Skala inwazyjności badań na żywych kręgowcach

Skala inwazyjności badań na żywych kręgowcach

SKALA INWAZYJNO CI DO WIADCZE PRZEPROWADZANYCH NA ZWIERZ TACH
Ocena stopnia inwazyjno ci realizowanych procedur jest jednym z podstawowych
elementów opinii wydawanych przez lokalne komisje etyczne. Słu y temu Skala
Inwazyjno ci bada
na
ywych kr gowcach. Ma ona na celu dokonanie oceny oraz
ujednolicenie i zobiektywizowanie sposobu oceniania inwazyjno ci procedur proponowanych
we wnioskach. Poniewa nie ma na razie metody kwantyfikacji dozna (w tym cierpienia),
Skala opiera si na przykładach i nie zawsze pozwala na jednoznaczne rozró nienie mi dzy
dwoma kolejnymi stopniami inwazyjno ci (np. mi dzy 2 i 3, albo 3 i 4). Przykłady u yte jako
ilustracje poszczególnych stopni inwazyjno ci maj
orientacyjny. Na podstawie do wiadcze
Inwazyjno ci
znacznie
ograniczy
wi c przede wszystkim charakter
innych krajów mo na jednak s dzi ,
dowolno
ocen,
co
zapobiegnie
ich
e Skala
skrajnym
rozbie no ciom.
Przy okre laniu stopnia inwazyjno ci danej procedury do wiadczalnej nale y uwzgl dni :
•
nie tylko sam
procedur , ale równie
konsekwencje jej zastosowania w czasie po
wykonaniu tej procedury, np. sama iniekcja jakiego
bezbolesna, ale ich podanie mo e wywoła
rodka/substancji mo e by niemal
u zwierz cia cierpienie w wyniku reakcji
organizmu na zastosowane substancje,
•
gatunek zwierz cia (poziom organizacji kognitywnej i emocjonalnej), które b dzie
poddane do wiadczeniu, gdy
ta sama procedura mo e by
trudniej lub łatwiej
tolerowana przez ró ne gatunki,
•
zastosowanie
humanitarnego
prowadz cych do
mierci
zako czenia
(humane
endpoints)
do wiadcze
(co jest warunkiem dopuszczalno ci wielu takich
do wiadcze ),
•
mo liwo
zmniejszenia cierpie
w przypadku inwazyjnych do wiadcze , po których
zwierz ta maj pozosta przy yciu, np. podanie rodków przeciwbólowych.
Przy tworzeniu Skali Inwazyjno ci uwzgl dniono systemy kategoryzacji inwazyjno ci
opracowane przez: The Scientists' Center for Animal Welfare (Bethesda, Maryland, USA)
(Fraser, 1990; Orlans, 1993); Menora i Reida (1994) dla Australian and New Zealand Council
for the Care of Animals in Research and Teaching (ANZCCART) i the Canadian Council on
Animal Care (Categories of Invasiveness in Animal Experiments (1991)).
Stopie 1
Procedury nieinwazyjne
W trakcie realizacji procedury adne ze zwierz t uczestnicz cych w eksperymencie nie jest
nara one na cierpienie lub jakikolwiek uszczerbek na zdrowiu.
Przykłady:
behawioralne obserwacje małych zwierz t w zamkni ciu, ł cznie ze stosowaniem
behawioralnych testów na zwierz tach nie poddawanych adnym zabiegom.
Stopie 2
Procedury powoduj ce lekki chwilowy ból, stres lub długotrwały lekki dyskomfort
Przykłady:
− krótkotrwałe (do kilku minut) i umiej tne unieruchomienie zwierz cia w celu dokonania
obserwacji lub badania klinicznego;
− pobieranie próbek krwi;
− podawanie rodków w ilo ci/dawce nie wywołuj cej niekorzystnych reakcji drog do yln ,
domi
niow , podskórn , dootrzewnow lub doustn ;
− u miercanie (eutanazja) standardowymi, zalecanymi przez KKE metodami, które
powoduj natychmiastow , prawie bezstresow utrat
wiadomo ci;
− terminalne do wiadczenia pod gł bok narkoz , po których zwierz nie jest wybudzane,
lecz u miercane metodami zalecanymi przez KKE;
− krótkotrwałe
okresy deprywacji
pokarmowej,
odpowiadaj ce
okresom
normalnie
wyst puj cym dla danego gatunku w przyrodzie.
Stopie 3
Procedury powoduj ce krótkotrwały, umiarkowany stres lub ból.
Realizacja procedur nie powinna prowadzi do wyst pienia istotnych zmian w zachowaniu
zwierz t, jak równie
w wielko ci fizjologicznych parametrów (np. oddech, t tno, pobór
pokarmu/wody, wydalanie). Procedury te nie mog wywoływa u zwierz t samookaleczania,
odwodnienia, anoreksji, zwi kszonej aktywno ci ruchowej, zwi kszonej wokalizacji, jak
równie zmian w zachowaniu danego zwierz cia (np. wzrost poziomu agresji, izolowanie si
od innych osobników lub inne patologiczne zachowania socjalne).
