwal Dziedzictwo Kulinarne Warmia Mazury PowiÊle – Olsztyn – 4–5 wrzeÊnia ● Festiwal Runa LeÊnego – Pisz – 11–12 wrzeÊnia ● Âwi´to Miodu w Ełku – 25 wrzeÊnia ● Âwi´to Chleba w Elblàgu – 25 wrzeÊnia ● Regionalny Dzieƒ Placków Ziemniaczanych – Ostróda – 8–9 paêdziernika ● Konkurs „Smaki Warmii Mazur i PowiÊla na stołach Europy, Elblàg, Ełk, Szczytno, Olsztyn – listopad grudzieƒ ● Jarmark Wigilijny w Olsztynku – 19 grudnia SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 52-53 warmmaz_zachpom:Smak i tradycja 6-09-10 12:18 Strona 53 ZACHODNIOPOMORSKIE SMAK REGIONÓW Poznajmy smak Pomorza Zachodniego Regionalna kuchnia Pomorza Zachodniego swój niepowtarzalny i oryginalny charakter zawdzi´cza ludnoÊci napływowej, która osiedlała si´ na tych terenach po II wojnie Êwiatowej, przywo˝àc własne zwyczaje, kultur´, tak˝e tradycj´ kulinarnà swoich pradziadów. Jan Krawczuk Wicemarszałek Województwa W kulinarnym tyglu Pomorza Zachodniopomorskiego Zachodniego wymieszały si´ wpływy kuchni wywodzàcych si´ z ró˝nych miejsc Polski, a tak˝e tradycje kulinarne dawnych mieszkaƒców tych ziem. Samorzàd województwa zachodniopomorskiego postanowił wykorzystaç potencjał tkwiàcy w produktach tradycyjnych, regionalnych i lokalnych i uÊwiadomiç producentom ˝ywnoÊci, przetwórcom i konsumentom rol´, jakà powinny one pełniç na rynku. Szansà na rozwój gospodarczy województwa zachodniopomorskiego stały si´ działania Urz´du Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego, obejmujàce identyfikacj´, promocj´ regionalnej ˝ywnoÊci oraz wspieranie jej wytwórców. Produkty regionalne i tradycyjne Pomorza Zachodniego odkrywamy od roku 2001 podczas kolejnych finałów wojewódzkich konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów”. Dotychczas zidentyfikowano blisko 150 regionalnych i lokalnych produktów, 8 wpisano na List´ Produktów Tradycyjnych. Działania Urz´du Marszałkowskiego przyczyniły si´ do zwi´kszenia zainteresowania poszukiwaniem i archiwizowaniem starych receptur, produkt regionalny stał si´ modny. Âwiadczà o tym liczby: w I finale wojewódzkim (2001 r.) w konkursie oceniano 9 produktów, zaÊ w tegorocznym, jubileuszowym X finale regionalnym – 86. Oznacza to ponad 9-krotny wzrost w ciàPstràg po rybacku gu 9 lat. z gospodarstwa Laureaci konkursu szczebla regional- „Ryby Lubie” w Lubieszewie nego zapraszani sà do promowania województwa na Targach Polagra Food „Smaki Regionów” w Poznaniu, podczas których najlepsi spoÊród nominowanych wyró˝nieni zostajà presti˝owà nagrodà Perła. Produkty regionalne, które otrzymały t´ statuetk´ lub weszły na List´ Produktów Tradycyjnych, majà wielki potencjał, by na stałe zaistnieç w ÊwiadomoÊci konsumenta i staç si´ kulinarnà wizytówkà naszego regionu. Urzàd Marszałkowski podejmuje liczne inicjatywy w zakresie