pobierz - Natura 2000

Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku
Ku zrównoważonej przyszłości
Mazowsza Płockiego
Publikacja dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie www.wfosigw.pl
Płock 2012
1
Wydawca:
Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku
09 - 400 Płock, ul. Stary Rynek 20
tel/fax 24 268 37 74
e-mail: [email protected],
www.rceeplock.pl
Zespół autorski:
mgr Janina Kawałczewska - RCEE w Płocku
prof dr inż. Andrzej Bukowski - Politechnika Warszawska, Filia w Płocku
mgr inż. Eliza Gelec - WFOŚiGW w Warszawie, Biuro Terenowe w Płocku
mgr inż. Tadeusz Harabasz - Urząd Miasta Płocka
inż. Andrzej Hasa - WIOŚ w Warszawie Delegatura w Płocku
dr Witold Lenart - Uniwersytet Warszawski
mgr inż. Jacek Liziniewicz - Nadleśniczy Nadleśnictwa Gostynin
inż. Stanisław Maciejewski - WZMiUW w Warszawie Oddział/Płock
Iwona Marczak - RCEE w Płocku
mgr inż. Jerzy Nowakowski - RZGW w Warszawie
inż. Ewa Różalska - Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego
Delegatura w Płocku
mgr Grażyna Rutkowska - Gimnazjum Nr 6 w Płocku
inż. Alina Węgrzyn - Urząd Miasta Płocka
mgr Jadwiga Zonenberg - Starostwo Powiatowe w Płocku
mgr Maria Żelazińska - PKN Orlen SA w Płocku
Mapa:
mgr inż. Dariusz Winiarski
Zdjęcia:
archiwum RCEE w Płocku
Redakcja:
mgr Janina Kawałczewska, dr Witold Lenart, mgr Jadwiga Zonenberg
Korekta:
Lilianna Karol, Janina Kawałczewska
Skład komputerowy:
mgr inż. Dariusz Winiarski
ISBN 978 -83-61177-00-5
Publikacja dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie
www.wfosigw.pl
2
Mapa województwa płockiego (1975 - 1998)
3
Szanowni Państwo!
Środowisko naturalne z całym swoim
bogactwem i różnorodnością, w dobie prężnego rozwoju nowoczesnych technologii i przemysłu, narażone jest na nieodwracalne szkody.
Dlatego też wszelkie działania i inicjatywy
mające na celu poprawę warunków ekologicznych w najbliższym otoczeniu są bardzo
potrzebne. Mają one ogromne znaczenie nie tylko
dla ochrony piękna przyrody, ale wpływają także na podnoszenie standardów życia lokalnych społeczności.
To, jak wygląda otaczające nas środowisko, zależy między innymi
od współpracy administracji publicznej, organizacji pozarządowych,
środowisk naukowych i przedstawicieli biznesu. Samorząd Województwa
Mazowieckiego od lat prowadzi aktywne działania na rzecz zrównoważonego ekorozwoju. Montaż kolektorów słonecznych i termomodernizacje obiektów użyteczności publicznej, pozyskiwanie energii odnawialnej,
wspólny, czyli tańszy zakup prądu przez szpitale - to zadania koordynowane
przez podległą samorządowi Mazowiecką Agencję Energetyczną Sp. z o.o.
Publikacja „Ku zrównoważonej przyszłości Mazowsza Płockiego”
daje nam szansę na zwiększenie efektywności tych przedsięwzięć. Dzięki
zawartym tu szczegółowym analizom stanu obecnego i prognozom
na przyszłość, możemy skoordynować starania wszystkich podmiotów
zaangażowanych w prace na rzecz ekorozwoju. Proponowane przez
Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku rozwiązania i kierunki
działań mogą stać się przez to jeszcze skuteczniejsze.
Wszystkim zaangażowanym w przygotowanie materiałów wdzięczny jestem za popularyzację wiedzy dotyczącej środowiska. Jestem przekonany, że rozważania te pomogą w rozwijaniu świadomości ekologicznej
mieszkańców Mazowsza. Będą wskazówką, jak żyć bardziej ekologicznie,
czyli po prostu lepiej.
Marszałek Województwa Mazowieckiego
Adam Struzik
4
Albert Einstein
Wartość osiągnięć polega na osiąganiu ich.
Szanowni Państwo!
Jest to książka o wartościach: ludziach i ich
dokonaniach, rzeczywistości kształtowanej na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci przez myśli, postawy i czyny osób zdeterminowanych w działaniach
na rzecz zrównoważonego rozwoju Mazowsza
Płockiego. Autorzy zamieszczonych w tej publikacji
opracowań tematycznych to liderzy zrównoważonego rozwoju Mazowsza Płockiego, to ludzie tworzący historię ochrony środowiska naszej płockiej
ziemi. Ich wkład jest nieoceniony. Wyrażając szacunek i podziw dla wielu, pragnę w sposób szczególny podziękować Pani Janinie Kawałczewskiej,
osobie wyjątkowej, niekwestionowanej liderce w staraniach o nadanie
należytej rangi problemom ochrony środowiska nie tylko na Mazowszu.
Osiągnięcia minionych lat budzą uznanie. Mimo reformy administracyjnej,
zmian instytucjonalnych, kompetencyjnych, kadrowych, mimo pojawiających się problemów ekologicznych, gospodarczych i społecznych, proces
przemian w dziedzinie ochrony środowiska trwa. Książka przekonuje, że poprawia się stan środowiska przyrodniczego, zwiększa bezpieczeństwo ekologiczne, dostępność środków finansowych, podnosi świadomość ekologiczną społeczeństwa, aktywność społeczną w sprawach ochrony środowiska,
wchodzą nowe techniki i technologie, słowem - następuje odczuwalny
rozwój cywilizacyjny w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju.
Jestem dumny, że mogłem uczestniczyć w tym procesie przemian
jako mieszkaniec Ziemi Płockiej i doświadczony samorządowiec, Marszałek
Sejmiku Płockiego, a od 1999 roku Starosta Płocki. Mierzyłem się niejednokrotnie z wyzwaniami środowiskowymi i zawsze towarzyszyła mi świadomość, że tę ważną misję można wypełniać dobrze tylko w duchu partnerstwa i kompromisu potrzeb rozwoju gospodarczego i wymogów ochrony
środowiska.
Niech ta publikacja będzie skarbnicą wiedzy i doświadczenia, cennym
źródłem informacji o kluczowych postaciach i ich dokonaniach, a także
motywacją dla młodych pokoleń do kontynuowania działań na rzecz
ochrony środowiska Mazowsza Płockiego – naszego domu, w którym
chcemy mieszkać zdrowo, spokojnie i szczęśliwie.
Z szacunkiem dla Autorów i Czytelników
Michał Boszko
Starosta Płocki
5
Szanowni Państwo,
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie (WFOŚiGW w Warszawie) od 1 stycznia 1999r. wspiera finansowo działania na rzecz zrównoważonego rozwoju Mazowsza.
Działalność Funduszu poprzedzona była funkcjonowaniem Funduszy Gospodarki Wodnej i Funduszy Ochrony Środowiska, które gromadziły środki
na wydzielonych kontach Urzędów Wojewódzkich:
Płockiego, Ciechanowskiego, Warszawskiego, Radomskiego, Siedleckiego i Ostrołęckiego, pochodzące z opłat za korzystanie ze środowiska i kar za jego degradację. Fundusze
te połączone zostały w 1989r. w Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, które 4 czerwca 1993r. uzyskały osobowość prawną. Jako bardzo ważne źródła finansowania przedsięwzięć ochrony środowiska funkcjonowały do reformy państwa - tj. do 31 grudnia 1998r.
WFOŚiGW w Warszawie przejął bazę, doświadczenia i finanse sześciu
byłych wojewódzkich funduszy i jest kontynuatorem działań poprzedników
na rzecz zrównoważonego rozwoju województwa mazowieckiego.
Fundusz działając zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, wspólnie z pozostałymi 15 niezależnymi wojewódzkimi funduszami i narodowym
funduszem tworzy spójny system finansowania środowiska, działający już
od blisko 20 lat. Prowadzi działania mające na celu poprawę warunków
życia obywateli poprzez finansowe wspieranie przedsięwzięć inwestycyjnych i pozainwestycyjnych podejmowanych na rzecz ochrony środowiska
i gospodarki wodnej. Realizuje je zgodnie z kierunkami polityki ekologicznej
państwa i celami środowiskowymi, w szczególności tymi, które umożliwiają realizację zobowiązań międzynarodowych.
WFOŚiGW w Warszawie jest zatem również ważnym ogniwem w systemie wdrażania programów i funduszy europejskich. Od 2003r. angażuje
środki własne w dofinansowanie unijnych projektów w ramach Funduszu
Spójności, ZPORR czy SAPARD oraz w przygotowanie dokumentacji niezbędnej w celu aplikowania o środki unijne. Od 2007r. uczestniczy w realizacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w ramach dwóch
osi priorytetowych - I gospodarka wodno - ściekowa i II - gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi, finansowanych z Funduszu Spójności,
jako Instytucja Wdrażająca. Celem realizacji ww. działań jest maksymalizacja wykorzystania środków udostępnionych przez Unię Europejską w obszarze ochrony środowiska.
6
Najwięcej środków WFOŚiGW w Warszawie kierowanych jest
na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych i modernizacyjnych, w tym budowę nowych i modernizację istniejących oczyszczalni ścieków oraz sieci
kanalizacji sanitarnej. Dzięki środkom Funduszu powstają również nowe
wodociągi i stacje uzdatniania wody. Fundusz wspomaga inwestycje
z zakresu ochrony przeciwpowodziowej i małej retencji wodnej, gospodarki odpadami i ochrony ziemi oraz odnawialnych źródeł energii. WFOŚiGW
w Warszawie wśród wielu złożonych zadań inwestycyjnych nie zapomina również o dofinansowaniu zadań z zakresu edukacji ekologicznej i propagowania zasad zrównoważonego rozwoju, ochrony przyrody i zwiększania lesistości kraju, zapobiegania zagrożeniom i poważnym awariom
oraz monitoringu środowiska. Wspieranie nowoczesnej, dobrze przygotowanej merytorycznie i organizacyjne edukacji ekologicznej oraz popularyzacja metod rozwiązywania problemów ekologicznych na Mazowszu, są
bowiem niezbędne przy dynamicznie rozwijającej się gospodarce, a co za
tym idzie, powstawaniu nowych zagrożeń dla środowiska.
Przy pomocy WFOŚiGW w Warszawie Mazowsze staje się piękniejsze
przyrodniczo i bogatsze gospodarczo, tworząc jednocześnie lepsze warunki
życia dla mieszkańców regionu.
Te efekty, to także zasługa poprzedników - wojewódzkich funduszy
sprzed reformy administracyjnej kraju. Zarząd WFOŚiGW w Warszawie
realizując obecne zadania polityki ekologicznej państwa i województwa
mazowieckiego pamięta o dokonaniach poprzedników. Dlatego dofinansował przygotowanie niniejszego wydawnictwa zatytułowanego „Ku zrównoważonej przyszłości Mazowsza Płockiego”, powstałego z inicjatywy ludzi
pracujących w latach 1975 - 2010 dla rozwoju Ziemi Płockiej. Pomysłodawcom gratuluję wydawnictwa, a Czytelników zachęcam do zapoznania się
z dokonaniami, które miały miejsce w ostatnich latach na Ziemi Płockiej.
Nie wszystkie problemy ekologiczne rozwiązano. W XXI wieku - w czasach,
w których funkcjonujemy - przed nami nowe wyzwania, ale ten sam cel zrównoważona przyszłość Mazowsza. WFOŚiGW w Warszawie nadal dofinansowuje ciekawe inicjatywy służące między innymi:
−− utrwaleniu osiągniętych rezultatów ekologicznych,
−− realizacji nowych zadań służących funkcjonowaniu w Zielonej Europie,
−− wyzwalaniu aktywności ekorozwojowej, nie tylko przedsiębiorców,
samorządowców, ale także wszystkich mieszkańców Mazowsza.
Wszystkich Państwa serdecznie zapraszam do lektury.
Tomasz Skrzyczyński
Prezes Zarządu Wojewódzkiego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie
Więcej informacji nt. działalności Wojewódzkiego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie na www.wfosigw.pl
7
Mazowsze Płockie to obszary od stuleci zamieszkałe i dość intensywnie
użytkowane rolniczo oraz odwiedzane wzdłuż krzyżujących się tu szlaków
handlowych. Jednocześnie jest to wyróżniająca się urodą naturalnego środowiska część Niżu Polskiego z bogatą różnorodnością biologiczną i krajobrazową oraz z cennymi komponentami kulturowymi. Bogactwo to utrwaliła unikalna pradolina Wisły, która pozwoliła na utrzymanie się zbiorowisk
leśnych, hydrogenicznych, a także jedynych na Mazowszu naturalnych jezior. Mamy tu także liczne piękne przykłady ludzkiej aktywności od początków naszej państwowości po dziś.
Dolina Wisły Płockiej
Ziemie te zmieniły swoje oblicze w latach 60. i 70. XXw. za sprawą wielkich budów przekształcających środowisko. Rozwojowi gospodarczemu
i społecznemu, jaki tu się dokonał zwykle, niestety, nie towarzyszyły działania chroniące, a nawet szanujące środowisko. Dlatego Płock i okolice zaliczono do jednego z 27 obszarów ekologicznego zagrożenia. Na szczęście
problemy te dostrzegli ludzie z Warszawy i Płocka - naukowcy, urzędnicy,
wreszcie niezwykli i zwykli obywatele i podjęli intensywne działania zmierzające do przywrócenia na Mazowszu Płockim wysokiej jakości środowiska, do konsekwentnego wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju,
począwszy od tych przyjętych oficjalnie w dokumentach wypracowanych
podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992r.
W efekcie już u progu XXI wieku dzięki determinacji administracji publicznej,
naukowców, przedsiębiorców, organizacji społecznych, instytucji uzyskano
na Ziemi Płockiej znaczące efekty ekologiczne - szybką i wyraźną poprawę
jakości powietrza, stopniową redukcję zanieczyszczeń wód i gleb, coraz lepsze zagospodarowanie przestrzeni, porządkowanie gospodarki odpadami.
8
Uważamy, że świadectwa tego postępu powinny być utrwalone
na piśmie. Nie tylko i nie przede wszystkim by przypomnieć zbiorowych
i indywidualnych autorów. Dlatego, że jest to pouczający, konkretny przykład, jak zbiorowym wysiłkiem można cofnąć ponure scenariusze dewastacji środowiska w dzisiejszych, polskich warunkach. Przecież jeszcze nie
wszędzie z takimi zagrożeniami się uporano. Zapisane świadectwo jest także
wyzwaniem dla młodszych pokoleń starających się o czystszą i bezpieczniejszą Ziemię, zwłaszcza w skali małej ojczyzny i w nowych warunkach
demokratycznej Polski.
Zespół Regionalnego Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku przekazując w Państwa ręce niniejszą publikację, pragnie pokazać możliwie dokładnie trzydziestolecie zmagań z problemami środowiskowymi na Mazowszu Płockim, historię starań o zachowanie zasobów i walorów tego
środowiska, działań zmierzających do efektywnego wykorzystania środków
finansowych, upartych prób budzenia odpowiedzialności i świadomości
ekologicznej.
W miarę systematycznie przedstawiamy w wydawnictwie podejmowane
w latach 1975 - 2012 na Mazowszu Płockim działania na rzecz ochrony środowiska i wdrażające zasady zrównoważonego rozwoju, a w szczególności:
−− analizę sytuacji ekologiczno - prawnej przed zmianami ustrojowymi
w Polsce i obecnie - w nowym systemie zarządzania ochroną środowiska;
−− ocenę zmian w funkcjonowaniu celowych funduszy ekologicznych, gospodarowania nimi wraz z osiągniętymi efektami;
−− wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców, także na skutek wielokierunkowej i wszechstronnej edukacji ekologicznej;
−− dokumentację współpracy administracji rządowej i samorządowej, pozarządowych organizacji ekologicznych i innego ruchu obywatelskiego,
nauki i biznesu na rzecz rozwiązywania problemów ekorozwojowych;
−− rejestrację zmian stanu środowiska Ziemi Płockiej wraz z listą dokonań
materialnych służących temu środowisku;
−− prezentację planowanych i postulowanych kierunków działań w obliczu kolejnych wyzwań ekorozwojowych, chociażby tych związanych
z rozwiązywaniem globalnych problemów gospodarowania odpadami,
przeciwdziałania zmianom klimatu, wymogów nowoczesnej gospodarki
wodnej, wreszcie ekologicznych aspektów kryzysu ekonomicznego.
Poważną kwestią organizacyjną było uzgodnienie sposobu prezentacji.
Skromny zespół redakcyjny wspierany przez grupę osób uczestniczących
w opisywanych działaniach zdawał sobie sprawę, że nierealna jest publikacja o charakterze naukowym, choć temat do tego się nadaje. Być może
zawartość tej publikacji skłoni kogoś do badawczego wysiłku, by rozpoznać
procesy zarządzania ochroną środowiska w tym czasie i na tym terenie.
9
Nie było także możliwości zestawienia opracowania niezależnego, przygotowanego przez zewnętrznego recenzenta, który obiektywnie byłby
w stanie ocenić ekologiczny postęp Mazowsza Płockiego, z sukcesami,
ale i porażkami. Pozostała możliwość pozornie najprostsza: zbiór tekstów
autorskich pisanych przez żyjących uczestników. Oczywiście taki zbiór, obok
waloru autentyzmu wspomnieniowego ma wady subiektywizmu, a w sensie redakcyjnym, także nieuniknione ułomności literackie. Pozostaliśmy jednak na takim rozwiązaniu: czytelnik bez trudu odnajdzie Autorów i będzie
mógł z nimi rozmawiać bez kamuflażu „niedostatku informacji źródłowej”.
Nasi Autorzy są po prostu żywymi źródłami tej ekologicznej płockiej
opowieści. Czytelnika spoza Mazowsza Płockiego uprzejmie informujemy,
że indywidualna forma przekazywania faktów i opinii dotyczących zarządzania ochroną środowiska, to także swoista cecha tamtych czasów, przecież nie istniał i nie istnieje do dziś w tym względzie żaden obowiązujący
kanon.
Publikacja powstała dzięki środkom finansowym Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz w rezultacie wysiłku i zaangażowania ludzi, którzy w latach 1975 - 2012 pracowali
na rzecz zrównoważonego rozwoju Mazowsza Płockiego i chcieli podzielić
się swoimi doświadczeniami.
Zespół RCEE w Płocku - pomysłodawca publikacji serdecznie dziękuje
wszystkim, którzy przyczynili się do jej przygotowania i wydania.
Zespół RCEE w Płocku
10
Część I
Zarządzanie ochroną środowiska na Mazowszu Płockim
na tle sytuacji w Polsce
Ocenia się, że dzisiaj, w zjednoczonej, demokratycznej i proekologicznej
Europie około połowa przyczyn dobrego lub złego stanu środowiska zależy od respektowania i wykorzystywania przepisów i procedur formalnych,
druga połowa od codziennego postępowania ludzi żyjących w tym środowisku. Ale ćwierć wieku temu tak nie było. Indywidualny wysiłek żyjącego
w zgodzie z zasadami szacunku do przyrody i środowiska człowieka mógł
być szybko niweczony przez „ponadnormatywne, pozornie anonimowe”
emisje, nierozważne decyzje i pospolite zbiorowe marnotrawstwo tolerowane przez większość ówczesnych włodarzy. Dlatego tak ważne jest spojrzenie na prawne i „instytucjonalne” uwarunkowania działań prośrodowiskowych. Szanse do walki o czystszy kraj były zawsze, ale zakres możliwości
bardzo się zmieniał.
Zauważmy, że poniższe teksty, które przecież dotyczą sytuacji w całym
kraju, są unikalną retrospekcją - przecież w praktyce zarządzania ochroną
środowiska szybko wymazujemy formalne ramy tego zarządzania po tak
częstych zmianach przepisów.
Już na wstępie poznajemy dorobek i styl relacji „pierwszej Damy
płockiej ekologii omawianego 30-lecia”. Poczytajmy - porozmawiajmy.
Janina Kawałczewska Zmieniające się podstawy prawne
ochrony środowiska
Prawna ochrona środowiska, realizowana wobec środowiska jako całości, polega na racjonalnym gospodarowaniu zasobami środowiska i poszczególnych jego elementów mających znaczenie gospodarcze i służących
także zaspokojeniu potrzeb bytowych człowieka, a w szczególności:
−− zachowaniu elementów środowiska w stanie pierwotnym lub możliwie
najbardziej do niego zbliżonym,
−− kształtowaniu środowiska dla uzyskania założonych walorów, istotnych
także z punktu widzenia zaspokajania potrzeb człowieka,
−− zapobiegania wprowadzaniu zanieczyszczeń (zjawisk fizycznych, substancji, energii) naruszających równowagę środowiska.
Prawna ochrona środowiska jest zadaniem o charakterze ogólnopaństwowym i ogólnospołecznym, kierowanym do wszystkich podmiotów
funkcjonujących w państwie.
Normy prawne są instrumentem określania i realizacji zadań państwa.
Spełniać winny następujące funkcje:
−− organizatorską (kształtowanie zasad korzystania ze środowiska w kontekście jego ochrony):
11
33 ustalenie proekologicznych warunków prowadzenia działalności gospodarczej,
33 określenie kryteriów „prawidłowości ekologicznej” wszelkich działań
podejmowanych wobec środowiska oraz kryteriów jakości środowiska,
33 ustalenia zasad, form, rodzajów ograniczeń i zakazów w korzystaniu
z określonych elementów środowiska,
33 określenia zakresu i form edukacji ekologicznej.
−− organizacyjną (organizowanie wykonania zadań ochronnych):
33 podział zadań pomiędzy władze ekologiczne, instytucje i organizacje
społeczne,
33 organizację aparatu państwa powołanego do wykonania zadań
ochronnych,
33 określanie zakresu, form i organizacji wykonywania kontroli stanu środowiska.
−− represyjną (wymuszanie zachowań korzystnych dla środowiska):
33 wykorzystywanie indywidualnie lub zbiorowo gwarancji obywatelskiego prawa do korzystania ze środowiska,
33 sankcje za szkody w środowisku,
33 ustalenie zasad restaurowania zniszczonych elementów środowiska
i kompensacji środowiskowych.
Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r. uznaje w art. 5 ochronę środowiska
za jedno z podstawowych zadań Rzeczpospolitej, które powinno być realizowane w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju. W innych artykule Konstytucja stanowi, że ochrona środowiska, to zapewnienie wszystkim
obywatelom bezpieczeństwa ekologicznego oraz utrzymanie równowagi przyrodniczej w środowisku; zadania te obciążają organy władzy publicznej. Także inne podmioty funkcjonujące w państwie mają obowiązek
chronić środowisko przed negatywnymi skutkami własnych oddziaływań
(art. 86 Konstytucji). Szczegóły w/w zadań rozwinięte są w ustawach.
Ustawodawstwo ochrony środowiska posiada w Polsce długą tradycję, bowiem prawne podstawy obowiązującego dziś porządku prawnego
ukształtowały się w długim procesie rozwojowym, będącym wyrazem
ewolucji pojęć i poglądów dotyczących celów, motywów, przedmiotu
i zakresu ochrony. Charakterystyczną cechą procesu był rozwój ustawodawstwa koncentrującego się na poszczególnych elementach środowiska
(np. ustawa wodna z 1922r., ustawa o ochronie powietrza atmosferycznego
przed zanieczyszczeniami z 1966r.) lub na niektórych aspektach jego ochrony
(np. rozporządzenie Prezydenta RP z 1928r. o ochronie zwierząt).
W okresie Drugiej Rzeczypospolitej zbudowany został w Polsce komplementarny system aktów prawnych ochrony środowiska - na miarę ówczesnej wiedzy i potrzeb. Rzeczypospolita Polska otwarta była na współpracę
12
międzynarodową, ratyfikując konwencje, które stanowiły ważne składniki
prawnomiędzynarodowych podstaw ochrony środowiska o znaczeniu globalnym.
Po drugiej wojnie światowej problemy ekologiczne z okresu międzywojennego wystąpiły ze szczególną ostrością. Nie przywiązywano należytej uwagi do ich rozwiązywania. Prawne podstawy ochrony środowiska
z okresu międzywojennego zachowały swą ważność wiele lat po wojnie,
choć próbowano całościowo spojrzeć na problematykę ochrony środowiska. Oto przykłady:
−− ustawa z 1949r. o ochronie przyrody, nawiązująca do nowoczesnych koncepcji ochrony środowiska, określała wytyczne kompleksowej polityki
państwa w odniesieniu do środowiska naturalnego, wyznaczała organy
odpowiedzialne za realizację polityki oraz tworzyła mechanizm proceduralny, zapewniający jej realizację. Ustawa obowiązywała do 1991r. tj.
do wejścia w życie ustawy z dnia 16 października 1991r. o ochronie przyrody (j.t. Dz. Z 2001r. Nr 99, poz. 1079 z poź. zm.), zastąpionej przez ustawę
z 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody,
−− ustawa z dnia 30 maja 1962r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 34 poz. 158 ze zm.)
zastąpiona przez ustawę z dnia 24 października 1974r. - Prawo wodne
(Dz. U. Nr 38 poz. 230 ze zm.), która obowiązywała do dnia 1 stycznia
2002r. W jej miejsce weszła ustawa z dnia 18 lipca 2001r. - Prawo Wodne
(Dz. U. Nr 115, poz. 1229 ze zm.); instytucje takie, jak: pozwolenia wodno - prawne, księgi wodne, spółki wodne znane były w ustawie wodnej
z 1922r.
Pod koniec lat 50. XX wieku zaczęły się wyłaniać nowe jakościowo problemy ochrony środowiska. Pod ich presją doszło do uchwalenia ustaw
o zupełnie nowej treści normatywnej, jak np.:
−− ustawa z dnia 16 listopada 1960r. o prawie geologicznym (Dz. U. Nr 52,
poz. 303), którą zastąpiła ustawa z dnia 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96 ze zm.), obowiązujące do 31 grudnia
2011r.; nowa ustawa z 9 czerwca 2011r. Prawo geologiczne i górnicze
(Dz. U. Nr 4163, poz. 981), obowiązuje od 1 stycznia 2012r.,
−− ustawa a dnia 21 kwietnia 1966r. o ochronie powietrza atmosferycznego
przed zanieczyszczeniami (Dz. U. Nr 14, poz. 87), obowiązująca do czasu
wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1980r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (j.t Dz. U. z 1994r. Nr 49, poz. 196 ze zm.),
−− ustawa z dnia 26 października 1971r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji gruntów (Dz. U. Nr 27, poz. 249), obowiązująca do czasu nowego aktu prawnego do 1 lipca 1982r., zastąpionego następnie przez ustawę z dnia 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych
i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78 ze zmianami).
13
Pod koniec lat 60. XX wieku zarysowały się w Polsce i innych krajach
członkowskich ONZ (uczestniczących w realizacji zaleceń Raportu Sekretarza Generalnego U Thanta z 1968r.) poglądy wskazujące na konieczność
kompleksowego podejścia do problemów prawnych ochrony środowiska.
Krokiem w kierunku opracowania kompleksowego kodeksu ochrony środowiska była ustawa z dnia 31 stycznia 1980r. o ochronie i kształtowaniu
środowiska (j.t Dz. U. z 1994r. Nr 49 poz. 196 ze zm.), obowiązująca z wieloma
nowelizacjami do 30 września 2001r.
Ustawa ta określała ogólne zasady i instytucje ochrony środowiska, regulowała sprawy ochrony powietrza, ochrony przed hałasem, promieniowaniem niejonizującymi, gospodarkę odpadami. Wprowadziła szereg nowych
rozwiązań prawnych, m. innymi:
−− instrumenty ekonomiczne (opłaty za wprowadzanie zanieczyszczeń
do środowiska, utworzenie funduszy ochrony środowiska) - było to
novum na skalę światową,
−− powoływała Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska,
−− ustalała zasady odpowiedzialności karnej i cywilnej za zanieczyszczanie
środowiska,
−− wprowadzała pewne uprawnienia dla obywateli.
W niektórych sprawach ustawa z 1980r. odsyłała do regulacji szczegółowych (ustaw: o ochronie przyrody, Prawo wodne).
Podczas obrad Okrągłego Stołu w 1989r. Podzespół ds. Ekologii określił
w swoim protokole 28 celów do zrealizowania w latach 1989 - 1990, w tym
m. in.:
−− stworzenie nowych instrumentów ochrony środowiska - ekonomicznych, prawnych i administracyjnych,
−− podjęcie działań zmierzających do wstrzymania działalności szczególnie
szkodliwych i niebezpiecznych dla środowiska,
−− ratowanie najbardziej zanieczyszczonych regionów kraju.
Uznano, iż ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska zdezaktualizowała
się i należy do końca 1990r. opracować nową ustawę - kodeks ekologiczny.
Znacznie znowelizowano ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska,
wydano nowe akty wykonawcze i w ten sposób dostosowywano polskie
regulacje prawne w ochronie środowiska do nowych realiów społeczno
- politycznych, gospodarki rynkowej i wymagań państwa prawa, w tym
do wynikającego z podpisania w grudniu 1991r. układu stowarzyszeniowego
- obowiązku harmonizacji z prawem wspólnotowym.
W latach 1989 - 1999 weszły w życie nowe ustawy, np.:
−− wspomniana wyżej ustawa z dnia 16 października 1991r. o ochronie przyrody (j.t. Dz. U. z 2001r. Nr 99, poz. 1079 ze zm.), która wprowadziła m.in.
nowe, nieznane dotąd formy ochrony przyrody,
14
−− ustawa z 28 września 1991r. o lasach (j.t. Dz. U. z 2011r. Nr 12, poz. 59 ze zm.),
−− ustawa z dnia 20 lipca 1991r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska
(Dz. U. Nr 77, poz. 335 ze zm.), która nadała Inspekcji Ochrony Środowiska
prawo do przeprowadzania kontroli przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz do stosowania określonych środków prawnych
w przypadku stwierdzenia naruszeń prawa (np. prawo do wydania decyzji wstrzymującej szkodliwą działalność),
−− ustawa z dn. 27 czerwca 1997r. o odpadach (Dz. U. Nr 96, poz. 592 ze zm.),
co stanowiło znaczący postęp wobec przepisów zawartych w ustawie
o ochronie i kształtowaniu środowiska; ustawę oparto na obowiązujących w UE zasadach: prewencji, zanieczyszczający płaci.
Pracowano nad nowymi projektami ustaw, aby dostosować polskie prawo do wymagań Unii Europejskiej, postanowień Konstytucji
RP, ustaleń z Okrągłego Stołu, a także pojawiających się nowych wyzwań i problemów ekologicznych, stworzenia warunków do korzystania z pomocy UE w ramach funduszy przedakcesyjnych. Wprowadzenie
procedury ocen oddziaływania na środowisko zgodnej z wymogami UE
spowodowało uchwalenie ustawy z dnia 9 listopada 2000r. o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 109, poz. 1157), która weszła w życie
1 stycznia 2000r. Była ustawą przejściową, gdyż w momencie wejścia
w życie Prawa ochrony środowiska, została przez nią wchłonięta.
Najważniejszym aktem prawnym obecnie jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (j.t. Dz. U. z 2008r. Nr 25, poz. 150
ze zm.), pełniąca dwojaką rolę: wytycza generalne zasady oraz ustanawia
pewne wspólne instytucje ochrony środowiska, zawiera także wyczerpującą regulację ustawową w odniesieniu do pewnych zagadnień związanych
z prawem emisyjnym, reguluje wyczerpująco sprawy ochrony powietrza,
ochrony przed hałasem, promieniowaniem niejonizującym.
Szczegóły dotyczące ochrony wód i gospodarki wodnej reguluje ustawa
z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (j.t. Dz. U. z 2012r., poz. 145), ochrony przyrody zaś ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody
(j.t. Dz. U. z 2009r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.), która wprowadza nowe formy
ochrony przyrody, dostosowując je do dyrektyw UE (np.: Obszary Natura
2000).
Gospodarkę odpadami określa ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach
(j.t. Dz. U. z 2010r. Nr 185, poz. 1243 ze zm.) oraz szereg ustaw dotyczących
poszczególnych rodzajów, grup odpadów, obowiązków przedsiębiorców
w zakresie np. opakowań itp.
Bardzo istotne znaczenie dla funkcjonowania nowego systemu prawa
ochrony środowiska w Polsce miała i ma nadal ustawa z dnia 27 lipca 2001r.
15
o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach
oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085 ze zm.) zw. „ustawą
wprowadzającą”, zawierająca przepisy ogólne, zmiany w obowiązujących
przepisach oraz przepisy, które pomogły wdrożyć w życie w/w nowe regulacje prawne.
Okres 2001 - 2011 to czas dostosowania polskich regulacji prawnych
w ochronie środowiska do wymagań obowiązujących w UE. W konsekwencji system prawa ochrony środowiska wprowadzony w Polsce w latach 2000 - 2012 podlega ciągłym korektom i uzupełnianiu. Nie naruszają
one podstawowej konstrukcji systemu, ale go modyfikują oraz wymagają
nowych przepisów związanych z implementacją prawa UE (np. rozwiązania
dotyczące funkcjonowania problematyki przewidziane w rozporządzeniach
wspólnotowych - ustawa o międzynarodowym obrocie odpadami, usuwania luk w transpozycji dyrektyw dotyczących ocen oddziaływania na środowisko, nowe dyrektywy UE np. o dostępie do informacji o środowisku,
kwestii nieregulowanych w prawie wspólnotowym np. ochrona przed występowaniem ruchów masowych Ziemi, wprowadzenie zmian związanych
z tendencją do deregulacji np. zgłoszenie instalacji zamiast pozwolenia emisyjnego). Omówiono wyżej tylko niektóre ustawy dotyczące prawa ochrony środowiska. Wymienioną większość z obowiązującego w minionym
okresie i obecnie prawa przedstawia załącznik nr 1 wydawnictwa.
Do tego dochodzą przepisy prawa ogólnoustrojowego, a także prawa ściśle wiążącego się z ochroną środowiska, a dotyczącego zagospodarowania
przestrzennego, prawa budowlanego, dróg, finansów publicznych itp.
Kadra pracująca w administracji publicznej (załącznik nr 2 wydawnictwa) przepisy te musiała nie tylko znać, ale także właściwie je interpretować, stosować w codziennej działalności organów administracji publicznej,
przygotowując dla organów stanowiących (Wojewódzkiej Rady Narodowej
w Płocku, Wojewody, rad gmin, rad powiatów, Sejmiku Województwa
Mazowieckiego) projekty rozporządzeń, uchwał, w wielu przypadkach
stanowiących prawo miejscowe (np. rozporządzenia Wojewody Mazowieckiego dot. obszarów
chronionego krajobrazu:
Nadwiślańskiego,
Gostynińsko - Gąbińskiego, Przyrzecza Skrwy
Prawej, Doliny Skrwy
Lewej, uchwał WRN
w Płocku dot. utworzenia Brudzeńskiego Parku
Pracownicy WOŚ SP w Płocku
Krajobrazowego (1988r.),
16
z Mecenasem Polskiej Ekologii (2007r.)
czy też wspólnej uchwały WRN w Płocku i Włocławku dot. utworzenia Gostynińsko - Włocławskiego Parku Krajobrazowego - 1979r.) a także decyzji administracyjnych związanych z udzielaniem pozwoleń ekologicznych,
ustalających obowiązki dot. korzystania ze środowiska, naprawy szkód czy
też dostosowania korzystania ze środowiska do standardów emisyjnych.
Kadra musiała być do tego zmieniającego się prawa przygotowana, znać
mechanizmy, technologie środowiskowe. Służyły temu szkolenia zewnętrzne i wewnętrzne, olbrzymie zaangażowanie ludzi w realizację zadań i odpowiedzialność za wykonane zadania, współpraca między poszczególnymi organami administracji publicznej (gminami, rejonami, powiatami),
także między województwami służące rozwiązywaniu problemów międzywojewódzkich, ponadregionalnych (np. powołania w/w Gostynińsko - Włocławskiego Parku Krajobrazowego, Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Gostynińsko - Włocławskie, budowa gazociągu od Zgierza
przez Łęczycę, Kutno, Gostynin do Gustorzyna dzięki pomocy finansowej
NFOŚiGW, działania na rzecz poprawy czystości wód w zlewni rzeki Bzury
itp.), czy nawet pomoc Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie, Ministerstwa Środowiska np. w zmniejszeniu uciążliwości dla środowiska Petrochemii Płock, rozwiązania problemów z funkcjonowaniem Radiofonicznego
Ośrodka Nadawczego (RON) w Konstantynowie k/Gąbina, a potem jego
odbudowie. Regulacje prawne były usankcjonowane pracą ludzi.
Janina Kawałczewska Administracja na rzecz zrównoważonego rozwoju
Omówione wcześniej przepisy prawne określają cele, zadania, strukturę organizacyjną administracji publicznej. W zakresie ochrony środowiska nawet po wejściu w życie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, w której określony został przedmiot i podstawowe kierunki
działania polityki ochrony środowiska, nie uznana została ochrona środowiska za dział administracji, którą powinien kierować członek rządu
w randze ministra. Nastąpiło to dopiero po 5 latach obowiązywania ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, a wprowadzone zostało ustawą
z dnia 12 listopada 1985r. O zmianach w organizacji oraz zakresie działania
niektórych naczelnych i centralnych organów administracji państwowej.
W administracji terenowej kadra starała się wykonywać swoje zadania,
chociaż nie miała większego wpływu decyzyjnego na dynamicznie rozwijający się przemysł, rolnictwo i urbanizację, i istniały podstawy prawne
do egzekwowania wymogów ochrony wód, powietrza. Uruchomione zostały mechanizmy nie kontrolowanego sozologicznie rozwoju przemysłu,
rolnictwa i urbanizacji z pominięciem zadań ochrony środowiska wynikających wprost z obowiązujących ustaw.
17
Część II
Osiągnięcia i problemy
Pozostajemy w „epoce” wojewódzkiej. Nie ma co ukrywać - jedną
z historycznych tez wydawnictwa jest jej pochwała. Poniższe teksty są więc
trochę sentymentalnym apologetykiem lat, kiedy Mazowsze Płockie miało własną administrację, własne i niemałe środki na ochronę środowiska.