Przykłady:
− kaniulacja lub kateteryzacja naczy
lub jam ciała w znieczuleniu ogólnym lub
miejscowym;
− drobne zabiegi operacyjne w znieczuleniu, tzn. takie, podczas których nie dochodzi do
usuni cia lub zmiany wa nych dla
ycia tkanek w ilo ci istotnie wpływaj cej na
funkcjonowanie organizmu (np. biopsja, laparoskopia, otwarcie jamy otrzewnowej,
usuni cie gonad);
− krótkotrwałe unieruchomienie, poza zakresem stopnia 2, bez podania
rodków
uspokajaj cych lub znieczulenia;
− krótkotrwała deprywacja wodna/pokarmowa ponad okresy wyst puj ce w przyrodzie,
− podawanie nieletalnych dawek rodków farmakologicznych lub substancji chemicznych;
− wstrzykni cia dosercowe i do klatki piersiowej;
− nara anie na szkodliwe, stresuj ce bod ce, ale w warunkach zapewniaj cych mo liwo
ucieczki.
Stopie 4
Procedury powoduj ce silny ból/stres i zwykle nieodwracalne uszkodzenie ciała i
funkcji psychicznych
Do wiadczenia wywołuj ce umiarkowane lub powa ne cierpienie (dystres) i dolegliwo .
Bez długotrwałego lub powa nego cierpienia (objawy kliniczne: anormalne zachowania, brak
samoczyszczenia, odwodnienie, wokalizacja, bezruch, długotrwała anoreksja, objawy
infekcji, wyj tkowy bezwład).
Przykłady:
− powa ne zabiegi chirurgiczne w znieczuleniu ogólnym, tzn. takie, podczas których
dochodzi do bezpo redniego dost pu (otwarcia) głównych jam ciała (czaszka, klatka
piersiowa, kanał kr gosłupa, jama brzuszna, miednica), lub odsłoni cia głównych struktur
układu naczyniowego, limfatycznego, mi
usuni cia i/lub zmiany wa nych dla
niowego, kostnego lub gruczołowego, lub
ycia tkanek w ilo ci istotnie wpływaj cej na
funkcjonowanie organizmu,
− stres behawioralny (pozbawianie opieki matki, agresja, interakcja drapie nik-ofiara),
− unieruchomienie na kilka lub wi cej godzin,
− podawanie chemicznych/farmakologicznych
rodków zaburzaj cych stan fizjologiczny
(testy toksykologiczne),
− wywoływanie choroby popromiennej,
− podawanie pełnego adjuwantu Freunda,
− wywoływanie nieprawidłowo ci anatomicznych lub fizjologicznych powoduj cych ból i
cierpienie,
− poddawanie szkodliwym, nieuniknionym bod com,
− przywracanie do
wiadomo ci i utrzymywanie przy
yciu zwierz t okaleczonych po
powa nych zabiegach chirurgicznych (dokonanych pod narkoz ),
− wywoływanie
miertelnych chorób (np. choroby popromiennej,
miertelnych chorób
zaka nych, genetycznych i nowotworowych), je eli w procedurze przewidziano
humanitarne zako czenie do wiadczenia (humane endpoint),
− wywoływanie zaburze organizacji czuciowo-ruchowej i ci
kich zaburze psychicznych
(np. przez trwał izolacj matki od młodych),
− wystawianie na szkodliwe, silnie stresuj ce bod ce bez mo liwo ci ucieczki.
Stopie X
Procedury powoduj ce skrajne cierpienia
Do wiadczenia powoduj ce ostry ból bliski lub przekraczaj cy próg tolerancji u czuwaj cych,
nieznieczulonych zwierz t. Obejmuje procedury powoduj ce wyj tkowe cierpienie i ból lub
prowadz ce do
mierci poprzedzonej długim okresem cierpienia w wyniku działa
chirurgicznych, wystawiania na działanie szkodliwych
rodków chemicznych lub innych
czynników, które upo ledzaj systemy fizjologiczne.
Przykłady:
− u ycie rodków zwiotczaj cych bez znieczulenia,
− metody u miercania niezalecane przez KKE,
− poddawanie bardzo powa nemu stresowi lub szokowi,
− wyj tkowo inwazyjne procedury chirurgiczne, wywołuj ce bardzo powa ne zmiany w
organizmie;
− poddawanie zwierz t oparzeniom i urazom bez znieczulenia,
− doprowadzanie do
mierci przez zatrucie (np. strychnin ), odwodnienie, głodzenie,
działanie temperatury lub ci nienia;
− wywoływanie ostrych psychoz (np. przez nara anie unieruchomionych zwierz t na ostry
stres,
zast pienie
matki
„karz cym”
fantomem)
i
agonistycznych
zachowa
prowadz cych do samookalecze i mierci.
UWAGA:
PROCEDURY STOPNIA INWAZYJNO CI „X” MOG
BY
WYKONYWANE W
WYJ TKOWYCH
PRZYPADKACH,
JE LI
ICH
PRZEPROWADZANIE
JEST
DOPUSZCZANE LUB WYMAGANE PRZEPISAMI SZCZEGÓLNYMI.
ródła literaturowe:
Fraser, A.F. (1990) An analysis of suffering. Str. 217- 229 w: B. E. Rollin & M. L. Kessel
(eds.) The Experimental Animal in Biomedical Research, Vol. 1, CRC Press, Boca
Raton.
Menor, D.J., Reid, C.S.W. (1994) Concepts of animal well-being and predicting the impact of
procedures on experimental animals. Str. 3-18 w: Improving the Wellbeing of Animals
in the Research Environment. Australian and New Zealand Council for the Care of
Animals in Research and Teaching (ANZCCART), Glen Osmond, South Australia.
Orlans, F.B. (1993) In the Name of Science. Issues in Responsible Animal Experimentation.
Oxford University Press, New York.