promowania Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 dziedzictwa kulinarnego. Organizujemy i współorganizujemy ró˝nego rodzaju konkursy kulinarne (Łobeska Baba Wielkanocna, Darz Bór – LeÊne Smaki w Połczynie Zdroju, Konkurs potraw bo˝onarodzeniowych w Barzkowicach). Uczestniczymy w targach i wystawach w kraju (ORGANIC Targi ˚ywnoÊci i Produktów Ekologicznych w Szczecinie, Targi AGROPOMERANIA w Barzkowicach, Targi NATURA FOOD w Łodzi) i za granicà (Mi´dzynarodowe Targi Rolno-˚ywnoÊciowe Grüne Woche w Berlinie, Mi´dzynarodowe Targi ˚ywnoÊci i Produktów Ekologicznych BioFach w Norymberdze). Działania te wspierajà i promujà wytwórców regionalnych specjałów dzi´ki stworzeniu warunków do nawiàzywania kontaktów z kontrahentami i mo˝liwoÊç bezpoÊredniej sprzeda˝y. Ciekawà inicjatywà popularyzujàcà produkty regionalne jest zorganizowany w tym roku po raz pierwszy cykl imprez promocyjnych w oÊmiu miejscowoÊciach turystycznych województwa, np. w Kaliszu Pomorskim, Wolinie i Trzebiatowie. Okres wakacyjny upłynàł pod znakiem „Lata z produktem tradycyjnym i regionalnym”. To wydarzenie pobudziło aktywnoÊç producentów ˝ywnoÊci regionalnej i tradycyjnej, a mieszkaƒcy regionu i turyÊci mogli poczuç jak „smakuje Pomorze Zachodnie”. Okazjà do podniesienia atrakcyjnoÊci turystycznej regionu był te˝ niewàtpliwie Jarmark Âw. Jakuba – swoista kolebka smaku i tradycji ze swoim sztandarowym produktem „muszlà jakubowà”. Niezwykle cennym przedsi´wzi´ciem podj´tym przez Urzàd Marszałkowski jest współorganizacja wraz Północnà Izbà Gospodarczà spotkania wytwórców tradycyjnej i lokalnej ˝ywnoÊci z zachodniopomorskim Êwiatem biznesu, tzw. „Herbatka Izbowa”. To ogromna szansa na trwałe zaistnienie produktów regionalnych na rynku i wprowadzenie ich do obrotu w restauracjach. BezpoÊrednie rozmowy dajà podstaw´ zbudowania trwałej sieci powiàzaƒ mi´dzy producentami a poÊrednikami, dystrybutorami i hurtownikami oraz sprzedawcami i restauratorami. Aby produkt regionalny zaistniał w ÊwiadomoÊci konsumenta, musi byç przecie˝ dost´pny. Nie mniej wa˝ne sà działania informacyjno-edukacyjne, m.in.: przygotowanie i wydanie publikacji „Produkty regionalne województwa zachodniopomorskiego”, „Zachodniopomorskie specjały kulinarne” oraz opracowanie Mapy Produktów Regionalnych i płyty DVD „Produkty tradycyjne województwa zachodniopomorskiego”. Kluczowym elementem programu promocji lokalnych specjałów jest stała współpraca z mediami. Na szczególnà uwag´ zasługuje emitowany w TVP Szczecin program pt. „Smaki regionów”, dzi´ki któremu mieszkaƒcy Pomorza Zachodniego i turyÊci mogà przekonaç si´, Pierniki norbertaƒskie jak bogaty jest dorobek kulinarny Zaz Trzebiatowa chodniego Pomorza. SMAK I TRADYCJA 53 54-55 nominacje:Smak i tradycja 7-09-10 6:20 Strona 54 X LAT KONKURSU Nominacje do „Perły” 