Ale też, co dokumentują teksty napisane przez Panie administrujące w tamtych czasach ochroną środowiska, ambitne plany i konkretne zadania, przede
wszystkim wizję szybkiej poprawy złego stanu. Pytanie - czy te sprzyjające
warunki i ów „zapał otwarcia” zostały w pełni wykorzystane?
Zrozumiałe jest, że na kartach tej publikacji znajduje się odpowiedź pozytywna. Gdybyśmy nie mieli takiego przekonania - nie zrodziła by się chęć
dokumentacji wysiłków i efektów. Wątpiących wypada zaprosić do autopsyjnego sprawdzenia na miejscu. Opisywane działania mają na szczęście
materialne ślady.
Alina Węgrzyn Pierwsze lata województwa płockiego (1975 - 1987)
18
W końcu 1977r. ochrona środowiska była rozproszona w różnych wydziałach Urzędu Wojewódzkiego i zajmowały się nią:
−− Wydział Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska (WGTiOŚ), funkcjonujący w budynku przy ul. Kolegialnej 21,
−− Wydział Rolnictwa, Gospodarki Żywnościowej i Leśnictwa, w którym
funkcjonował Oddział Gospodarki Wodnej, Leśnictwo i Ochrona Przyrody,
−− Samodzielna Pracownia Badań i Kontroli Środowiska, przekształcona
w styczniu 1978r. w Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska (OBiKŚ)
w Płocku, w ramach którego funkcjonował Oddział Terenowy OBiKŚ
w Kutnie.
Dyrektorem Wydziału Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska był
Włodzimierz Marszewski, a jego zastępcami: Stanisław Żurański nadzorujący sprawy budowlane oraz Piotr Tatar nadzorujący sprawy gospodarki terenami, mieszkaniowe i ochrony środowiska. Po odejściu dyrektora Tatara
zastępcą została Jadwiga Mentlewiak (obecnie Zonenberg).
Dominującymi sprawami załatwianymi wówczas przez w/w Wydział były
sprawy mieszkaniowe. Do wydziału przychodziły setki ludzi oczekujących
na przydział przez Wojewodę mieszkania z racji trudnych warunków socjalnych.
Ochrona środowiska była marginalna. Do 1980r. podstawą naszego działania były ustawy: Prawo wodne z 1974r., o ochronie przyrody z 1949r.,
o ochronie powietrza z 1966r. W kompetencji Wydziału była też geologia,
którą zajmował się Edward Sawicki. Ochroną powietrza oraz uzgadnianiem
lokalizacji powstających
wówczas w dużych ilościach ferm lisów, a później drobiu i trzody chlewnej zajmował się Tadeusz
Chmurski, a pomagała mu
Ewa Bogucka (obecnie
Stanisławska). Ochroną
środowiska zajmowała
się również Danuta Olejniczak naliczając kary za 1980r. - pracownicy Wydziału Gosp. Terenowej i Ochrony Środościeki, a od listopada 1977r. wiska, od lewej Sabina Krajewska, Zofia Ryś, Alina Węgrzyn,
Ewa Bogucka (Stanisławska), Danuta Olejniczak
Alina Węgrzyn (współpraca z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody, terenowymi organami
administracji państwowej, inwestycje ochrony środowiska).
Oddziałem Gospodarki Wodnej w Wydziale Rolnictwa, Gospodarki Żywnościowej, Leśnictwa kierował Jerzy Nowakowski. Gospodarką wodno ściekową zajmowała się Danuta Jarota. W oddziale tym były też sprawy
związane z rybactwem śródlądowym (zatrudniony był ichtiolog, Andrzej
Gosieniecki, a później Feliks Wołowiec). Leśnictwem zajmował się Zenon
Goc, a ochroną przyrody Maria Borkowska - Radomska, która wniosła
olbrzymi wkład pracy w utworzenie Gostynińsko - Włocławskiego Parku
Krajobrazowego (1979r.). Decyzją Wojewody Płockiego, Kazimierza Janiaka z dnia 2 stycznia 1976r. upoważniono dyrektora samodzielnej Pracowni
Badań i Kontroli Środowiska w Płocku do załatwienia niektórych spraw
z zakresu administracji państwowej, tj.:
−− zarządzania rozprawy wodno - prawnej w postępowaniu o wymierzenie
kary pieniężnej,
−− wykonywanie czynności inspekcyjnych zakładów i wód powierzchniowych na terenie woj. płockiego w zakresie gospodarki wodno - ściekowej, ochrony powietrza atmosferycznego oraz rekultywacji gruntów,
−− nakładanie grzywien w drodze mandatu karnego.
Dyrektorem Samodzielnej Pracowni Badań i Kontroli Środowiska był
Norbert Latuszek, a pracownikami kontrolującymi zakłady - Barbara Desperat
i Tadeusz Harabasz.
Pracownia, a później OBiKŚ, w krótkim czasie posiadały jedno z najlepiej
wyposażonych laboratoriów w Polsce. Rozpoczęto badania stanu czystości wód w województwie płockim. Oddział Gospodarki Wodnej regulował
stan formalno - prawny zakładów w zakresie gospodarki wodno - ściekowej. Przed wydaniem pozwoleń wodno - prawnych odbywały się rozprawy (bardzo często w terenie), w których obowiązkowo uczestniczyli
19
pracownicy OBiKŚ oraz WGTiOŚ. Wydział miał do dyspozycji środki Funduszu Gospodarki Wodnej. W latach 1977/78 Wojewoda Płocki wydał zarządzenie w sprawie zaliczenia śródlądowych wód powierzchniowych znajdujących się na terenie województwa płockiego do klas czystości.
Uchwałą nr VII/30/77 Wojewódzka Rada Narodowa w Płocku w dniu
28 czerwca 1977r. przyjęła Program ochrony środowiska naturalnego w województwie płockim na lata 1976 - 1990. Corocznie dokonywano sprawozdań
z realizacji tego programu. Wymogiem ustawowym było przeznaczenie 7%
środków z budżetu na ochronę środowiska (przestrzegano tego ustalenia).
W 1978r. w województwie płockim tylko 4% wsi było zaopatrzonych
w wodę z wodociągów. W 20 wsiach, w których mieściły się urzędy gmin,
brak było wodociągów. Istniała konieczność zaopatrzenia w wodę w pierwszej kolejności wsi gminnych. Było to zgodne z polityką Ministerstwa Rolnictwa, określającego wielkość nakładów na lata 1981 - 1985 w zakresie zaopatrzenia w wodę.
5 lutego 1978r. odbyły się wybory do rad narodowych stopnia podstawowego. W czasie spotkań przedwyborczych, w których uczestniczyli pracownicy Urzędu Wojewódzkiego, mieszkańcy województwa zgłaszali problemy
do rozwiązania, a dotyczyły one głównie budowy studni głębinowych, wodociągów, stacji uzdatniania wody, meliorowania terenów, kompleksowej
regulacji rzeki Bzury, a więc spraw prowadzonych głównie przez Wojewódzki Zarząd Inwestycji Rolniczych w Płocku.
Ścieki komunalne prawidłowo oczyszczane były jedynie w Płocku, częściowo w Sierpcu. Kutno miało tylko mechaniczną oczyszczalnię ścieków, więc
rzeka Ochnia była cuchnącym ściekiem. Od 1976r. budowano oczyszczalnię
ścieków w Gostyninie.
W 1979r. uchwałą Wojewódzkich Rad Narodowych we Włocławku i Płocku
utworzono Gostynińsko - Włocławski Park Krajobrazowy.
Wiele inwestycji realizowano w MZRiP w Płocku. W latach 1979 - 1980
budowano kompleks Olefiny II. Przerób ropy wynosił wówczas ponad
12 mln ton/rok. Na początku lat 80-tych nastąpił kryzys gospodarczy. Z tego
powodu wstrzymano wiele inwestycji w zakładach, miastach i gminach.
O ich realizacji decydowano na szczeblu centralnym. Mimo kryzysu,
w MZRiP zrealizowano 3 piece do fluidalnego spalania osadów, dokonano
modernizacji Clausa III, wybudowano instalację Claus IV.
W latach 1979 - 1982 Wojewoda Płocki wystosował 17 wystąpień do naczelnych i centralnych organów administracji i resortów gospodarczych
o pozyskanie środków finansowych na realizację zadań ochrony środowiska
w województwie płockim. Orędownikiem w tym zakresie była poseł Helena Galus.
20
W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1980r. o ochronie i kształtowaniu środowiska, zaistniała potrzeba złączenia w jeden organizm wszystkich pracowników zajmujących się ochroną środowiska w różnych wydziałach Urzędu Wojewódzkiego.
1 września 1981r. powstał Wydział Ochrony Środowiska, Geologii i Gospodarki Wodnej. Wydziałem kierował Ryszard Chmielecki, później Tadeusz
Kowalczyk, a następnie Norbert Latuszek. Wydział zajmował się już wtedy
wszystkimi komponentami środowiska (oprócz leśnictwa i rybactwa).
W listopadzie 1980r. WRN w Płocku powołała Niestałą Komisję
ds. Ochrony Środowiska pracującą pod kierownictwem prof dr inż. Andrzeja
Bukowskiego. Celem pracy Komisji była koordynacja zadań ochrony środowiska i kontrola społeczna działań na rzecz zmniejszenia degradacji środowiska.
1 stycznia 1985r. nazwę Wydziału zmieniono na Wydział Ochrony Środowiska, Gospodarki Wodnej i Geologii, pod którą Wydział funkcjonował
do 31 grudnia 1988r.
Wydział zmieniał lokalizację z Kolegialnej 21 na Słowackiego, następnie
na 1 Maja 7B, a w latach 90. XXw. znalazł się w budynku przy Bielskiej 59,
gdzie dotrwał do końca województwa płockiego (a potem od 1 stycznia
1999r. - była tam siedziba Wydziału Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Płocku).
Najważniejsze problemy w latach 1980 - 1987, to:
−− walka z żywiołem powodzi w 1982r.,
−− z powodu niewystarczających inwestycji ochrony środowiska w MZRiP
w Płocku i innych zakładach coraz bardziej odczuwano w Płocku i regionie degradację środowiska. Brak urządzeń ochrony środowiska spowodował bardzo dużą emisję gazów, odpadów i ścieków, szczególnie z MZRiP.
Emisje gazowe z MZRiP wynosiły 131,5 tys. ton, w tym SO2 - 70,4 tys. ton,
węglowodorów - 26,6 tys. ton.
W lipcu 1982r. Zespół w składzie: Andrzej Bukowski, Tadeusz Garlej, Tadeusz Kalaszczyński, Ryszard Chmielecki, Norbert Latuszek opracował raport
o stanie środowiska naturalnego w województwie płockim, który został
przekazany do Sejmu PRL.
Zarządzeniem Wojewody Płockiego w październiku 1983r. przyjęto operatywny program ochrony środowiska na lata 1983 - 1985. Zobowiązano także
terenowe organy administracji państwowej stopnia podstawowego do aktualizacji miejskich i gminnych programów ochrony środowiska na lata 1983
- 1985 o zadania wynikające z programu wojewódzkiego, informowanie rad
narodowych o postępie i stopniu realizacji gminnych programów ochrony
środowiska poprzez składanie sprawozdań.
Zadania ujęte w/w programie podlegały włączeniu do rocznych planów
społeczno - gospodarczych rozwoju województwa płockiego oraz miast
i gmin, jako zadania priorytetowe.
21
Czyniono starania o umieszczenie w planie centralnym najbardziej pilnych
zadań z zakresu ochrony środowiska. Staranie te nie przyniosły jednak efektów. Województwo płockie wizytowały: Państwowa Rada Ochrony Środowiska, Komisje Sejmowe Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony
Środowiska.
W 1983r. Rząd w uchwale do Narodowego Planu Społeczno - Gospodarczego na lata 1983 - 1985 uznał Region Płocki (Płock i części gmin: Borowiczki, Stara Biała), jako region ekologicznie zagrożony (jeden z 27 regionów
ekologicznego zagrożenia w kraju) z zakazem budowy, rozbudowy przemysłu uciążliwego dla środowiska. W 1983r. WRN w Płocku podjęła uchwałę
o objęciu ochroną prawną pomników przyrody.
W latach następnych obserwowano zmniejszenie ilości odprowadzanych
do środowiska zanieczyszczeń; ograniczenia wynikały głównie ze zmniejszonej produkcji. Procesy degradacji środowiska nasiliły się. Wytwarzano
coraz więcej odpadów, nie prowadząc racjonalnej gospodarki nimi. Głównie
składowano je na terenie zakładów lub składowiskach po wyeksploatowanych kopalinach, w zagłębieniach.
Coraz bardziej widziano konieczność prowadzenia edukacji ekologicznej
społeczeństwa. Zmiany społeczno - gospodarcze, przechodzenie kraju do
systemu gospodarki wolnorynkowej wymagały nowego spojrzenia na
ekologię. Już wówczas współpracowano z nauką: Politechniką Warszawską, Filią w Płocku, Uniwersytetem Warszawskim, Wydziałem Geografii
i Studiów Regionalnych, Towarzystwem Naukowym Płockim. Politechnika
m.in. przeprowadziła kompleksowe badania nad rozwiązaniem problemu
gospodarki odpadami.
Mazowieckie Obserwatorium Geograficzne Uniwersytetu Warszawskiego przeprowadziło badania hydrometeorologiczne w Murzynowie, badania opadu rzeczywistego, specyfiki klimatu, badania różnych parametrów
atmosfery środowiska będącego pod wpływem emisji z MZRiP, badania dynamiki przekształceń środowiska w strefie oddziaływania Płockiego Zespołu
Miejsko - Przemysłowego. Z danych badawczych Uniwersytetu korzystała
Akademia Medyczna w Warszawie, badając stan zdrowia ludności Płocka
i Kutna. Wydział Ochrony Środowiska wykorzystywał wyniki prac badawczych, ustalając zasady korzystania ze środowiska, programy ochrony środowiska.
Tak więc w latach 1977 - 1987 trudna była sytuacja w płockim środowisku
naturalnym - zła jakość wód, zanieczyszczone powietrze, duża ilość wytwarzanych odpadów i ludzie chcący zmian na lepsze, pragnący żyć w czystym środowisku.
22
Janina Kawałczewska Ku kolejnej przebudowie administracji
(1987 - 1998)
Proces najbardziej postępowych zmian w zakresie prawnoustrojowych podstaw ochrony środowiska zapoczątkowany został w końcu 1985r. ustawą z dnia 12 listopada 1985r. wymienioną wyżej, na mocy
której utworzony został Urząd Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych, co było wyrazem nadania ochronie środowiska należytej rangi w systemie zarządzania państwem. Dalsze etapy rozwojowe prawnoustrojowych podstaw ochrony środowiska, to m.in.: ustawa
z dnia 20 grudnia 1989r. o utworzeniu Urzędu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.
W latach 1987 - 1989 w woj. płockim organem o właściwości ogólnej
był Wojewoda Płocki (Wojewodą był Antoni Bielak, wicewojewodami
odpowiedzialnymi za sprawy środowiska byli kolejno: Stanisław Janiak
i Włodzimierz Gaszewski). Dyrektor Wydziału Ochrony Środowiska, Gospodarki Wodnej i Geologii do kolejnej reformy ustrojowej państwa (1990r.) był
organem o właściwości szczególnej - prowadził postępowania administracyjne, wydawał decyzje administracyjne, postanowienia nie musząc mieć
upoważnienia Wojewody. Funkcję tę pełniła od 15 kwietnia 1987r. do 15 lipca 1998r. Janina Kawałczewska. Zastępcami byli kolejno: Edward Sawicki,
Jerzy Nowakowski, Tadeusz Harabasz. Tadeusz Harabasz pełnił obowiązki
dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska w okresie od 16 lipca do 31 grudnia 1998r.
Jak wynika z nazwy Wydziału, zajmowano się sprawami uzgodnień
w zakresie ochrony środowiska planów zagospodarowania przestrzennego,
lokalizacji inwestycji, realizacji przedsięwzięć, ochrony powietrza, przyrody,
ochrony powierzchni ziemi, gospodarką wodną i ochroną wód, geologią,
ochroną przed hałasem i polami elektromagnetycznymi, sprawowaniem
kontroli przestrzegania wymogów ochrony środowiska, opłatami za korzystanie ze środowiska, sankcjami za nieprzestrzeganie wymagań ochrony
środowiska (nakładaniem kar administracyjnych, zamykaniem zakładów
nie spełniających wymagań ochrony środowiska), realizacją programów
ochrony środowiska. Sprawy lasów do 1990r były w Wydziale Rolnictwa.
Wydziałowi Ochrony Środowiska podlegał Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska kierowany przez Andrzeja Hasę.
Wojewódzka Rada Narodowa w Płocku podejmowała uchwały dotyczącej m.in.:
−− programów ochrony środowiska, sprawozdań z ich realizacji, informacji
o stanie środowiska,
−− obejmowania obiektów o dużych walorach przyrodniczych ochroną
prawną.
23
Ciałem opiniodawczym WRN w Płocku była Komisja do spraw ochrony środowiska, która rozliczała Wojewodę, wydział do spraw środowiska
z realizacji polityki ekologicznej w województwie płockim. Przewodniczącym WRN był w wyżej wymienionym okresie Jarosław Nowakowski,
a przewodniczącym Komisji Ochrony Środowiska - Waldemar Sieradzki. W 1987r. WRN w Płocku uchwaliła Program ochrony środowiska
w województwie płockim na lata 1986 - 1990, a w 1988r. - podjęła uchwały
w sprawie poszerzenia granic Gostynińsko Włocławskiego Parku Krajobrazowego, utworzenia Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego, objęcia ochroną
prawną nowych pomników przyrody i utworzenia wojewódzkiego systemu ochrony przyrody i krajobrazu (obszarów chronionego krajobrazu, zespołów przyrodniczo - krajobrazowych).
W 1989r. nastąpił czas zmian społeczno - gospodarczych w Polsce. Dotknął też ochronę środowiska. Znaczna reforma w systemie organizacyjnym
terenowych organów administracji publicznej wprowadzona została ustawami: z dnia 22 marca 1990r. o terenowych organach rządowej administracji
ogólnej i z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie terytorialnym. Zadania terenowych organów administracji rządowej ogólnej w zakresie ochrony środowiska w latach 1990 - 1998 należały do obowiązków wojewody i kierowników urzędów rejonowych. W ramach struktury organizacyjnej Urzędu
Wojewódzkiego w Płocku funkcjonował Wydział Ochrony Środowiska,
a w przypadku Urzędów Rejonowych w Płocku, Kutnie, Łęczycy i Sierpcu - refaraty lub oddziały do spraw ochrony środowiska. Organem ochrony środowiska był Wojewoda, a dyrektor wydziału d/s środowiska działał
z jego upoważnienia. Wojewodami byli: Jerzy Wawszczak, Krzysztof Kołach,
Andrzej Drętkiewicz.
Powołany został Sejmik Samorządowy Województwa Płockiego jako
forma konsolidacji gmin, a w Sejmiku funkcjonowała Komisja Ochrony
Środowiska. Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska jednoznacznie
stanowiła, iż organy administracji rządowej i organy gminy zapewniają warunki do realizacji przepisów o ochronie środowiska na terenie objętym ich
właściwością, sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania prawa.
W gminach zadania w zakresie ochrony środowiska realizowane były
przez samodzielne stanowiska ds. ochrony środowiska, gospodarki komunalnej bądź zadania te wykonywali pracownicy urzędu gminy jako zadanie
połączone z innymi, np. rolnictwem, gospodarką przestrzenną.
Również inne ustawy, np. z dnia 16 października 1991r. o ochronie przyrody, z dnia 28 września 1991r. o lasach, z dnia 20 lipca 1991r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, z dnia 24 sierpnia 1991r. o Państwowej
Straży Pożarnej, ustawa z dnia 16 września 1996r. o utrzymaniu czystości
i porządku w gminach dały podstawy do szczególnej organizacji służb
24
ochrony środowiska, np.:
−− administrowania obszarami cennymi przyrodniczo (parkami krajobrazowymi, obszarami
chronionego krajobrazu,
zespołami
przyrodniczo - krajobrazowymi,
pomnikami przyrody,
użytkami ekologicznyWojewoda Płocki - dr J. Wawszczak z wizytą w MOG
mi) przez wojewodę,
zaś parkami wiejski- Murzynowie - spotkanie z dyrektorem GWPK - A. Drozdowskim
i dyrektorem MOG - dr W. Lenartem
mi, zielenią, drzewami
przez gminę,
−− zarządzanie lasami Skarbu Państwa przypadło w zadaniach Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu Lasy Państwowe (Regionalnej Dyrekcji
Lasów Państwowych w Łodzi, Nadleśniczym Nadleśnictw: Płock, Łąck,
Gostynin, Kutno), a nadzór nad gospodarką leśną prowadzoną w lasach
prywatnych sprawowali kierownicy Urzędów Regionalnych w Płocku,
Łęczycy, Kutnie i Sierpcu oraz Wojewoda Płocki.
−− w listopadzie 1991r. powołany został Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Płocku, odpowiedzialny za kontrole przestrzegania przepisów
prawa ochrony środowiska i prowadzenie monitoringu stanu środowiska. Zlikwidowano istniejący do tej pory Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska podległy Wojewodzie,
−− ustawa o Państwowej Straży Pożarnej dała podstawę do utworzenia
krajowego systemu ratowniczo - gaśniczego spełniającego ważną rolę
w organizowaniu akcji ratowniczej w przypadkach nadzwyczajnych zagrożeń środowiska (NZS). Do czasu wejścia w życie w/w ustawy sprawami przeciwdziałania NZŚ, likwidacją ich skutków zajmował się dyrektor
Wydziału Ochrony Środowiska we współpracy z innymi dyrektorami
Wydziałów Urzędu Wojewódzkiego w Płocku, dyrektorem Ośrodka Badań i Kontroli Środowiska w Płocku, organami wykonawczymi gmin.
Dużą pomocą była funkcjonująca na terenie Petrochemii w Płocku Centralna Stacja Ratownictwa Chemicznego kierowana przez: Adama Stolińskiego i Ryszarda Sobieraja, a także doradztwo specjalizującego się
w likwidacji NZŚ - Instytutu Ochrony Środowiska Oddział w Gdańsku
i jego szefa Marka Małaczyńskiego, Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska O/Gdańsku - z jej szefem Jerzym Ludwiczakiem (służącymi
wielokrotnie pomocą, np. podczas szkoleń nt. zapobiegania awariom
przemysłowym, likwidowania ich skutków, stosowania właściwego
25
sprzętu do likwidacji NZŚ). Na terenie województwa płockiego dochodziło dość często do zdarzeń powodujących nadzwyczajne zagrożenia
środowiska, np. wypłynięcie ropopochodnych z rurociągu podczas prac
melioracyjnych w gminie Gąbin (1988r.) kradzieże benzyny, oleju napędowego z rurociągów PERN w gminach: Brudzeń, Słubice, wypadki drogowe autocystern, kolejowe cystern wożących substancje niebezpieczne, pęknięcie rurociągu z wodą chlorowaną na odcinku ul. Medycznej
w Płocku. To tylko niektóre przykłady zdarzeń, ale zawsze podchodziliśmy do nich z wielką odpowiedzialnością w celu likwidacji skutków,
przywracaniu środowiska do stanu sprzed awarii.
W Wydziale Ochrony Środowiska zajmowaliśmy się wszystkimi komponentami środowiska. Oto przykłady.
−− Gospodarowanie powierzchnią Ziemi, zasobami gleby, kopalinami, gruntami rolnymi i leśnymi
Podstawową instytucją prawną reglamentacji w zakresie gospodarowania przestrzenią było i jest planowanie przestrzenne i ustawa
o ochronie i kształtowaniu środowiska. W byłym województwie płockim zajmowało się tą problematyką Wojewódzkie Biuro Planowania
Przestrzennego w Płocku ściśle współpracujące z Wydziałem Ochrony Środowiska, zwłaszcza w zakresie uwzględniania w planowaniu przestrzennymi: warunków utrzymania równowagi ekologicznej,
racjonalnej gospodarki zasobami przyrodniczymi środowiska, ochroną walorów krajobrazowych, troską o zachowanie standardów jakości środowiska. Osobami odpowiedzialnymi za współpracę byli oprócz
dyrektorów Wydziału, także Alina Węgrzyn, Ludwik Ryncarz, geolodzy, leśnicy Wydziału. Szczególną uwagę zwracaliśmy na to,
aby w planach zagospodarowania przestrzennego uwzględnić:
33 racjonalne wykorzystanie powierzchni ziemi i gospodarowanie zasobami gleby, złożami kopalin,
33 w problematyce zabudowy miast i wsi oszczędne gospodarowanie
wodą, oczyszczanie ścieków, gospodarowanie odpadami, ochronę
powietrza, przed hałasem i promieniowaniem szkodliwym dla ludzi
i środowiska,
33 ochronę walorów przyrodniczych, krajobrazowych i lasów, biorąc pod
uwagę także ustalenia ustaw: o ochronie przyrody, o lasach. Zwłaszcza fakt, iż woj. płockie należało do najniżej zalesionych (wskaźnik lesistości 11,9%) zobowiązywał nas do podejmowania takich działań, aby
lasów nie przeznaczać na cele nierolnicze, nieleśne, budowlane, dbać
o zalesienia nowych gruntów. Szczególnie trudna była sytuacja
w Gminie Nowy Duninów, w której wciąż dochodziło do nielegalnych
wylesień, przeznaczania terenów leśnych na cele rekreacyjne, letniskowe.
26
Rozprzestrzeniało się szkodnictwo leśne oraz gradacja owadów,
np. brudnicy,
33 szczególnego znaczenia dla nas nabrała ochrona zwierząt dziko żyjących, regulowana najpierw ustawą z dnia
17 czerwca 1959r. o hodowli, ochronie zwierząt łownych, prawie łowieckim, a od 1995r.
- ustawą Prawo łowieckie. Osoby odpowiedzialne: za lasy
(Jan Szeluga), gospodarkę łowiecką (Wincentyna Lepakiewicz),
dyrektor
Wydziału
ściśle
współpracowali z nadleśniczymi, Zarządem Okręgu, Okręgową Radą Spotkanie z przedstawicielami kół łowieckich PZŁ w Płocku
Polskiego
Związku
Łowieckiego w zakresie prowadzenia prawidłowej gospodarki łowieckiej w wydzierżawianych w woj. płockim obwodach łowieckich, przeciwdziałaniu szkodom łowieckim wyrządzanym przez
zwierzynę na polach, w lasach, prowadzenie właściwej gospodarki
w celu rozwoju populacji zwierząt łownych (zwłaszcza kuropatw, zajęcy), w ośrodkach hodowli zwierzyny w Luszynie, Ostrowach.
−− Racjonalne gospodarowanie kopalniami i związaną z tym eksploatację złóż kopalin określały przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994r.
Prawo geologiczne i górnicze, która określała między innymi istotne
dla woj. płockiego zasady i warunki prowadzenia prac geologicznych,
wydobywania kopalin ze złóż, ochronę złóż i wód podziemnych,
warunki składowania odpadów w wyrobiskach, postepowania
w przypadku likwidacji zakładu górniczego, odpowiedzialność za szkody
górnicze.
Władze byłego województwa płockiego, mimo że na jego terenie
nie było zbyt dużo kopalin (złoża kruszywa, iłów, torfu, soli kamiennej, rudy żelaza) przywiązywały dużą uwagę do właściwej i racjonalnej gospodarki kopalinami. Zawsze zatrudniani byli geolodzy: Edward
Sawicki, Krzysztof Denis, Sławomir Milik, Mirosław Kwiatkowski.
Likwidowano kopalnię rudy żelaza pod Łęczycą, wykorzystując zmagazynowany urobek do produkcji cementu w jednej z cementowni. Szczególnym zainteresowaniem cieszyło się wydobycie iłów do produkcji cegły, kruszywa - do budowy dróg, budynków, a torfu - do zastosowania
27
w ogrodnictwie. Starano się o to, aby wyrobiska po eksploatacji kopalin były rekultywowane, choć nie zawsze, jak dotąd, udało się to wyegzekwować od wszystkich przedsiębiorców. Dobrym przekładem są
zrekultywowane wyrobiska po eksploatacji piasku w gminie Stara Biała
w kierunku wodnym, bądź w kierunku działalności gospodarczej (rekultywacja poprzez odzysk odpadów budowlanych). Niezrekultywowane
wyrobiska stają się dzikimi składowiskami odpadów (np. po eksploatacji
iłów w Cekanowie). Geolodzy służyli swą wiedzą gminom w lokalizacji
składowisk odpadów, budowy ujęć wody, a poprzez egzekucję opłat eksploatacyjnych przysparzali znaczących środków finansowych do budżetów gmin i NFOŚiGW w Warszawie.
−− Gospodarowanie zasobami wód powierzchniowych i podziemnych
W strukturze organizacyjnej Wydziału wyodrębniony był oddział ds. gospodarki wodnej i ochrony wód, nad którego pracą czuwał bezpośrednio
zastępca dyrektora, najpierw Jerzy Nowakowski, a potem Tadeusz Harabasz. Województwo płockie miało duże zasoby wód powierzchniowych
i podziemnych. Nie były one jednak zadawalającej jakości. Celem ochrony wód było:
33 racjonalne gospodarowanie ich zasobami,
33 przeciwdziałanie naruszaniu równowagi przyrodniczej,
33 niedopuszczanie do wywołania w wodach zmian powodujących
ich nieprzydatność dla ludzi, roślin, zwierząt, gospodarki,
33 realizacja zadań gospodarki wodnej i ochrony wód,
33 poddanie szczególnej ochronie wód podziemnych, obszarów
ich zasilania.
W 1990r. - tj. w początkach działalności samorządów gmin, wody powierzchniowe były pozaklasowe. Tylko 12% ludności korzystała z dobrej
jakości wody do picia z ujęć głębinowych za pośrednictwem sieci wodociągowych. W Płocku - przeważało zaopatrzenie w wodę do picia z ujęć
powierzchniowych na Wiśle.
Oczyszczalnie ścieków funkcjonowały: w Płocku, Gostyninie, Żychlinie, Sierpcu, w Kutnie - mechaniczna. Niektóre zakłady odprowadzały
oczyszczone ścieki do środowiska w swoich zakładowych oczyszczalniach,
np. Petrochemia Płock, Okręgowe Spółdzielnie Mleczarskie w Giżycach,
Sannikach, Topoli Królewskiej. Ale wiele zakładów gromadziło ścieki
w szambach, bądź odprowadzało do systemu kanalizacji miejskich
np. w Płocku, Gostyninie. Część - niestety - nie miała systemów oczyszczania ścieków (np. zakłady w Łęczycy, Kutnie, Wyszogrodzie, OSM
w Sierpcu, Krośniewicach itp.). Olbrzymie wyzwania stanęły przed
służbami ochrony środowiska województwa płockiego, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska, gminami, zakładami pracy.
28
Priorytetem było, aby zaopatrzyć ludność w dobrej jakości wodę do picia,
co było bardzo ważne ze względu na także złą jakość wód w studniach
przydomowych, ich wysychanie z powodu suszy. Zapotrzebowanie na
wodociągowanie było olbrzymie. Budowano ujęcia wód podziemnych,
ponieważ nie w każdej gminie, wsi, mieście była możliwość korzystania
z wody powierzchniowej. Budowano wodociągi. Tam, gdzie nie można
było wybudować wodociągu, dano mieszkańcom możliwość skorzystania z tzw. punktów czerpania wody. W mieście Płocku, w wielu gminach
zbudowano je dzięki wielkiemu zaangażowaniu gmin, środków Funduszu Gospodarki Wodnej i zastępcy dyrektora, Geologa Wojewódzkiego Edwarda Sawickiego. W latach 80. XX wieku na zlecenie Geologa wykonano badania określające zasoby wód podziemnych, z których wyników
można było korzystać dla wykonania ujęć wód podziemnych.
Staraliśmy się realizować politykę, aby równolegle z wodociągowaniem budować sieci kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków. Nie zawsze się to udawało. Szerzej o wodociągowaniu, budowie kanalizacji
w dalszej części wydawnictwa.
Olbrzymią troską była jakość wód w rzekach, jeziorach i wód podziemnych.
Ściśle wiązała się ona z odprowadzanymi ściekami - także powyżej granic województwa płockiego. Stąd też inicjowaliśmy działania dotyczące
realizacji zadań ochrony wód w zlewniach np. w zlewni Bzury w ramach
porozumienia województw: płockiego, skierniewickiego, łódzkiego, konińskiego, gmin leżących w zlewni rzeki Bzury, czy działania wojewodów
województw w Dorzeczu Dolnej Wisły związane z koncepcją budowy
Kaskady Dolnej Wisły, udrożnienia Wisły dla celów komunikacyjnych.
Standardem w działalności Wydziału była egzekucja wymogów wynikających z Prawa wodnego i pozwoleń wodno - prawnych. Kontrola wymogów do 1991r. tj. do powołania Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, była w Wydziale Ochrony Środowiska. Sprawowali ją:
Eliza Gelec, Tadeusz Harabasz, Krzysztof Karolewski (wydziałowa
inspekcja). Największym użytkownikiem wód była Petrochemia Płock.
Służby technologiczne Wydziału Wodno - Ściekowego Petrochemii dbały o to, aby mieć pozwolenia wodno - prawne: na pobór wód do celów technologicznych z Wisły, na cele socjalne z ujęć podziemnych
w gminie Stara Biała oraz na odprowadzenie scieków oczyszczonych
w zakładowej oczyszczalni ścieków i wód opadowych.
Ściśle współpracowaliśmy z:
33 Wojewódzkim Zarządem Inwestycji Rolniczych w Płocku, potem
Wojewódzkim Zarządem Melioracji i Urządzeń Wodnych w Płocku
w zakresie zaopatrzenia w wodę wsi, prawidłowego funkcjonowania
spółek wodnych,
29
30
33 Wojewódzkim Zarządem Inwestycji Rolniczych, Wojewódzkim Zarząd
Melioracji i Urządzeń Wodnych oraz Okręgową Dyrekcją Gospodarki Wodnej w Warszawie, potem Regionalnym Zarządem Gospodarki
Wodnej w Warszawie, w zakresie bezpieczeństwa powodziowego na
Ziemi Płockiej,
33 Zarządem Okręgu Polskiego Związku Wędkarskiego w Płocku w zakresie prawidłowego prowadzenia rybactwa w wodach: Wisły, Skrwy
Prawej i jezior. Szczególną rolę odegrali: Feliks Wołowiec - ichtiolog
wojewódzki i Kordian Kluska - Komendant Państwowej Straży Rybackiej ściśle współpracujący ze Społeczną
Strażą Rybacką, PZW Zarządem Okręgu a także
z osobami prywatnymi
prowadzącymi
gospodarkę rybacką - Krzysztofem
Kaźmierczakiem
i Krzysztofem Hałaczkiewiczem, Nadleśniczymi:
Nadleśnictwa Łąck (gospodarującym wodami
Jezioro Łąckie Duże
jeziora Łąckiego Dużego
i Małego) i Gostynin (gospodarującym wodami jeziora Lucieńskiego
i jeziora Przytomnego). Wojewoda Płocki ustanowił w drodze rozporządzenia obwody rybackie dla celów pełnego wykorzystania możliwości produkcyjnych wód do celów gospodarki rybackiej. Społeczna
Straż Rybacka w województwie płockim odegrała bardzo dużą rolę
w zakresie przestrzegania prawa nie tylko z przepisów prawa o rybactwie śródlądowym ale także z zakresu ochrony przyrody, pełniąc
ważne funkcje strażników ochrony przyrody. Wspomniane wcześniej zanieczyszczenia wody Wisły, osadzenia się osadów w Zbiorniku Włocławskim było wielkim problemem dla władz województwa
płockiego w latach 80. XXw. W wodach Zbiornika Włocławskiego
w 1986r. doszło do masowego śnięcia ryb. Mimo działań śledczych
nie znaleziono bezpośredniego sprawcy. Podobne zdarzenia o mniejszym zakresie miały miejsca w 1987r., 1988r., 1989r. - zawsze w okresie
wiosenno - letnim (maj - lipiec). Śnięte ryby były zbierane, kierowane
do unieszkodliwienia, ale przedtem badane przez Wojewódzkiego Lekarza Weterynarii w Płocku i Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. Przyczynę śnięcia ryb określano jako uwalnianie z osadów dennych
zgromadzonych w Zbiorniku - siarkowodoru i niedobór tlenu. Były też
masowe śnięcia ryb w jeziorach w latach 80. i 90. np. w Szczutowskim,
Łąckim. Do jeziora Łąckiego Dużego w 1986r. wpłynęła gnojowica
z pobliskiego gospodarstwa - hodowli świń Państwowego Stada Ogierów w Łącku. Jezioro - zanieczyszczane gnojowicą - trzeba
było wiele lat rekultywować, między innymi poprzez napowietrzanie z zainstalowanego aeratora. Środki przekazał Wojewoda Płocki
i WFOŚiGW w Płocku, a za rekultywację jeziora odpowiedzialny był
Nadleśniczy Nadleśnictwa Łąck (Waldemar Sieradzki, potem Andrzej
Rosiński). Poprawił się stan wód w jeziorze, ale wciąż jest to woda
o niskiej jakości. Powróciła także populacja ryb. Teren miejscowości
Łąck został skanalizowany. Zlikwidowano fermę świń.
Wokół jeziora Szczutowskiego Wójt Gminy Szczutowo Szczepan
Jamiołkowski wybudował system kanalizacji i oczyszczalnię ścieków.
W jeziorze odbudowana została populacja ryb. Poważnym zagrożeniem
dla jakości wód powierzchniowych i podziemnych była niewłaściwa gospodarka odpadami, gnojowicą, nawozami i środkami ochrony roślin.