2010 w kategorii: Produkty DolnoÊlàskie Małopolskie Ser kozi łomnicki Pstràg w´dzony Fasolówka (wódka fasolowa) Szynka z dzika Wino „Zamkowe” Kujawsko-pomorskie Jarzàbek (perliczka) faszerowana Sól ciechociƒska jodowana warzona Podpiwek kujawski Mazowieckie Makaron Radziwiłłowski Fafernuchy Chleb razowy „Ratuszowy” Lubelskie Gruszka suszona Miód malinowy Słonina po wiejsku Prosi´ pieczone faszerowane Lubuskie Nalewka na jarz´binie Słoneczne papierówki zimà Miód leÊny wielokwiat z lasów lubuskich Łódzkie Ogórek „Dros” Piernik z marchwi Tatarczuch z Radomska Miód akacjowy z Doliny Rzeki Mrogi 54 Opolskie Naczynka Ser domowy sma˝ony na zimno Naturalny olej rzepakowy SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 54-55 nominacje:Smak i tradycja 7-09-10 6:20 Strona 55 X LAT KONKURSU Âwi´tokrzyskie Opatowska krówka mleczna Kiełbasa smerdyƒska Mi´ta piƒczowska Podkarpackie Sok ró˝any Nalewka z kwiatu bzu czarnego Kiełbasa wiejska markowska Krupiak Pasztet pieczony z dziczyznà Warmiƒsko-mazurskie W´gorz sma˝ony w marynacie Półg´sek Podlaskie StuliÊciec Listkowiec Korowaj weselny Przecier z ˝urawiny surowej Wielkopolskie Olej lniany wielkopolski Domowy nektar malinowy Pomorskie Gruszka gdaƒska „gdaƒczanka” Metka mojuszewska ˚uławski olej rzepakowy tłoczony na zimno Âledê po rybacku Zachodniopomorskie Kaziukowe serducha Przetwory z dyni Pstràg po rybacku Pierniki norbertaƒskie z Trzebiatowa Âlàskie Bryndza wołoska w´dzona Âlàskie kopalnioki Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 SMAK I TRADYCJA 55 56-57 potrawy:Smak i tradycja 7-09-10 5:42 Strona 56 X LAT KONKURSU Potrawy z „Perłà” SANDACZ PIECZONY W GLINIE Hotel Rydzewski (warmiƒsko-mazurskie) BARSZCZ BIAŁY KGW Dzier˝ysław (woj. opolskie) Filet sandacza ok. 1, 5 kg, 1 cytryna, 200 g cebuli, 100 g tartego chrzanu, 1 surowe ˝ółtko, 500 g w´dzonego boczku, ły˝ka masła, sól, pieprz; liÊcie klonu, glina ceramiczna. Filety sandacza skropiç sokiem z cytryny, obło˝yç cebulà, natrzeç solà wymieszanà z pieprzem i wstawiç do lodówki na 2 godziny. Tarty chrzan wymieszaç z ˝ółtkiem i rozprowadziç po filetach od wewnàtrz. Pomi´dzy dwa kawałki fileta wło˝yç masło i owinàç plastrami boczku. CałoÊç zawinàç w liÊcie klonu i szczelnie oblepiç glinà. Piec w piekarniku lub na ruszcie tak długo, a˝ glina wyschnie i zacznie p´kaç. Sp´kanà glin´ i liÊcie klonu usunàç, porcje sandacza uło˝yç na półmisku i podawaç z dodatkami wg uznania. ZUPA ANNY JAGIELLONKI NA SANDACZU „Na Kuncu korytarza” (woj. zachodniopomorskie) Rosół rybny: 3 l zimnej wody, 2 głowy ryb słodkowodnych, 1 por (cz´Êç zielona), 1 marchew (pokroiç wzdłu˝ na 4 cz´Êci), 1 cebula (przekroiç na 4 cz´Êci), naç z 1 selera, 2 liÊcie laurowe, 4 ziarna ziela angielskiego. 