−− Racjonalne gospodarowanie zasobami świata roślinnego i zwierzęcego,
ochrona krajobrazu
Ochrona zieleni uwzględniona została w ustawach: o ochronie i kształtowaniu środowiska i o ochronie przyrody, dając wyraz zasadzie zrównoważonego rozwoju, akcentując konieczność zachowania zasobów przyrody w stanie jak najlepszym przyszłym pokoleniom. Ochrona zieleni,
przyrody, krajobrazu należała nie tylko do podstawowych obowiązków
podmiotów gospodarczych ale także jednostek organizacyjnych, projektantów i administracji publicznej. Zgodnie z przepisami Wojewódzka
Rada Narodowa w Płocku w 1988r. podjęła uchwałę w sprawie wojewódzkiego systemu ochrony przyrody.
Wojewoda Płocki przy pomocy Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody
(byli nimi kolejno: Maria Borkowska, Lech Matysiak i Ludwik Ryncarz)
przygotowywali dokumentację dla objęcia ochroną odpowiednich form
ochrony przyrody (najpierw do 1989r. dla Wojewódzkiej Rady Narodowej
w Płocku, a od 1990r. - dla Wojewody Płockiego).
Przygotowywano także wnioski do Ministra Środowiska o objęcie ochroną rezerwatową niektórych terenów cennych przyrodniczo.
Zadaniem Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody była troska nie tylko o dokumentację obiektów cennych przyrodniczo, ale także ich oznakowanie, właściwą ochronę i propagowanie jej wśród społeczeństwa,
kontrola przestrzegania przepisów o ochronie przyrody w trakcie gospodarczego wykorzystania zasobów przyrody. Przygotowywano publikacje
dla ogółu społeczeństwa dot. istniejących form ochrony przyrody, mapę
sozologiczną, wykonano inwentaryzację przyrodniczą województwa,
organizowano spotkania, seminaria dot. gospodarki na terenach cennych
przyrodniczo, wprowadzania zalesień i zadrzewień.
31
We współpracy z Ośrodkiem Badań i Kontroli Środowiska w Płocku
oraz MOG w Murzynowie w latach 80. XX wieku prowadzono badania jakości środowiska
w Gostynińsko - Włocławskim i Brudzeńskim
Parku Krajobrazowym.
Na szczególną uwagę
zasługuje współdziałanie
z Andrzejem Drozdowskim Dyrektorem Gostynińsko - Włocławskiego
Parku Krajobrazowego,
a potem od 1988r. GostyOgólnopolska konferencja dot. zadrzewień z udziałem
nińsko - Włocławskiego
Wiceministra d/s leśnictwa i Marszałka Sejmiku Samorządowego i Brudzeńskiego Parku
Województwa Płockiego (Płock, 1996r.)
Krajobrazowego
oraz
Radą Naukowo - Społeczną dla tego zespołu parków pracującą pod kierownictwem dr Witolda Lenarta.
Rada podejmowała wiele problemów ekologicznych, które mogły zagrozić dobrej kondycji przyrody w Parkach. Zaopiniowała plany ochrony
obydwu Parków, dzięki którym gminy mogły prowadzić właściwą gospodarkę przestrzenią na terenie parków. Dzięki stanowiskom Rady nie
dopuszczono do lokalizacji niektórych przedsięwzięć w Parkach (np.: lokalizacji elektrowni atomowej w Karolewie). Wciąż walczono z dzikim
budownictwem letniskowym w GWPK, zdecydowanie sprzeciwiono się
pracom odwodnieniowym w Parku, wylesianiom. Systematycznie spotykały się służby ochrony środowiska województw: płockiego i włocławskiego, aby realizować spójną politykę ekologiczną na terenie GWPK.
Ochrona zieleni w miastach i wsiach, tworzenie i utrzymanie parków wiejskich było zadaniem gmin, służących zapewnieniu mieszkańcom możliwości korzystania z wartości środowiska. Z inicjatywy
Wydziału Ochrony Środowiska, przy pomocy środków WFOŚiGW
w Płocku założono w Płocku Park Północny na Podolszycach, zadrzewienia przy ulicach: Chopina, Piłsudskiego zagrożonych zanieczyszczeniami
komunikacyjnymi (hałasem, spalinami). Bardzo duże zaangażowanie
wykazała Wincentyna Lepakiewicz.
Właściciele terenów byli zobowiązani utrzymywać we właściwym stanie drzewa i krzewy rosnące na ich terenach. Usunięcie drzew i krzewów wymagało zezwolenia - do 1989r. wojewody, a od 1990r. - organu
wykonawczego gminy lub wojewódzkiego konserwatora zabytków
(tereny wpisane do rejestru zabytków).
32
Wycięcie drzew bez
zezwolenia, zniszczenie zieleni to istotna
zmiana w środowisku,
za którą musiała być
wymierzona kara. Dużą
uwagę przywiązywano do tego, aby nie
uszkadzać drzew, zieleni poprzez stosowanie
środków chemicznych
w zimie, prowadzenia
robót ziemnych. NieWicewojewoda Płocki - M. Rodzeń sadzi drzewo w Parku
przestrzeganie
zasad
na Tumach z okazji Międzynarodowego Roku Ochrony Przyrody
było karane. Zmiana
terenów zieleni, gdzie jest starodrzew, mogła być dokonana za zgodą kierownika urzędu rejenowego, a w Płocku - Wojewody Płockiego.
Organy administracji
publicznej miały dużo
obowiązków z zakresu ochrony przyrody.
Konieczna była współpraca z Wojewódzką
Komisją Ochrony Przyrody, która pracowała
pod przewodnictwem
prof. dr hab. Henryka Zimnego ze Szkoły
Głównej
Gospodarstwa Wiejskiego. Komisja
wypracowała
wiele opinii, stanowisk Posiedzenie Wojewódzkiej Komisji Ochrony Przyrody, od prawej
prof. dr hab. Henryk Zimny - jej przewodniczący,
dotyczących
planood lewej Wojewoda Płocki - dr Jerzy Wawszczak
wanych przedsięwzięć
w woj. płockim, w tym opiniowała konieczność objęcia ochroną prawną obiektów cennych przyrodniczo, m.in. widziała potrzebę utworzenia zespołów przyrodniczo - krajobrazowych wokół jezior
(co zostało wprowadzone w życie przez Wojewodę Płockiego w 1993r.),
powołania Wiślańsko - Narwiańskiego Parku Krajobrazowego, negatywnie zaopiniowała budowę stopni wodnych na Wiśle w rejonie Płocka
i Wyszogrodu.
33
W efekcie w końcu 1998r. w województwie płockim było objęte ochroną prawną 32% powierzchni województwa. Stanowiły ją: 2 parki krajobrazowe (Brudzeński i Gostynińsko - Włocławski Park Krajobrazowy),
7 obszarów chronionego krajobrazu (Nadwiślański, Gostynińsko - Gąbiński, Przyrzecze Skrwy Prawej, Dolina Skrwy Lewej, Dolina Przysowy,
Pradolina Warszawsko - Berlińska, Równina Raciąska), 26 rezerwatów
przyrody (Sikórz, Brwilno, Lubaty, Lucień, Komory, Kresy, Jastrząbek,
Łąck, Dąbrowa Łącka, Korzeń, Rzepki, Dybanka, Drzewce, Skrwa Lewa,
Osetnica, Perna, Ostrowy, Ostrowy - Bażantarnia, Błonie, Świetlista Dąbrowa, Kępa Rakowska, Kępa Antonińska, Wyspy Zakrzewskie, Wyspy
Białobrzeskie, Kępa Wykowska, Ławice Troszyńskie), zespoły przyrodniczo - krajobrazowe ustanowione wokół jezior: Zdworskiego, Górskiego,
Ciechomickiego, Łąckiego Dużego, Drzesno, Lucieńskiegi, Przytomnego,
Urszulewskiego, Szczutowskiego, Bledzewskiego, Starorzecza Białobrzeskiego, Ujścia Skrwy Prawej, 337 pomników przyrody, a także 300 zabytkowych parków podworskich.
−− Gospodarowanie odpadami
Odpady to największe i najpowszechniejsze zagrożenie środowiska, bowiem wytwarzają je wszystkie osoby fizyczne i prawne, a niewłaściwe
gospodarowanie nimi stwarza zagrożenie dla wielu elementów środowiska i ludzi.
Do 1997r. podstawowym źródłem prawa była ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska i rozporządzenia wykonawcze. W 1997r. weszła
w życie ustawa z dnia 27 czerwca 1997r. o odpadach, która obowiązywała
do 2001r., a w 1996r. ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Za gospodarowanie odpadami odpowiada wytwarzający odpady;
dotyczy to osób fizycznych i prawnych. Wojewoda Płocki prowadził politykę polegającą na wdrożeniu podstawowych zasad:
33 unikania wytwarzania odpadów, minimalizacji ilości wytwarzanych
odpadów,
33 odzysku odpadów najbliżej miejsca ich wytwarzania,
33 unieszkodliwiania odpadów w zgodzie z wymogami ochrony środowiska.
W 1987r. w województwie płockim były bardzo duże zaniedbania
w gospodarowaniu odpadami przemysłowymi i komunalnymi. Po przeprowadzeniu kontroli przez Główną Inspekcję Terenową w 1986r., Wojewoda otrzymał zalecenia, aby uporządkować gospodarkę odpadami niebezpiecznymi powstającymi m.in. w zakładach pracy (Petrochemii Płock,
FMŻ w Płocku, Emit Żychlin, „EMA - ELESTER” w Topoli Królewskiej, „Era”
Gostynin, „Elgo” Gostynin, Zakładach Podzespołów Radiowych w Kutnie,
„Miflex” w Kutnie, Stoczni Rzecznej w Płocku). W zakładach tych zmagazynowano duże ilości odpadów niebezpiecznych (pogalwanicznych,
34
polakierniczych, osadów ściekowych). Duże ilości odpadów formierskich
zmagazynowano w Zakładach Odlewni Sklęczki w Kutnie.
Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Płocku podjął
działania w celu właściwego gospodarowania odpadami niebezpiecznymi. Nie udało się wybudować wspólnego mogilnika dla w/w odpadów
- ze względu na brak zgody na lokalizację (mimo zabezpieczenia środków na ten cel z WFOŚiGW w Płocku). Dla każdego z zakładów mających
odpady niebezpieczne opracowano ekspertyzę, a Politechnika Warszawska wykonała prace badawcze dotyczące właściwego zagospodarowania odpadów. Na podstawie m.in. tych materiałów, kontroli każdy
z zakładów wytwarzających odpady otrzymał decyzję, w której określono zadania związane z właściwą gospodarką odpadami, sposobami ich
magazynowania i unieszkodliwiania. Bardzo zaangażował się w prace
prof. dr inż. Andrzej Bukowski. W efekcie - zakłady uporządkowały gospodarkę odpadami. Poważne problemy z gospodarowaniem odpadami
miały też powstałe w 1991r. zakłady Levis w Płocku; udało się również
w tym zakładzie zagospodarować właściwie odpady. W Petrochemii
Płock wybudowano piece fluidalnego spalania osadów ściekowych. Prowadzono korzystne działania dotyczące właściwego gospodarowania
odpadami. Oddzielnym problemem była gospodarka odpadami komunalnymi wytwarzanymi przez mieszkańców i komunalno - podobnymi
powstającymi w działalnościach.
Odpady komunalne były zbierane jako zmieszane i składowane na składowiskach, z których większość nie była zbudowana zgodnie z obecnymi
wymogami ochrony środowiska. Za funkcjonowanie składowisk odpowiadały gminy. W 1990r. funkcjonowały składowiska w gminach: Bedlno, Bielsk (dla Płocka), Bulkowo, Czerwińsk nad Wisłą, Daszyna, Gozdowo (dla Płocka), Iłów, Gostynin, Krzyżanów (dla Kutna), Łąck, Łęczyca
(dla m. Łęczycy), Mała Wieś, Radzanowo, Sanniki, Sierpc (dla m. Sierpc),
Słubice, Stara Biała (dla Płocka), Staroźreby, Strzelce, Szczutowo, Zawidz.
W miarę nowoczesne składowiska (na miarę ówczesnej wiedzy, techniki)
powstały: w 1987r. w Krzyżanówku (dla Kutna), w 1988r. dla Wyszogrodu
(Drwały), Słubic (Grabowiec), Łącka (Wola Łącka), na początku lat 90.
w Rachocinie (dla m. Sierpca), Borkach, gmina Łęczyca (dla Łęczycy).
Od 1986r. budowano w Kobiernikach, gmina Stara Biała składowisko odpadów dla Płocka. Budowa trwała do 2000r. W 2000r. firma francuska
wybudowała składowisko odpadów w Nagodowie k/Gostynina. Płock
jako miasto wytwarzające najwięcej odpadów komunalnych, miało
na większe problemy z ich zagospodarowaniem. Pamiętają mieszkańcy
skłdowanie odpadów tuż po prawej stronie przy zjeździe ze starego mostu
(między mostem a Wisłą), w wyrobisku po iłach w Górach (obok cegielni),
35
w Maszewie nad Wisłą,
w Koziołkach - gmina Bielsk, w Bonisławiu - gmina Gozdowo.
Przyszedł 1992 rok, kiedy zabrakło miejsc do
składowania odpadów
z Płocka. Śmieciarki zablokowały wówczas Urząd
Wojewódzki. Na spotkaniu Wojewody Płockiego Jerzego Waszczaka
i pracowników Wydziału
Przedstawiciele m. Płocka i dyr. WOŚUW w Niemczech w poszukiwaniu najlepszych technologii odzysku
Ochrony Środowiska, Woi unieszkodliwiania odpadów
jewódzkiego Inspektoratu
Ochrony Środowiska z przewodniczącym Rady Miasta Płocka Franciszkiem Wiśniewskim, Wiceprezydentem odpowiedzialnym za gospodarkę
odpadami ustalono: konieczność segregacji odpadów w Płocku na tzw.
suche i mokre odpady, wydzielenie odpadów niebezpiecznych i pilne
przystąpienie do wyboru nowych technologii znanych w krajach zachodniej Europy, które można zbudować w Kobiernikach. Osobiście jeździłam
z władzami miasta Płocka do Holandii, Niemiec w celu wyboru technologii najodpowiedniejszej dla miasta Płocka. Prezentację technologii
w Płocku przywoziły firmy z Austrii. Władze miasta Płocka zdecydowały
o budowie Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych w Kobiernikach,
składającego się m.in. z segregatorni, kompostowni, składowiska balastu.
Budowę docelowego Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych poprzedzono budową dwóch kwater składowisk dla odpadów zmieszanych
z założeniem, że po oddaniu ZUOK kwatery te będą zrekultywowane,
a w przyszłości odpady z nich będą wydobyte i odzyskane.
Ważną sprawą dla gospodarki odpadami komunalnymi było utworzenie w 1995r. Związku Gmin Regionu Płockiego i Związku Gmin Regionu Kutnowskiego, których głównym zadaniem była selektywna zbiórka
odpadów komunalnych. W skład Związku Gmin Regionu Płockiego weszło 16 gmin, a rola wiodąca przypadła Gminie Miejskiej Płock. W 1990r.
udało się, dzięki zaangażowaniu ówczesnego Dyrektora Szpitala Wojewódzkiego w Płocku - Adama Struzika - wybudować spalarnię odpadów
medycznych, obsługującą także inne szpitale w województwie płockim.
Było to przedsięwzięcie nowatorskie - wzorców szukaliśmy w Gdańsku.
Osobiście oglądałam tam funkcjonującą podobną spalarnię stosowaną
na statkach i w szpitalach Gdańska.
36
Gospodarką odpadami zajmowały się w Urzędzie Wojewódzkim kolejno: Anna Wawrzyńska - Bigorajska, Anna Trojanowska, Magdalena Charzewska i Ryszard Sobieraj.
−− Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami, ochrona przed hałasem
i promieniowaniem niejonizującym
Szczególnie istotna dla zdrowia ludzi była i jest właściwa jakość powietrza, przestrzeganie standardów akustycznych i standardów pól elektromagnetycznych (PEM). Dotyczyło to zwłaszcza miasta Płocka i okolic
z racji dużych emisji gazów do powietrza i emisji hałasu z Petrochemii
Płock, a także miast: Kutna, Łęczycy, Gostynina, Sierpca, Żychlina z racji emisji pyłów i gazów z działalności przemysłowej i komunalnej oraz
emisji hałasu. Źródłem PEM był Radiofoniczny Ośrodek Nadawczy (RON)
w Konstynowie k/Gąbina.
Podstawowym źródłem prawa w latach 1987 - 1998 była ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz rozporządzenia wykonawcze.
W Wydziale Ochrony Środowiska ochroną powietrza zajmowały się:
Ewa Cybulska, Grażyna Pełka, a potem Maria Żelazińska, Jolanta Chudzik, Dorota Daniłowska, Zbigniew Szelągowski, Aleksander Kołakowski. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami oznaczała zapobieganie
przekraczania dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w powietrzu poprzez
ograniczenie wprowadzania do powietrza pyłów i gazów przez instalacje
firm, pojazdy, składowiska, oczyszczalnie ścieków, sektor bytowy.
Wojewoda w decyzji administracyjnej ustalał rodzaje i ilości substancji
zanieczyszczających powietrze dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza przez jednostkę organizacyjną. Kontrolę ustaleń decyzji prowadził
Wojewoda, a od 1991r. głównie Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska. Wymierzanie kar pieniężnych za naruszenie wymagań ochrony
środowiska polegających na przekroczeniu rodzaju, ilości substancji dopuszczonych do wprowadzania do powietrza, określonych w decyzjach
do 1991r. prowadzone było przez Wojewodę, a od 1991r. przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Płocku.
Ważnym instrumentem było prowadzenie monitoringu jakości powietrza
przez Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska, a potem przez Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska w Płocku. Z reguły większość zakładów miała dla instalacji decyzje o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do
powietrza i była kontrolowana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Płocku. Do 1987r. tylko niektóre instalacje w największym
zakładzie województwa (MZRiP) - posiadały decyzje o dopuszczalnej
emisji zanieczyszczeń do powietrza. Większość instalacji takich decyzji nie
miała. W uzgodnieniu z Ministerstwem Środowiska rozpoczęto proces
związany z wydawaniem decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń
37
do powietrza dla poszczególnych instalacji i dla całego zakładu. W 1992r.
cały zakład - dzięki pomocy w przygotowaniu dokumentacji Biura Projektowego „PROAT” w Szczecinie i pracy Marii Żelazińskiej z Wydziału
Ochrony Środowiska uzyskał decyzję o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza. Można było kontrolować emisję z Petrochemii. Wówczas okazało się, że dla emisji zanieczyszczeń z Petrochemii trzeba stosować
specjalny model rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, który w uzgodnieniu z Ministerstwem Środowiska i Wydziałem przygotowało Proeko
Sp. z o.o. w Warszawie. Problemem był brak możliwości technicznych
wykonywania pomiarów emisji na niektórych starych emitorach instalacji kombinatu.
W 1991r. zbudowano system monitoringu środowiska wokół Petrochemii, przygotowany przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie,
wg koncepcji Dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska oraz dr W. Lenarta. System składał się z dwunastu stacji monitoringu. Potem ten system
zmieniano. Dane z monitoringu były przesyłane do Wydziału Ochrony
Środowiska i do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska
w Płocku. Analizowano je i publikowano w prasie płockiej jako „Informacje o stanie czystości środowiska”. W latach 90. XX wieku rozpoczęto
w Elektrociepłowni (EC) Petrochemii budować system automatycznych
pomiarów emisji zanieczyszczeń. Nowo budowane i modernizowane
instalacje miały obowiązek instalowania automatycznych analizatorów
do pomiarów emisji zanieczyszczeń. W budowie systemu monitoringu
jakości powietrza korzystano z doświadczeń Urzędu Wojewódzkiego
w Krakowie, gdzie wcześniej, z racji dużego zagrożenia obiektów historycznych i zdrowia ludzi, zbudowano system monitoringu środowiska
dzięki pomocy z USA.
Poważnym problemem było przekroczenie norm jakości powietrza
w Łęczycy, Kutnie, Gostyninie ze względu na istniejące w miastach liczne
kotłownie opalane węglem kamiennym, nie wyposażone w urządzenia
ochrony powietrza (filtry, urządzenia odsiarczające). Ważną inwestycją
była budowa gazociągu ze Zgierza przez Łęczycę, Kutno, Gostynin do Gustorzyna, dzięki współpracy Wojewody Płockiego Jerzego Wawszczaka
i Łódzkiego, pomocy finansowej NFOŚiGW. Powstała możliwość
budowy kotłowni zasilanych gazem, wyeliminowanie uciążliwego węgla, emisji pyłów i gazów do powietrza. W miejscowościach, gdzie nie
było możliwości zastosowania gazu, budowano kotłownie zasilane olejem opałowym niskosiarkowym. W Kutnie na początku lat 90. XX wieku zbudowano instalacje odsiarczania spalin w kotłowni Polmosu oraz
w miejskiej elektrociepłowni. Za te pionierskie instalacje dyrektor Wydziału Ochrony Środowiska otrzymała nagrodę Ministra Środowiska.
38
Także w ciepłowni w Sierpcu zainstalowano instalację do odsiarczania
spalin. W 1991r. w Szpitalu w Kruku zainstalowano zamiast starej kotłowni węglowej z okresu międzywojennego system grzewczy składający się
z kotłowni olejowych i pomp ciepła. Było to nowe doświadczenie w Polsce. Potem rozszerzono system o instalację kolektorów słonecznych.
Również w Gostyninie zbudowano nowoczesną ciepłownię opalaną węglem w złożu fluidalnym.
W/w działania spowodowały poprawę jakości powietrza.
−− Ochrona przed hałasem
Hałas występuje wszędzie w różnym natężeniu. Jego źródłem mogą być
urządzenia przemysłowe, środki transportu, życie człowieka. Negatywnie
oddziaływuje na zdrowie ludzi, zwierzęta, ptaki. Ochronę przed hałasem
stanowiła ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska i rozporządzenie
wykonawcze. W Wydziale Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego
w Płocku problematyce ochrony przed hałasem nadano szczególną rangę,
a działania dotyczyły:
33 uwzględniania tego problemu w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,
33 stosowania wymagań przestrzegania standardów akustycznych
w projektowanych przedsięwzięciach,
33 wyznaczania w decyzjach dopuszczalnych poziomów hałasu przenikającego do środowiska od źródeł hałasotwórczych na terenach chronionych (zabudowy mieszkaniowej, zagrodowej, obiektów takich, jak:
szkoły, przedszkola, szpitale),
33 egzekucję programów zmniejszania natężenia hałasu w środowisku
na terenach, gdzie hałas przekracza dopuszczalne natężenia.
Bardzo ważnym była identyfikacja źródeł hałasu powodujących przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku. Źródłami hałasu
przemysłowego w byłym województwie płockim były m.in.: urządzenia
hałasotwórcze na instalacjach Petrochemii Płock, Zakładów Mięsnych
i Zakładów Drobiarskich w Płocku, cukrowniach: Borowiczki, Dobrzelin,
Mała Wieś, Nowe Ostrowy, OSM Sierpc, Cotex w Płocku, Emit Żychlin,
PZZ w Sierpcu, OSM w Żychlinie i Topoli Królewskiej, Bazy PERN Plebanka w Miszewku Strzałkowskim, gmina Słupno, przepompowni PERN
w Górach, m. Płock, Zakładów Farmaceutycznych „Polfa” w Kutnie, Levis
Strauss w Płocku. Do 1996r. 56 zakładów posiadało decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikającego do środowiska, 8 - czekało na ich
uzyskanie.
Znaczna część z w/w zakładów podjęła działania i ograniczono nadmierną emisję hałasu do środowiska do poziomu niepowodującego przekroczeń wartości dopuszczalnych.
39
Do bardzo uciążliwych źródeł hałasu należy komunikacja drogowa.
WIOŚ w Płocku prowadził pomiary hałasu w punktach zlokalizowanych wzdłuż tras komunikacyjnych miast. W 1995r. w stosunku do badań
w 1991r. wzrósł poziom dźwięku przy badanych ulicach. I tak:
33 w Płocku 84,5% badanych ulic (38,7 km) narażonych było na hałas dokuczliwy (65 - 75 dB), na 13,3% - występował hałas nieznośny (powyżej 75 dB),
33 w Kutnie 75,9% badanych ulic (34,9 km) narażonych było na hałas
dokuczliwy,
33 w Gostyninie 81,2% badanych ulic (16,9 km) narażonych było na hałas
dokuczliwy,
33 w Sierpcu na 83,2% badanych ulic (13,9 km) - występował hałas
dokuczliwy,
33 w Łęczycy na 57,3% badanych ulic (14,3 km) - występował hałas
dokuczliwy, a 27,2% (6,8 km) hałas nieznośny,
33 w Krośniewicach na 51% badanych ulic (4,9 km) - występował hałas
dokuczliwy, a 30,5% (2,9 km) hałas nieznośny,
33 w Żychlinie na 41,4% badanych ulic (5,2 km) - występował hałas
dokuczliwy,
33 w Gąbinie na 63,4% badanych ulic (7,7 km) - występował hałas
dokuczliwy,
33 w Wyszogrodzie na 45,5% badanych ulic (4,2 km) - występował hałas
dokuczliwy,
33 w Drobinie na 52,7% badanych ulic (7,4 km) - występował hałas
dokuczliwy.
Wydział Ochrony Środowiska współpracował z WIOŚ w Płocku w zakresie ograniczenia uciążliwości akustycznych. Wnioskował do zarządców
dróg o budowę obwodnic, poprawę nawierzchni dróg, budowę ekranów
akustycznych, organizując m.in. konferencję poświęconą temu problemowi w Krośniewicach z udziałem zarządzających drogami krajowymi.
Dobre efekty dała współpraca z Akademią Górniczo - Hutniczą w Krakowie, z której naukowcy (prof. Adamczyk, dr Sikora) zidentyfikowali źródła hałasu przemysłowego i zaprojektowali ograniczenia ich uciążliwości
m.in. w PERN w Plebance, Petrochemii Płock.
−− Ochrona środowiska przed polami elektromagnetycznymi
W województwie płockim nie było istotnych źródeł promieniowania
jonizującego, pojawiającego się w wyniku użytkowania wzbogaconych
jak i naturalnych substancji promieniotwórczych. Niewielkie ich ilości
mogły być używane w diagnostyce medycznej i przemysłowej, ale nie
były one przedmiotem uzgodnień, analiz służb ochrony środowiska.
Występowały źródła promieniowania niejonizującego (zwane polami
40
elektromagnetycznymi), pojawiającego się wokół linii energetycznych,
radiostacji, przekaźników telewizyjnych, urządzeń łączności, instalacji
przemysłowych, domowego sprzętu elektrycznego.
Ochronę środowiska przed polami elektromagnetycznymi regulowały
przepisy ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczególnych zasad ochrony przed
elektromanetycznym promieniowaniem niejonizującym szkodliwym dla
ludzi i środowiska (Dz. U. Nr 25, poz. 101). Problemy te uwzględnione były
w działaniach Wydziału Ochrony Środowiska. Do głównych źródeł tego
typu promieniowania należały:
33 Radiofoniczny Ośrodek Nadawczy (RON) w Konstantynowie k/Gąbina funkcjonujący do sierpnia 1991r. Składowa energetyczna pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez ten najwyższy w świecie
maszt radiowy była większa niż 5V/m i sięgała do 3 km od nadajnika.
Przystąpiliśmy do ustalania stref ochronnych wokół RON. Ale zanim
opracowana została dokumentacja przez Telekomunikację Polską SA
- zarządzającą nadajnikiem, podczas konserwacji nadajnika nastąpiła
katastrofa budowlana i nadajnik runął. Były plany odbudowy nadajnika - niższego i o mniejszej mocy, ale na skutek protestów mieszkańców
gmin: Gąbin i Sanniki RON nie został odbudowany, mimo specustawy
przyjętej przez Sejm i Senat, powołania specjalnej Komisji do odbudowy RON w Konstantynowie pracującej pod kierownictwem Ministra
Łączności - Marka Rusina, przedstawicieli: Prezesa Polskiego Radia i Telewizji Polskiej SA, Głównego Inspektora Sanitarnego Kraju, Ministra
Środowiska, dr Witolda Lenarta i dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Płocku. Przedsięwzięcie było uzgodnione w aspekcie środowiskowym, wpływu na zdrowie ludzi - były
prawomocne decyzje. Na skutek zmian przepisów prawa budowlanego - nie uzyskano prawomocnego pozwolenia na budowę. W efekcie
Telekomunikacja Polska SA pobudowała Ośrodek Nadawczy w Solcu
n/Wisłą. Teren po RON w Konstantynowie jest nieużywany.
33 stacja przekaźnikowa telewizji w Rachocinie, gmina Sierpc. Uzyskała
ona wymagane prawem zezwolenia, nie stwierdzono uciążliwości pól
elektromagnetycznych dla ludzi i środowiska.
33 energetyczne linie powierzchniowe wysokiego napięcia (110, 220,
400 kV) oraz stacje elektroenergetyczne w Kruszczewie, Wyszogrodzie,
Płocku, Kutnie, Sierpcu. Na skutek skarg mieszkańców WIOŚ prowadził badania pól elektromagnetycznych, ale nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych norm poza granicami własności terenu.
33 liczne obiekty telefonii komórkowej.
41
42
Przedsięwzięcia realizowane w latach 1990 - 1998 były uzgodnione
w aspekcie spełniania wymogów ochrony środowiska przez dyrektora Wydziału, a inwestorzy byli zobowiązani do pomiaru emitowanego
promieniowania i przekazywania wyników Wydziałowi Ochrony Środowiska. Problemami uciążliwości akustycznej i PEM zajmowała się Edyta
Korzeniewska.
−− Inne działania
W Wydziale Ochrony Środowiska podejmowano działania wynikające
z przepisów prawa, a także inne, aby uzyskać maksymalne efekty ekologiczne i rozwiązać problemy ekologiczne województwa płockiego.
Oto niektóre z nich.
33 Uwzględnianie wymagań ochrony środowiska przy lokalizacji inwestycji, w rozwiązaniach projektowych inwestycji mogących pogorszyć
stan środowiska. Wymóg ten był bezwzględnie egzekwowany. Dla
większości przedsięwzięć wymagano sporządzania oceny oddziaływania na środowisko przez rzeczoznawców z listy Ministra Ochrony
Środowiska (dyrektor Wydziału Ochrony Środowiska miała uprawnienia rzeczoznawcy, co pomogło egzekwować prawidłowość sporządzania ocen oddziaływania). Z uwagi na zły stan środowiska w województwie płockim, szczególną uwagę zwracano na planowane nowe
przedsięwzięcia, aby nie pogorszyły one sytuacji ekologicznej. Aby
uspołecznić proces uzgodnień przedsięwzięć, Wojewoda powołał Wojewódzką Komisję ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko, jako organ opiniodawczy Wojewody, działający podobnie jak Komisja Ocen
Oddziaływania na Środowisko przy Ministrze Środowiska. Komisja
działała od 1992r. do 1998r. pod przewodnictwem dyrektor Wydziału
Ochrony Środowiska. Stałymi członkami Komisji byli: m.in. naukowcy
prof. dr inż. Andrzej Bukowski, dr Witold Lenart, Wojewódzki Inspektor
Ochrony Środowiska w Płocku, Wojewódzki Konserwator Przyrody,
Dyrektor Gostynińsko - Włocławskiego Parku Krajobrazowego, Prezes
Zarządu Okręgowego Ligi Ochrony Przyrody w Płocku i Państwowy
Wojewódzki Inspektor Sanitarny. Komisja analizowała przedsięwzięcia szczególnie szkodliwe dla środowiska i zdrowia ludzi. Na posiedzeniu Komisji inwestor przedstawiał zakres inwestycji, autorzy oceny
oddziaływania na środowisko wpływ jej na środowisko i zdrowie ludzi,
działania minimalizujące ten wpływ, przedstawiciele gmin, organizacji
społecznych, mieszkańcy zadawali pytania, zgłaszali uwagi. Komisja
wydawała opinię dla Wojewody dotyczące uzgodnień ekologicznych
przedsięwzięcia. Przedmiotem obrad Komisji były m.in. inwestycje
w Petrochemii Płock, most w Wyszogrodzie i Płocku, RON w Konstantynowie, autostrada A1, gazociąg Jamał - Europa, Zakład Utylizacji
Odpadów Komunalnych w Kobiernikach i inne.
33 Strefy ochronne
Mimo uzyskania decyzji o łącznej dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza przez Petrochemię Płock, Zakład stwarzał nadal
duże uciążliwości dla środowiska, zwłaszcza w zakresie zanieczyszczeń powietrza, uciążliwości akustycznych, zanieczyszczenia gleb. Dyrektor Wydziału Ochrony Środowiska w Płocku zleciła szereg badań
Uniwersytetowi Warszawskiemu (UW), Politechnice Warszawskiej
(PW) w zakresie określenia rzeczywistej uciążliwości Petrochemii dla
środowiska. Również na zlecenie Petrochemii realizowały badania:
PW, UW, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
W najbliższym otoczeniu Petrochemii żyli mieszkańcy, były: hotele,
szpital zakładowy, przychodnia zdrowia, przedszkole, ogrody działkowe. Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie i Uniwersytet
Warszawski przygotowały kolejną wersję dokumentacji wyznaczającej strefę ochronną wokół Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych
i Petrochemicznych w Płocku (poprzednią wersję przygotował „PROAT” w Szczecinie). Na podstawie tej dokumentacji, po przeprowadzeniu
postępowania administracyjnego, wyznaczono decyzją administracyjną w 1989r. granice i obszar strefy ochronnej wokół Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku, określając także
zadania i terminy ich realizacji, aby właściwie zagospodarować obszar
strefy ochronnej. Od decyzji odwołał się Dyrektor MZRiP do Ministra
Środowiska. W 1991r. Minister utrzymał decyzję w mocy.
33 Ograniczenie uciążliwości zakładów dla środowiska
W styczniu 1990r. została opublikowana w mediach przez Ministra
Środowiska lista 80 najbardziej uciążliwych zakładów dla środowiska
w skali kraju. Na liście tej znalazły się Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne w Płocku. Podobna lista zakładów uciążliwych
w skali województwa powstała w województwie płockim. Znalazło
się na niej 28 zakładów. Celem listy było upublicznienie uciążliwości zakładów, objęcie ich szczególnym nadzorem kontroli przez Państwową
Inspekcję Ochrony Środowiska, szybkie i trwałe dostosowanie działalności w/w zakładów do wymogów ochrony środowiska. Sukcesywnie zmniejszała się lista zakładów na liście wojewódzkiej. Różne były
tego przyczyny. Wiele z nich zaczęło spełniać standardy ekologiczne,
niektóre upadły. W Petrochemii Płock zrealizowano wiele zadań, ale
w 1997r. był to zakład, który nie spełniał jeszcze wymogów prawa ekologicznego. W celu zaktywizowania Zakładu i doprowadzenia do zgodności z wymogami ochrony środowiska w 1997r. w Głównej Inspekcji
Ochrony Środowiska powstała koncepcja warunkowego skreślenia
z tzw. „Listy 80” w ramach realizacji Programu dostosowawczego.
43
Realizowaliśmy to zadanie jako pierwsi w Polsce w ramach „Porozumienia o współudziale z Zakładem w eksperymentalnym ustaleniu
Programu dostosowawczego w Petrochemii Płock”. Projekt Programu
dostosowawczego przygotowano w Petrochemii. Komisja negocjacyjna powołana przez Wojewodę Płockiego zgodnie z regulaminem
eksperymentu składająca się z: Wojewódzkiego Inspektora Ochrony
Środowiska, Prezydenta m. Płocka, Wójta Gminy Stara Biała, przedstawiciela GIOŚ w Warszawie, przedstawicieli Petrochemii, pracująca
pod przewodnictwem dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Płocku podczas kilku spotkań wynegocjowała
najbardziej korzystny dla środowiska harmonogram zadań dla całkowitego i trwałego rozwiązania wszystkich problemów ekologicznych
w Petrochemii Płock SA. Uwzględniał on sposoby rozwiązywania
problemów, źródła finansowania i spodziewane efekty ekologiczne.
Uwzględniał zadania z zakresu ochrony powietrza, przed hałasem, rekultywacji środowiska wodno - gruntowego, gospodarki odpadami,
gospodarki wodno - ściekowej. Ustalenia Programu usankcjonowano
decyzją administracyjną Wojewody Płockiego zobowiązującą Zakład
do realizacji zadań w terminach określonych w Programie.
Po uprawomocnieniu decyzji, GIOŚ w Warszawie wykreślił warunkowo Petrochemię Płock SA z „Listy 80”. Realizacja Programu dostosowawczego była pod ścisłą kontrolą WIOŚ, a terminy realizacji zadań
- były zmieniane - po 1998r. - przez Wojewodę Mazowieckiego.
W ślady Petrochemii poszli inni. Tym samym sposobem inne zakłady
z „listy 80” zostały warunkowo wykreślone (np. Elektrownia Bełchatów, Zakłady Azotowe Puławy, Cementownia Chełm), a realizacja programów dostosowawczych została wpisana do ustawy z dnia
27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska.
Wydział Ochrony Środowiska Petrochemię Płock
miał pod specjalnym
nadzorem ekologicznym
z racji największego użytkownika
środowiska,
stwarzającego
bardzo
dużą uciążliwość dla życia
ludzi i środowiska. Kolegium Wojewody, WRN
w Płocku, a potem Sejmik Samorządowy WojeWicewojewoda - Zbigniew Wdowiak odznacza szczególnie
wództwa Płockiego były
zasłużonych dla ochrony środowiska (czerwiec 1998r.)
44
na bieżąco informowane o problemach ekologicznych Zakładu i rozwiazywaniu ich. Trzeba podkreślić dobrą współpracę i wolę w rozwiązywaniu tych problemów ze strony dyrektorów Petrochemii, a zwłaszcza: Czesława Dolasińskiego, Konrada Jaskóły, Władysława Wawaka,
Czesława Bugaja, Mieczysława Mierzejewskiego, służby technologiczne i ochrony środowiska: Andrzeja Dankowskiego i Władysława Skalnego, Marka Sępa, Józefa Pawłowskiego, Waldemara Tuszewickiego,
Przemysława Turowskiego, Eugeniusza Korsaka.
Do dziś pamiętamy spotkania w Domu Technika, TNP otwarte dla
władz ochrony środowiska z udziałem pracowników Petrochemii, podczas których otwarcie dyskutowano o ograniczeniu uciążliwości Petrochemii.