1/2 l zakwasu z ˝ytniej màki, 500 g wieprzowych koÊci, włoszczyzna bez kapusty, cebula, listek laurowy, po 2-3 ziarenka angielskiego ziela i pieprzu, sól; 200 g twarogu, 2 surowe ˝ółtka, sól; szklanka dobrej, kwaÊnej wiejskiej Êmietany, 2 ły˝ki tartego chrzanu; 200 g kiełbasy, 4 jajka na twardo. Z obranej włoszczyzny i umytych koÊci wieprzowych z dodatkiem listka laurowego, ziarenek pieprzu i ziela ugotowaç wywar; pod koniec gotowania lekko osoliç. Twaróg utrzeç z solà i ˝ółtkami na gładkà mas´, rozło˝yç na blasze, upiec w nagrzanym piekarniku, przestudziç, pokroiç w kostk´. Ugotowany wywar przecedziç, do goràcego wlaç zakwas, gotowaç na małym ogniu, dodajàc pokrojonà w plasterki kiełbas´. Âmietan´ dokładnie wymieszaç z tartym chrzanem, wlaç do zupy i mieszajàc podgrzewaç (nie gotowaç). Przed podaniem zup´ wlaç do wazy, wło˝yç pokrojony w kostk´ ser i pokrojone jajka. PARZYBRODA Dwór myÊliwski Ustronie (woj. wielkopolskie) 300 g koÊci wieprzowych, włoszczyzna, główka włoskiej kapusty (ok. 600 g), 300 g ziemniaków, spora cebula, 1-2 zàbki czosnku, 100 g w´dzonego boczku, 100 g kiełbasy, ły˝eczka kminku, pół ły˝eczki majeranku, sól, pieprz, szczypta cukru, 6 szklanek wody, ły˝ka smalcu. Włoszczyzn´ obraç umyç, wło˝yç do garnka dodaç wieprzowe koÊci, zalaç wodà, doprowadziç do wrzenia, a póêniej gotowaç na niewielkim ogniu. Obranà cebul´, boczek i kiełbas´ pokroiç w kostk´. W rondlu stopiç smalec, wrzuciç boczek i kiełbas´, chwil´ sma˝yç, dodaç cebul´, kminek i majeranek, wymieszaç, doprawiç do smaku solà i pieprzem, skropiç 2-3 ły˝kami wywaru z włoszczyzny i koÊci, dusiç pod przykryciem ok. 10 minut. Obrany czosnek przecisnàç przez prask´ lub drobno usiekaç, dodaç do kiełbasy. Umytà kapust´ pokroiç w grubà kostk´, wło˝yç do garnka zalaç przecedzonym wywarem z włoszczyzny, gotowaç ok.10 minut. Dodaç obrane, pokrojone w kostk´ ziemniaki i uduszonà kiełbas´ z boczkiem, wymieszaç i gotowaç ok. 25 minut, doprawiç do smaku. CałoÊç gotowaç ok. 2h na mały ogniu. Po ugotowaniu przecedziç. Do przecedzonego rosołu dodaç: 4 marchewki pokrojone w Julienie, pół korzenia selera (julienie), 1 por biała cz´Êç (pokrojony w drobne półksi´˝yce), 3 ogórki kwaszone (julienie), 1/2 kg cebuli drobno posiekanej i przesma˝onej na maÊle. Po ugotowaniu składników do mi´kkoÊci dodaç: 1 ły˝eczk´ gałki muszkatołowej, sok z 1/2 cytryny, 1 szklanka soku z ogórków, sól do smaku (z wyczuciem, bo ogórki kwaszone sà słone), pieprz Êwie˝o mielony. Na koniec dodaç 1,5 kg fileta z sandacza ze skórà, dobrze oczyszczonego i gotowaç 10 minut. Po zdj´ciu z ognia dodaç p´czek drobno posiekanego kopru bez łodyg. (przepis na osiem porcji) 56 SMAK I TRADYCJA Przepisy wybrała Hanna Szymanderska Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 56-57 potrawy:Smak i tradycja 7-09-10 5:42 Strona 57 LAUREACI NAGRODY „PERŁA 2010” Potrawy z perłà POL¢DWICZKI Z SUMA W LUBCZYKU i ROLADA Z SUMA WARZYWAMI NADZIEWANA – „Smakowita WieÊ”, Renata Jaworska – woj. dolnoÊlàskie ● KURA KUROPATWIANKA GOTOWANA, PODSMA˚ANA NA MAÂLE – „Zagroda pod lipami”, Marek Konecki, woj. kujawsko-pomorskie ● ZUPA SAŁACIANKA NA MAÂLANCE i SZULAKI Z KURKAMI W ZIOŁACH – Stowarzyszenie Malina, Lucyna Mietiółka, woj. lubelskie. ● BIAŁY BARSZCZ BABUNI i PIEROGI DOBRE Z SOSOEM KRESOWYM – KGW Dzier˝ysław, Helena Wilk, Bogusława Nowak, Genowefa Kozdrowicka, woj. opolskie ● WIEPRZEK FILOWANY – prosi´ nadziewane kaszà pieczonà w warzywach – Gospodarstwo Agroturystyczne „Ranczo”, Krystyna i Krystian Kiełbasa, woj. Êlàskie ● SANDACZ PIECZONY W GLINIE – Hotel Rydzewski, Katarzyna Rydzewska i Bo˝ena Grzegorczyk, woj. warmiƒsko-mazurskie ● PARZYBRODA i ROLADKI WIEPRZOWE NA PLYNZACH – Dwór myÊliwski Ustronie, Małgorzata Kempa i Maciej Barton, woj. wielkopolskie ● ZUPA KSI¢˚NEJ ANNY JAGIELLONKI NA SANDACZU – „Na Kuncu korytarza”, Bolesław Sobolewski i Dariusz Majewski, woj. zachodniopomorskie ● BIGOS MYÂLIWSKI – Gospodarstwo Agroturystyczne „Nad Bobrem” M.J. Stachurscy, woj. lubuskie ● FERKASE (kura z rosołu z ry˝em w słodkim sosie) – Kaszubskie Stowarzyszenie Agroturystyczne KoÊcierska Chata – woj. pomorskie „Smaki regionów” – Dolny Âlàsk Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 Jury degustuje potrawy w Muzeum Etnograficznym w Toruniu Wieprzek filowany – I nagroda w województwie Êlàskim „Smaki Regionów” – Lidzbark Warmiƒski SMAK I TRADYCJA 57 58 ksiazki:Smak i tradycja 6-09-10 17:25 Strona 58 NAGRODA HONOROWA Klucz do Polskiej Spi˝arni Woj. dolnoÊlàskie: Wydział Rozwoju Obszarów Wiejskich Urz´du Marszałkowskiego Województwa DolnoÊlàskiego; Woj. kujawsko-pomorskie: Laura Maciejewska; Woj. lubelskie: Rafał Floras i Rafał Serej; Woj. lubuskie: Jan Skałecki; Woj. małopolskie: Lucyna Kmak; Woj. mazowieckie – Maria Sudnik; Woj. opolskie: Henryk Zamojski; Woj. podkarpackie: Dariusz Surma; Woj. podlaskie: Mirosław Lech; Woj. pomorskie: Kazimierz Sumisławski; Woj. Êlàskie: Pracownicy Wydziału Gospodarki Urz´du Marszałkowskiego Województwa Âlàskiego; Woj. Êwi´tokrzyskie: Teresa Wàsik; Woj. wielkopolskie: Arkadiusz Błochowiak; Woj. zachodniopomorskie: Jan Krawczuk i Zdzisław Tararako. Prekursorem tego wyró˝nienia była honorowa „Perła”, przyznana przez Kapituł´ Konkursu po raz pierwszy w 2001 roku Grzegorzowi Russakowi, obecnie Przewodniczàcemu Rady PIPRiL, za działania na rzecz promocji polskiego dziedzictwa kulinarnego w prowadzonym przez niego Domu Polonii w Pułtusku. W 2005 roku, na pi´ciolecie konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo-Smaki regionów przyznaliÊmy pierwsze „Klucze do polskiej Spi˝arni” i tak to si´ zacz´ło. Ideà „Klucza” jest wyró˝nianie osób zasłu˝onych w promowaniu i wspieraniu rozwoju