33 Działania organizacyjne
• przedstawianie informacji o najważniejszych problemach ekologicznych, sposobach ich rozwiązywania, realizacji programów ochrony
środowiska, uzyskanych efektach ekologicznych Kolegium Wojewody, Komisjom Ochrony Środowiska WRN w Płocku (do 1989r.)
i Sejmiku Samorządowego Województwa Płockiego, parlamentarzystom Ziemi Płockiej, społeczeństwu (poprzez media),
• poszukiwania możliwości rozwiązywania problemów ekologicznych Ziemi Płockiej (współpraca z uczelniami, Towarzystwem
Naukowym Płockim, firmami zagranicznymi mającymi doświadczenia w rozwiązywaniu problemów
np. w gospodarce
odpadami komunalnymi - Niemcy,
Holandia, przemysłowymi - Szwajcaria, Austria, Niemcy, w budowie OZE
- Francja, Szwecja,
monitoringu środo- Seminarium wyjazdowe dla gmin, WIOŚ, Urzędu Wojewódzkiego dot. gospodarki odpadami (spalarnia w Dąbrowie Górniczej,
wiska - Szwecja),
systemy gospodarki odpadami w Austrii, Niemczech)
• wprowadzenie nowoczesnych technologii w przemyśle rafineryjnym - powołanie
Synpłock Sp z o.o.,
• dostosowanie działań Wydziału do aktualnych przepisów prawa,
polityki ekologicznej państwa, sytuacji społeczno - gospodarczej:
>> szkolenia pracowników wydziału poza granicami kraju
(A. Trojanowska w Japonii, M. Żelazińska - w Szwecji,
45
Sesja naukowa - wdrażanie zrównoważonego rozwoju
z udziałem Ministra Środowiska prof. Stefana Kozłowskiego,
Wicewojewody Krzysztofa Szymańskiego,
Przewodniczącego Sejmiku Jakuba Chmielewskiego
J. Nowakowski - w Niemczech, Brukseli, USA, J. Kawałczewska - w Ministerstwie
Środowiska Holandii, Francji,
w Niemczech, Brukseli, staż
w Danii, Regionie Wodnym
w Tuluzie, Szwecji),
>> szkolenia pracowników
w Polsce (studia podyplomowe z zakresu ochrony
środowiska, liczne szkolenia
w CODKOŚiGW w Dębe,
Ministerstwie Środowiska),
samokształcenie.
• edukacja ekologiczna społeczeństwa:
>> powołanie w 1993r. Płockiego Ośrodka Edukacji Ekologicznej
w Płocku, wspieranie jego działalności, powołanie w 1996r. RCEE,
>> liczne konferencje, seminaria, szkolenia dla dorosłych, w tym gmin,
>> publikacje związane z głównymi problemami ekologicznymi Ziemi Płockiej, wydawane przy wsparciu merytorycznym Uniwersytetu Warszawskiego (GEA I, GEA II, Strategia gospodarowania
zasobami przyrody, Pomniki przyrody itp.),
>> współpraca z organizacjami pozarządowymi (ZO Ligi Ochrony
Przyrody, Regionalnym Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku,
Związkiem Gmin Regionu Płockiego, Stowarzyszeniem Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego w Łącku, Zarządem i Radą
Łowiecką PZŁ),
>> współpraca z uczelniami płockimi, warszawskimi, łódzkimi.
Spotkanie kadry ochrony środowiska z okazji Światowego Dnia Ochrony Środowiska
w Teatrze Płockim - czerwiec 1998r.
46
Janina Kawałczewska Ochrona środowiska na Mazowszu
Płockim w nowym tysiącleciu (1999 - 2012)
Reforma ustrojowa Państwa wprowadzona w 1999r. spowodowała
znaczące zmiany w strukturze organizacyjnej ochrony środowiska. Generalnie funkcjonuje ona na czterech poziomach:
−− centralnym, gdzie kluczowym organem jest minister ds. środowiska,
−− wojewódzkim, gdzie organem administracji rządowej jest wojewoda,
a samorządu wojewódzkiego - sejmik województwa (organ stanowiący),
zarząd (organ wykonawczy) i marszałek województwa,
−− powiatowym, gdzie organami są: rada powiatu (organ stanowiący),
zarząd powiatu (organ wykonawczy) i starosta,
−− gminnym, gdzie funkcjonuje rada gminy (organ stanowiący) i wójt,
burmistrz, prezydent miasta (organ wykonawczy).
Funkcjonuje jeszcze administracja specjalna:
−− Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska (RDOŚ), Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska (WIOŚ) i Państwowy Wojewódzki Inspektor
Sanitarny (PWIS) - na szczeblu wojewódzkim,
−− Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny (PPIS) - w powiecie,
−− Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW) - jako
administracja wodna funkcjonująca w ramach podziału geograficzno ekologicznego.
Nowy podział kompetencji wprowadzony z dniem 1 stycznia 1999r., a następnie wielokrotnie zmieniony nowymi regulacjami prawa ekologicznego
i ustawami kompetencyjnymi stanowi dużą uciążliwość dla administracji
publicznej, dla korzystających ze środowiska oraz wszystkich stron biorących udział w działaniach podejmowanych na rzecz ochrony środowiska.
Struktura administracji tylko w niewielkim stopniu ma charakter hierarchicznego podporządkowania. Występuje ono jedynie w łonie administracji
rządowej. Nie istnieje podporządkowanie pomiędzy szczeblami samorządu
ani między administracją rządową i samorządową. Działalność samorządu podlega kontroli administracji rządowej, ale tylko w zakresie zgodności
z prawem podejmowanych działań, a nie np. z punktu widzenia celowości.
Na schemacie (załącznik Nr 3) przedstawiona została w uproszczony sposób
podstawowa struktura administracji publicznej w Polsce, realizującej zadania związane z zarządzaniem środowiskiem obecnie.
Ustawa Prawo ochrony środowiska (POŚ) definiuje pojęcia organu ochrony
środowiska jako powołanego do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do jego właściwości.
Zgodnie z Prawem ochrony środowiska są nimi:
−− organy wymienione w artykule 376 ustawy POŚ (minister ds. środowiska, wojewoda, starosta, wójt (burmistrz), prezydent miasta, sejmik
47
województwa, marszałek województwa, Generalny Dyrektor Ochrony
Środowiska (GDOŚ), Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska (RDOŚ),
Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska (WIOŚ) i Główny Inspektor
Ochrony Środowiska (GIOŚ),
−− inne organy administracji (np. Państwowej Straży Pożarnej, Państwowej
Inspekcji Sanitarnej, Dyrektor RZGW, dyrektor parku narodowego czy
krajobrazowego),
−− instytucje ochrony środowiska wymienione w art. 386 POŚ (Państwowa Rada Ochrony Środowiska, komisje ds. ocen oddziaływania na środowisko, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
w Warszawie i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki
wodnej, Krajowa Rada Ekozarządzania).
Kompetencje terenowych organów ochrony środowiska po wejściu w życie
ustawy Prawo ochrony środowiska podzielone były pomiędzy wojewodę,
starostę i wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w zależności od rodzaju
przedsięwzięcia, zdarzenia, terenu lub podmiotu, którego dotyczyło działanie organu.
Od 1 stycznia 2008r. - gro zadań ochrony środowiska przeszło od wojewody
do marszałka i województwa samorządowego.
−− Wójt, burmistrz, prezydent miasta rozpatrują sprawy związane ze zwykłym korzystaniem ze środowiska przez osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami, utrzymaniem zieleni, wycinaniem drzew i krzewów, decyzji
środowiskowych, realizują uchwały rady gminy dot. utrzymania czystości i porządku, zaopatrzenia w wodę, ciepło, energię, odprowadzanie ścieków, zagospodarowania przestrzennego.
−− Starosta jest właściwy dla pozwoleń ekologicznych instalacji przedsięwzięć klasyfikowanych jako mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko oraz dla pozostałych instalacji i przedsięwzięć nie
zastrzeżonych dla marszałka województwa czy RDOŚ.
−− Marszałek województwa jest właściwy w sprawach przedsięwzięć i zdarzeń na terenie zakładów, gdzie jest eksploatowana instalacja klasyfikowana jako przedsięwzięcie mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (do 31.12.2007r. zadania te realizował wojewoda).
−− Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska jest właściwy w sprawach
przedsięwzięć i zdarzeń na terenach zamkniętych (do 15 listopada 2008r.
zadania te realizował wojewoda).
Ustawa Prawo ochrony środowiska przewiduje także dla organów samorządu terytorialnego prawo kontroli przestrzegania i stosowania przepisów
o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością tych organów,
chociaż możliwości działania ich są dużo mniejsza niż Inspekcji Ochrony
Środowiska.
48
Z dniem 1 stycznia 1999r. Płock utracił prawa administracji wojewódzkiej. Część terenów byłego województwa płockiego włączono do województwa łódzkiego (powiaty: łęczycki, kutnowski, część do powiatu
łowickiego - gmina Kiernozia). W woj. mazowieckim, którego stolicą jest
Warszawa, utworzono powiaty: płocki ziemski, płocki grodzki, gostyniński,
sierpecki, gminę Czerwińsk włączono do powiatu płońskiego, gminę Iłów do powiatu sochaczewskiego, gminę Kiernozia - do pow. łowickiego.
Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku od początku powstania województwa mazowieckiego podejmowało i podejmuje działania, aby gminy i społeczności byłego woj. płockiego nadal połączone były
więzami wypracowanymi w przeszłości, aby budować zrównoważoną
przyszłość tego terenu. Niestety, nie udało się to zwłaszcza z południową
częścią woj. płockiego, należącą obecnie do woj. łódzkiego.
Jak wygląda sytuacja w zarządzaniu środowiskiem w tej nowej sytuacji podziału administracyjnego?
Wojewoda Mazowiecki
Wojewoda Mazowiecki z dniem 1 stycznia 1999r. przejął gro zadań związanych z pozwoleniami ekologicznymi, decyzjami dotyczącymi gospodarowania odpadami dla instalacji, przedsięwzięć i zdarzeń związanych z przedsięwzięciami, dla których w procedurze oceny oddziaływania na środowisko
zawsze
obowiązkowo
wymagany był raport
OOŚ. Do zadań Wojewody należały także problemy dot. ochrony przyrody,
łowiectwa, gospodarki rybackiej, lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa, tworzenia
obszarów ograniczonego
użytkowania wokół niektórych zakładów, nie- Czerwiec 1999r. - goście (Ministerstwo Środowiska, NFOŚiGW,
Urząd Marszałkowski, Urząd Wojewódzki) uroczystości
które sprawy geologiczne
wynikające z ustawy Pra- centralnych z okazji Światowego Dnia Ochrony Środowiska
organizowanego w Płocku
wo geologiczne i górnicze.
Wojewoda przyjmował zarządzeniem programy ochrony powietrza dla stref
w woj. mazowieckim, w których występowały przekroczenia standardów
immisyjnych. Wojewoda Mazowiecki nadzoruje pracę Mazowieckiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Warszawie.
49
W Płocku w ramach Delegatury Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego funkcjonował Oddział ds. Środowiska pracujący pod kierownictwem
Tadeusza Harabasza.
Płockie gminy i powiat płocki ściśle współpracowały ze służbami ochrony
środowiska Wojewody Mazowieckiego, zwłaszcza w zakresie:
−− tworzenia aglomeracji i listy projektowanych oczyszczalni ścieków
do Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych,
−− realizacji Ekologicznego Programu Dostosowawczego przez ZP PKN
Orlen SA w Płocku,
−− funkcjonowania obszarów cennych przyrodniczo prawnie chronionych
(zwłaszcza Gostynińsko - Włocławskiego i Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego, propozycji utworzenia Wiślańsko - Narwiańskiego Parku
Krajobrazowego, rezerwatów przyrody), ochrony lasów prywatnych
przed ich dewastacją, problemów łowiectwa,
−− bezpieczeństwa ekologicznego, w tym ochrony przed powodzią,
−− szkolenia administracji ochrony środowiska.
Szkolenie dla starostw powiatów organizowane w ZUOK
przez Starostę Płockiego, RCEE oraz dyr. Wydziału Środowiska
Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego
Bardzo dobrze układała się
współpraca z Dyrektorem
Wydziału Ochrony Środowiska - Ewą Stępniewską
i Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody - Anną
Ronikier - Dolańską, pracownikami merytorycznymi Wydziału. Z dniem
1 stycznia 2008r. - gro zadań Wojewody przeszło
do Marszałka Województwa Mazowieckiego.
Samorząd Województwa Mazowieckiego
Od początku powstania województwa mazowieckiego samorząd
województwa prowadził własną politykę ochrony środowiska, zgodną
z polityką ekologiczną państwa, a cele tej polityki zawierała Strategia rozwoju województwa mazowieckiego do 2020r., Plan Zagospodarowania
Przestrzennego Województwa Mazowieckiego (2004r.), Program ochrony
środowiska województwa mazowieckiego na lata 2007 - 2010 z uwzględnieniem perspektywy do 2014r. (2007r.), Program ochrony środowiska
woj. mazowieckiego na lata 2011 - 2014 z uwzględnieniem perspektyw
do 2018r. (2012r.), Wojewódzki plan gospodarki odpadami dla Mazowsza
50
na lata 2007 - 2011 z uwzględnieniem lat 2012 - 2015 (2007r.), Program
zwiększenia lesistości dla woj. mazowieckiego (2007r.), Program małej retencji dla województwa mazowieckiego (2008r.), Program możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii dla woj. mazowieckiego (2006r.),
Regionalny Program Operacyjny Woj. Mazowieckiego 2007 - 2013 (2007r.).
Marszałek Województwa Mazowieckiego zajmuje się od początku powstania województwa egzekwowaniem opłat z tytułu korzystania
ze środowiska i ich redystrybucją na rzecz funduszy ochrony środowiska
i gospodarki wodnej, a od 2010r. - budżetów powiatów i gmin, prowadzi
bazę danych o emisjach substancji, ścieków wytwarzanych odpadach, pobranej ilości wód.
Od 1 stycznia 2008r. Samorząd i Marszałek Województwa Mazowieckiego przejął kompetencje Wojewody Mazowieckiego w zakresie pozwoleń
ekologicznych dla przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać
na środowisko, realizuje niektóre zadania z zakresu ustawy prawo geologiczne i górnicze oraz zadania w zakresie ochrony przyrody dotyczące parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, sprawuje zadania
z zakresu łowiectwa, tworzy obszary ograniczonego użytkowania wokół
niektórych zakładów (np. oczyszczalni ścieków, składowisk odpadów, tras
komunikacyjnych), sprawuje nadzór nad działalnością WFOŚiGW w Warszawie.
Samorząd Województwa Mazowieckiego w ostatnim okresie przyjął
uchwały w sprawie:
−− Programu ochrony powietrza dla strefy mazowieckiej, w której został
przekroczony docelowy poziom ozonu w powietrzu (2009r.),
−− Programu ochrony powietrza dla strefy mazowieckiej, w których został
przekroczony poziom docelowy benzopirenu w powietrzu (2009r.),
−− Programu ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami położonymi wzdłuż drogi krajowej nr 7 i ekspresowej s-7 na terenie woj. mazowieckiego
(2009r.).
W Płocku funkcjonuje Delegatura Urzędu Marszałkowskiego Województwa
Mazowieckiego,
obejmująca swym zasięgiem
tereny powiatów: gostynińskiego, sierpeckiego,
płockiego, m. Płocka. Gro
decyzji
administracyjnych podejmuje MarszaWyjazdowe posiedzenie w Płocku Komisji Ochrony Środowiska
łek Woj. Mazowieckiego,
Sejmiku Województwa Mazowieckiego - 2000r.
51
działający z jego upoważnienia dyrektorzy: departamentu ds. opłat środowiskowych i departamentu ds. środowiska.
Samorząd woj. mazowieckiego prowadzi kontrolę przestrzegania prawa
ekologicznego, ma szerokie możliwości dysponowania środkami finansowymi na realizację zadań z zakresu ochrony środowiska z budżetu województwa, środków Unii Europejskiej.
Samorządy gmin i powiatów
Mazowsza Płockiego ściśle
współpracują z organami
samorządu woj. mazowieckiego w celu rozwiązania
problemów ekologicznych
także o znaczeniu wojewódzkim i ponadwojewódzkim
(np. właściwe zagospodarowanie Doliny Wisły Płockiej, bezpieczeństwa powodziowego, objęcia ochroną
Marszałek Województwa Mazowieckiego Adam Struzik
prawną szczególnie cennych
otwiera ogólnopolską konferencję z udziałem
terenów
przyrodniczych,
m.in. prof Danuty Cichy i prof Stefana Kozłowskiego
organizowaną przez Powiat Płocki i RCEE Płock
rekultywacji jezior, ochrony
jezior, właściwej racjonalnej
gospodarki odpadami komunalnymi, edukacją ekologiczna dzieci, młodzieży i dorosłych). Na szczególne podkreślenie zasługuje współpraca z powiatem płockim i RCEE w Płocku, dotycząca rozwiązywania w/w problemów,
prowadzenia szkoleń dla przedsiębiorców, gmin, organizacji konferencji dla
nauczycieli, samorządów, pomocy w wydawnictwach ekologicznych.
Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska
Z dniem 15 listopada 2008r. weszła w życie ustawa z dnia 3 października
2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania
na środowisko. Wraz z nią powołana została Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie, która utworzyła dwa oddziały zamiejscowe:
w Radomiu i Siedlcach. W Płocku utworzono Wydział Spraw Terenowych II
podległy Oddziałowi w Radomiu a obejmujący powiaty: płocki, gostyniński, sierpecki, żuromiński, sochaczewski i m. Płock. Pracują w niej 3 osoby:
Grażyna Zielińska, Anna Kaleta oraz Bogdan Kaźmierczak.
Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska jako organ administracji rządowej niezespolonej realizuje zadania dot. m.in.:
−− udziału w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko,
52
−− przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko przedsięwzięć,
−− tworzenia i likwidacji niektórych form ochrony przyrody,
−− ochrony i zarządzania obszarami Natura 2000 i innymi formami ochrony przyrody zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, wydawania decyzji
na podstawie ustawy o ochronie przyrody,
−− przeprowadzania postępowań i realizacji zadań wynikających z ustawy
o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie,
−− wykonywania zadań związanych z udziałem w systemie ekozarządzania
i audytu.
RCEE w Płocku stara się ściśle współpracować z pracownikami RDOŚ
w Warszawie Wydział Spraw Terenowych II w Płocku, zwłaszcza w zakresie
szkoleń dot. ochrony przyrody, zwierząt, wydawnictw związanych z obszarami Natura 2000.
Pragnęlibyśmy, aby zwłaszcza wojewódzkiej i regionalnej administracji ochrony środowiska bliskie były problemy zrównoważonego rozwoju
Mazowsza Płockiego.
Płoccy ochroniarze są gotowi do współpracy, konsultacji w rozwiązywaniu problemów ekorozwojowych, ponieważ bardzo ważne są dla nas
płockie problemy ekologiczne.
Jadwiga Zonenberg Działalność prośrodowiskowa powiatu
płockiego (1999 - 2012)
Kierunki
polityki ekologicznej powiatu
płockiego wytycza nadrzędny dokument uchwalony przez Radę Powiatu
w Płocku w 2001r. Strategia rozwoju powiatu
płockiego do 2015r. Już
u zarania powiatu przyjęto, że polityka ekologiczna
w powiecie będzie miała charakter procesu ciąz gośćmi Sesji, na której uchwalono
głego, z jednoczesnym Radni Powiatu Płockiego
Program ochrony środowiska
zastosowaniem metody
i zrównoważonego rozwoju - czerwiec 2000r.
programowania „kroczącego”, polegającej na cyklicznym weryfikowaniu celów perspektywicznych
i wydłużaniu horyzontu czasowego tej polityki. Od początku u podstaw
planowania leżą zasady zrównoważonego rozwoju, mające od 1997r. rangę
konstytucyjną.
53
Pierwszą edycją polityki ekologicznej powiatu był Program zrównoważonego rozwoju oraz ochrony środowiska w powiecie płockim na lata
1999 - 2002, kolejną - Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami w powiecie płockim do 2010r. Aktualnie cele ekologiczne
określa Program ochrony środowiska w powiecie płockim na lata 2011 - 2015
z perspektywą do roku 2018.
Wszystkie trzy dokumenty programowe powiatu uwzględniają pozycję ustrojową samorządu, charakter oraz zakres jego obowiązków i uprawnień. Kreując lokalną politykę ekologiczną, samorząd nie ogranicza jej zakresu do kompetencji własnych. Określa cele i kierunki działań odpowiednio
do wyzwań i problemów ujmowanych ponad podziałami administracyjnymi. Uznaje, że w procesie kształtowania i realizacji tak rozumianej polityki
ekologicznej powiatu kluczową rolę odgrywać musi zasada współdziałania
i partnerstwa ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami administracji
samorządowej i rządowej, z podmiotami gospodarczymi, organizacjami zawodowymi i społecznymi. Działania określone w programach samorząd powiatu adresuje zarówno do siebie, jak i do wszystkich podmiotów mających
realne prawne i finansowe możliwości ich podejmowania.
Już na starcie powiatu w 1999r. jego mocną stroną była kadra, pochodząca głównie z likwidowanych: Urzędu Wojewódzkiego oraz Urzędu Rejonowego w Płocku. Wyjątkowo profesjonalny zespół odziedziczył Wydział
Ochrony Środowiska. Jego atutami były doświadczenie, kompetencja, determinacja. Wartości te stanowiły gwarancję właściwego zarządzania środowiskiem w powiecie w nowym układzie administracyjnym.
Wyjściowy podział kompetencji w zakresie ochrony środowiska polegał na
rozmieszczeniu zadań na czterech, niezależnych od siebie, poziomach struktury administracji publicznej: centralnym, wojewódzkim, powiatowym
i gminnym. Każdemu z nich ustawodawca powierzył zadania określone
w odrębnych obszarach kompetencyjnych. Powiat otrzymał pokaźny pakiet
kompetencji, który - niestety - niemal od początku ulegał znacznym ewolucjom. Wielość, niestabilność i nieczytelność przepisów utrudniał w dużym
stopniu proces zarządzania środowiskiem w powiecie. Na przestrzeni lat
ustawodawca przemieszczał kompetencje powiatu na inne szczeble zarządzania środowiskiem (gmina, wojewoda, marszałek województwa). Dużą
zmianę odnotowano w 2008r., kiedy to zadania opiniodawczo - uzgodnieniowe realizacji przedsięwzięć mogących potencjalnie oddziaływać na środowisko, wykonywane od początku przez Starostę Płockiego, przejął nowy
organ ochrony środowiska - Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska
w Warszawie. Rysujące się tendencje potwierdzają także ostatnie zmiany legislacyjne wprowadzone z dniem 1 stycznia 2012r. w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, uzgadniania projektów dokumentów
54
planowania przestrzennego oraz zapowiedzi zmian przepisów Prawa wodnego. Systematyczne zawężanie kompetencji powiatu osłabia wpływ tego
samorządu na stan lokalnego środowiska oraz kształtowanie polityki ekologicznej państwa. Sytuację pogarsza rozpraszanie kompetencji na nowe
organy i instytucje pojawiające się w strukturze zarządzania środowiskiem.
Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało otwarcie polskiej
gospodarki oraz możliwość łatwego przemieszczania dóbr i kapitału pomiędzy krajami członkowskimi. Realizacja sektorowych programów operacyjnych stała się instrumentem finansowym mającym intensyfikować oraz restrukturyzować poszczególne dziedziny gospodarki. Zwiększyły się nakłady
finansowe na ochronę środowiska naturalnego. Napłynęły nowe technologie. Narzucone przez Unię wymogi były i są motorem wielu przedsięwzięć
proekologicznych. Oferta finansowa Unii daje szerokie możliwości dofinansowania działań na rzecz ochrony wielu komponentów środowiska. Boom
inwestycyjny nie ominął powiatu płockiego. Na jego terenie powstało szereg inwestycji z zastosowaniem nowych technologii i efektywnych rozwiązań chroniących środowisko (np. budowa systemów oczyszczania ścieków,
energo - wodooszczędnych technologii w działalności gospodarczej, rozwoju gazyfikacji, budowy ekologicznych źródeł ciepła, technologii ograniczających emisję pyłów i gazów).
Wyniki monitoringu środowiskowego prowadzonego przez WIOŚ potwierdzają, że mimo wzrostu industrializacji i urbanizacji terenów wiejskich,
systematycznie poprawia się jakość środowiska w powiecie płockim. Osiągnięte efekty są wymierne i wyraźnie odczuwalne. Zmniejszyła się emisja
substancji do powietrza, wód i ziemi, racjonalniej gospodaruje się wodą,
powierzchnią ziemi, chronione są wody powierzchniowe i podziemne.
Eksploatacja złóż kopalin odbywa się w sposób gospodarczo uzasadniony, przy zastosowaniu środków ograniczających szkody w środowisku, co
jest efektem wieloletnich i konsekwentnych działań nadzorczych Geologa
Powiatowego - Mirosława Kwiatkowskiego.
Nastąpiła
odczuwalna
poprawa w gospodarowaniu odpadami, zarówno w sektorze komunalnym, jak i gospodarczym.
Zwiększyło się respektowanie przepisów prawa
i orzeczeń administracyjnych. Znaczący wpływ
Seminarium wyjazdowe w Żywcu dla radnych powiatu
na ten stan rzeczy miała,
płockiego i wójtów gmin nt. gospodarki odpadami
55
i ma nadal, Edyta Korzeniewska zajmująca się w Starostwie Powiatowym
od samego początku gospodarką odpadami w powiecie. Kluczową funkcję
pełniły tu obowiązujące do 2011r. powiatowy i gminne plany gospodarki
odpadami. W 1999r. w gminach powiatu płockiego funkcjonowało 9 składowisk odpadów. Na przestrzeni kilku lat Starosta Płocki zarządził przegląd
wszystkich tych obiektów pod kątem spełniania wymagań ochrony środowiska. Składowiska, które mimo tzw. decyzji naprawczych, nie zostały
dostosowane do postawionych warunków, zostały zamknięte i poddane rekultywacji (składowisko w Staroźrebach, Drwałach, gm. Wyszogród,
Grabowcu, gm. Słubice, Łącku). Trwają jeszcze prace rekultywacyjne trzech
obiektów: w Rogowie, gm. Bulkowo, w Kępinie, gm. Gąbin i w Łysej Górze,
gm. Bodzanów. W systemie gospodarki odpadami komunalnymi pozostały
jedynie dwa czynne składowiska: ZUOK w Kobiernikach, gm. Stara Biała
(składowisko, segregatornia, kompostownia) oraz w Cieszewie, gm. Drobin.
Instalacje te są ujęte w WPGO dla Mazowsza i są ofertą dla nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi w regionie płockim.
Wzmacnia się ochrona prawna obszarów cennych przyrodniczo, którą objętych jest ok. 45% powierzchni powiatu płockiego. Wielką wartością przyrodniczą powiatu jest: 5 obszarów chronionych rangi europejskiej
NATURA 2000, 2 parki krajobrazowe: Gostynińsko - Włocławski i Brudzeński, 15 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 2 347,35 ha, 3 obszary chronionego krajobrazu o pow. 61 644,74 ha, 7 zespołów przyrodniczo - krajobrazowych o pow. 886 ha, 90 użytków ekologicznych o pow.
93,58 ha, blisko 200 pomników przyrody i ok. 100 parków podworskich
objętych ochroną zabytkową. Całość dopełnia ochrona gatunkowa roślin
i zwierząt.
Mimo, że ustanawianie prawnych form ochrony przyrody nie należy
do kompetencji powiatu, to jednak Starostwo Powiatowe w Płocku było
inicjatorem wielu działań na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego,
np. powołanie Wiślańsko - Narwiańskiego Parku Krajobrazowego, utworzenie 2 rezerwatów przyrody: Brudzeńskie Jary w gm. Brudzeń Duży i Drzezno, w gm. Łąck i Gostynin. Od początku funkcjonowania powiatu przybyło 5 obszarów Natura 2000: OSO - Dolina Środkowej Wisły (PLB 140004)
o ogólnej pow. 30 777,9 ha, w tym na terenie powiatu o pow. 4 576,4 ha,
oraz 4 obszary projektowane SOO: „Sikórz” (PLH 140012) o pow. 204,54 ha,
„Uroczyska Łąckie” (PLH 140021) o pow. 1 620,44 ha, „Kampinoska Dolina
Wisły” (PLH 140029) o pow. ogólnej 21 089,6 ha, w tym na terenie powiatu
płockiego 8 540,37 ha, „Dolina Skrwy Lewej” (PLH 140051) o pow. 216,3 ha,
w tym na terenie powiatu płockiego 97,62 ha. Przybyły także 2 rezerwaty przyrody: krajobrazowy Brudzeńskie Jary w gm. Brudzeń Duży o pow.
39,10 ha oraz wodny Drzezno o pow. 30,36 ha (6,46 ha w gm. Łąck
56
i 23,9 ha w gm. Gostynin) oraz kolejne użytki ekologiczne i pomniki przyrody.
Ważną sprawą dla powiatu płockiego jest pielęgnacja istniejących
i wprowadzanie nowych zadrzewień. Jest to absolutny wymóg w sytuacji
systematycznego ubytku drzew i krzewów w środowisku. Diagnoza tego
problemu wykazała, że postępująca w ostatnich latach urbanizacja i boom
inwestycyjny powoduje usuwanie ogromnej ilości drzew i krzewów ze środowiska - bez zapewnienia odpowiedniej kompensacji przyrodniczej. Aby
zachować równowagę przyrodniczą oraz trwałość podstawowych procesów przyrodniczych - uznano, że odbudowa szaty roślinnej jest jednym
z ważniejszych celów powiatu. Służą temu różnego rodzaju przedsięwzięcia
promujące zadrzewienia i zalesienia, podejmowane od wielu lat przez zespół
przyrodniczo - leśny Starostwa: Jolantę Filipiak i Władysława Świeckiego.
Dzięki determinacji i konsekwencji działań tych osób odnotowano także
duży postęp w kulturze prowadzenia gospodarki leśnej i upraw leśnych
w lasach prywatnych. Jest to absolutna zasługa leśników Starostwa, którzy
od 2004r. bezpośrednio nadzorują gospodarkę leśną w lasach prywatnych
i profesjonalnie doradzają rolnikom jak dbać o drzewostany leśne i zakładać
nowe uprawy. Od początku funkcjonowania powiatu przybyło w powiecie
ok. 400 ha lasów, choć w ostatnich latach odczuwalnie skurczyły się źródła
dofinansowania zalesień, a tym samym zmalało zainteresowanie rolników
zakładaniem nowych upraw leśnych.
W dobrej kondycji jest gospodarka łowiecka prowadzona przez koła łowieckie w obwodach wydzierżawionych przez Starostę Płockiego i RDLP
w Łodzi. Sprawnie działa Społeczna Straż Rybacka, utworzona przez PZW na
wniosek Starosty i za zgodą Rady Powiatu. Wspólnie z Państwową Strażą
Rybacką zapewnia przestrzeganie prawa przy połowie ryb w wodach powiatu płockiego.
Od początku funkcjonowania powiatu ze Starostwa Powiatowego
w Płocku oraz samorządów gminnych wyszło wiele cennych inicjatyw
na rzecz ochrony wód, dzięki którym zwiększył się stopień skanalizowania
powiatu z 10,6% w 1999r. do 26,7% w 2009r., stopień zwodociągowania
z 57,5% do 96,3% oraz stopień oczyszczania ścieków wprowadzanych
do środowiska. Odnotowano także znaczną poprawę w zakresie utrzymania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych. Nowe przepisy Prawa
wodnego diametralnie zmieniły sytuację prawną i faktyczną spółek wodnych. Nadzór i kontrolę nad ich działalnością przejęli starostowie. W 2002r.
na terenie powiatu funkcjonowało, z różną aktywnością, 15 spółek wodnych. Dzięki staraniom Wydziału Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego, w dwu następnych latach reaktywowały swoją działalność dwie kolejne spółki („Korzeń” na terenie gminy Łąck i „Góry - Jastrząbek” na terenie
gminy Nowy Duninów). Wszystkie spółki otrzymały od Starosty Płockiego
57
maksymalną pomoc administracyjno - prawną, a od Wojewody Mazowieckiego coroczną pomoc finansową. Działania podjęte przez samorząd
powiatowy zostały wyróżnione „Złotym Medalem Za Zasługi dla Spółek
Wodnych”, przyznanym w 2008r. przez Krajowy Związek Spółek Wodnych.
Na szczególną uwagę w zakresie ochrony wód i gospodarki wodnej zasługuje praca pracowników Starostwa: Joanny Lisickiej, Beaty Banaszczak, Renaty Markiewicz, Kordiana Kluski, Grzegorza Ziemby.
Chlubą są podejmowane przez samorząd
powiatowy
działania
o charakterze regionalnym, wśród których
wyróżnić należy: przygotowanie i zawarcie
w 2004r., a następnie
konsekwentną realizację
porozumienia w sprawie
renaturyzacji jezior łącInicjatorzy działań na rzecz renaturyzacji jezior
kich, wieloletnie działania
na Pojezierzu Łąckim
na rzecz uporządkowania gospodarki wodno - ściekowej w zlewniach rzek, organizację w latach:
2004 - 2007 i w 2012r. pięciu konferencji wyszogrodzkich pod hasłem
„Z Wisłą nasza przyszłość”, mających na celu integrację samorządów nadwiślańskich na rzecz zrównoważonego zagospodarowania Doliny Środkowej
Wisły, działania podjęte w 2009r. wspólnie ze środowiskiem wędkarskim,
wsparte aktywnie przez parlamentarzystów, mające na celu ograniczenie
szkód powodowanych przez nadmiernie rozbudowaną populację kormorana czarnego bytującego na terenach nadwodnych w regionie płockim.
Od zarania samorząd powiatu postawił na działania na rzecz edukacji
ekologicznej społeczeństwa. Ogromnego wsparcia w tym zakresie udziela powiatowi Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku oraz
Zarząd Okręgowy Ligi Ochrony Przyrody w Płocku. Dużym zainteresowaniem cieszą się organizowane wspólnie przedsięwzięcia: szkolenia, konferencje, konkursy, imprezy ekologiczne, wydawnictwa, filmy dostosowane
w treści i formie do różnych grup społecznych i zawodowych. Wśród publikacji wydanych przez powiat perłami są dwa albumy: Przyroda i Krajobrazy Ziemi Płockiej (2004 - 2005) oraz Brudzeński Park Krajobrazowy (2003).
W kalendarz imprez ekologicznych powiatu na trwałe wpisały się coroczne
obchody „Powiatowego Dnia Ziemi” organizowane wspólnie z samorządem
gminy Słubice, a w ostatnich czterech latach także z Basell Orlen Polyolefins Sp. z o.o. - jedynym polskim producentem poliolefin. Każdego roku,
58
we wrześniu, organizowana jest przez RCEE w Płocku z udziałem samorządu
powiatowego Kampania
„Sprzątanie Świata”.
Mieszkańcy powiatu
coraz aktywniej włączają się do działań na rzecz
środowiska, systematycznie budują swoją świadomość ekologiczną, przekonują się do potrzeby Powiatowe obchody Międzynarodowego Dnia Ziemi w Słubicach
cieszą się dużym zainteresowaniem gości i społeczeństwa
udziału w podejmowaniu
decyzji środowiskowych dotyczących inwestycji lokalnych. Inwestorzy
i przedsiębiorcy wprowadzają nowoczesne technologie chroniące środowisko, wdrażają systemy zarządzania środowiskowego ISO 14001 (np. w gminie Słupno: BEM i PETRO - ELTECH w Mirosławiu, PONZIO w Cekanowie,
PERN SA w Miszewku Strzałkowskim, A. Schulman Polska w Nowej Białej).
Za całokształt działań na rzecz ochrony środowiska Starostwo Powiatowe w Płocku otrzymało wiele znaczących wyróżnień. W 2001r. - tytuł
„Przyjazny dla Środowiska” od Wojewódzkiego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej, trzykrotnie:
w 2004r., 2005r. i 2006r.
tytuł: Promotora Ekologii,
a w styczniu 2007r. zaszczytny tytuł „Mecenasa
Polskiej Ekologii”, który
jest wyróżnieniem ponadPrezydent RP Aleksander Kwaśniewski i Starosta Płocki
czasowym, nadawanym
Michał Boszko - w Pałacu Prezydenckim
w Narodowym Konkursie
podczas wręczania tytułu „Promotora Ekologii”
Ekologicznym „Przyjaźni
Środowisku”, organizowanym pod Honorowym Patronatem Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej. Za zasługi dla ochrony środowiska powiat płocki
został również laureatem w konkursie „Zielony Laur 2005”, organizowanym
przez Polską Izbę Gospodarczą „Ekorozwój” pod patronatem Prezesa Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Głównego
Inspektora Ochrony Środowiska oraz Przewodniczącego Konwentu Prezesów Wojewódzkich Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
59
W 2004r. Starostwo przystąpiło do „Międzynarodowego Ruchu Czystszej
Produkcji”, realizując działania na rzecz ekologizacji Starostwa i jednostek
organizacyjnych powiatu. Sukcesy te wypracowane zostały wspólnym wysiłkiem wyspecjalizowanej kadry ochrony środowiska w Starostwie pracującej pod kierunkiem Janiny Kawałczewskiej, Dyrektora Wydziału Ochrony
Środowiska oraz Jadwigi Zonenberg, Zastępcy Dyrektora. Jest to także dowód profesjonalnego zarządzania środowiskiem w powiecie płockim. Kierunki działań kreuje od początku powiatu, z krótką przerwą, Starosta Płocki
Michał Boszko, w latach 2010 - 2011 Piotr Zgorzelski, a także Wicestarosta
Jan Ciastek. Zatwierdzała je Rada Powiatu pracująca w pierwszej kadencji
powiatu pod przewodnictwem Sławomira Wiśniewskiego (1999 - 2002),
a od 2003r. - Adama Sierockiego. Wydział Ochrony Środowiska ściśle
współpracował z Komisją Rady Powiatu zajmującą się problematyką środowiska, którą początkowo kierował Tomasz Duda (1999 - 2006), a od 2006r.
Zbigniew Kisielewski.
Uzyskane efekty rodzą
nowe wyzwania. Stąd
przed samorządem powiatu płockiego ogromna
praca związana z realizacją nowych celów i zadań, zakładających dalszy
zrównoważony rozwój
powiatu, ujętych w „Programie ochrony środowiska w powiecie płockim
Spotkanie władz powiatu i społeczeństwa powiatu
na lata 2011 - 2015 z perz Mirą Stanisławską - Meysztowicz - inicjatorką
spektywą do roku 2018”.
„Sprzątania Świata”
Janina Kawałczewska Planowanie w ochronie środowiska
w skali regionalnej
Działania związane z programowaniem w ochronie środowiska wynikające z dokumentów międzynarodowych, m. innymi z podpisanej
w czerwcu 1972r. w Sztokholmie Deklaracji w sprawie środowiska człowieka, dokumentami przyjętymi na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992r. Deklaracji w sprawie środowiska i rozwoju i Globalnego Programu Działań
- Agendy 21 zaczęły być w Polsce realizowane najpierw na szczeblu centralnym poprzez przyjmowanie strategicznych programów działania. Pierwszy
z programów wyprzedził ustalenia Konferencji w Rio, bo już w 1991r. Sejm
RP przyjął uchwałę w sprawie Polityki ekologicznej Państwa do 2000r.,
a rząd przedstawił Program wykonawczy do polityki ekologicznej Państwa
60
do 2000r. Realizacja tego Programu była oceniana przez Sejm i Senat. Był to
bardzo ważny dokument, bo założenia zrównoważonego rozwoju przyjęto
w Rio dopiero w 1992r.
Następne dokumenty strategiczne w ochronie środowiska, to:
−− II Polityka ekologiczna państwa przyjęta do realizacji w 2000r., oparta
na 12 zasadach kształtujących założenia zrównoważonego rozwoju,
−− III Polityka ekologiczna Państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem
perspektywy na lata 2007 - 2010 (2003) - będąca modyfikacją II Polityki ekologicznej państwa w nawiązaniu do priorytetów określonych
w VI Programie działań UE w ochronie środowiska,
−− IV Polityka ekologiczna państwa na lata 2007 - 2010 z perspektywą
na lata 2011 - 2014 (2006), aktualnie realizowana.
W zakresie edukacji ekologicznej należy pamiętać, że przyjęte zostały
dwa dokumenty strategiczne, powstałe w wyniku porozumienia Ministra
Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z Ministrem Edukacji Narodowej. Były to:
−− Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (1997r.),
−− Narodowy Program Edukacji Ekologicznej (2001r.).
Problem lokalnych programów ochrony środowiska regulacje prawne
do niedawna pomijały. Do sporządzenia takich programów ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska zobowiązywała w art. 90 ust. 2 wojewodów. Dopiero przyjęte w 1997r. i 1998r. nowelizacje rozszerzały go na gminy
(z dniem 1 stycznia 1998r.), a następnie także na samorządy powiatów
i województw (od 1 stycznia 1999r.), zwalniając z niego wojewodów. Należy
pamiętać, że dokumenty przyjęte w Rio zobowiązywały gminy do opracowania gminnych agend XXI.
W systemie prawnym wprowadzonym Prawem ochrony środowiska
(POŚ) istnieje cały system planowania w zakresie ochrony środowiska,
a podstawą jest polityka ekologiczna państwa przygotowywana przez Radę
Ministrów i przedstawiana Sejmowi do uchwalenia.
Na szczeblu lokalnym są przyjmowane wojewódzkie, powiatowe
i gminne programy ochrony środowiska, będące doprecyzowaniem polityki
ekologicznej państwa; ustawa POŚ wymaga zgodności treści tego systemu
dokumentów. Projekty programów lokalnych sporządzają: zarządy województwa, powiatu i organ wykonawczy gminy, uwzględniając wymagania
określone w POŚ dla polityki ekologicznej państwa. Projekty programów
powinny być zaopiniowane przez zarząd samorządu wyższego szczebla lub
ministra ds. środowiska. Programy mają być przyjmowane jako uchwały
rady powiatu (gminy) czy sejmiku województwa.
Prawo wprowadza wymóg zapewnienia udziału społeczeństwa w procedurze opracowania programów i stosowania procedury strategicznej
61
oceny oddziaływania na środowisko. Z wykonania programów sporządzane
są co 2 lata raporty przedstawiane przez organ wykonawczy gminy - radzie
gminy, zarząd powiatu - radzie powiatu, a zarząd województwa - sejmikowi. Do programów ochrony środowiska włączone były do 31 grudnia 2011r.
wojewódzkie, powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami. W wyniku nowelizacji prawa od 1 stycznia 2012r. opracowywane są tylko: Krajowy
Plan Gospodarki Odpadami i wojewódzkie plany gospodarki odpadami.
Uchwała sejmiku województwa w sprawie wdrożenia wojewódzkiego planu gospodarki odpadami jest prawem miejscowym. Programom ochrony
środowiska nie przysługuje status aktów prawa miejscowego.
W województwie płockim opracowywane, uchwalane i realizowane
były programy ochrony środowiska. Poniżej przedstawimy krótkie informacje o nich.
Lata 1975 - 1990
−− Program ochrony środowiska w woj. płockim na lata 1976 - 1990
(kwiecień 1977r.), zawiera diagnozę stanu środowiska i wynikające z niej
działania:
33 organizacyjne dla Wojewody Płockiego, w tym dotyczące zadań z zakresu wszystkich elementów środowiska, stosowania prawa i jego egzekucji,
33 inwestycyjne, skierowane głównie do MZRiP, „Polfy” Kutno, Cukrowni Mazowieckich, ZPO-W w Płocku do ograniczenia emisji pyłowo
- gazowych, WPEC w Płocku do opracowania programu ciepłownictwa, Woj. Usługowej Spółdzielni Pracy w Płocku - do likwidacji pralni
w Płocku, budowy oczyszczalni ścieków w Kutnie, Bodzanowie, Drobinie, Gąbinie, Wyszogrodzie, Okręgowych Spółdzielni Mleczarskich
w Drobinie, Sierpcu, Krośniewicach, Piątku, rozbudowy oczyszczalni
ścieków w Zakładach Mięsnych w Sierpcu, Kutnie,
33 zalesienia gruntów na powierzchni 5005 ha.
Program przewidywał budowę 6. zadań gospodarki wodnej, 19. zadań
z zakresu oczyszczania ścieków, 3. zadań z ochrony powietrza, 1. - z zakresu gospodarki odpadami. Łącznie planowano nakłady na ochronę środowiska w wysokości 1 668,1 mln zł. Opracowano harmonogram realizacji w/w Programu. Środki wspierające realizację programu, to Fundusz
Ochrony Środowiska (FOŚ) i Fundusz Gospodarki Wodnej (FGW) oraz
7% środków z budżetu Państwa.
Realizacja w/w programu była oceniana przez Kolegium Wojewody,
a informacje i wnioski przedkładane Wojewódzkiej Radzie Narodowej
w Płocku, która podejmowała uchwały w sprawie oceny realizacji Programu z zaleceniem zintensyfikowania działań inwestycyjnych i organizatorskich, represyjnych (uchwała WRN w Płocku z 8 lipca 1989r.)
62
a także opracowania Operatywnego programu ochrony środowiska
w woj. płockim na lata 1986 - 1990, przedłożenie przez MZRiP w Płocku
raportu o ochronie środowiska wraz z programem zamierzeń do 2000r.
z powodu opóźnień w realizacji zadań ochrony środowiska w zakładach.
Potwierdzenie opóźnień w realizacji zadań ochrony środowiska wykazała także kontrola Głównej Inspekcji Terenowej Urzędu Rady Ministrów
przeprowadzona w czerwcu 1986r.
Podejmowano wiele działań organizacyjno - kontrolnych w celu poprawy stanu środowiska. Wobec planowanych nakładów 1 662,1 mln zł,
zrealizowano zadania za 1 951,4 mln zł, z czego 772,1 mln z FOŚ.
−− Program operatywny ochrony środowiska w woj. płockim na lata
1986 - 1990 (maj 1987r.)
33 Planowano nakłady inwestycyjne w cenach 1987r. w wysokości
8 963 mln zł, w tym: ochrona wód - 6 673 mln zł, ochrona powietrza 1 544 mln zł, ochrona powierzchni ziemi - 746 mln zł.
33 Planowano budowę: 21 oczyszczalni ścieków o przepustowości łącznej
5 899 tys. m3/dobę, poprawę gospodarki ściekowej w MZRiP., w cukrowniach Dobrzelin i Ostrowy: urządzeń redukujących emisję pyłowo
- gazową oraz 3 składowisk odpadów: dla gmin Kutno, Wyszogród,
Słubice.
33 Na zadania gospodarki wodnej planowano nakłady 9 907,8 mln zł,
w tym: ujęcia i doprowadzenia wody - 3 416 mln zł, regulacje rzek i kanałów - 219,8 mln zł, zabezpieczenie przeciwpowodziowe - 6 272 mln zł.
33 Zadania organizacyjne m. innymi w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu, rewaloryzację zabytkowych parków, budowę siedziby OBiKŚ,
prace badawcze, kontrolę zakładów, edukację ekologiczną, egzekucję
prawa, monitoring.
Prowadzono stały, coroczny monitoring realizacji zadań w/w Programu.
Przedstawiono ocenę realizacji zadań Programu Kolegium Wojewody
w kwietniu 1991r., opracowując materiał pt.: Stan środowiska w woj.
płockim, działania na rzecz jego poprawy w latach 1986 - 1990 oraz kierunki działań w najbliższych latach. Materiał przedstawiono Sejmikowi
Samorządowemu Woj. Płockiego. Sejmik podjął uchwałę w maju 1991r.,
w której zabowiązał Wojewodę wspólnie z samorządami terytorialnymi do:
33 opracowania programu działań na rzecz poprawy stanu środowiska
przyrodniczego na lata 1991 - 95 i egzekwowania określonej prawem
odpowiedzialność za skutki degradacji środowiska.
Był to bardzo ważny okres inwestowania w ochronę środowiska.
Zrealizowano w latach 1986 - 1990:
33 25. oczyszczalni ścieków o łącznej przepustowości 6304 m3/dobę
i 7. innych zadań ochrony wód; wiele zadań było w trakcie realizacji lub
projektowania,
63
33 w ochronie powietrza
zrealizowano 10. zadań,
na 11. planowanych, ale
zrealizowano zadania pozaplanowe. Dzięki temu
zmniejszyła się emisja
pyłów o 1 900 Mg/rok,
a gazów o 7 276 Mg/rok,
33 zrealizowano 3. składowiska odpadów, budowę wytwórni biogazu
Oczyszczalnia ścieków w Słupnie
z gnojowicy, zrekultywowano składowiska w Niszczycach, Brwilnie i Wyszogrodzie, oddano
I część składowiska dla Łęczycy, trwała budowa składowiska
dla Sierpca, Łącka, wybudowano składowiska odpadów przemysłowych w zakładach, zorganizowano 2 wiejskie punkty gromadzenia
odpadów w gminach: Dąbrowice i Krośniewice, zakupiono pojemniki
na odpady w gminie Sierpc,
33 zbudowano ujęcia wody i sieci wodociągowe, prowadzono regulację rzek i kanałów oraz budowę wałów przeciwpowodziowych Wisły
na długości 13,9 km, bramę przeciwpowodziową w Płocku.
−− Program ochrony środowiska w województwa płockim na lata
1991 - 1995 (1991r.), powstał jako efekt ustaleń Kolegium Wojewody Płockiego, uchwały Sejmiku Samorządowego Woj. Płockiego w sprawie
kierunków działań w ochronie środowiska oraz realizacji I Polityki ekologicznej państwa. W Programie uwzględniono realizację zasad zrównoważonego rozwoju, stawiając na profilaktykę już na etapie lokalizacji
inwestycji, system ocen oddziaływania na środowisko, realizację inwestycji ograniczających emisję zanieczyszczeń do środowiska. W programie
uwzględniono realizację:
33 29 zadań z ochrony powietrza, których wykonanie obniży emisję SO2
o 12 400 t/rok, NOx - 1 200 t/rok, CxHy - o 1 320 t/rok,
33 29 zadań dla ochrony powierzchni ziemi służących odzyskowi 4 302 t
trocin odpadowych, unieszkodliwieniu 10 tys. ton odpadów przemysłowych w MZRiP, odzysk odpadów komunalnych,
33 87 zadań z zakresu ochrony wód i gospodarki wodnej, w tym 27 oczyszczalni ścieków o łącznej przepustowości 15 200 m3/dobę, rozbudowę
oczyszczalni ścieków w Płocku, Sierpcu, Żychlinie o przepustowości
95 000 m3/dobę, podjęcie 20 zadań z zakresu ochrony wód i gospodarki wodnej w MZRiP, budowę SUW i ujęcia wody dla Płocka
(Podolszyce), 9 stacji uzdatniania wody i 16 sieci wodociągowych,
64
33 realizację zadań w zakresie zabezpieczeń przeciwpowodziowych
(modernizację obwałowań, przegrody dolinowej, pompownie powodziowe, drogi ewakuacyjne).
Tylko na zadania ochrony przeciwpowodziowej zaplanowano kwotę
18 907 mln zł (w poziomie cen 1991r.). W Programie uwzględniono zadania
planowane przez MZRiP.
Planowano także realizację wielu działań organizacyjnych dot. zwłaszcza
racjonalnej gospodarki odpadami, energetycznej, racjonalizacji wykorzystania zasobów wodnych i kopalin, ochrony przyrody, ochrony rolniczej
przestrzeni, lasów, badania stanu środowiska, egzekwowania wymogów ochrony środowiska, propagowanie nowych technik i technologii
w ochronie środowiska, monitoringu środowiska, edukacji ekologicznej
społeczeństwa.
Monitoring realizacji Programu był prowadzony na bieżąco, a każdego
roku przedstawiano informacje o realizacji Programu na Kolegium Wojewody i dla Sejmiku Samorządowego Woj. Płockiego.
W 1991r. zrealizowano ponad 90% zaplanowanych na ten rok inwestycji. Niektóre zaplanowane były na dłuższy okres realizacji. Nie podjęto niektórych np. budowy Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych
dla Płocka, składowisk dla gmin: Żychlin, Krośniewice, Mała Wieś, Gozdowo, nie zakończono budowy oczyszczalni ścieków dla Krośniewic.
W pełni były realizowane zadania organizatorskie, dotyczące: likwidacji
ekstremalnych zagrożeń środowiska, nie dopuszczania do błędnych lokalizacji zakładów, budowy zakładów bez urządzeń ochrony środowiska
i systemu ocen oddziaływania na środowisko, wspierania zadań środkami WFOŚiGW, rozwijania nowych form edukacji ekologicznej społeczeństwa, wdrażania nowych systemów kontroli środowiska, egzekwowania
wymogów ochrony środowiska.
W zakresie ochrony wód zrealizowano 12. zadań o łącznej przepustowości
6025 m3/dobę.
W kwietniu 1993r. Kolegium Wojewody Płockiego oceniło realizację zadań w 1992r. Szczególną uwagę zwrócono na 36. zadań ochrony wód,
w tym na trwającą rozbudowę komunalnych oczyszczalni ścieków
w Płocku, Sierpcu, Żychlinie, budowę oczyszczalni ścieków w Kutnie, Gozdowie, Łącku, Słupnie, Witonii. Śladem Cukrowni Borowiczki
budowę oczyszczalni ścieków przemysłowych realizowała Cukrownia
Dobrzelin. Oddano do eksploatacji 5 oczyszczalni o łącznej przepustowości 4 947 m3/dobę (Okręgowe Spółdzielnie Mleczarskie: Krośniewice, Sierpc i Żychlin, Mleczarenka w Rogowie, Spółdzielnia Ogrodniczo Pszczelarska w Ciechomicach oraz w Domach Pomocy Społecznej:
Goślice i Czarnów). Zrealizowano 4 zadania ochrony wód w MZRiP
65
(m.in. ujęcia wód opadowych - Draganie). W ochronie powietrza zrealizowano - w MZRiP 3. zadania, 6. było w trakcie realizacji; gazociąg wysokiego ciśnienia Dąbrówka - Kutno, 19. kotłowni olejowych (głownie
w szkołach). W ochronie powierzchni ziemi - zlikwidowano 105. dzikich
składowisk odpadów, zorganizowano 2. wiejskie punkty gromadzenia
odpadów w Daszynie i Łaniętach, oddano I kwaterę składowiska odpadów w ZUOK w Kobiernikach, oddano spalarnię odpadów medycznych w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Płocku, prasę do szlamów
w Cukrowni Mała Wieś, brykieciarkę w „Lasbud” Łąck. Zrealizowano
7. zadań ochrony przed hałasem w zakładach, a w zakresie zmniejszenia uciążliwości komunikacyjnych na zlecenie WOŚ UW opracowano
w Akademii Górniczno - Hutniczej w Krakowie koncepcję ograniczenia
hałasu komunikacyjnego w Płocku (ul. Chopina, Kilińskiego).
Wspierano środkami WFOŚiGW sanitację wsi i budowę punktów czerpalnych wody. Na działalność inwestycyjną wydano 59 163 mln zł
z WFOŚiGW w Płocku, 36 000 mln zł z NFOŚiGW. Łącznie poniesiono
380 291,3 mln zł; w tym na: ochronę wód 101 301,6 mln zł, (WFOŚiGW
30,094 mln zł), ochronę powietrza 229 795,7 mln zł, w tym z WFOŚiGW
25 505 mln zł, ochronę powierzchni ziemi 48 304 mln zł, (WFOŚiGW
3 563 mln zł), ochronę przed hałasem 890 mln zł.
W maju 1994r. Kolegium Wojewody Płockiego oceniło realizację zadań
w 1993r.
Na realizację zadań poniesiono nakłady w wysokości 432 137 mln zł,
w tym 61 650 mln zł z WFOŚiGW w Płocku.
Na ochronę wód wydano 205 663 mln zł, (22 600 mln zł z WFOŚiGW);
zrealizowano i oddano do eksploatacji oczyszczalnie o łącznej przepustowości 4000 m3/d w Gozdowie, Witonii, DPS: Goślice, Pniewo, OSM
Sierpc, wiele zadań w MZRiP, w tym m.in. hydroelektrownię na ściekach.
Wiele inwestycji było w trakcie realizacji. Łącznie zrealizowano 26. zadań
ochrony wód.
Na ochronę powietrza wydano 175 184 mln zł, szczególną uwagę zwracają
zadania realizowane w MZRiP, instalacje odsiarczania spalin w kotłowniach Kutna, Sierpca, budowa gazociągu.
Na ochronę powierzchni ziemi wydano 48 460 mln zł, (6 580 mln zł
z WFOŚiGW w Płocku). Na terenie Płocka rozpoczęto segregację odpadów, zakończono budowę składowiska w Gozdach, gm. Mochowo,
rozpoczęto budowę składowiska w Cieszewie, gm. Drobin, realizowano
zadania w zakresie gospodarki odpadami w MZRiP i w P.P.H.U. Rolmasz
Kutno.
Realizowano zadania dot. ograniczenia uciążliwości akustycznej
w Cukrowni Dobrzelin, PERN „Przyjaźń” SA, Zakładach Młynarskich
66
PZZ w Kutnie i Łęczycy,
w Zakładach Mięsnych
Płock SA.
Zrealizowano zadania
dotyczące zaopatrzenia w wodę terenów
wiejskich, nawodnień
w Dolinie Bzury.
Realizowano zadania
organizacyjne, prewencyjne, edukacji ekologicznej, planowania
przestrzennego, ochrony przyrody.
Stacja Uzdatniania Wody w Słupnie
Oceny realizacji Programu w 1994r. dokonano na Kolegium Wojewody
w 1995r., zwracając uwagę na:
−− ważniejsze działania organizacyjne podjęte przez Wydział Ochrony
Środowiska dotyczące:
33 zdobywania środków finansowych na realizację zadań inwestycyjnych (wymierzono opłaty na kwotę 211,594 mld zł, kary 22,841 mld zł
w tym 16,7 mld zł zawieszono z kar na rzecz realizacji inwestycji ochrony środowiska),
33 szczególnego nadzoru nad zakładami uciążliwymi dla środowiska
(Petrochemią Płock i 22 zakładami uciążliwymi z listy wojewódzkiej),
33 promowania nowych technik i technologii chroniących środowisko,
zwłaszcza w zakresie ochrony powietrza, utylizacji odpadów,
33 prewencję tj. rozpatrywanie przez Wojewódzką Komisję d/s Ocen
Oddziaływania na Środowisko lokalizacji i rozwiązań projektowych
ważnych i uciążliwych inwestycji ( np: zakład produkujący tapety
w Wincentowie, Radiowy Ośrodek Nadawczy w Konstantynowie,
gazociąg Jamał - Europa Zachodnia, Hydroodsiarczanie Wsadu na Kraking w Petrochemii),
33 edukacji ekologicznej społeczeństwa (dalszy rozwój Płockiego Ośrodka
Edukacji Ekologicznej),
33 ochrony wód podziemnych (problem skażeń gruntów i wód w Petrochemii, przy rurociągach Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów
Naftowych i Bazie w Miszewku, stacjach paliw - udział dyrektora
WOŚ w pracach komisji powołanej przy Ministerstwie Przekształceń
Własnościowych do prywatyzacji sektora naftowego - standardy
rekultywacji terenów zdegradowanych),
67
33 dokumentacji leśnych, przyrodniczych (operaty urządzeniowe lasów,
plany ochrony parków krajobrazowych).
Dla poprawy stanu środowiska ważne były działania inwestycyjne.
W/g danych uzyskanych od inwestorów na realizację zadań ochrony środowiska w 1994r. wydatkowano: 851 mld złotych tj. 2 razy więcej niż w 1993r.,
w tym 140,5 mld zł z WFOŚiGW (tj. 16% środków). Na zadania - ochronę
wód - 278 mld zł, gospodarkę wodną - 160 mld zł, ochronę powietrza 348,6 mld zł, ochronę powierzchni ziemi - 63,5 mld zł.
Ważniejsze efekty ekologiczne w:
−− ochronie wód, to 22. oczyszczalnie ścieków, uzyskania w 15. przypadkach
efektów ekologicznych o łącznej przepustowości 22 088 m3/d ścieków
oczyszczanych biologicznie, (oddane oczyszczalnie do eksploatacji: Kutno, Słupno, w cukrowniach: Mała Wieś, Nowe Ostrowy, w MOG UW
w Murzynowie).
−− gospodarce wodnej (bez wodociągów): 15 budowli piętrzących, 5,44 km
uregulowanych rzek, 5,75 km zmodernizowanych wałów, 1 przepust wałowy, 1 pompownia (Dobrzyków - dla jezior Ciechomickiego i Górskiego).
−− ochronie powodziowej: kanał Troszyński, ława przywałowa Piotrkówek
- Arciechów, modernizacja kanałów w dolinach: Rakowo - Drwały i Nizinie Dobrzykowsko - Iłowskiej.
−− ochronie powietrza, to: odsiarczanie spalin w POLFIE SA Kutno i Ciepłowni Rejonowej w Kutnie, 32 kotłownie ekologiczne (olejowe i gazowe),
23 km gazociągu wysokiego ciśnienia, katalizatory w samochodach Urzędu Wojewódzkiego, 2 stacje monitoringu powietrza, hermetyzacja procesów w Petrochemii (w tym hermetyzacja oczyszczalni ścieków), hermetyzacja 2 stacji paliw w Płocku, niskoparametrowe grzejniki w ZOZ - Kruk
(współpraca z pompami ciepła). W trakcie realizacji była: ciepłownia
Sierpc - odsiarczanie, HOWK, DRWII w Petrochemii, modernizacja stacji
paliw przy ulicy Jachowicza w Płocku, ciepłownia fluidalnego spalania
w Gostyninie, kolejne kotłownie opalane olejem opałowym niskosiarkowym;
−− ochronie powierzchni ziemi: 3 składowiska odpadów komunalnych (Cierszewo gm. Drobin, Borek gm. Łęczyca, Kobierniki k/Płocka), system utylizacji odpadów w Żychlinie, piece do spalania odpadów w „Petrochemii” i „Rolmaszu” w Kutnie, rekultywacja starych wysypisk (Niszczyce,
Bonisław), koncepcja dla utylizacji odpadów w Związku Gmin Regionu
Kutnowskiego, zanieczyszczenia ropopochodnymi na terenie Petrochemii
Płock i stacji paliw.
−− ograniczeniu uciąźliwości hałasu: likwidacja hałasu przenikającego
do pomieszczeń biurowych (UW w Płocku) oraz oszczędność energii cieplnej, zmniejszenie hałasu w stacji pomp w Górach i Cukrowni Dobrzelin;
68
−− zrealizowano także inne inwestycje: niekonwencjonalne źródła energii
(2 elektrownie wodne: w Soczewce i na ściekach w Petrochemii), gospodarcze wykorzystanie ścieków z Petrochemii, 3 deszczownie dla szkółek
leśnych (Nadleśnictwa Łąck, Płock, Gostynin), aparatura pomiarowo badawcza dla WIOŚ w Płocku i Centrum Ekologiczno - Toksykologicznego w Płocku, ochrona Skarpy Płockiej.
Ważnym aspektem działań dla województwa płockiego była współpraca województw sąsiednich w zakresie ograniczenia ilości emitowanych
zanieczyszczeń pyłowo - gazowych, ścieków, gospodarowania w systemach
ochrony przyrody i krajobrazu.
W kwietniu 1996r. dokonano oceny realizacji inwestycji ochrony środowiska w 1995r., z której wynikały znaczące efekty.
Z zakresu ochrony wód zrealizowano 12 zadań, uzyskując efekty ekologiczne w postaci oczyszczonych ścieków, sieci kanalizacyjnych. W 1995r. trwała
także budowa nowych oczyszczalni, rozbudowa istniejących oczyszczalni
i sieci kanalizacyjnych. Z ochrony powietrza zrealizowano 14. zadań (kotłowni gazowych i olejowych, gazociąg wysokiego ciśnienia do Gustorzyna).
W trakcie realizacji była kotłownia fluidalnego spalania w Gostyninie, modernizacja wielu kotłowni z węglowych na olejowe, budowa gazociągu
Bronowo - Zalesie - Sierpc. Z zakresu ochrony powierzchni ziemi zbudowano drugą nieckę składowiska odpadów w Kobiernikach, składowisko
w Rachocinie, dokonano odgazowania składowisk: w Niszczycach, Maszewie, Bonisławiu, rekultywacji składowisk, wprowadzono systemy segragacji odpadów w ZGRK, Witonii, Małej Wsi.
W ochronę przyrody: zalesiono 200 ha gruntów porolnych, w tym 110 ha
rolników indywidualnych, lasy gostynińskie i łąckie - objęto specjalną
ochroną, tworząc Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Gostynińsko - Włocławskie”, utworzono 6 nowych rezerwatów przyrody.
Na zadania ochrony środowiska wydano 232 337,8 tys. zł.
Dużo zadań realizowanych było poza programem, zwłaszcza w Petrochemii Płock, gdzie skorygowano program inwestycyjny w zakładzie, biorąc
pod uwagę nowe regulacje prawne, inne uwarunkowania społeczno - gospodarcze (realizacja tych zadań, które dadzą wymierne efekty ekologiczne
i ekonomiczne).
Realizowane były zadania komunalne. Nie realizowano zadań tam, gdzie
występowały konflikty społeczne dotyczące lokalizacji oczyszczalni (gminy
Sanniki, Bodzanów) lub też gminy zmieniły priorytety np: na zaopatrzenie
w wodę (Nowy Duninów, Radzanowo).
Zakłady w stanie upadłości, likwidacji (trudna sytuacja ekonomiczna) - nie
realizowały zadań (PBRol Gostynin, EMIT Żychlin, ELGO Gostynin, FMZ
Płock).
69
Niektóre zakłady miały bardzo duże zaległości w realizacji inwestycji ochrony środowiska, brak było środków na ich realizację (np: cukrownie realizowały inwestycje ochrony wód, a na zadania z zakresu ochrony powietrza
brakowało środków finansowych).
70
Program ochrony środowiska w województwie płockim na lata 1996 - 2001
Opracowanie Programu poprzedziło przygotowanie Strategii gospodarowania zasobami środowiska w województwie płockim (1994) oraz ocena
realizacji Programu ochrony środowiska w latach 1991 - 1995 i wyznaczenie
priorytetów w realizacji zadań ochrony środowiska w województwie płockim do 2000r. (kwiecień 1996). Dzięki realizacji wielu zadań inwestycyjnych
i pozainwestycyjnych, nastąpiła poprawa stanu środowiska. Największe
osiągnięcia widoczne były w Petrochemii Płock SA. Włożono wiele wysiłku,
aby zmniejszyć uciążliwość zakładów umieszczonych na liście wojewódzkiej. W miastach Gąbin, Kutno, Wyszogród, Krośniewice wybudowano
oczyszczalnie ścieków, w Płocku - rozbudowano istniejącą oczyszczalnię.
Rozbudowane zostały kanalizacje ścieków sanitarnych i opadowych. Trwała budowa oczyszczalni dla Łęczycy, rozbudowa oczyszczalni w Sierpcu.
Duży postęp dokonał się w oczyszczaniu ścieków na terenach wiejskich
(wybudowano oczyszczalnie i kanalizacje w Strzelcach, Łącku, Słupnie, Witonii, Bielsku, Gozdowie, Górach, Brzozowie, Szczutowie, Słubicach, Proboszczewicach, domach pomocy społecznej, domach dziecka).
Do końca 1995r. wybudowano 39 biologicznych oczyszczalni ścieków o przepustowości łącznej 36,3 tys. m3/dobę. Wiele zadań ochrony wód zrealizowano w zakładach.
W zakresie ochrony powietrza zrealizowano, oprócz Petrochemii Płock SA,
wiele zadań w innych zakładach, gospodarce komunalnej, gminach, domach pomocy społecznej, szpitalach, realizowano gazociągi: wysokiego,
średniego i niskiego ciśnienia. Zmniejszono uciążliwości akustyczne - hałas
przemysłowy. Wybudowano nowe składowisko odpadów komunalnych,
składowiska odpadów przemysłowych w zakładach, piece do termicznego
unieszkodliwiania odpadów.
Nastąpiła zmian organizacji służb ochrony środowiska.
W 1996r. opracowano Program ochrony środowiska w województwie płockim dla horyzontu czasowego do 2001r.
Powstał on jako realizacja m. in.:
−− ustaleń Agendy 21 przyjętej na Szczycie Ziemi w Rio w czerwcu 1992r.,
−− Polityki ekologicznej państwa przyjętej w maju 1991r. przez Sejm RP,
−− ustaleń Kolegium Wojewody z 7 maja 1996r.
Program był odpowiedzią na Uchwałę Zgromadzenia Ogólnego Krajowego
Sejmiku Samorządu Terytorialnego z dnia 11 czerwca 1996r. w sprawie opracowania przez gminy Założeń polityki ekologicznej. Program... uwzględ-
niał materiały z 32 miast i gmin woj. płockiego Agenda 21, dane z WlOŚ,
WFOŚiGW w Płocku, Wydziałów Urzędu Wojewódzkiego, KW PSP i KW
Policji, Kuratorium Oświaty, urzędów rejonowych, zakładów prowadzących działalność gospodarczą oraz ustalenia: Studium zagospodarowania przestrzennego woj. płockiego i Programu rozwoju gospodarczego
woj. płockiego. Celem strategicznym „Programu” był rozwój zrównoważony. Podstawowe cele Programu ... to:
−− umocnienie i przyspieszenie zaistniałej już tendencji do zmniejszenia ilości
pyłów i szkodliwych gazów odprowadzanych do atmosfery oraz zanieczyszczeń odprowadzanych ze ściekami do wód powierzchniowych,
−− zmniejszanie deficytu czystej wody,
−− ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów,
−− przyspieszenie działań na rzecz unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych,
−− zintensyfikowanie ochrony zasobów surowcowych,
−− zahamowanie wzrostu negatywnego oddziaływania na środowisko
transportu, linii energetycznych, środków łączności,
−− zmniejszenie zagrożenia ludności i środowiska z tytułu awarii przemysłowych i transportu,
−− zwiększenie lesistości, poprawa stanu zdrowotnego lasów, rozszerzenie
zadrzewień,
−− zwiększenie powierzchni chronionych o obszary o wysokich walorach
przyrodniczych.
Dla osiągnięcia w/w celów określono działania w sferze inwestycyjnej, działania pozainwestycyjne oraz środki finansowe. Oto przyjęte kierunki działań
w sferze inwestycyjnej i pozainwestycyjnej.
−− Dalsze ograniczanie oddziaływania szczególnie uciążliwych dla środowiska zakładów tj. Petrochemii Płock SA i zakładów znajdujących się na
„wojewódzkiej liście zakładów uciążliwych dla środowiska”.
−− W dziedzinie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem ze źródeł stacjonarnych:
33 poprawa jakości stosowanych paliw poprzez odsiarczanie produkowanych paliw,
33 stosowanie pierwotnych metod redukcji emisji tlenków azotu /palników niskoemisyjnych, fluidalne technologie spalania),
33 modernizacja lub zabudowa urządzeń odpylających i odsiarczających,
33 zastępowanie węgla innymi nośnikami energii w celu ograniczenia
emisji zanieczyszczeń pyłowo - gazowych ( olej opałowy, gaz),
33 racjonalizacja systemów ciepłowniczych w miastach, wykorzystanie
do ogrzewania biogazu z wysypisk i oczyszczalni ścieków, zastosowanie pomp cieplnych,
71
33 wprowadzenie energooszczędnych technologii przemysłowych,
termorenowacja obiektów,
33 ograniczanie emisji odorów z zakładów utylizacji odpadów a także
przetwórstwa rolno - spożywczego.
−− W dziedzinie ochrony powietrza i ochrony przed hałasem z transportu:
33 doskonalenie systemu komunikacji poprzez budowę obwodnic miast,
infrastruktury dla ruchu drogowego,
33 zapewnienie dostępności paliw o standardach Unii Europejskiej,
w tym o obniżonej zawartości ołowiu w benzynach, benzyny bezołowiowej i oleju napędowego niskosiarkowego,
33 wprowadzenie zgodnego z wymogami Wspólnoty Europejskiej systemu kontroli emisji spalin i hałasu ze środków transportu, wyposażenie
stacji kontroli pojazdów w analizatory spalin, dymomierze i mierniki
hałasu,
33 wprowadzanie do ruchu pojazdów bezpiecznych ekologicznie (z nowoczesnymi układami zasilania silników, wyposażonych w katalizatory,
z wyeliminowaniem azbestu z okładzin ciernych, przystosowaniem
części taboru komunikacyjnego do zasilania gazem).
−− W zakresie ochrony wód i gospodarki wodnej:
33 budowa zbiorników retencyjnych,
33 zapewnienie bezpieczeństwa powodziowego na Ziemi Płockiej,
33 modernizacja, rozbudowa i budowa stacji uzdatniania wody,
33 przedsięwzięcia ograniczające zużycie wody i powstawanie ścieków,
w tym zamknięte obiegi wodne,
33 budowa w zlewniach rzek: Bzury, Skrwy Lewej i Prawej, Słupianki
a także w zlewniach jezior, w celu ich ochrony, wysokoefektywnych
oczyszczalni ścieków, zapewniających wysoki stopień redukcji zanieczyszczeń, wyposażonych w energooszczędne urządzenia,
33 budowa i rozbudowa oczyszczalni ścieków w miastach w celu zwiększenia ich przepustowości jak też podniesienia stopnia oczyszczania
ścieków, w tym też usuwania związków biogennych,
33 poprawa warunków sanitarnych małych jednostek osadniczych poprzez budowę wiejskich systemów kanalizacji i oczyszczalni ścieków,
a w rozproszonej zabudowie - przyzagrodowych oczyszczalni ścieków.
−− W dziedzinie ochrony powierzchni ziemi:
33 budowa zakładów do przetwarzania, gospodarczego wykorzystania
i unieszkodliwiania odpadów,
33 odzysk surowców wtórnych,
33 rekultywacja wyeksploatowanych wysypisk i wyrobisk,
33 zalesianie i zadrzewianie gruntów zanieczyszczonych,
33 wdrażanie nowych mechanizmów ekonomicznych stymulujących
72
proekologiczne zachowania producentów i konsumentów (np. w zakresie postępowania z opakowaniami),
33 wdrożenie nowych uregulowań prawnych dotyczących zasad racjonalnego zużycia surowców w gospodarce,
33 odchodzenie od strategii usuwania skutków produkcji na rzecz strategii
czystszej produkcji zmierzającej do ograniczania powstawania odpadów, zapobiegania marnotrawstwu materiałów, surowców naturalnych, energii,
−− W zakresie ochrony przyrody i ochrony lasów:
33 utworzenie nowych obiektów przyrodniczo - cennych,
33 realizacja krajowego programu zwiększania lesistości poprzez zalesianie i zadrzewianie terenów nie wykorzystywanych przez rolnictwo,
zintensyfikowanie działań na rzecz ochrony lasów.
−− W zakresie ochrony przed uciążliwościami oddziaływań fizycznych:
33 likwidacja ekstremalnych źródeł hałasu przenikającego do środowiska,
33 budowa osłon akustycznych.
−− Inne działania pozainwestycyjne:
33 edukacja ekologiczna społeczeństwa w celu podniesienia świadomości
ekologicznej,
33 wzmocnienie systemu monitoringu środowiska, systemu kontroli
i egzekwowania przestrzegania prawa,
33 likwidacji i zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska,
33 opracowania studialno - projektowe dotyczące rozwiązania globalnych problemów ochrony środowiska w skali województwa (np. postępowanie z odpadami niebezpiecznymi, przemysłowymi i medycznymi, azbestem, wrakami samochodowymi, zużytymi olejami, ooś
dla Zbiornika Włocławskiego, opracowanie warunków korzystania
z wód dorzecza Bzury, Skrwy Prawej i Lewej, banki danych emisji
i zanieczyszczeń hałasem).