produktów tradycyjnych w swoich regionach. A z okazji jubileuszowej, X edycji konkursu, chcemy szczególnie uÊwietniç tak˝e wr´czanie „Kluczy”. A oto tegoroczne nominacje: SMACZNE KSIÑ˚KI Lwów był symbolem inspirujàcej i pokojowej koegzystencji wielu narodów. W tym tyglu mieszały si´ obyczaje, kultura, tradycja i – wreszcie – kuchnia. T´ ró˝norodnoÊç pokazuje Andrzej Fiedoruk w „KUCHNI LWOWSKIEJ” (Zysk i S-ka). Ta smakowita ksià˝ka to nie tylko przepisy. To historia pewnej rodziny, zapisana w kajecie z przepisami. Losy paƒstwa Leƒków ze Lwowa mo˝na Êledziç od 1914 roku, kiedy to pojawił si´ pierwszy wpis. Kolejne zeszyty (datowane 1918, 1919, 1934 i 1938 oraz dwa bez dat) majà charakter zarówno kulinarny, jak i obyczajowy. Mówià te˝ o statusie finansowym rodziny. Znajdziemy tu przepis na rolad´ z mi´sa wołowego czy szynk´ sma˝onà, ale te˝ na płatki owsiane jak mó˝d˝ek albo kotlety z ry˝u. Ksià˝ka starannie wydana, z pi´knymi zdj´ciami z archiwum wydawnictwa, cieszy oko. Mapa Lwowa na wklejce pozwala w´drowaç Êladami tego kulinarnego przewodnika. Przez lata było wino w naszym kraju napojem pitym przez niewielu. Dost´p do dobrych winnic i smakowitych win z ró˝nych zakàtków Êwiata znacznie zwi´kszyły liczb´ amatorów szlachetnego trunku. To oni powinni si´gnàç po album kulinarny „WINO. Porady dla smakoszy” (ARKADY) Rolfa Kriesi i Petera Osterwalder. Autorzy uczà trudnej sztuki picia, przechowywania i podawania wina. Przedstawiajà najsłynniejsze winnice z Europy, obu Ameryk, Afryki i Australii. Prezentujà kilkadziesiàt gatunków win. Nie zapominajàc przy tym, ˝e smak i aromat wina najlepiej podkreÊlajà dobrze dobrane potrawy. 58 Wegetariaƒskie jedzenie nie jest nudne. Nawet ci, którzy jedzà mi´so powinni od czasu do czas si´gnàç po „KUCHNI¢ WEGETARIA¡SKÑ Z FANTAZJÑ” Cornelii Schinharl i Sebastiana Dickhaut’a (MUZA SA). Ksià˝ka jest nadzwyczaj apetyczna. Sà tu sałatki, pieczywo, zupy, surówki, desery. Mo˝na komponowaç obiady i eleganckie kolacje. Tort naleÊnikowy b´dzie smakował i dzieciom, i dorosłym. A soczysty pudding orzechowy zje bez zmru˝enia oka najwi´kszy mi´so˝erca. Warto te˝ zapoznaç si´ z „17 składnikami niezb´dnymi dla wegetarianina” oraz z owocami i warzywami, ziarnami i pestkami, które warto stosowaç w ka˝dej kuchni. Lepiej smakuje, przyjemniej jeÊç w kuchni czy jadalni, które majà odpowiednià kolorystyk´ – mebli, Êcian, dodatków… „KOLOR WE WN¢TRZU. Poradnik projektanta” (ARKADY) pomo˝e odnaleêç właÊciwe barwy, przyjazne dla oka i ˝ołàdka. Autor, Francesc Zamora Mola, „nie odkrywa Nowej Ziemi”, ale porzàdkuje, podpowiada i doradza. Według niego ˝ółty (niech´tnie stosowany w kuchni) nastraja optymistycznie i pobudza apetyt. Wszystkie odcienie czerwieni stwarzajà wra˝enie ciepła, zieleƒ wprowadza do kuchni uczucie Êwie˝oÊci, a niebieski