Ustalając priorytety realizacji zadań, uwzględnialiśmy zasadę regionalizacji
zadań ochrony środowiska, w tym związki ponadgminne w województwie
(działania związków gmin w celu unieszkodliwiania odpadów), a także
realizacje porozumień międzywojewódzkich, regionalnych (np. Porozumienie Wojewodów Makroregionu Środkowego w sprawie ochrony wód
i gospodarki wodnej w zlewni Bzury, działań na rzecz zwiększania lesistości i realizacji zadrzewień w Makroregionie Środkowym, unieszkodliwianie
odpadów, współpraca z województwami sąsiednimi dotycząca obszarów
przyrodniczo - cennych np. GWPK, projekt utworzenia Narwiańsko - Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego).
Wśród projektów inwestycyjnych były nie tylko czysto chroniące środowisko (np. oczyszczalnie ścieków, urządzenia ochrony powietrza, unieszkodliwiania odpadów), ale też przedsięwzięcia technologiczne, uwzględniające
73
tzw. „czystszą produkcję” których realizacja znacznie poprawiła stan środowiska nie tylko w woj. płockim, ale także w skali kraju.
Zakładano, że realizując przedstawiony „Program” osiągniemy w końcu 2001 oku następujące efekty: obniżona zostanie emisja gazów o około
38 tys. ton/rok, hałas przemysłowy osiągnie wielkości normatywne, znacznie obniżony zostanie hałas komunikacyjny, do III klasy czystości doprowadzonych zostanie około 115 km rzek, poprawi się jakość wód w jeziorach,
o 30% zmniejszy się ilość składowanych odpadów, zalesionych zostanie
ponad 1300 ha gruntów porolnych, zasadzonych będzie ponad 500 tysięcy
drzew i krzewów, ludność będzie miała zabezpieczoną lepszej jakości wodę,
ochroną objęte zostaną nowe obiekty przyrodnicze, wzrośnie świadomość
ekologiczna społeczeństwa, zniknie Płocki Obszar Ekologicznego Zagrożenia.
Nie zakładano, że w 1998r. zniknie z map województwo płockie.
Realizację programu systematycznie monitorowano.
W roku 1996 zrealizowano:
−− zadania dotyczące przeciwdziałania degradacji środowiska dla zakładów
istniejących i instalacji nowoprojektowych, a także prowadzono działalność edukacyjną (programy RCEE i WOŚiGW w Płocku - Czysta Wisła
i rzeki Przymorza, Krąg, Czystsza produkcja, warsztaty terenowe dla gmin
w Niemczech, Austrii i Słowacji - nt. prawidłowej gospodarki odpadami,
konkursy „Na najlepszą gminę w zalesianiu i zadrzewianiu”, „Unieszkodliwianie odpadów komunalnych”, konferencja nt. „Racjonalne użytkowanie energii i środowiska”, konkurs na ten sam temat).
−− zadania na rzecz ochrony przyrody (plany ochrony dla GWPK i BPK, plany
rezerwatów, Wojewódzki program zwiększania lesistości do 2020r. Zakup
gruntów i przekazania do zalesień nadleśnictwom, zalesienia, przygotowanie programu rozwoju małej retencji w woj. płockim).
−− zadania inwestycyjne: 13 stacji uzdatniania wody, jaz na Bzurze, zbiorniki
retencyjne, obiegi zamknięte wód, ścieków oczyszczonych, 6 oczyszczalni ścieków, rozbudowa 2 oczyszczalni, kanalizacje sanitarne w 5 miejscowościach, systemy oczyszczania ścieków w zakładach, inwestycje
realizowane w poprzednim okresie (kotłownia w Gostyninie, gazociąg
Bronowo - Sierpc w Sierpcu), nowe kotłownie lub modernizacja kotłowni
z węglowych na olejowe, modernizacja sieci cieplnych, instalacje ochrony powietrza w zakładach: w Petrochemii, Zakładach Mięsnych Płock SA,
Cukrowniach, ELGO Gostynin, Browarze Sierpc, Szpitalach w Płocku i Gostyninie, segregatornie odpadów w Żychlinie, składowiska: w Rachocinie
i Kobiernikach, stacja odwadniania osadów w SUW Płock, ograniczenie
uciążliwości akustycznych w Levis, Cukrowni Borowiczki.
W listopadzie 1997r. Wojewoda Płocki dokonał oceny realizacji polityki ekologicznej realizowanej w woj. płockim wskazując, że jest ona zgodna
74
z Polityką ekologiczną państwa. W maju 1998r. dokonano oceny realizacji
Programu ochrony środowiska na lata 1996 - 2001 w woj. płockim ze szczególnym uwzględnieniem roku 1997 przedstawiając materiały Kolegium Wojewody oraz Komisji Ochrony Środowiska Sejmiku Samorządowego Województwa Płockiego.
Wykładowcy i organizatorzy sesji naukowej w TNP w Płocku
Władze woj. płockiego realizowały zasady zrównoważonego rozwoju
m.in. poprzez:
−− system ocen oddziaływania na środowisko dla projektowych przedsięwzięć i przeglądy ekologiczne dla istniejących zakładów, w tym głównie
Petrochemii Płock i zakładów na wojewódzkiej liście uciążliwych dla środowiska,
−− aktywności edukacyjnej WOŚ i RCEE, w tym m.in. szkolenia, konferencje
dla gmin, konkursy na zagospodarowanie odpadów, oszczędności energii,
−− rozpowszechnienie idei zadrzewiania i zalesiania terenów,
−− ograniczenie uciążliwości akustycznych,
−− egzekucji podstawowych zasad ochrony
środowiska, w tym: zanieczyszczający płaci.
Należy
podkreślić,
iż
wszystkie
programy ochrony środowiska w woj. płockim powstały we współpracy
z gminami, Ośrodkiem
Badań i Kontroli Środowiska w Płocku (OBiKS),
Jedna z wielu sesji naukowych zorganizowana przez WOŚ UW
w Płocku i RCEE z udziałem prof. S. Kozłowskiego
75
WIOŚ w Płocku, a przygotowane były przez pracowników Wydziału pod
kierownictwem dyrektora. Głównym autorem ich była Alina Węgrzyn. Podobnie powstawały raporty z ich realizacji.
Programy ochrony środowiska przyjmowały też rady gmin. W marcu 1995r. RCEE w Płocku i WOŚUW w Płocku zorganizowały warsztaty dla gmin nt. przygotowania i realizacji gminnych agend XXI - zgodnie
z ustaleniami konferencji w Rio de Janeiro. Wydział Ochrony Środowiska
UW w Płocku pomagał przygotować programy. Szczególne znaczenie miały
programy ochrony środowiska przyjmowane do realizacji przez Radę Miasta
Płocka. Bardzo ciekawe programy przygotowały gminy należące do Stowarzyszenia Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego (SGTPG).
Po reformie administracyjnej państwa gminy były nadal zobowiązane do opracowania i realizacji programów zrównoważonego rozwoju
i ochrony środowiska. Takie same zadania stanęły przed: samorządami powiatów i województw.
Samorząd województwa
mazowieckiego opracował i uchwalił programy
ochrony środowiska woj.
mazowieckiego i plan
gospodarki
odpadami
współpracując z gminami,
powiatami, administracją rządową, poddając je
Uczestnicy Sesji Rady Powiatu Płockiego przyjmującej
konsultacjom
społeczStrategię rozwoju powiatu płockiego
nych. Pisaliśmy o nich
wcześniej. Zarząd Powiatu Płockiego również opracował programy ochrony
środowiska i plan gospodarki odpadami, o czym pisaliśmy już. Były to jedne
z pierwszych programów w Polsce. Dużą pomoc w ich opracowaniu okazał
dr Witold Lenart z Uniwersytetu Warszawskiego, Bożena Wójcik z Instytutu
na Rzecz Ekorozwoju w Warszawie oraz prof. Stefan Kozłowski.
Dokonywano oceny realizacji programów.
Realizując pierwszy program powiatu płockiego uzyskano znaczące efekty
ekologiczne w zakresie:
−− zwiększania zwodociągowania z 57,5% w 1998r. do 84,6% w 2002r.
−− zwiększenia przepustowości oczyszczalni ścieków o 790m3/dobę i wzrostu długości kanalizacji o 57,771 km, wzrostu stopnia skanalizowania
z 7,8% w 1998r. do 14,11% w 2002r.,
−− zalesienia 283 ha gruntów, odnowień na powierzchni 360 ha.
−− obniżenia emisji zanieczyszczeń pyłowo - gazowych ze źródeł technologicznych i energetycznych,
76
−− zwiększenia ilości segregowanych odpadów, ich odzysku, poprawie
czystości w powiecie,
−− zmniejszenia uciążliwości akustycznych od źródeł przemysłowych,
−− zwiększenia powierzchni cennych przyrodniczo objętych ochroną prawną,
−− wzrostu świadomości ekologicznej społeczeństwa,
−− zatrudnienia bezrobotnych w oddawanych do eksploatacji urządzeniach
ochrony środowiska i instalacjach,
−− uruchomienia nowych działalności zgodnie z wymogami ekologicznymi,
−− wzrostu dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku.
Nie rozwiązywało to jednak wszystkich problemów ekorozwojowych
Powiatu Płockiego. Wnioski z realizacji pierwszego programu posłużyły
do opracowania Programu ochrony środowiska wraz z planem gospodarki
odpadami w pow. płockim do 2010r.
Projekt Programu konsultowany był z gminami, organizacjami społecznymi,
biznesem, administracją rządową, a w listopadzie w 2003r. przedstawiony
na ogólnopolskiej konferencji organizowanej wspólnie z Uniwersytetem
Warszawskim, na potrzeby której opracowano poradnik pt. Jak opracować
gminny i powiatowy program ochrony środowiska. Program Rada Powiatu
przyjęła w grudniu 2003r. Opracowano harmonogram wdrażania Programu. Dużą pomoc w opracowaniu Programu wykazali: prof. Stefan Kozłowski, dr Witold Lenart, prof. A. Bukowski. Opracowano 3 raporty z realizacji
Programu i przedstawiono je Radzie Powiatu. Efekty realizacji programu, to:
−− zwiększenie stopnia zwodociągowania gmin z 84,6% w 2002r. - do 95,73%
w 2008r. (niektóre gminy są zwodociągowane w 100%),
−− zwiększenie stopnia skanalizowania gmin z 14,11% w 2002r. do 22,87%
w 2008r. nadal budowane były lub rozbudowywane sieci kanalizacyjne
oraz oczyszczalnie ścieków,
−− osiągnięcie lepszej jakości powietrza, ograniczenie uciążliwości hałasu,
poprzez realizowanie wielu inwestycji w zakresie ochrony powietrza,
przebudowy dróg,
−− lepszy stan lasów prywatnych,
−− zwiększenie obszarów cennych przyrodniczo poprzez objęcie ochroną
obszarów Natura 2000,
−− coraz lepszy stan gospodarki odpadami, w tym komunalnymi.
W kwietniu 2008r. Rada Powiatu w Płocku uchwaliła Plan gospodarki odpadami dla powiatu płockiego na lata 2008 - 2012 z uwzględnieniem lat
2013 - 2016 - aktualizacja, w którym określono m. innymi cele, zadania
w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, odpadami niebezpiecznymi, budowlanymi, komunalnymi osadami ściekowymi, opakowaniowymi
oraz ustalono system gospodarki odpadami w powiecie.
77
Rada Powiatu w Płocku we wrześniu 2010r. uchwaliła „Program
ochrony środowiska w powiecie płockim na lata 2011 - 2015 z perspektywą
do roku 2018”, którego nadrzędnym celem jest poprawa stanu środowiska
przyrodniczego i ochrona jego zasobów.
Program określa cele główne:
−− ograniczenie emisji substancji i energii,
−− ochrona zasobów naturalnych,
−− rozwój energetyki odnawialnej,
−− podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa,
a także cele szczegółowe, działania dla każdego z tych celów i ich realizatorów.
Samorząd Województwa Mazowieckiego aktualnie pracuje nad Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030r., trwają konsultacje
społeczne w/w dokumentu.
Od 1 stycznia 2012r. zgodnie z ustawą z dnia 1 lipca 2011r. o zmianie ustawy
o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw
obowiązkowo muszą być opracowywane i przyjmowane do realizacji Krajowy Plan Gospodarki Odpadami i Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami. Zarząd Województwa Mazowieckiego po konsultacjach i opiniowaniu
Projektu Wojewódzkiego planu gospodarki odpadami dla Mazowsza na
lata 2012 - 2017 z uwzględnieniem lat 2018 - 2023 oraz załącznika do niego Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Województwa Mazowieckiego przyjął ten ważny dokument w październiku 2012r.
Oprócz wspomnianego wyżej Wojewódzkiego Planu gospodarki odpadami dla Mazowsza, Sejmik Województwa Mazowieckiego w 2012r. uchwalił Program ochrony środowiska Województwa Mazowieckiego na lata
2011 - 2014 z uwzględnieniem perspektywy do 2018r. O innych programach
dotyczących odnawialnych źródeł energii, zwiększenia lesistości w woj. mazowieckim, małej retencji pisano wcześniej.
Wszystkie gminy powiatu płockiego miały opracowane i realizowane plany
gospodarki odpadami dla gmin, opracowane w ramach działania Związku
Gmin Regionu Płockiego. Przed gminami - ważne planowanie kompleksowe gospodarki odpadami komunalnymi.
Z powyższego wynika, iż na Mazowszu Płockim odbywa się zgodnie z prawem planowanie ochrony środowiska, monitoring tych zadań.
78
Część III
Ochrona lasów
Dawne województwo płockie znajdowało się na końcu listy ułożonej według malejącej lesistości. Dlatego las szanowali tu nie tylko leśnicy,
ale wszyscy przywiązani do tej Ziemi. Oczywiście i tu objawiała się świadomościowa dychotomia hodowcy i drwala, ale aż nadto mamy przykładów,
że płockie lasy miały lepsze warunki do spełniania swych pozagospodarczych celów. Dlatego głos administracji leśnej w tej publikacji jest ważny.
Wypada może dodać, że lista ekologicznie myślących leśników związanych
z Mazowszem Płockim jest dłuższa. Niektórych już tylko wspominamy.
Miłe jest to, że w przypadku gospodarki leśnej dowody jej zgodności z zasadami zrównoważonego rozwoju nie muszą być wspierane epistolarnie.
Wystarczy przejść się po lasach. Na przykład po tych włączonych do Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasów Gostynińskich.
Nie dokonywaliśmy nigdzie merytorycznych korekt nadesłanych tekstów.
Dlatego Czytelnicy znajdą poniżej także kąśliwe uwagi o zmianach w organizacji gospodarki leśnej. Jeśli jednak jesteśmy za utrzymaniem państwowego władania lasami, a z ekologicznych powodów jest to zasadne, powinniśmy zajmować się wszystkimi aspektami zorganizowanego leśnictwa.
Jadwiga Zonenberg W lasach prywatnych
Na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia zasoby
leśne w ówczesnym województwie płockim zajmowały powierzchnię ok.
61,1 tys. ha, co stanowiło około 11,9% ogólnej powierzchni województwa.
W strukturze własnościowej dominowały (i nadal dominują) lasy stanowiące własność Skarbu Państwa. Udział lasów niepaństwowych sięgał 27%
(16 300 ha). Lasy te cechują się znacznym rozdrobnieniem i rozproszeniem
(na 1 właściciela przypada średnio 1 ha lasu). Rosną z reguły na siedliskach
najuboższych, odznaczają się niższą jakością drzewostanów. Gatunkami lasotwórczymi są: sosna pospolita, brzoza brodawkowata, dęby: szypułkowy
i bezszypułkowy oraz olcha czarna. Inne gatunki mają mniejsze znaczenie.
Z uwagi na warunki klimatyczne i glebowe, przeważającymi typami siedliskowymi są bór świeży
i bór mieszany świeży.
Lasy liściaste i mieszane
zajmują z reguły tereny
dolinne i grunty podmokłe.
Spotkanie Starosty Płockiego Michała Boszko z nadleśniczymi
S. Wojnowskim, A. Rosińskim, M. Włoczkowskim
79
W krajobrazie Mazowsza Płockiego przeważają grunty rolne, z których duża część to gleby o niskich klasach bonitacyjnych, predestynowane
do zalesienia. Stąd już u zarania województwa płockiego ówczesne władze
postawiły nie tylko na ochronę istniejących lasów, ale również na działania
motywujące rolników do zalesiania gruntów marginalnych. Dzięki determinacji służb ochrony środowiska byłego Wojewody Płockiego, leśników
Wydziału (Zenona Goca, Jana Szelugi, Ludwika Ryncarza), zaangażowaniu
kierowników urzędów rejonowych, a także pomocy finansowej WFOŚiGW
- przybyły na Ziemi Płockiej setki hektarów lasów. W latach 1991 - 1998 zalesiono ponad 500 ha gruntów prywatnych nieprzydatnych do produkcji
rolnej. Dużą pomoc okazali Nadleśniczowie Nadleśnictw: Gostynin, Łąck,
Kutno, Płock, którzy rozwinęli działalność szkółek leśnych, dostarczając właściwego materiału sadzeniowego.
Poważnym problemem tego okresu było samowolne przeznaczanie lasów na cele rekreacyjne. Dotyczyło to głównie terenów gminy Nowy Duninów. Dużym zagrożeniem dla gospodarki leśnej była gradacja szkodników
owadzich w lasach prywatnych, których rozprzestrzenianie się bywało groźne także dla położonych w sąsiedztwie lasów państwowych.
Zmiana podziału administracyjnego kraju spowodowała zmianę
wskaźników charakteryzujących lesistość Ziemi Płockiej. Nowo powstały
powiat płocki odziedziczył 6 985 ha lasów prywatnych, co stanowiło 16,9%
ogólnej powierzchni powiatu (przy średniej wojewódzkiej - ok. 22% i średniej krajowej - 28,2%). Niska lesistość powiatu sprawiła, że ochrona istniejących lasów i zwiększenie lesistości stały się aktualnymi celami w polityce
ekologicznej nowo powstałego samorządu. Znalazło to odzwierciedlenie
w pierwszym Programie zrównoważonego rozwoju oraz ochrony środowiska w powiecie płockim 1999 - 2002. Zadania te nabrały jeszcze większego
znaczenia w kolejnych latach funkcjonowania powiatu.
W Programie ochrony środowiska wraz z planem gospodarski odpadami w powiecie płockim do 2010r. założono, że w najbliższych siedmiu latach zalesionych zostanie w powiecie łącznie 4.482 ha gruntów porolnych.
Początkowo realizacji tego celu sprzyjały instrumenty prawno - finansowe,
jednakże w połowie pierwszej dekady nastąpił widoczny impas w powiększaniu zasobów leśnych. O ile w latach 1999 - 2003 zalesiono 274 ha gruntów, to w następnym okresie 2004 - 2010 przybyło tylko 117 ha lasów. Spowolnienie nastąpiło z powodu kurczących się źródeł finansowania nowych
upraw leśnych. Na początku działania powiatu na zalesianie dostępne były
środki budżetu państwa, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Funduszu Leśnego pozostającego
w dyspozycji Nadleśnictw. Szczególnie korzystnymi były lata 2002 - 2003,
kiedy nowa ustawa o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia stworzy80
ła dogodne warunki finansowe motywujące rolników do zalesiania gruntów nieprzydatnych rolniczo. Zainteresowanie wykazało wówczas ponad
303 rolników chcących zalesić ponad 1.170 ha gruntów w zamian za comiesięczne ekwiwalenty pieniężne za prowadzenie upraw leśnych, wypłacane
z budżetu państwa przez okres 20 lat. Niestety krótki, bo zaledwie 2-letni,
okres tej regulacji prawnej oraz limitowanie zalesień uniemożliwiły realizację wszystkich zgłoszonych wniosków. Z jej dobrodziejstwa skorzystało
jedynie 36 rolników, którzy założyli uprawy leśne na powierzchni ok. 111 ha.
Panujący od 2004r. kryzys w powiększaniu zasobów leśnych w powiecie
płockim nie złagodziły nawet nowe, i jedynie dostępne, środki finansowe
na zalesienia proponowane przez Unię Europejską w ramach wspierania
Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Oferta ta cieszy się niewielkim zainteresowaniem rolników, co tłumaczy się większą atrakcyjnością dopłat bezpośrednich do gruntów nieprzydatnych rolniczo. Szansą na powiększenie
areału leśnego jest przeklasyfikowanie samosiewów rosnących na gruntach
rolnych na grunty leśne. Szeroka akcja służby leśnej Starosty Płockiego promująca takie działania wzbudziła zainteresowanie części rolników dokonaniem zmian w ewidencji gruntów.
Obecnie lesistość powiatu wynosi 17,4%. Najbardziej zalesioną jest gmina Nowy Duninów (71,4%), a zaraz po niej gmina Łąck (48,3%). Obie gminy
mają charakter turystyczno - rekreacyjny. Pozostałe gminy charakteryzują
się lesistością na poziomie od 2,4% (Radzanowo) do 20,7% (Gąbin). Są to
gminy o charakterze typowo rolniczym.
Aby zachować istniejący stan lasów w powiecie, działania administracji
leśnej Starosty Płockiego nakierowane były, i są, na racjonalizację nadzoru nad gospodarką leśną w lasach prywatnych, ochronę lasów oraz ograniczanie przeznaczania gruntów leśnych na cele nieleśne do przypadków
wyjątkowych. Instytucję nadzoru nad lasami niestanowiącymi własności
Skarbu Państwa określa ustawa z dnia 28 września 1991r. o lasach, która początkowo powierzyła go ówczesnym kierownikom urzędów rejonowych,
a z chwilą powstania samorządów powiatowych - starostom. W praktyce
nadzór nad lasami prywatnymi kierownicy urzędów rejonowych powierzyli, w formie porozumień, za odpłatnością, Nadleśniczym Nadleśnictw LP.
Umiejscowienie nadzoru nie uległo zmianie z chwilą powstania powiatów.
Starosta Płocki - Michał Boszko oraz dyrektorzy wydziałów w Starostwie
Powiatowym w Płocku, realizujący zadania z zakresu nadzoru nad gospodarką leśną w lasach prywatnych: początkowo Teresa Szpakowicz, a następnie Janina Kawałczewska, postanowili nadal powierzać nadzór służbom
leśnym Nadleśnictw. Tak było do końca 2003r. Z dniem 1 stycznia 2004r.
nastąpiła zmiana - Starosta Płocki postanowił przejąć nadzór od Nadleśniczych i po raz pierwszy wykonywać go przy pomocy własnej administracji
81
82
leśnej. Było to olbrzymie wyzwanie dla samorządu powiatowego zarówno pod względem organizacyjnym, finansowym i kadrowym, jak również
z racji ogromnego areału leśnego do nadzorowania, który wynosił wówczas
około 7 000 ha. W Wydziale Ochrony Środowiska Starostwa utworzona została profesjonalna „komórka leśna”, składająca się początkowo z jednego,
a od 2005r. z dwóch leśników: Jolanty Filipiak i Władysława Świeckiego.
W takiej obsadzie administracja leśna Starosty pracuje niezmiennie do dziś.
Do 2011r. pion leśny funkcjonował pod bezpośrednim nadzorem Jadwigi Zonenberg, Zastępcy Dyrektora Wydziału, obecnie kieruje nim Maja Syska Żelechowska, Dyrektor Wydziału.
Podstawą gospodarki leśnej w lasach niepaństwowych są uproszczone plany urządzenia lasu. Na starcie powiatu uproszczone plany posiadało
6 643 ha lasów prywatnych (ok. 80%), jednakże w kolejnych latach areał
ten sukcesywnie malał na skutek utraty ważności dotychczasowych planów. Zatem sprawą niezmiernie pilną było opracowanie brakującej dokumentacji urządzeniowej lasów. Z pomocą przyszedł Wojewódzki Fundusz
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, który sfinansował połowę kosztów realizacji zdania. W latach 2005 - 2009 przeznaczył na
ten cel łącznie: 126 068 zł. Dzięki determinacji wielu osób, wśród których
wymienić należy Dyrektorki: Janinę Kawałczewską i Jadwigę Zonenberg
ze Starostwa Powiatowego oraz dr Ludmiłę Będzikowską Dyrektor Biura Terenowego w Płocku Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej w Warszawie, zakończone zostały sukcesem, trwające
5 lat, prace urządzeniowe lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa. Okres ten wyróżniał się szczególnie efektywną współpracą Wydziału
Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego z gminami, które aktywnie
włączyły się w procedury planistyczne: wyłożyły w swoich siedzibach projekty planów urządzania lasów, powiadomiły pisemnie każdego właściciela
lasu o możliwości wniesienia uwag i zastrzeżeń oraz wsparły organizacyjnie
spotkania leśników Starostwa z właścicielami lasów. Były to prawdziwe
konsultacje społeczne. W efekcie każdy właściciel lasu otrzymał od Starosty
nieodpłatnie kartę zadań gospodarczych określającą wskazania gospodarcze do wykonania w ciągu 10 lat. Nowo opracowane plany mają wielokierunkowe zastosowanie. Dla właścicieli lasów są podstawą prowadzenia
gospodarki leśnej, dla leśników Starostwa stanowią znaczne ułatwienie
w sprawowaniu nadzoru nad gospodarką leśną, dla nadleśnictw są pomocne w zapewnieniu trwałości zasobów leśnych i udzielania właścicielom lasów fachowego doradztwa, dla wójtów i burmistrzów gmin są podstawą
wymiaru podatku leśnego oraz kształtowania ładu przestrzennego gmin.
Ustalenia planów dotyczące granic i powierzchni lasów uwzględnia się
w ewidencji gruntów i budynków prowadzonej przez Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej przy Starostwie Powiatowym w Płocku.
Monitorowanie stanu gospodarki leśnej w lasach prywatnych pozwala
na stwierdzenie, że w ostatnich latach odnotowano duży postęp w kulturze
prowadzenia gospodarki leśnej i upraw leśnych. Gospodarka drzewostanami w tych lasach prowadzona jest na coraz wyższym poziomie. Właściciele lasów, mimo często niewystarczającej wiedzy z zakresu hodowli lasów
i sztuki leśnej oraz niedostatku środków finansowych na wykonywanie
zabiegów pielęgnacyjnych, są coraz bardziej świadomi potrzeby dbałości
o swój drzewostan. Zadania określone w uproszczonych planach urządzenia lasów są w zasadzie wykonywane. Poprawiła się dyscyplina zgłaszania
drewna do ocechowania. Coraz mniej jest przypadków dewastacji drzewostanów. Stan sanitarny oraz zabezpieczenie przeciwpożarowe lasów stają się z każdym rokiem coraz lepsze. Jest to efekt wieloletniej współpracy
Starostwa, Komendy Miejskiej PSP i Nadleśnictw. Wprawdzie występują
jeszcze tendencje do przeznaczania gruntów leśnych na inne cele (głównie
budownictwa mieszkaniowego i letniskowego), to jednak organy właściwe
do orzekania w tych sprawach (Starosta Płocki, Marszałek Województwa
Mazowieckiego, Regionalny Dyrektor Lasów Państwowych w Łodzi, samorządy gminne) wykazują dużą rozwagę w wydawaniu tychże decyzji.
Problemem jest nadal zaśmiecanie lasów, zwłaszcza na terenach rekreacyjnych i przydrożnych. Przyczyny tkwią nie tylko w niedostatecznej
wciąż świadomości ekologicznej społeczeństwa, ale również w nadmiernej ekspansji rekreacyjnej
niektórych terenów oraz
niewystarczającej ilości
infrastruktury turystycznej i komunalnej. Nadzieję w rozwiązaniu problemu zaśmiecania lasów
niesie nowelizacja ustawy
o utrzymaniu czystości
i porządku w gminach,
obowiązująca od 1 styczSprzątanie lasów przez młodzież z Gimnazjum Nr 6 w Płocku
nia 2012r.
Jacek Liziniewicz Lasy Skarbu Państwa
Województwo płockie cechowała najmniejsza lesistość (11,9%) wśród
49-ciu województw. Lasami Skarbu Państwa zarządzały (i czynią to nadal)
na tym terenie cztery nadleśnictwa: PŁOCK, ŁĄCK, GOSTYNIN i KUTNO
(reaktywowane w 1992r.) Nadleśnictwa te wchodzą w skład Regionalnej
Dyrekcji Lasów Państwowych w Łodzi. Struktura organizacyjna Lasów
83
Państwowych ukształtowana po II Wojnie Światowej podlegała wielokrotnym „reformom” (łączenie małych nadleśnictw, tworzenie Rejonów Lasów
Państwowych, zmiana granic Okręgowych Zarządów Lasów Państwowych,
zmiany zasięgów terytorialnych nadleśnictw i leśnictw). Mijające 20 lat
to czas stabilizacji struktur administracji leśnej.
Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991r. ustaliła nowe priorytety
w działalności Lasów Państwowych. Pierwszoplanowymi stały się funkcje
środowiskotwórcze, a funkcja gospodarcza (surowcowa), dotychczas pierwszoplanowa, stała się równorzędną z innymi funkcjami pełnionymi przez
lasy.
Okres upływający od uchwalenia ustawy o lasach to dobry czas w dziejach polskiego leśnictwa. Nowe rozwiązania prawne oraz dobra koniunktura na rynku drzewnym sprawiły, że nadleśnictwa jako podstawowe komórki organizacyjne Lasów Państwowych, umocniły swoją bazę organizacyjną
i materialną. Mijający czas został wykorzystany na poprawę infrastruktury
leśnej:
−− zmodernizowano i doposażono szkółki leśne (deszczownie, kompostownie, specjalistyczny sprzęt),
−− wybudowano wiele kilometrów nowych dróg leśnych,
−− zakupiono niezbędne specjalistyczne maszyny leśne (ciągniki, forwardery, pługi, rozdrabniacze),
−− udoskonalono system zabezpieczenia przeciwpożarowego (łączność,
dostrzegalnie, zbiorniki wody, lekkie samochody gaśnicze),
−− rozwinięto system informatyczny Lasów Państwowych,
−− zmodernizowano siedziby nadleśnictw,
−− wyremontowano osady leśnictw.
„Płockimi” nadleśnictwami w omawianym okresie kierowali nadleśniczowie:
−− Nadleśnictwo Płock - Michał Szpakowicz, Jacek Liziniewicz, Roman Malinowski, Zbigniew Suchodolski.
−− Nadleśnictwo Łąck - Waldemar Sieradzki, Andrzej Rosiński, Ryszard
Bijak.
−− Nadleśnictwo Gostynin - Stanisław Wojnowski, Jacek Liziniewicz.
−− Nadleśnictwo Kutno (od 1992r.) - Adam Pewniak, Krzysztof Burchard.
Według stanu na dzień 01 lipca 2012r. funkcjonowały 43 leśnictwa oraz
3 wyodrębnione gospodarstwa szkółkarskie.
−− Nadleśnictwo Płock: 13 leśnictw (Sikórz, Brwilno, Słupca, Słupno, Miszewo, Brody, Podgórze, Drobin, Sierpc, Szczutowo, Mościska, Gozdowo,
Zglenice) oraz szkółka Gałki.
−− Nadleśnictwo Łąck: 8 leśnictw (Soczewka, Jastrząbek, Podgórze, Łąck
Korzeń, Gąbin, Rzepki, Luszyn) i szkółka Wola Łącka.
84
−− Nadleśnictwo Gostynin: 11 leśnictw (Studzianka, Olszyny, Duninów,
Jeżewo, Lucień, Choinek, Kruk, Drzewce, Leśniewice, Sokołów, Szczawin)
oraz szkółka Choinek.
−− Nadleśnictwo Kutno: 11 leśnictw (Strzelce, Raciborów, Julinki, Bielawy,
Perna, Ostrowy, Lubień, Chodecz, Orle, Lubraniec, Piotrków) oraz szkółka
leśna.
Informacje o nadleśnictwach przedstawia tabela Nr 1.
Tabela Nr 1. Wybrane dane dotyczące nadleśnictw (stan na 1 lipca 2012r.)
Zatrudnienie
Nadleśnictwo
PŁOCK
ŁĄCK
GOSTYNIN
KUTNO
Powierzchnia
Ilość
[tys. ha]
leśnictw
14,6
12,40
16,1
9,7
52,8
13+1
8+1
11+1
11
43+3
Ogółem
Służby
leśnej
42
41
40
33
156
34
27
28
21
110
Roczny
rozmiar
pozyskania
grubizny
[tys. m3]
55,6
49,6
60,5
38,5
204,2
Dane nadleśnictw
Przemiany ustrojowe, których doświadczyliśmy po 1989r. doprowadziły do zmian systemowych w funkcjonowaniu nadleśnictw.
W przeszłości nadleśnictwa odpowiedzialne za prowadzenie gospodarki
leśnej same, przy pomocy zatrudnionych robotników leśnych, prowadziły
wykonawstwo wszelkich prac leśnych. Ustawa o lasach wykreowała grupę pracowników bezpośrednio odpowiedzialnych za ochronę lasu i prowadzących gospodarkę leśną - SŁUŻBĘ LEŚNĄ. Pozostali pracownicy, w tym
robotnicy leśni, utracili część dotychczasowych przywilejów. W 1998r. nastąpiła prywatyzacja wykonawstwa robót leśnych. Dotychczasowi robotnicy leśni przy wsparciu organizacyjnym nadleśnictw uzyskali możliwość
założenia własnych firm, świadczących usługi na rzecz dotychczasowych
pracodawców. Zatrudnienie robotników w nadleśnictwach ograniczono do
niezbędnego minimum. Obecnie na stanowiskach robotniczych zatrudnieni
są wyłącznie operatorzy specjalistycznych maszyn leśnych. Dotkliwy proces
restrukturyzacji zatrudnienia nie pozbawił robotników leśnych możliwości
zarobkowania. Część firm dalej funkcjonuje jako jednoosobowe (Zakłady
Usług Leśnych - ZUL-e), część rozwinęła się i z powodzeniem prowadzi działalność na rynku usług leśnych.
85
Za struktury Lasów Państwowych znikły jednostki zajmujące się przewozem i spedycją drewna. Ośrodek Transportu Leśnego z siedzibą w Górach
zajmował się przewozem drewna dłużycowego do Tartaku Radziwie oraz
do składnic Lasów Państwowych w: Szczutowie, Płocku, Radziwiu, Łącku, Gostyninie. Obecnie nabywcy drewna sami organizują odbiór drewna
z lasu. Drewno sprzedawane jest na warunkach loco las po uprzednio wykonanej do dróg wywozowych zrywce.
W przeszłości przerób drewna w naszym
rejonie prowadzony był
przez „państwowy” tartak
w Radziwiu oraz kilka
niewielkich tartaków prywatnych. Zdecydowanie
większa część pozyskiwaRobotnicy leśni w Nadleśnictwie Gostynin przed prywatyzacją
nego drewna za pośred(szkolenie drwali)
nictwem składnic ekspediowana była do dalszego przerobu poza granice województwa płockiego.
Obecnie na naszym terenie funkcjonuje szereg tartaków oraz innych
zakładów przerabiających drewno na palety, elementy programu ogrodowego, drewno kominkowe. Niestety, w dalszym ciągu większość pozyskiwanego w regionie płockim drewna kreuje miejsca pracy w obszarach kraju
o większych tradycjach związanych z przerobem drewna.
„Na naszych oczach” znikły zorganizowane formy przetwarzania ubocznych produktów gospodarki leśnej. Baza Spółdzielni „Las” w Duninowie
Nowym zajmowała się w przeszłości skupem i przetwórstwem runa leśnego, produkcją mioteł brzozowych. Teraz pozyskaniem i sprzedażą runa leśnego (głównie jagód i grzybów) zajmuje się ludność zamieszkująca wioski
położone przy większych
kompleksach
leśnych.
Sprzedaż runa na targowiskach oraz przy drogach
jest często podstawowym
źródłem utrzymania dla
ludzi pozbawionych możliwości stałego zarobkowania.
Z pejzażu naszych lasów znikł zupełnie zawód
żywiczarza, a żywica Wywóz drewna dziś
86
dawniej produkt strategiczny zastąpiona została przez tani surowiec sprowadzany między innymi z Chin i innych krajów, gdzie koszty produkcji są
niższe od polskich.
Zniknął zawód „wozaka”, dowożącego zaprzęgiem konnym drewno
do składnic, a jego miejsce zajęły specjalistyczne pojazdy wysokotonażowe,
wyposażone w żurawie hydrauliczne - wymagające coraz lepszych utwardzonych dróg. Zaprzęg konny do niedawna powszechnie wykorzystywany
do prowadzenia zrywki drewna spotykany jest już w naszych lasach bardzo
rzadko. Zastąpiły go specjalistyczne ciągniki (a żal).
Najmniejsza w kraju lesistość dawnego województwa płockiego sprawiła, że problem jej zwiększenia zawsze stanowił priorytet w działalności
tutejszych leśników i władz lokalnych. W minionym okresie powstawały
ambitne programy podniesienia lesistości województwa. Nadleśnictwa
solidnie przygotowały się do tego zadania. Przy wsparciu Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Płocku doposażono szkółki leśne. Wybudowano deszczownie z ujęciami wody, zakupiono
specjalistyczny sprzęt, zwiększono powierzchnię produkcyjną. Najlepszej
jakości drzewostany, uznawane jako baza nasienna, przygotowano do intensywnego zbioru nasion. W latach dziewięćdziesiątych trwał proces intensywnego przekazywania gruntów rolnych (z dawnego Państwowego
Funduszu Ziemi) celem ich zalesienia. Także prywatni właściciele wykazywali duże zainteresowanie zalesianiem gruntów najsłabszej bonitacji. Nie
należały do rzadkości roczne plany zalesień przekraczające 100 ha na jedno
nadleśnictwo.
Niestety, mimo rządowego programu podniesienie lesistości kraju
do 30% w 2020r. i 33% w 2050r. - tempo zalesiania uległo wyraźnemu wyhamowaniu. Mimo zachęt finansowych, (PROW - Program Rozwoju Obszarów Wiejskich) właściciele gruntów nie decydują się na trwałą zmianę
przeznaczenia gruntów rolnych, mając nadzieję na bardziej „dochodowe” ich
wykorzystanie. Dopływ gruntów do zalesień do nadleśnictw ustał zupełnie.
Wydaje się więc, że konieczność stworzenia nowej polityki zalesieniowej
jest potrzebą chwili.
Zarządzeniem Nr 30 z dnia 19 grudnia 1994r. Dyrektor Generalny LP
powołał 7 leśnych kompleksów promocyjnych (LKP):”Lasy Puszczy Białowieskiej”, „Lasy Janowskie”, „Lasy Gostynińsko - Włocławskie”, „Lasy Puszczy Kozienickiej”, „Lasy Beskidu Śląskiego”, „Lasy Puszczy Bukowej i Goleniowskiej” oraz Bory Lubuskie”. Nadleśnictwa Gostynin i Łąck znalazły się
w grupie elitarnych jednostek, będących narzędziem Dyrektora Generalnego LP w promocji trwale zrównoważonej gospodarki leśnej oraz ochrony
zasobów przyrody w lasach, jako obszary funkcjonalne o znaczeniu ekologicznym, edukacyjnym i społecznym. Obecnie LKP-ów jest już 25, ale fakt
87
przynależności do grupy tych, którzy byli pionierami stanowi źródło satysfakcji miejscowych leśników. Szczególnie aktywną działalność prowadziły
nadleśnictwa (w LKP) na polu edukacji ekologicznej. Przy wsparciu finansowym Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Płocku, a potem w Warszawie powstały pierwsze ścieżki ekologiczne,
na których leśnicy wraz z nauczycielami przybliżają tajemnice lasów dzieciom i młodzieży. Obecnie edukacja ekologiczna społeczeństwa to stała
czynność w kalendarzu pracy leśnika. Zajęcia ekologiczne prowadzone są
w oparciu o ścieżki dydaktyczne, szkółki leśne, izby ekologiczne, ośrodek
rehabilitacji zwierząt. Mamy nadzieję, że czas i energia poświęcona na niezliczone spotkania z najmłodszymi zaowocują w przyszłości większą ich odpowiedzialnością w obcowaniu z ojczystą przyrodą. Krąg osób i instytucji
zajmujących się edukacją ekologiczną stale się powiększa. Wspólne przedsięwzięcia budują dobry klimat wśród tych, których spojrzenie na las i przyrodę bywa czasem bardzo różne.
Nasze lasy należą do najbardziej zagrożonych w skali kraju ze strony szkodników owadzich. Corocznie prowadzone są prace prognostyczne
na stałych powierzchniach obserwacyjnych. Monitoring szkodników pierwotnych : brudnicy mniszki, barczatki sosnówki, strzygoni choinówki, boreczników i osnui gwiaździstej pozwala z wyprzedzeniem prognozować
masowy pojaw szkodników (gradacja). Zagrożenia ze strony szkodników
owadzich pojawiają się cyklicznie, a służba leśna wyposażona w dostateczną ilość samolotów, śmigłowców oraz selektywnie działających preparatów chemicznych była w stanie ograniczyć destrukcyjne działanie owadów
na drzewostany. Ostatnie duże gradacje połączone z akcjami zwalczania
szkodników miały miejsce w lasach Nadleśnictwa Gostynin w latach: 1994
- barczatka 3 600 ha, brudnica 6 709 ha, 2002 - barczatka 3 931 ha, 2008 barczatka sosnówka 3 630 ha.
Kolejnym czynnikiem zagrażającym naszym lasom są pożary. Lasy Państwowe stworzyły sprawny system obserwacyjny, a Państwowa Straż
Pożarna wspomagana przesz jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych
skutecznie prowadziła akcje gaśnicze. W czasie I Wojny Światowej (1915r.)
w Lasach Duninowskich miał miejsce pożar, który objął powierzchnię
830 ha. Obecnie liczba pożarów lasu podlega dużym wahaniom, ale z tendencją malejącą. Dzięki możliwościom wprowadzenia do akcji gaśniczej coraz lepiej wyposażonych jednostek gaśniczych, samolotów i śmigłowców
wyraźnej poprawie zaopatrzenia wodnego, budowaniu systemu dróg - pożary udaje się gasić w zarodku.
Ostatni duży pożar w kompleksie leśnym Lipianki miał miejsce w 12 sierpnia 2008r. W jego zwalczaniu wzięło udział 50 jednostek straży, 5 samolotów i śmigłowiec. Tylko dzięki wzorowo prowadzonej akcji, w trudnych
88
warunkach pogodowych i terenowych udało się zapobiec wielkiej tragedii.
Spaleniu uległo ok 4 ha lasu Nadleśnictwa Gostynin oraz 15 ha lasów prywatnych.
Nasze lasy atrakcyjnie położone w stosunku do dużych aglomeracji
miejskich (Płock, Warszawa, Łódź, Włocławek) corocznie nawiedzane są
przez rzesze turystów i grzybiarzy. Niestety, nie wszyscy z odwiedzających
las potrafią się w nim zachować. Wjazdy samochodami, zaśmiecanie, hałas są stałym elementem „naszej kultury”. Interwencje Służby Leśnej nie są
w stanie zapobiec rosnącej liczbie wykroczeń leśnych. Corocznie w „płockich” nadleśnictwach zbieranych jest kilkanaście tysięcy worków śmieci.
W pracy tej leśnicy wspomagani są przez zaprzyjaźnione szkoły. Problem zaśmiecania lasów wydaje się być w tej chwili nierozwiązywalny. Sprzątanie
jest likwidacją skutków. Problem leżą w sferze świadomości społeczeństwa,
a tu perspektyw na poprawę w najbliższym czasie nie widać.
Kondycja lasów będących w zarządzie Nadleśnictw: Płock, Łąck,
Gostynin i Kutno jest dobra. Gospodarka leśna prowadzona jest w oparciu o 10 letnie plany urządzania lasu. Kolejne rewizje planów wskazują
na wzrost zasobności lasów. Zwiększa się różnorodność gatunkowa drzewostanów. Monitoring środowiska wskazuje na poprawę ich kondycji zdrowotnej. Mimo licznych zagrożeń, udaje się utrzymać lasy w dobrej formie.
Obserwujemy stały wzrost populacji zwierząt leśnych. Populacja łosia, jelenia, sarny, dzika wykazuje stałą tendencję wzrostową. Staje się to przyczyną
konfliktów z rolnikami i gospodarką leśną.
Cieszy możliwość obserwacji zwierząt chronionych. Spotkanie z bielikiem
czy bocianem czarnym nie są już wydarzeniem nadzwyczajnym, a prawdziwym problemem stała się aktywność bobrów.
Wydaje się uzasadnionym twierdzenie, że Lasy Państwowe jako jedna
z nielicznych firm w okresie transformacji nie uszczupliła majątku narodowego, a wręcz go pomnożyła. Struktura organizacyjna, formy działania
sprawdzone w blisko 90-cio letniej historii dobrze służą społeczeństwu.
Powszechna dostępność lasów to ewenement w skali europejskiej. Zmiany
modelu polskiego leśnictwa spotykały się ze skutecznym oporem społecznym.
Mamy nadzieję, że w dotychczasowych strukturach organizacyjnych
(których wartość weryfikował czas) „płoccy” leśnicy będą mogli kolejne
dziesięciolecia służyć dobrze lasom i społeczeństwu.
89
Część IV
Ochrona środowiska w sektorach
Ta część mogłaby by być znacznie obszerniejsza, gdyż sektorowych
problemów ekologicznych jest bardzo wiele i oczywiście ich lista nie jest
zamknięta nazwami stanowisk w administracji ochrony środowiska. Jednak można zrozumieć płocką sytuację ekologiczną i związane z nią wyzwania. Rolniczy, nadwiślański krajobraz z dobrze gospodarującymi i światłymi
ludźmi, nagle stał się pełen sztucznych i szkodliwych wyziewów oraz paletą
brudnych i źle utrzymywanych wód. Stąd ogromne uderzenie aerosanitarne, w znacznej części wymuszone na emitentach oraz równie silne działania
sanitacyjne wód wsparte środkami celowymi. Warto dokładnie wczytać się
w tekst dotyczący gospodarki wodnej i ściekowej. Wyprowadzony z niego
wniosek jest zaskakujący - konsekwentna polityka dawnego województwa dotycząca sanitacji wód prawie doprowadziła do wypełnienia unijnych
standardów objęcia wszystkich większych źródeł zrzutu ścieków systemami
oczyszczania. Pozostali tylko głupio uparci.
Być może gdzieś tutaj powinny być pokazane także działania młodego
(chociaż historycznie starego) województwa w dziedzinie proekologicznego planowania przestrzennego. Nie wszyscy bowiem wiedzą, że plan przestrzennego zagospodarowania województwa płockiego zdobył najwyższa
notę w skali kraju. Właśnie ze względu na trafne rozwiązania środowiskowe.
Janina Kawałczewska Działalności gospodarcze a ochrona
środowiska
Każdy przedsiębiorca styka się z problematyką ochrony środowiska
począwszy od planowania budowy lub rozwoju swojego zakładu poprzez
prowadzoną działalność. W okresie zmieniających się formalno - prawnych
uwarunkowań funkcjonowania przedsiębiorczości, rzemiosła, zmian prawa ekologicznego zmieniały się także obowiązki związane z korzystaniem
ze środowiska przez wszystkich prowadzących działalności, instytucje. Dostosowanie się do wymagań prawa Unii Europejskiej, kolejne zmiany polskich przepisów i nowe instrumenty w ochronie środowiska stanowią bardzo duże wyzwania dla przedsiębiorców.
Wymagania środowiskowe, którym przedsiębiorcy są zobowiązani podporządkować się, mogą wynikać: bezpośrednio z przepisów prawa, z decyzji
administracyjnych (w tym wymaganych prawem pozwoleń i zezwoleń,
a także decyzji środowiskowych, pozwoleń na budowę), z umów cywilno prawnych (np. z odbiorcami odpadów, z przedsiębiorstwem wodno - kanalizacyjnym), prawa lokalnego (np. miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego, regulaminu utrzymania czystości i porządku w gminach),
90
programu ochrony środowiska, krajowego i wojewódzkiego planu gospodarki odpadami.
Większość obowiązków, jakie spoczywają na przedsiębiorcach, można odczytać z treści ustaw i rozporządzeń wykonawczych. Do najważniejszych
należały i należą:
−− ochrona jakości środowiska i jego zasobów,
−− uzyskanie odpowiednich decyzji administracyjnych: pozwoleń, zezwoleń,
−− ochrona środowiska przed zanieczyszczeniem,
−− wnoszenie opłat za korzystanie ze środowiska (tj. emisję pyłów i gazów
do powietrza, pobór wody, odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
składowanie odpadów, wnoszenie opłat produktowych, za wydobywaną kopalinę),
−− prowadzenie ewidencji rodzajów i wielkości korzystania ze środowiska
(ewidencji dot. gospodarowania odpadami, poboru wody, emisji substancji do powietrza, ścieków do wód lub ziemi),
−− prowadzenie pomiarów zużycia wody, emisji substancji do powietrza,
ścieków do wód lub ziemi,
−− przedkładanie sprawozdań dot. korzystania ze środowiska do właściwych organów,
−− opracowanie dokumentów związanych z możliwością wystąpienia poważnych awarii.
Przepisy prawne nakładają na przedsiębiorców obowiązek uzyskania odpowiednich decyzji, w tym m. innymi:
−− związanych z lokalizacją planowanej działalności lub instalacji i ochrony
środowiska (np. decyzji środowiskowych, o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, pozwoleń na budowę lub zgłoszenia instalacji).
Ważna jest zgodność z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (mpzp),
−− pozwalających na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska, tj.
33 pozwoleń sektorowych (na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, na wytwarzanie odpadów, wodnoprawnych na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi),
33 pozwoleń zintegrowanych (dotyczą tylko zakładów mogących w znaczący sposób oddziaływać na środowisko, oprócz działalności przemysłowej może to też dotyczyć działalności rolniczej i większych składowisk odpadów),
33 zgłoszeń o emitowanych gazach i pyłach do powietrza, polach elektromagnetycznych,
−− a także decyzji :
33 o dopuszczalnym poziomie hałasu,
33 w zakresie prowadzenia działalności związanych ze zbieraniem, transportem, odzyskiem lub unieszkodliwianiem odpadów,
91
33 pozwoleń na pobór wód z własnego ujęcia.
Obowiązki ochrony środowiska mogą wynikać z decyzji starosty
lub marszałka nakazujących wykonanie przeglądu ekologicznego dla instalacji, ograniczenia negatywnego oddziaływania instalacji na środowisko.
Decyzja administracyjna powoduje powstanie określonych obowiązków
indywidualnych dla każdego adresata, które muszą być realizowane, bowiem mogą być one egzekwowane przez organ nakładający je.
Wiele zakładów korzysta z umów cywilno - prawnych zawieranych najczęściej z przedsiębiorstwami wodno - kanalizacyjnymi na dostarczenie wody,
przyjęcie ścieków oraz z firmami gospodarującymi odpadami. Przepisy prawa narzucają pewne elementy takich umów np. najwyższe dopuszczalne
stężenia zanieczyszczeń w odprowadzonych ściekach do kanalizacji, dozwolone sposoby odzysku czy unieszkodliwiania odpadów.
W naszej publikacji krótko przedstawiliśmy obowiązki przedsiębiorców, instytucji korzystających ze środowiska. Każdy z nich choćby wytwarza odpady, korzysta z energii, samochodów, a więc musi przepisy ekologiczne
wdrażać i je respektować.
Wydziały Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Płocku i Starostwa Płockiego, RCEE, WIOŚ w Płocku dbały o to, aby firmy znały swoje
obowiązki i przestrzegały ich. Prowadzono szeroką i bogatą w treści edukację ekologiczną zarządzających firmami, instytucjami dot. w/w tematyki.
Działalność ta jest także obecnie prowadzona szeroko przez RCEE w Płocku.
Podczas kontroli działalności gospodarczych prowadzonych przez WOŚ UW
w Płocku, Starostę Płockiego, WIOŚ w Płocku zwracano uwagę przedsiębiorcom, instytucjom na zaniedbania wynikające z obowiązującego prawa.
W niektórych zakładach np. w Petrochemii Płock z inicjatywy Dyrekcji Zakładu prowadzono szkolenia dla pracowników w zakresie ich obowiązków
wobec środowiska.
Na przestrzeni lat 1975 - 2012 obserwowaliśmy następujące fakty w obszarze
działalność gospodarcza a ochrona środowiska:
−− nie wszystkie firmy miały decyzje administracyjne dot. korzystania
ze środowiska,
−− konieczność opiniowania lokalizacji nowych działalności z punktu widzenia ochrony środowiska, planów zagospodarowania przestrzennego; występowały one już w latach 80. XXw., ale zaczęły odgrywać szczególną
rolę od początku lat 90.,tj. od powstania Wojewódzkiej Komisji ds. Ocen
Oddziaływania na Środowisko, która, jako ciało opiniodawcze Wojewody Płockiego, opiniowała wszelkie nowoprojektowane, modernizowane
instalacje w MZRiP w Płocku, a także urządzenia ochrony środowiska,
przedsięwzięcia w innych zakładach, infrastrukturze drogowej. Było ich
bardzo dużo, szczególnie w MZRiP ze względu na olbrzymią uciążliwość
92
dla środowiska działalności kombinatu. W 1983r. z inicjatywy władz woj.
płockiego odbyło się w MZRiP kolegium wyjazdowe Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego, w wyniku którego został opracowany przez
Dyrektora Naczelnego MZRiP program działań inwestycyjnych, organizacyjnych na lata 1983 - 1990 mający na celu zmniejszenie uciążliwości
zakładów dla środowiska i zdrowia mieszkańców Płocka i okolic. Ocenę
realizacji w/w programu Dyrektor Naczelny MZRiP przedstawił kolegium
wyjazdowemu Wojewody Płockiego w grudniu 1989r. Była ona niezadawalająca z powodu dużych opóźnień w realizacji inwestycji w stosunku
do harmonogramu przyjętego w marcu 1983r. (na 63 zadania, zrealizowano 18 i 2 - spoza harmonogramu).
Do opracowanych programów ochrony środowiska w woj. płockim włączone były zadania Petrochemii Płock. Dyrekcja Petrochemii informowała
Wojewodę o realizacji zadań, uzyskanych efektach ekologicznych. Szczególnie istotna była realizacja zadań ograniczających emisję zanieczyszczeń
do środowiska przez MZRiP, bowiem uciążliwości dla środowiska były bardzo duże (dot. to zwłaszcza H2S, odorów, zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych do Wisły, wytwarzanych odpadów). Na skutek skarg mieszkańców częste były kontrole służb ochrony środowiska w zakładzie. Dochodziło
nawet do zamknięcia instalacji w latach 80. (np. tlenku etylenu, oksydacji
asfaltów). Wśród wielu przedsięwzięć zrealizowanych przez Petrochemię
na szczególną uwagę zasługują:
−− zagospodarowanie strefy ochronnej wokół MZRiP (1981 - 1998),
−− system monitoringu środowiska (1990 - 1995),
−− w ochronie powietrza: modernizacja instalacji produkcji asfaltów
(1981 - 1985), rekonstrucja Clausa II, Clausa IV, likwidacja obiegów zaolejonych, DRW III (1986 - 1990), budowa instalacji HON V, Claus V, odsiarczanie gazów kominowych z Clausa, uciąglenie produkcji asfaltów, instalacja do uzdatniania ługu zużytego, instalacja gazu opałowego z EC,
instalacja do produkcji EMTB, hermetyzacja nalewu asfaltów do cystern,
hydroodsiarczanie olejów napędowych (1991 - 1995). Budowa instalacji:
Hydroodsiarczania Wsadu na Kraking, Hydroodsiarczania Gudronu, Bituroksu, Hydrokrakingu, DRW IV i VI, odzysk oparów na ASN, gazu dla EC,
modernizacja EC, Okrydacji Asfaltów, budowa MEK-TOL-u, hermetyzacja
nalewu fenolu (1996 - 1997),
−− w ochronie wód: rozbudowa obiektów gospodarki ściekowej
(1976 - 1985), poprawa gospodarki ściekowej (odfenolowanie ścieków,
utylizacja wód kwaśnych z HON i Clausów 1986 - 1990), odprowadzanie
wód opadowych - Draganie, utylizacja wód kwaśnych z FKKI i II, modernizacja oczyszczalni w TZO, łapaczka slopów na Wydziale Nalewu, kanalizacja fenolowa, odfenolowanie ścieków z instalacji Fenolu, zadania
93
na Centralnej Oczyszczalni Ścieków, hermetyzacja oczyszczania ścieków,
modernizacja kolektora odprowadzającego ścieki z budową hydroelektrowni (1991 - 1995), gospodarcze wykorzystanie ścieków (1996 - 1997).
−− w ochronie powierzchni ziemi: piece fluidalnego spalania osadów ściekowych (1981 - 1985), budowa: zbiornika szlamu Nr 5, zbiornika popiołu,
składowiska odpadów zagęszczonych, składowiska odpadów technologicznych (1986 - 1990), pieca obrotowego, zbiornika szlamu Nr 2, instalacji
odwadniania i suszenia osadów wapiennych, magazynu chemikalii stałych, spalania osadów świeżych i zalegających, prasa ramowo - membranowa, infrastruktura do opróżniania zbiorników ze szlamów, gospodarcze wykorzystanie osadów (1991 - 1995), modernizacja pieca obrotowego,
nowe składowisko odpadów, odzyskiwanie ropopochodnych z ziemi.
Od 1998r. w Petrochemii Płock realizowano 28 zadań Ekologicznego Programu Dostosowawczego, którego harmonogram kontrolował WIOŚ w Płocku, a także Wojewoda Płocki i Mazowiecki (od 1 stycznia 1999r.). W efekcie
realizacji w/w zadań zmniejszyła się uciążliwość Zakładów dla środowiska.
Szerzej o realizacji EPD w dalszej części wydawnictwa.
Na uwagę zasługuje także uregulowanie stanu formalno - prawnego w zakresie korzystania ze środowiska, a zwłaszcza :
−− pozwoleń wodno - prawnych na pobór wody do celów technologicznych
i socjalnych, odprowadzenia oczyszczonych ścieków i wód opadowych
(kierownictwo Wydziału Wodno Ściekowego zawsze starało się o to, aby
mieć te pozwolenia),
−− decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza - regulacje
tego komponentu środowiska trwały w latach 1987 do 1993 ze względu na olbrzymią ilość emitorów, konieczność opracowania specjalnego
dla Petrochemii Płock programu rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń
w powietrzu, wielu badań i ekspertyz dot. zanieczyszczenia powietrza
w Płocku i okolicy na skutek emisji zanieczyszczeń z MZRiP. Wymagał ten proces ścisłej współpracy technologów i Głównego Inżyniera
ds. Środowiska w MZRiP z dyrektorem WOŚ UW (w Wydziale wyznaczono 1. specjalne stanowisko pracy ds. ochrony powietrza w MZRiP),
ekspertów z Politechniki Warszawskiej, Uniwersytetu Warszawskiego,
Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie, Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach, Biura „PROAT” w Szczecinie
i PROEKO w Warszawie oraz konsultacji w Ministerstwie Środowiska. W momencie uprawomocnienia się decyzji o dopuszczalnej emisji
w MZRiP, WIOŚ mógł kontrolować spełnianie wymogów prawa i decyzji.
Oczywiście problem zmian decyzji o dopuszczalnej emisji nigdy się nie
kończył z racji nowo oddawanych instalacji bądź modernizacji starych,
94
−− system monitoringu środowiska dot. pomiarów automatycznych emisji
z instalacji a także immisji w powietrzu, zanieczyszczenia gleby,
−− problemy uciążliwości akustycznej w MZRiP zostały zidentyfikowane na
skutek skarg mieszkańców Białej, Dragania, a określono je dzięki pracom
badawczym Akademii Górniczo - Hutniczej w Krakowie; zakład uzyskał
decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikającego do środowiska
i szereg zadań do realizacji, zapisanych także w EPD.
−− problem zanieczyszczenia gruntów w MZRiP substancjami ropopochodnymi został przez WOŚ UW w Płocku i Geologa Wojewódzkiego - Sławomira Milika zidentyfikowany w połowie lat 90. W wyniku przeprowadzonych badań geologicznych, wielu ekspertyz naukowych zidentyfikowano
rozmiar zanieczyszczenia gruntów i ustalono zakres prac do usunięcia
zanieczyszczeń ropopochodnych z ziemi. Zadania te znalazły swój zapis
w EPD.
Po wejściu w życie ustawy Prawo ochrony środowiska zakład uzyskał pozwolenie zintegrowane. MZRiP jako największy użytkownik środowiska
wnosił najwyższe opłaty za korzystanie ze środowiska. Dziś ocenia się, iż
dzięki wielkiej determinacji pracowników, służb technologicznych, ochrony
środowiska i dyrekcji MZRiP oraz skuteczności działań pracowników WOŚ
UW w Płocku, WIOŚ w Płocku zrealizowano szereg zadań inwestycyjnych
i organizacyjnych, dzięki którym zakład ten stał się mniej uciążliwy dla ludzi i środowiska. Nie były to łatwe działania. Od wielu decyzji dot. emisji zanieczyszczeń, ograniczenia uciążliwości Dyrektor MZRiP odwołał się
do Ministra Środowiska. Społeczeństwo reagowało na uciążliwości Petrochemii. Odbywały się coroczne spotkania w Domu Technika, podczas których omawiano problemy ekologiczne. Często publikowano w prasie lokalnej o problemach, działaniach i ich efektach. Szkoda, że obecnie od tego
odstąpiono. Petrochemia Płock była na liście 80 najbardziej uciążliwych
w skali kraju zakładów od 1990r. W czerwcu 1990r. ustalono harmonogram
działań w celu ograniczenia uciążliwości Zakładu. Nie przyniosło to radykalnej poprawy w środowisku. Dopiero realizacja zadań EPD monitorowana
przez WIOŚ, Wojewodę wiele zmieniła w Płocku i okolicy. Obecnie ZP PKN
Orlen SA i jego spółki są kontrolowane przez Marszałka Województwa Mazowieckiego oraz przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska (MWIOŚ) w Warszawie. Społeczeństwo Płocka i okolic odczuwa „czasem” uciążliwości zakładu (mniejsze, niż kiedyś). Warto wrócić
do bliższej współpracy Zakładu z samorządami, społecznością Płocka i okolic
w wielu zakresach.
Inne zakłady w byłym woj. płockim nie korzystały w tak dużym stopniu ze środowiska jak MZRiP, ale także nie były wystarczająco wyposażone w urządzenia ochrony środowiska - brak było urządzeń odpylających
95
o wysokiej sprawności.
Jako źródła ciepła dominowały
kotłownie
opalane węglem, często
o wysokiej zawartości
siarki. Brak było urządzeń
odsiarczających. W czterech cukrowniach brak
było urządzeń oczyszczających ścieki, a na 14 zakładów mleczarskich, aż
Odnawialne źródła energii to ważny kierunek działań Starosty. w 10 brak było oczyszWizyta wiceprezesa Ekofunduszu - Krzysztofa Szamałka
czalni ścieków. Większość
i Jerzego Janoty Bzowskiego w nowo wybudowanej kotłowni
zakładów wytwarzała olna biomasę w Łącku (luty 2005r.)
brzymie ilości odpadów,
które nie były właściwie zagospodarowane. Szczególnie uciążliwe dla środowiska były odpady niebezpieczne (polakiernicze, pogalwaniczne) wytwarzane w takich zakładach, jak: Płocka Stocznia Rzeczna, FMŻ w Płocku,
Era i Elgo Gostynin, Kraj Kutno, Miflex w Kutnie, Zakłady Metalurgiczne
w Kutnie, Ema - Elester w Topoli Królewskiej, Emit w Żychlinie. Na problemy te zwracały uwagę kontrole kompleksowe prowadzone w 1984r.
i 1986r. przez Główną Inspekcję Terenową. W WOŚ UW w Płocku powstał
pomysł powołania spółki do budowy zakładu unieszkodliwiania odpadów.
Prowadzenia prac projektowych podjęło się Biuro „Atmoterm” ze Szczecina we współpracy z Politechniką Warszawską. Instalacja miała unieszkodliwiać także odpady komunalne, a spełniać najlepsze dostępne wówczas
techniki. Niestety, w/w wytwórcy odpadów nie wyrazili zgody na realizację inwestycji. Były też kłopoty z akceptacją jej lokalizacji WOŚ UW
w Płocku analizował sposób rozwiązania gospodarki tego typu odpadami
w kraju. Zlecono Politechnice Warszawskiej, Filia w Płocku opracowanie
koncepcji gospodarczego wykorzystania odpadów. Nawiązano współpracę
z Instytutem Szkła i Ceramiki w Warszawie, „Promorem” Gdańsk, Zakładami „Wiskoza” w Tomaszowie Mazowieckim, wdrażającymi unieszkodliwianie wymienionych rodzajów odpadów. W efekcie kontroli w/w zakładów,
decyzji dyrektora WOŚ UW wszystkie zakłady musiały opracować programy unieszkodliwiania wytwarzanych odpadów, które były usankcjonowane decyzjami administracyjnymi.
Aby wyeliminować, ograniczyć uciążliwości dla środowiska działalności gospodarczych w 1990r. Wojewoda Płocki sporządził i opublikował
w prasie wojewódzką listę zakładów najbardziej uciążliwych dla środowiska
(podobnie do listy krajowej z Petrochemią Płock na niej). Dyrekcje zakładów
96
zostały zobowiązane do przedstawienia w terminie do 30 kwietnia 1991r.
ocen wpływu tych zakładów na środowisko i wynikających z nich programów działań, których realizacja spowoduje likwidację lub zasadnicze ograniczenia uciążliwości ich działalności. Lista była okresowo weryfikowana.
Celem działań było:
−− mobilizowanie dyrekcji zakładów do prowadzenia działalności w sposób
nie zagrażający środowisku,
−− zainteresowanie opinii społecznej sprawami ochrony środowiska oraz
pozyskanie jej poparcia społecznego oddziaływania na pożądaną postawę dyrekcji zakładów,
−− prowadzenie działań dla środowiska jako polityki otwartej dla społeczeństwa i zorientowanej na konsekwentne i wymierne działania.
Poniżej lista wojewódzka zakładów i ich uciążliwości dla środowiska. Były
na niej także przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej.
−− Radiofoniczny Ośrodek Nadawczy w Konstantynowie k/Gąbina
33 emitował pole elektromagnetyczne, którego składowa elektryczna
przekraczała dopuszczalne normy 5 V/m w odległości 3 km od masztu.
−− Zakłady Wytwórcze Maszyn Elektrycznych i Transformatorów „Emit”
w Żychlinie:
33 emitował ponadnormatywne ilości pyłów, rozpuszczalników organicznych do powietrza,
33 uciążliwy pod względem emisji hałasu, szczególnie w dzień (przekroczenie hałasu o 5,5 dB),
33 stosowane technologie wytwarzały toksyczne dla środowiska odpady
poprodukcyjne (pogalwaniczne, polakiernicze, asfaltowe), które były
składowane na terenie zakładu (ponad 360 ton),
33 nieoczyszczone wody opadowe o ponadnormatywnych ładunkach zanieczyszczeń odprowadzane były bez pozwolenia wodno - prawnego
do rzeki Słudwi (zakład płacił karę o wysokości 5391 zł/dobę).
−− Kutnowskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” w Kutnie:
33 powodowały zanieczyszczenie powietrza w wyniku emisji „zapachów
złowonnych” tzw. odorów,
33 odprowadzały do Ochni 1200 m3/dobę ścieków technologicznych
oczyszczonych tylko mechanicznie (brak pozwolenia wodno - prawnego), kara dobowa za ponadnormatywne ładunki zanieczyszczeń ewakuowanych w ściekach wynosiła 65 100 zł na dobę.
−− Zakłady Przetwórstwa Owocowo - Warzywnego w Płocku:
33 powodowały zanieczyszczenie powietrza w wyniku emisji pyłów,
dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla.
−− Przedsiębiorstwo Rolno - Przemysłowe w Płocku:
33 emisja uciążliwego hałasu zarówno nocą (przekroczenie dop. norm hałasu o 12,6 dB) jak i w dzień (przekroczenie dop. norm hałasu o 9,8 dB).
97
−− Młyn nr 1 w Płocku:
33 emisja uciążliwego hałasu zarówno nocą (przekroczenie dop. hałasu
o 21 dB) jak i w dzień (przekroczenie dop. hałasu o 12,5 dB).
−− Młyn nr 2 i Elewator w Płocku
33 emisja uciążliwego hałasu - przekroczenie hałasu w porze dziennej
wynosiło do 16 dB, nocą do 24 dB).
−− Fabryka Maszyn Żniwnych w Płocku:
33 stosowane technologie powodowały powstanie bardzo dużych ilości odpadów przemysłowych, na terenie zakładu składowane było
200 ton odpadów pogalwanicznych i 900 ton odpadów polakierniczych.
−− Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Płocku:
33 z miejskiej oczyszczalni ścieków, przeciążonej hydraulicznie odprowadzanych było bez pozwolenia wodno - prawnego od 35 tys. do 38 tys.
m3/dobę ścieków o ponadnormatywnych ładunkach zanieczyszczeń.
Kara dobowa naliczona wynosiła 113 000 zł.
−− Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Wyszogrodzie:
33 ścieki w ilości 500 m3/dobę bez oczyszczenia odprowadzane były bezpośrednio do Wisły. Brak jakichkolwiek urządzeń ochrony wód, kara
dobowa wynosiła 172 770 zł.
−− Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Łęczycy:
33 ok. 3600 m3/dobę ścieków odprowadzanych było do Bzury bez jakichkolwiek urządzeń oczyszczających, kara dobowa wynosiła 91 297 zł,
33 nie zrekultywowano wyeksploatowanego wysypiska odpadów komunalnych, co powodowało migrację zanieczyszczeń do środowiska,
samo wysypisko usytuowane u bram miasta stwarzało nie najlepszą
jego wizytówkę.
−− Kutnowskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej
w Kutnie:
33 z pięciu wylotów kanalizacyjnych odprowadzanych było ok.
16 000 m3/dobę ścieków oczyszczonych tylko mechanicznie w przeciążonych hydraulicznie urządzeniach, kara dobowa wynosiła 349 606 zł.
−− Fabryka Maszyn Rolniczych „Agromet - Kraj” w Kutnie:
33 emitował do powietrza dwutlenek siarki, rozpuszczalniki organiczne,
33 stosowane technologie przyczyniały się do wytwarzania szkodliwych
dla środowiska odpadów polakierniczych, składowanych na terenie
zakładu.
−− Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Sierpcu:
33 odprowadzała do Sierpienicy ok 500 m3/dobę nieoczyszczonych ścieków technologicznych, brak jakichkolwiek urządzeń ochrony wód,
kara dobowa naliczona wynosiła 294 840 zł,
98
33 emisja uciążliwych dla otoczenia pyłów.
−− Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Płocku - Oddział w Drobinie:
33 odprowadzano ok 150 m3/dobę nieoczyszczonych ścieków technologicznych ze względu na brak urządzeń ochrony wód, kara dobowa wynosiła 36 288 zł,
33 emisja uciążliwych dla otoczenia pyłów.
−− Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Płocku - Oddział w Gostyninie:
33 emisja uciążliwych dla otoczenia pyłów, dwutlenku siarki, dwutlenku
azotu.
−− Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Krośniewicach:
33 do Miłonki odprowadzała ok 800 m3/dobę nieoczyszczonych ścieków
technologicznych ze względu nabrak urządzeń oczyszczających, kara
dobowa wynosiła 13 416 zł,
33 emisja uciążliwych dla otoczenia pyłów.
−− Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Krośniewicach - Zakład w Niedrzewiu:
33 odprowadzała ok 100 m3/dobę ścieków o ponadnormatywnych ładunkach zanieczyszczeń na skutek niewłaściwej eksploatacji urządzeń
ochrony wód, kara dobowa wynosiła 51 715 zł.
−− Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Żychlinie:
33 ewakuowała ok 200 m3/dobę ścieków technologicznych niewłaściwie
oczyszczonych z powodu złej eksploatacji i przeciążenia ładunkiem zanieczyszczeń urządzeń ochrony wód, kara dobowa wynosiła 140 869 zł.
33 emisja uciążliwych dla otoczenia pyłów.
−− Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Topoli Królewskiej:
33 odprowadzała ok. 100 m3/dobę ścieków technologicznych niewłaściwie oczyszczonych mimo posiadania oczyszczalni ścieków, kara dobowa wynosiła 97 600 zł,
33 emisja uciążliwych dla środowiska pyłów.
−− „Ema - Elester” w Topoli Królewskiej:
33 odprowadzała ok. 150 m3/dobę ścieków technologicznych nieoczyszczonych na skutek braku urządzeń ochrony wód, kara dobowa wynosiła 336 480 zł,
33 emisja rozpuszczalników, pyłów, SO2, do powietrza ze względu na brak
urządzeń ochrony powietrza, nie rozwiązany problem utylizacji składowanych odpadów poprodukcyjnych /pogalwanicznych i polakierniczych/.
−− Kutnowskie Przedsiębiorstwo Przemysłu Paszowego „Bacutil” w Zieleńcu:
33 odprowadzało ok. 100 m3/dobę nieoczyszczonych ścieków technologicznych ze względu na niewystarczające urządzenia ochrony wód,
kara dobowa wynosiła 18 760 zł,
99
33 emisja odorów.
−− Wytwórnia Koncentratów Paszowych „Agromłyn” w Wymyślu Nowym:
33 emisja do powietrza atmosferycznego „odorów” powstających w procesie produkcji koncentratów paszowych,
33 składowanie bez uzgodnień z władzami ochrony środowiska odpadów
poprodukcyjnych - wymierzona kara dobowa wynosiła 731 100 zł,
−− Cukrownia w Dobrzelinie:
33 emitowała do powietrza uciążliwe gazy: SO2, dwutlenek azotu,
33 ewakuowała do rzeki Słudwi ok. 2 000 m3/dobę ścieków o ponadnormatywnych ładunkach zanieczyszczeń ze względu na niewystarczające urządzenia ochrony wód, kara dobowa wynosiła 563 721 zł.
−− Cukrownia w Ostrowach:
33 emitowała do powietrza uciążliwe pyły, SO2, NO2,
33 ewakuowała do rzeki Ochni ok. 2 500 m3/dobę ścieków o ponadnormatywnych ładunkach zanieczyszczeń ze względu na brak urządzeń
ochrony wód, kara dobowa wynosiła 112 596 zł.
−− Cukrownia w Małej Wsi:
33 emitowała do powietrza atmosferycznego uciążliwe dla środowiska
pyły, SO2, NO2,
33 ewakuowała do rzeki Ryksy ok. 4 000 m3/dobę ścieków o ponadnormatywnych ładunkach zanieczyszczeń, kara dobowa wynosiła około
300 000 zł.
−− PSS „Gostyniak” - Masarnia:
33 ewakuowała do rzeki Osetnicy ścieki o ponadnormatywnych ładunkach zanieczyszczeń, brak urządzeń ochrony wód, kara dobowa wynosiła około 16 466 zł.
Większość w/w zakładów realizowała zadania ochrony środowiska.
Niektóre zakończyły swoje działalności i pozostały do usunięcia (rekultywacji) skutki ich negatywnej działalności w środowisku (np. usunięcie złomu po katastrofie budowlanej RON w Konstantynowie, zagospodarowanie
olbrzymich ilości odpadów w czasie przekształceń w FMŻ w Płocku).