chłodu. Zanim zabierzemy si´ za kolorystycznà rewolucje w naszej kuchni, dokładnie przeczytajmy i obejrzyjmy poradnik. GaKa SMAK I TRADYCJA Sierpieƒ / Wrzesieƒ 2010 01-02_55-56 okladki:Smak i tradycja 6-09-10 12:04 Strona 31 Agencja Rynku Rolnego stanowiona w 1990 r. – w celu prowadzenia polityki interwencyjnej na polskim rynku rolnym – Agencja Rynku Rolnego poczàtkowo zajmowała si´ interwencyjnym skupem produktów rolnych oraz artykułów spo˝ywczych, sprzeda˝à interwencyjnà, gromadziła rezerwy produktów rolnych oraz ich przetworów, a tak˝e udzielała przedsi´biorcom por´czeƒ dla kredytów zaciàganych na skup płodów rolnych. W miar´ rozwoju Agencji działania interwencyjne były doskonalone, a ich skutecznoÊç zwi´kszana. Stopniowo poszerzano te˝ zakres stosowanych instrumentów oddziaływania na wewn´trzny rynek rolny. Oprócz doraênego skupu i sprzeda˝y produktów rolnych wprowadzono dopłaty do przechowywania produktów, eksportu oraz pozwolenia na przywóz do Polski i wywóz z kraju artykułów rolno-spo˝ywczych. ARR została wyznaczona w 2001 r. do pełnienia funkcji agencji płatniczej, po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Wymagało to wewn´trznej reorganizacji jej struktur oraz dostosowania metod funkcjonowania do wymogów akredytacyjnych. W konsekwencji rozszerzano równie˝ zakres działaƒ interwencyjnych oraz korygowano istniejàce rozwiàzania, dostosowujàc je do obowiàzujàcych we Wspólnocie. W kwietniu 2004 r. Agencja Rynku Rolnego uzyskała bezwarunkowà akredytacj´ i status agencji płatniczej UE, której funkcj´ skutecznie pełni do dziÊ. Dzi´ki akredytacji, potwierdzajàcej wypełnienie przez ARR wymogów stawianych przez Komisj´ Europejskà unijnym agencjom płatniczym, 1 maja 2004 r., z dniem wstàpienia Polski do Unii Europejskiej, Agencja mogła rozpoczàç wypłat´ Êrodków finansowych z tytułu realizacji mechanizmów obj´tych Wspólnà Politykà Rolnà (WPR). Obecnie w ramach ustawowych kompetencji Agencja Rynku Rolnego: ● Wypłaca Êrodki finansowe uczestnikom poszczególnych mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej i programów krajowych administrowanych przez ARR. ● Wydaje indywidualne rozstrzygni´cia skierowane do beneficjentów tych mechanizmów. U Telefoniczny Punkt Informacyjny ARR 22 661 72 72 ● Prowadzi kontrole potwierdzajàce spełnienie przez przedsi´biorców warunków uczestnictwa w mechanizmach, w tym prawa do otrzymania Êrodków finansowych bàdê prawa do produkcji okreÊlonych produktów, na potrzeby administrowanych mechanizmów, a tak˝e na potrzeby innych instytucji sektora rolno-spo˝ywczego. ● Administruje Êrodkami finansowymi pochodzàcymi z funduszy UE, bud˝etu paƒstwa oraz Funduszy Promocji produktów rolno-spo˝ywczych. ● Przekazuje Komisji Europejskiej informacje dotyczàce realizowanych mechanizmów WPR. ● Informuje uczestników mechanizmów o decyzjach podj´tych na szczeblu Wspólnoty, dotyczàcych administrowanych przez ARR instrumentów wsparcia w ramach WPR oraz o warunkach udziału w poszczególnych mechanizmach. ● Gromadzi, analizuje, przetwarza i udost´pnia informacje dotyczàce rynków produktów rolnych i ˝ywnoÊciowych w Polsce i zagranicà oraz przygotowuje prognozy dotyczàce tych rynków. ● Uczestniczy w procesie decyzyjnym UE w zakresie realizowanych zadaƒ. Agencja Rynku Rolnego swojà działalnoÊcià w zakresie wsparcia rynku rolno-spo˝ywczego obejmuje ponad 20 grup towarowych, administrujàc ponad 50 instrumentami i mechanizmami wsparcia. W ramach zadaƒ ustawowych realizuje ponadto działania zwiàzane z promocjà i informacjà dotyczàcà produktów rolno-spo˝ywczych, prowadzi szeroko zakrojone analizy rynkowe i wspomaga polskich przedsi´biorców w dotarciu z ich produktami na rynki krajów Agencja Rynku Rolnegotrzecich. ARR spełnia wymagania normy Systemu Zarzàdzania JakoÊcià PN-EN ISO 9001:2009, na co dowodu dostarczył audit certyfikujàcy przeprowadzony przez Polskie Centrum Badaƒ i Certyfikacji S.A. W 2009 roku Agencja otrzymała Certyfikat Systemu Zarzàdzania JakoÊcià w zakresie administrowania mechanizmami WPR UE, mechanizmami krajowymi oraz Funduszami Promocji. 01-02_55-56 okladki:Smak i tradycja 6-09-10 12:04 Strona 32 Dziedzictwo kulinarne w sektorze ˝ywnoÊci naturalnej wysokiej jakoÊci, ochrona i promocja poprzez wspólny znak towarowy gwarancyjny Pierwszy w Polsce system jakoÊciowy dla produktów tradycyjnych System jakoÊciowy „JakoÊç Tradycja” słu˝y wyró˝nianiu produktów ˝ywnoÊciowych wysokiej jakoÊci z uwzgl´dnieniem produktów tradycyjnych SYSTEM STAWIA NA: JakoÊç produktu: do systemu sà przyjmowane wyłàcznie produkty wysokiej jakoÊci wynikajàcej z ich tradycyjnego charakteru, posiadajàce szczególnà jakoÊç i reputacj´. Znak JakoÊç Tradycja jest znakiem zarejestrowanym w Urz´dzie Patentowym z numerem Z-307821 i chroniony zgodnie z prawem własnoÊci przemysłowej jako znak wspólny gwarancyjny. Kontrol´ jakoÊci: producenci sà zobowiàzani do posiadania certyfikatu zgodnoÊci, potwierdzajàcego wytwarzanie produktu zgodnie ze specyfikacjà. OtwartoÊç systemu: do systemu mogà przystàpiç wszyscy rolnicy, producenci rolni, przetwórcy w kraju i za granicà. Jedynym kryterium przyj´cia do systemu produktu jest jego jakoÊç. PrzejrzystoÊç i identyfikowalnoÊç produktu: u˝ywajàcy znaku producenci sà zobowiàzani do okreÊlenia cz´stotliwoÊci i zakresu kontroli oraz prowadzenia dokumentacji majàcej na celu zapewnienie pełnej identyfikowalnoÊci produktu (traceability). Uczestnicy systemu „JakoÊç Tradycja” mogà ubiegaç si´ o pomoc finansowà w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 In for ma cje: www.pro duk ty re gio nal ne.pl; izba@pro duk ty re gio nal ne.pl