Z analizy sprawozdań z realizacji programów ochrony środowiska przedstawiamy poniżej przykłady działań inwestycyjnych zrealizowanych przez zakłady i instytucje, nie tylko najbardziej uciążliwe dla środowiska,
−− w gospodarce wodnej: budowa ujęć wód, stacji uzdatniania wody,
−− w ochronie wód: budowa oczyszczalni ścieków (w PBP Petrobudowa
w Białej, Spółdzielni w Ciechomicach, IHiAR Strzelce, PKS O/Towarowy
Płock, PSO Łęki Kościelne, WOPR Ogorzelice, Zakład Karny Garbalin,
Przedsiębiorstwo Szkółkarskie Brzozów, Zakład Mleczarski w Rogowie,
KPB Kutno, SHRO Gołębiew, Ema - Elester w Topoli Królewskiej, wód
100
opadowych w ZWMiT „EMIT” Żychlin), podczyszczalni ścieków (w Polam Gostynin, Zakładach Mięsnych O/Sierpc, Zakładach Drobiarskich
w Kutnie, Polfie Kutno, Zakładach Drobiarskich w Płocku, PZZ w Płocku),
oczyszczalni w POM-ach (Niegłosy, Kutno), oczyszczalni w PGR (Luszyn,
Sikórz, Dziembakowo, Błonie, Miłobędzyn, Rokicie, Sokołów, Rempin,
Majki, Cieślin), oczyszczalni w RSP (Koszelew), oczyszczalni w ośrodkach
wypoczynkowych (Izokoru w Zaździerzu, Ośrodku Akademickim w Soczewce, Borowik w Koszelówce), oczyszczalni w Cukrowniach: Mała
Wieś, Borowiczki, Dobrzelin, Ostrowy, oczyszczalni w OSM (Niedrzew,
Żychlin, Płock - Radziwie, Sierpc, Krosniewice, Mitex Płock), modernizacja (Topola Królewska, Żychlin, Sanniki, Giżyce), zakładach przetwarzania mięsa (Peklimar w Umieninie, Olewnik w Drobinie), oczyszczalni
w szpitalach (Psychiatrycznym w Zalesiu, Gostyninie - Kruku, podczyszczalni ścieków w Szpitalu Wojewódzkim w Płocku, Szpitalu w Sierpcu),
oczyszczalni w PDPS (Franciszków, Malina, Miszewo Murowane, Goślice,
Czarnów, Wojszyce, Zakrzewo, Brwilno), oczyszczalni w Domach Dziecka
(w Giżycach, „Bratoszewo” w Gostyninie i ZOLD w Skrzeszewach), budowa oczyszczalni w szkołach (ZSR Mieczysławów, Studzieniec, ZS w Górach, Stanicy Harcerskiej w Gorzewie, MOG Murzynowo).
−− w ochronie powietrza: instalacje odpylające POM-Y (Niegłosy, Kutno,
Wytwórnia Mas Bitumicznych w Kutnie, Budopol Gostynin, Zakłady
Owocowo - Warzywne w Płocku, Emit Żychlin, FMR „Agromet” Kutno, KZF Polfa Kutno, Browar Sierpc, Herbapol Kutno, Dromost - Płock,
Cukrownie: Borowiczki, Mała Wieś, Nowe Ostrowy, Dobrzelin, OSM:
Sierpc, Żychlin, Płock), instalacje odsiarczania spalin w OSM (Sierpc, Żychlin, Topola Królewska (instalacja Raszki), Polmos Kutno, Polfa Kutno),
budowa kotłowni olejowych lub gazowych w zakładach (Sadrob Płock,
Spółdzielnia Bzura w Łęczycy, Zakłady Mięsne Płock, EXDROB Kutno,
Browar Sierpc, ZHiAR Strzelce, Hydropol Gostynin, ELGO Gostynin, ZM
Olewnik w Sierpcu, ZM Peklimar w Umieninie, POLMOT Ciechomice),
szpitalach: (W.Sz.Z. w Płocku, ZOZ Gostynin - Kruk, Szpital Psychiatryczny w Zalesiu), Nadleśnictwach (Łąck, Gostynin, Kutno), domach pomocy
społecznej (Goślice, Miszewo Murowane, Zakrzewo, Koszelew, Wyszogród, Franciszków, Czarnów, Wojszyce, Brwilno), innych (modernizacja
malarni w Rolmasz Kutno, w Bizon Płock),
−− w gospodarce odpadami: budowa brykieciarni w „Lasbud” Łąck, 2 spalarni odpadów medycznych w W.Sz.Z w Płocku (1992r. i 1997r), spalarki
odpadów w Szpitalu Św. Trójcy w Płocku i Szpitalu w Kutnie, montaż
pras filtracyjnych do błota defekosaturacyjnego w cukrowniach: Mała
Wieś, Borowiczki, Nowe Ostrowy, Dobrzelin, budowa magazynów odpadów w FMŻ w Płocku, Płockiej Stoczni Rzecznej, KZF Polfa Kutno,
101
Miflex Kutno, Rolmasz Kutno, Dangari Kutno, Emit Żychlin, Elgo i Era
Gostynin, regeneracja mas formierskich w Odlewni Żeliwa Kutno, piec
do wypalania odpadów lakierniczych w Rolmasz Kutno, składowisko
odpadów w Polfie Kutno, składowisko POLOWAT w Płocku i Sękowie,
gm. Bielsk,
−− ograniczenie uciążliwości akustycznych: wyciszenie urządzeń, budowa
osłon akustycznych w: Przedsiębiorstwie Rolno - Przemysłowym w Płocku, PZZ w Płocku, OSM w Płocku, Emit Żychlin, Cukrowniach: Dobrzelin,
Mała Wieś, Borowiczki, Zakładach Mięsnych w Płocku, PERN w Płocku - pompownia Góry, Baza w Miszewku Strzałkowskim, PZZ w: Kutnie,
Łęczycy, Cargill Pasze w Sierpcu, Levi’s w Płocku, Mlyn Nr 1 w Płocku.
Wiele zakładów, zwłaszcza zlokalizowanych w miastach, odprowadzało
ścieki do kanalizacji miejskiej, korzystało z wody z sieci miejskiej i ciepła
z miejskich kotłowni.
Dzięki realizacji wymienionych przedsięwzięć zakłady ograniczyły swoją uciążliwość dla środowiska, starały się pracować w zgodzie z zasadami
ochrony środowiska. W wyniku przemian społeczno - gospodarczych w Polsce wiele z nich przestało prowadzić działalność (np. cukrownie). Szkoda,
bo wiele z nich było wyposażonych w urządzenia chroniące środowisko, dawały miejsca pracy, środki
dla budżetów gmin. Zainstalowane urządzenia
ochronne w wielu niszczeją (np. cukrowniach).
Warto je wykorzystać,
co proponujemy władzom gmin i właścicielom
nieruchomości.
Jednocześnie powstały
nowe zakłady spełniające wymogi ochrony
Ponzio Polska Sp. z o.o. w Cekanowie
środowiska (np. PONZIO
Polska Sp. z o.o. w Cekanowie, PetroEltech w Mirosławiu, Szulman w Białej, Basell Orlen Polyolefins Sp. z o.o. w Płocku).
Janina Kawałczewska Infrastruktura komunalna
Przyczyną złego stanu środowiska w województwie płockim w XXw.
były także zaniedbania w infrastrukturze komunalnej. Budowa nowych
zakładów odprowadzających ścieki do kanalizacji miejskiej i oczyszczalnie
ścieków o niewystarczającej przepustowości i redukcji zanieczyszczeń, działalności korzystających z ciepła z kotłowni miejskich opalanych węglem,
102
niewyposażonych w urządzenia ograniczające emisję pyłowo - gazową,
budowa nowych osiedli w miastach i wsiach, rozwój budownictwa letniskowego na terenach niewyposażonych w systemy oczyszczania ścieków
i ekologiczne źródła ciepła, brak przyjaznych środowisku systemów odzysku i unieszkodliwiania odpadów, powodowały coraz większą degradację
środowiska. Dlatego tak ważne były działania w sferze komunalnej podejmowane na rzecz rozwoju infrastruktury w zakresie zaopatrzenia w wodę,
oczyszczania ścieków, modernizacji istniejących źródeł ciepła i systemów
zaopatrzenia w ciepło, budowy gazociągów, nowych kotłowni zasilanych
gazem lub olejem opałowym niskosiarkowym, budowy odnawialnych źródeł energii i systemów gospodarki odpadami. Za realizację tych zadań odpowiedzialne były jednostki terenowej administracji publicznej, a od przemian społeczno - gospodarczych - samorządy gmin. Jak wyglądała sytuacja
w woj. płockim?
Janina Kawałczewska Ochrona powietrza
Istotne działania, w kierunku poprawy sytuacji rozpoczęły się w końcu
lat 80. XXw. Prowadzono je w następujących kierunkach:
−− likwidacji tzw. niskiej emisji, między innymi poprzez:
33 rozwój systemu gazociągów w m. Płocku (drugostronne zasilanie miasta, rozbudowa sieci gazowej w Płocku 1991 - 1998),
33 budowę gazociągów średniego ciśnienia - pierwszą gminą wiejską,
która skorzystała z gazu dostarczanego w wyniku budowy gazociągu
budowanego z inicjatywy wójta były Staroźreby (1992 - 1993),
33 budowę gazociągu wysokiego ciśnienia Rosanów k/Zgierza - Kutno
(1992 - 1995), a potem Kutno - Gostynin (1994 - 1995) i Gostynin - Gustorzyn (1995), Gostynin - Gąbin - Pacyna (1997 - 1998), dzięki tej inwestycji powstała moźliwość zaopatrzenie w gaz gmin: Łęczyca, Witonia,
Kutno, Strzelce, Gostynin, Gąbin, Pacyna. Gazociąg Rosanów - Kutno Gostynin był realizowany jako wspólne przedsięwzięcie Wojewodów
Płockiego i Łódzkiego, a inwestorem zastępczym była Dyrekcja Inwestycji w Kutnie. Sieć ta dała możliwość budowy gazociągów także do
Iłowa, Sochaczewa, w przyszłości do Łącka, Szczawina Kościelnego,
Płocka - Gór i Radziwia oraz Nowego Duninowa,
33 budowę gazociągu wysokiego ciśnienia na odcinku Bronowo - Zalesie do Sierpca o długości 26,5 km, co pozwoliło na budowę gazociągu
średniego ciśnienia w Sierpcu (długość 3894 m) oraz w gminach: Gozdowo i Mochowo,
33 budowę gazociągów w Gminach Słupno, Stara Biała.
W latach 1992 - 1996 wybudowano 90 km gazociągu wysokiego ciśnienia.
Gazyfikacja woj. płockiego dała możliwość likwidacji kotłowni opalanych
103
węglem i budowy nowych kotłowni gazowych - nie tylko w sektorze
komunalnym ale także w przemyśle, usługach (np. w Browarze Sierpc,
OSM Sierpc, Aronii Łęczyca). Inwestycje gazyfikacji
były wspierane środkami:
NFOŚiGW i WFOŚiGW
w Płocku.
Gazyfikacja woj. płockiego, produkcja oleju opałowego niskosiarkowego
w Petrochemii Płock dała
możliwość ograniczenia
uciążliwej, niskiej emisji
zanieczyszczeń. W latach
Uruchomienie kotłowni gazowej w Łęczycy było możliwe
1991 - 1996 wybudowadzięki budowie gazociągu ze Zgierza do Łęczycy
no w woj. płockim blisko
180 kotłowni olejowych i gazowych - nie tylko w firmach prowadzących
działalności gospodarcze, usługowe, ale także w szkołach, ośrodkach
zdrowia, domach dziecka, ośrodkach szkolno - wychowawczych, domach
pomocy społecznej, komisariatach Policji, budynkach Straży Pożarnej,
szpitalach, muzeach, budynkach Nadleśnictw, urzędów gmin, urzędów
rejonowych, spółdzielni mieszkaniowych (liderem w Płocku była Spółdzielnia „Budowlani”). Powstały także setki kotłowni gazowych i olejowych w budynkach osób fizycznych. Nie było gminy w woj. płockim,
w której by nie budowano tego typu ekologicznych źródeł ciepła. Zachętą
była nie tylko mniejsza uciążliwość dla środowiska, ale łatwa obsługa,
niski koszt oleju opałowego, możliwość uzyskania pomocy finansowej
dla osób prawnych z WFOŚiGW w Płocku, a dla osób fizycznych pożyczki z Banku Ochrony Środowiska. Wobec podwyżki cen oleju opałowego
i gazu w ostatnich latach, wiele osób wraca do starych, zostawionych
kotłowni węglowych, opalanych także drewnem.
Ważnymi przedsięwzięciami była budowa lub modernizacja dużych
miejskich kotłowni opalanych węglem, wyposażenie ich w urządzenia ograniczające emisję pyłów i dwutlenku siarki (budowa Ciepłowni Rejonowej
w Kutnie wraz z instalacją odsiarczania spalin, rozbudowa Ciepłowni Miejskiej w Sierpcu wraz z instalacją odsiarczania, budowa kotłowni fluidalnej
i gazowej w Gostyninie).
Istotne znaczenie dla ochrony powietrza miały usprawnienia w zakresie
modernizacji sieci cieplnych (wymiana starych sieci na nowe z uwzględnieniem najlepszych technologii uniemożliwiających straty ciepła). Zadania dotyczyły głównie systemów przesyłu ciepła w Płocku, Kutnie, Sierpcu
104
oraz modernizacji systemu przesyłu ciepła w obrębie budynków (np. bloki
wielorodzinne, Wojewódzki Szpital Zespolony w Płocku, Szpitale w Kruku
i Sierpcu, Gostyninie - Zalesiu).
Nowe wyzwania stanowiła możliwość budowy odnawialnych źródeł
energii coraz powszechniej stosowanych w Europie Zachodniej.
Przykładem realizowanych instalacji były: pompy ciepła zainstalowane
w Szpitalu Gostynin - Kruk, zaopatrujące w ciepło Szpital, budynki mieszkalne, przedszkole we współdziałaniu z kotłownią olejową i kolektorami
słonecznymi (inwestycja realizowana w latach 1992 - 1997) połączone z termomodernizacją powilonów szpitalnych. Na szczególną uwagę zasługuje
zaangażowanie w tym pionierskim przedsięwzięciu dyrektorów Szpitala:
Mariana Pagórka i Lidii Rudzkiej oraz Dyrekcji Inwestycji w Kutnie. Dodać
należy, iż ten typ ogrzewania w Szpitalu (z małą emisją do środowiska) musiał być zainstalowany ze względu na położenie Szpitala w GWPK i konieczność spełnienia wymogów rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie
ochrony powietrza, których nie spełniała kotłownia węglowa.
Już na początku lat 90. XX wieku władze woj. płockiego prowadziły
działania edukacyjne na rzecz korzystania z odnawialnych źródeł energii.
We współpracy z dr W. Lenartem z MOG w Murzynowie propagowaliśmy elektrownie wodne, pokazując doświadczenia francuskie. W efekcie
odbudowano elektrownię wodną w Soczewce (Skrwa Lewa), zbudowano
hydroelektrownię na ściekach z oczyszczalni miasta Płocka w Maszewie
i ściekach Petrochemii Płock oraz uruchomiono elektrownię w Gąsewie (na
Mołtawie), a w wyniku odgazowania składowisk odpadów w Maszewie,
Niszczycach, Kobiernikach wyprodukowano energię elektryczną i skierowano ją do sieci. Czyniono starania odbudowy piętrzeń i budowy hydroelektrowni na Skrwie Prawej, bardzo intensywnie spiętrzonej w okresie międzywojennym.
W Łącku zbudowano dużą kotłownię komunalną na biomasę, eliminując
kotłownie węglowe.
W szkołach w Sendeniu,
Cieszewie powstały kotłownie opalane biomasą.
W 2004r. i latach 2010
- 2012 RCEE w Płocku realizowało projekty
pt.: „Sięgnij po słońce”,
które
rozpropagowały instalacje kolektorów
słonecznych, pomp cieProjekt „Sięgnij po słońce” realizowany przez RCEE
pła, nie tylko w szkołach,
uczył budowy kolektorów słonecznych
105
przedszkolach ale także
u osób fizycznych. Dziś na
Mazowszu Płockim zainstalowano setki kolektorów słonecznych i pomp
ciepła. Pierwsze elektrownie wiatrowe zbudowano w gminie Bodzanów.
Wzrasta zainteresowanie
nimi, ogniwami fotowoltaicznymi oraz enerElektrownie wiatrowe w gminie Bodzanów
gią geotermalną. Coraz
więcej firm buduje elektrownie wiatrowe (w gminach: Sierpc, Bulkowo, Wyszogród, Bodzanów).
W Gostyninie - planowane jest pozyskanie energii ze źródeł geotermalnych.
Bardzo dużo osób fizycznych, samorządów gmin, powiatów, spółdzielni
mieszkaniowych przeprowadziło termomodernizację budynków, ograniczając zużycie ciepła, a w konsekwencji zmniejszając emisję zanieczyszczeń
do środowiska.
Działania w sferze infrastruktury komunalnej łącznie ze sferą przedsiębiorczości powodują, że powietrze na Mazowszu Płockim jest czystsze, nie
przekraczane są standardy jakości powietrza (oprócz benzopirenu i ozonu), a teren Mazowsza dla ochrony powietrza zaliczony jest przez WIOŚ
do strefy A.
Janina Kawałczewska Gospodarka odpadami
Usuwanie, odzysk i unieszkodliwianie odpadów komunalnych i przemysłowych stanowiło istotny problem w ochronie środowiska w woj. płockim. Skąpe były regulacje prawne w tym zakresie. Do 1997r. tylko ustawa
o ochronie i kształtowaniu środowiska regulowała te kwestie. Sytuacja
zmieniła się od 1 stycznia 1997r., kiedy weszła w życie ustawa o utrzymaniu
czystości i porządku w gminach i od 1 stycznia 1998r., kiedy weszła w życie
ustawa o odpadach oraz z chwilą wejścia w życie w 2001r. Prawa ochrony środowiska i ustawy z dnia 27.04.2001r. o odpadach. Wojewoda Płocki,
a od 1999r. Starosta Płocki i Wojewoda Mazowiecki, od 2008r. także Marszałek Województwa Mazowieckiego koordynowali gospodarowanie odpadami komunalnymi, doradzali gminom, jak ten problem rozwiązać, bowiem
za gospodarowanie odpadami odpowiadają ich wytwórcy, a za stworzenie
systemu gospodarowania odpadami komunalnymi - gminy. Tymczasem
problem gospodarowania odpadami komunalnymi był i jest nadal bardzo
trudny ze względu na powszechność ich wytwarzania, dużą uciążliwość
106
dla ludzi i środowiska
i dominujący sposób gospodarowania nimi - składowanie. Na początku
lat 90., na terenie województwa funkcjonowało
29 składowisk odpadów
komunalnych; większość
od lat zlokalizowana była
przypadkowo w wyrobiskach po eksploatacji kopalin, bez wymaganych
Składowisko w Grabowcu gm. Słubice
dziś zabezpieczeń środowiska, bez prowadzenia
monitoringu ich wpływu na środowisko.
WOŚ UW w Płocku za priorytetowe przyjął: stosowanie w produkcji technologii mało i bezodpadowych (tzw. czystszej produkcji), unikanie wytwarzania odpadów, w tym komunalnych, wdrożenie w gminach selektywnej zbiórki odpadów, a następnie odzysk i recykling wyselekcjonowanych
odpadów: szkła, makulatury, tworzyw sztucznych, złomu i skierowanie do
unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, zabezpieczenie właściwego
zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych, monitoring składowisk, rekultywację starych składowisk odpadów, z ich odgazowaniem.
W 1997r. na terenie województwa funkcjonowało 19 składowisk odpadów:
w Łysej Górze, gm. Bodzanów (zamknięte w latach 2000), w Rogowie, gm.
Bulkowo (zamknięte w 2006r.), w Czerwińsku (zamknięte i zrekultywowane po 2000r.), w Cieszewie, gm. Drobin (wybudowane w 1993r. - pierwsza
niecka, druga niecka - w 1998r; Drobin do 1993r. posiadał składowisko w Kucharach, które zostało zrekultywowane), w Kępinie, gm. Gąbin (zamknięte
w 2006r., zrekultywowane), w Grabowcu, gm.
Słubice
(wybudowane
w latach 1986 - 1990, zamknięte i zrekultywowane po 2000r.). Dla Płocka
- 2 kwatery w Kobiernikach wybudowano w latach 1994 - 1996.
ZUOK Kobierniki
107
W latach 1975 - 1994 odpady z Płocka składowane były: w Płocku - między
starym mostem a Wisłą, w wyrobisku po cegielni w Górach, w Niszczycach,
gm. Bielsk, w Maszewie, gm. Stara Biała, w Bonisławiu, gm. Gozdowo. Wożone były także na składowisko Drwały, gm. Wyszogród. Po wnikliwych
analizach różnych projektów zdecydowano wybudować ZUOK Kobierniki. Od 1996r. - odpady komunalne z Płocka zagospodarowane są w ZUOK
w Kobiernikach, gm. Stara Biała, najpierw tylko w 2 kwaterach składowiska. W 2000r. zbudowano ZUOK składający się z segregatorni, kompostowni, 2 nowych kwater składowiska, magazynów surowców wtórnych i odpadów niebezpiecznych. ZUOK Kobierniki w Wojewódzkim Planie Gospodarki
Odpadami (WPGO) Mazowsza przewidziany jest jako Regionalna Instalacja
Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK) (instalacja mechaniczno biologicznego przetwarzania odpadów).
Istniały jeszcze składowiska: Worowice Wyroby, gm. Staroźreby (zrekultywowane w 2005r.), Drwały, gm. Wyszogród (wybudowana w latach
1986 - 1990, zamknięte i zrekultywowane w 2011r.), dla Kutna i okolic w Krzyżanówku, gm. Krzyżanów (zbudowane w latach 1986 - 1990, obecnie
rozbudowana instalacja, spełniająca wymogi RIPOK), dla Sierpca i okolic w Rachocinie, gm. Sierpc (wybudowane w latach 1986 - 1995, rozbudowane po 2000r. Posiada kwaterę pozwalającą składować odpady zawierające
azbest. Jest rozbudowane o kompostownię i segregatornię. Pełni rolę RIPOK. Stare składowisko dla Sierpca zostało zrekultywowane w końcu lat
80. XXw., Całownia, gm. Szczytowo (zamknięte, odpady wywiezione. Miejsce po składowisku zrekultywowane po 2000r.), w Gozdach, gm. Mochowo (zbudowane w latach 1993 - 1994, eksploatowane jeszcze, ale w WPGO
Mazowsza przewidziane jako instalacja zastępcza), w Ludwikowie, gm. Łąck
(wybudowane w latach 1991 - 1993, zamknięte w 2006r., zrekultywowane),
w Nagodowie, dla miasta Gostynina i okolic (zbudowane w 2000r. przez
firmę francuską, obecnie
już
wyeksploatowane
i zamknięte), w Pasiece,
dla Żychlina, zbudowano na miejscu starego
składowiska, po jego rekultywacji zakład zagospodarowania odpadów
wraz z segregatornią
w latach 1994 - 1995 (wcześniej planowano budowę
Rozdrobnione przez rębak gałęzie wycięte z rowów i poboczy
spalarni, ale projekt oprodróg na bardzo drobne wióry mogą być wykorzystane
mieszkańcy),
do produkcji kompostu lub spalania. Na zdjęciu rozruch rębaka testowali
108
we Frankach, dla Krośniewic i regionu (składowisko zbudowane w latach
1997 - 1998, rozbudowane, funkcjonuje do dziś; wożone tam są także odpady
z Gostynina), w Borku, gm. Łęczyca dla Łęczycy i okolic (składowisko zbudowane w latach 1987 - 1990 I niecka, 1991 - 1995 II niecka).
Obecnie w Regionie Płocka eksploatowane są składowiska w Kobiernikach,
Gozdach, Cieszewie, Rachocinie, Dalanówku. Składowiska wyeksploatowane zostały zamknięte i poddane rekultywacji uwzględniając odgazowanie
z wykorzystaniem biogazu do wytwarzania energii (Maszewo, Bonisław,
Niszczyce, Kobierniki) - tam, gdzie jest go wystarczająca ilość.
Prowadzony jest monitoring eksploatowanych i zrekultywowanych
składowisk. Po 2000r. powstały zakłady odzyskujące wysegregowane odpady, głównie opakowaniowe w Miszewie Murowanym, Nowej Białej,
Płocku, Karwosiekach.
Na terenie woj. płockiego w latach 90. powstały 2 związki gmin: Związek Gmin Regionu Płockiego i Związek Gmin Regionu Kutnowskiego, których jedną z rodzajów działalności jest wdrażanie i prowadzenie selektywnej
zbiórki odpadów komunalnych. ZGRP zamierza prowadzić w imieniu gmin
od 2013r. gospodarowanie odpadami komunalnymi.
Segregacja odpadów - Eko - Maz Sp. z o.o. w Płocku
Do obsługi odbierania i transportu odpadów powstały firmy: Sita
PGK Sp. z o.o. w Płocku, Lobbe przekształcona później w Remondis o/Płock,
EKO - MAZ Sp. z o.o., w Płocku, a także inne firmy mające stosowne zezwolenia na zbiórkę i transport odpadów. Szczególnie podkreślić należy
zaangażowanie firm SITA, Remondis, EKO - MAZ, ZUOK w prowadzeniu
we współpracy z RCEE edukacji społeczeństwa dot. gospodarki odpadami.
109
Jesteśmy w przededniu przejęcia przez gminy nowych obowiązków
w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi zgodnie ze znowelizowaną ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Prowadzona jest przez RCEE szeroka edukacja ekologiczna dot. racjonalnej gospodarki odpadami.
Warto wspomnieć jeszcze o gospodarowaniu odpadami poubojowymi
i padliną. W latach 1975 - 1995 funkcjonowały w woj. płockim 3 firmy - zakłady utylizacyjne: w Sikorzu, gm. Brudzeń Duży, Zieleńcu, gm. Ostrowy
i Wymyślu Nowym, gm. Gąbin. Zakład w Wymyślu został zamknięty przez
WIOŚ w Płocku, a w Sikorzu nowy właściciel zamknął zakład, chociaż planowana była jego modernizacja - zgodnie ze standardami obowiązującymi
w UE.
Odpady poubojowe i padlinę odbiera firma Hetman J. Luciński z Florianowa w Gminie Bedlno, wywożąc odpady do spełniających wymogi prawa
własnych zakładów przetwarzających je. Gminy Mazowsza Płockiego mają
podpisane umowy z firmą Hetman na odbiór zwłok padłych zwierząt.
Ilość wytwarzanych odpadów komunalnych wzrasta. Nowe prawo
nie zezwala na składowanie odpadów komunalnych zmieszanych. Stawiać
należy na odzysk i recykling odpadów, także energetyczny. Powinno być
to priorytetem wszystkich samorządów gmin, gdyż to one odpowiadają za
gospodarkę odpadami komunalnymi i zapewniają budowę, eksploatację
RIPOK - samodzielnie lub wspólnie z innymi gminami.
Tadeusz Harabasz Zaopatrzenie w wodę
Województwo płockie leżało w dorzeczu Dolnej Wisły. Tylko niewielki
fragment położony w okolicy Łęczycy należał do dorzecza Odry. W systemie zarządzania gospodarką wodną obszar województwa płockiego należał
do Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie, a niewielki
fragment do zlewni Odry (RZGW Poznań).
Podstawowa sieć rzeczna w województwie płockim liczyła ok. 1 500 km,
z czego ok 720 km była uregulowana. Wody płynące zajmowały powierzchnię 5 500 ha, co stanowiło 1,1% powierzchni województwa płockiego. Część
północna województwa odwadniana była przez Wisłę i jej prawobrzeżne
dopływy, z których największy stanowiła Skrwa Prawa o całkowitej długości 111 km. Pozostałe cieki, które odwadniają tę część województwa, to:
Brzeźnica, Rosica, Słupianka, Mołtawa, Ryksa i Struga. Do Wkry wody prowadziły Raciążnica z Karsówką i Płonka. Południową część województwa
płockiego odwadniały lewostronne dopływy Wisły: Bzura, Kanał Dobrzykowski, Skrwa Lewa i Rakutówka. Rzeka Wisła stanowi jedno ze źródeł zaopatrzenia miasta Płocka w wodę do picia i na potrzeby gospodarcze.
110
Na terenie województwa płockiego eksploatowane były cztery piętra
wodonośne o charakterze użytkowym. Znaczenie użytkowe mają wody
w utworach jurajskich, kredowych, trzeciorzędowych i czwartorzędowych.
W środkowej i północnej części województwa płockiego podstawowe
źródło zaopatrzenia w wodę stanowiły poziomy wodonośne w utworach
czwartorzędowych. Zasoby te są w znacznej mierze odnawialne, warstwy
wodonośne zasilane są przez opady atmosferyczne i infiltrację cieków powierzchniowych. Wodonośny poziom trzeciorzędowy na obszarze województwa płockiego miał znaczenie lokalne (piaski mioceńskie i oligoceńskie).
Poziom kredowy związany z wapieniami, marglami i piaskowcami kredy
górnej stanowił zasobne źródło wody dla ujęć w Nowym Duninowie, Płocku - Radziwiu i w Gostyninie. Poziom jurajski związany jest z wapieniami
jury górnej. Poziom ten miał znaczenie w południowej części województwa
płockiego - na południe od Kutna.
Na obszarze województwa płockiego wyznaczono dwa Główne Zbiorniki
Wód Podziemnych (GZWP). Jeden z nich zlokalizowany jest w utworach
czwartorzędowych na terenie Gostynińsko Włocławskiego Parku Krajobrazowego. Drugi natomiast w rejonie Krośniewice - Kutno. Oba zbiorniki
to obszary najwyższej ochrony.
Szacowano, że w roku średnim rzeki województwa płockiego w przekrojach ujściowych (bez Wisły) prowadziły 523 350 tys. m3 wody.
Zasoby dyspozycyjne rzek, przez które rozumie się także ilości wody, które w określonym czasie można pobrać w celu zaspokojenia potrzeb gospodarczych, wynosiły ok. 11,00 m3/s, co w skali roku dawało tylko
346 896 tys. m3 wody. Tak skromne zasoby wody uzupełniała Wisła. Średni przepływ w Wiśle w przekroju Płocka wynosi 856 m3/s. Przepływy dla
stanów od SNQ do SWQ w wieloleciu przed 1980 rokiem zamykały się
w granicach 279 i 4 110 m3/s. Dostępność tych zasobów zwiększyła się
po wybudowaniu Zbiornika Włocławskiego.
Łączne zasoby wód podziemnych woj. płockiego (dane na dzień
31.12.1994r.) wynosiły 38 436 m3/h, w tym: w utworach czwartorzędowych:
24 437 m3/h, w utworach trzeciorzędowych: 6 052 m3/h, w utworach kredowych: 1 948 m3/h, w utworach jurajskich: 5 999 m3/h.
Udokumentowane zasoby eksploatacyjne czwartorzędowych wód podziemnych wynosiły 24 437 m3/h. Stanowiły one 64% zasobów eksploatacyjnych województwa. Był to najbardziej zasobny na terenie województwa
płockiego system wodonośny, stanowiący podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę dla celów pitnych i gospodarczych.
Woj. płockie w latach 80. XXw. w niezadowalającym stopniu było zwodociągowanie. Przedstawia to tabela Nr 2.
111
Tabela Nr 2. Wykaz istniejących wodociągów w układzie gmin w woj. płockim - stan na dzień 31 grudnia 1986r.
Lp.
1
Bedlno
2
3
4
Bielsk
Borowiczki
Bodzanów
5
Brudzeń
6
7
8
9
10
Bulkowo
Czerwińsk
Daszyna
Dąbrowice
Dobrzelin
11
Drobin
12
13
14
16
Gąbin
Gostynin
Gozdowo
Góra Św.
Małgorzaty
Iłów
17
Kiernozia
18
Krzyżanów
15
112
Gmina
Obiekt
Zleszyn,
Wola Kałkowa,
Bedlno,
Osłów,
Plecka Dąbrowa
Bielsk
Bielino - Wirginia
Sikórz,
Lasotki
Bulkowo
Raszewo
Mazew
Dąbrowice
Dobrzelin
Drobin,
Łęg Kościelny,
Karsy Niemczewo,
Psary Chudzynek
Stanisławów
-
Dł. sieci Przyłącza
[km]
[szt.]
Dł.
przył.
[km]
35,6
403
10,0
8,9
5,0
-
295
119
-
6,3
-
15,5
138
6,1
6,7
6,9
19,1
5,1
0,5
90
76
258
203
5
3,1
3,0
11,6
4,0
0,4
43,8
492
15,2
1,2
-
24
-
0,6
-
-
-
-
-
Iłów
Stępów,
Kiernozia
Ktery,
Krzyżanów,
Młogoszyn
7,2
134
4,3
7,7
207
5,8
5,6
113
2,2
19
Krośniewice
20
21
22
23
Kutno
Łanięta
Łąck
Łęczyca
24
Mochowo
25
26
Nowe Ostrowy
Nowy Duninów
27
Oporów
28
Pacyna
29
Piątek
30
Radzanowo
31
Rataje
32
Rościszewo
33
Sanniki
34
Sierpc
35
36
37
Słubice
Stara Biała
Staroźreby
38
Strzelce
Szubsk,
Nowe,
Luboradz,
Godzięby
Żurawieniec I + II
Łąck
Bożewo,
Ligowo,
Mochowo I + II
3,1
13
0,7
25,7
7,6
-
244
55
-
9,9
1,8
-
21,2
286
12,3
-
-
-
-
Popłacin
1,0
7
0,3
13,9
156
6,3
7,6
92
4,0
8,5
237
5,4
-
-
-
1,9
37
1,1
3,0
103
3,9
26,6
419
14,8
6,3
105
3,8
0,8
15,4
19
422
0,5
13,5
20,7
198
8,4
Kurów,
Oporów I + II
+ III + IV
Pacyna
Pokrzywnica,
Piątek I
Sokołów,
Kozice
Rościszewo
Osmolin I + II,
Sanniki
Miłobędzyn,
Borkowo,
Gorzewo
Słubice
Staroźreby I + II
Długołęka,
Żurawieniec II + III
113
40
41
42
Szczawin Kościelny
Szczutowo
Witonia
Wyszogród
43
Zawidz
39
Szczawin Kościelny
11,5
186
4,7
Szczutowo I
Witonia I + II
Zawidz,
Majki,
Kosemin
6,6
23,9
-
119
400
-
4,9
11,8
-
17,8
313
12,3
391,9
5968
193,1
Ogółem:
Dane z Biuletynu Samorządowego Województwa Płockiego
Analizując wielkość poboru wody w latach 1980 - 1994 zauważono stały jej spadek do 1992r. Główną przyczyną takiego stanu była na początku
recesja w gospodarce, a później również wprowadzenie obiegów zamkniętych w zakładach przemysłowych i opomiarowanie zużycia wody.
Dla porównania przedstawiono wielkości poboru wody w woj. płockim
w latach 1990 i 1994 wg. źródeł zapotrzebowania.
Tabela Nr 3. Ilość pobranej wody w woj. płockim
Źródło zapotrzebowania
Ogółem
Przemysł z ujęć własnych) w tym:
- Wody powierzchniowe
- Wody podziemne
Rolnictwo (wody powierzchniowe)
Gospodarka komunalna (ogółem) w tym:
- Wody powierzchniowe
- Wody podziemne
Ilość pobranej wody
[tys. m3]
1990
1994
67 400
65 000
34 900
30 200
26 200
23 700
8 700
6 500
8 000
13 000
24 500
21 800
9 200
7 500
15 300
14 300
Dane archiwalne UW w Płocku
W tym okresie ilość pobieranej wody zmniejszyła się o ponad 22 000 tys. m3.
W 1994r. ogólny pobór wody podziemnej i powierzchniowej w woj. płockim
wyniósł ok. 65 000 tys. m3, z czego: 47% - wody pobrano przez przemysł
z ujęć własnych, 33% - wody pobrano przez gospodarkę komunalną,
20% - wody pobrano przez rolnictwo.
114
Płock był miastem, które pobrało najwięcej wody (ponad 37 000 tys. m3),
co stanowiło 60% ogólnej ilości pobranej wody w województwie.
W 1996r. w realizacji zadań w budowie wodociągów wiejskich województwo płockie klasyfikowano na czwartym miejscu w kraju. W tym czasie
wybudowano 653 km sieci wodociągowej, prawie 5 000 szt. przyłączy wodociągowych.
W trzech gminach osiągnięto najwyższy poziom zwodociągowania (w gminie Witonia - 97,8%, Nowe Ostrowy - 78,4%, Dąbrowice - 75,9%.
Wówczas Do gmin o najniższym stopniu zwodociągowania należały:
Góra Św. Małgorzaty - 5,9%, Rościszewo - 12,8%, Czerwińsk - 20,9%, Wyszogród - 24,6%, Gąbin - 27,3%, Nowy Duninów - 30,5%.
Na dzień 31.12.1998r. stopień zwodociągowania gmin wiejskich woj. płockiego przedstawia tabela Nr 4.
Tabela Nr 4. Stopień zwodocigowania gmin wiejskich na dzień 31.12.1998r.
Ilość posesji
Ilość wykonanych przyłączy
% zwodociągowania
65332
38864
59,5
A szczegółowe dane zawiera tabela Nr 9.
Ogólna ilość wody powierzchniowej i podziemnej pobierana przez zakłady woj. płockiego na cele przemysłowe ze źródeł własnych na koniec
istnienia woj. płockiego wynosiła ponad 30 200 tys. m3, z czego 78% pobieranej wody przypadało na wody powierzchniowe. Największą ilość wody
pobierała Petrochemia SA w Płocku - z własnego ujęcia brzegowego na
Wiśle.
W latach 1996 - 2001 realizowano dalsze zadania w gospodarce wodnej,
których efektem było zapewnienie dobrej jakościowo wody dla ludności.
W tabeli Nr 5 przedstawiono urządzenia wodociągowe w Płocku w latach
2000 i 2010 oraz ich dobową zdolność produkcyjną.
Tabela Nr 5. Urządzenia wodociągowe w Płocku
Sieć wodociągowa
Lata
Ogółem
[km]
Magistrala
[km]
Rozdział
[km]
Przyłącza
[km]
2000
2010
333,5
449,9
22,7
24,1
199,5
273,9
111,3
151,9
Ilość
przyłączy
Ilość
stacji
uzdatniania
wody
Ilość
ujęć
wody
Zużycie
wody
[m3/d]
7 372
9 335
1
2
10
5
16 763
15 172
Dane archiwalne UW w Płocku
115
Uwaga
−− Ilość ujęć wody: 1 ujęcie powierzchniowe oraz studnie głębinowe:
K-5 - ul. Górna oraz ujęcie w Borowiczkach - Pieńkach,
−− Stacje Uzdatnia Wody: SUW przy ulicy Górnej oraz SUW Płock - Góry.
Zużycie wody w Płocku w latach 2000 i 2010 przedstawia tabela Nr 6.
Tabela Nr 6. Zużycie wody w Płocku
Zużycie wody [m3/d]
Rok
Gospodarstwa
Ogółem
Pozostali odbiorcy
domowe
2000
16 763
13 179
3 584
2010
15 172
13 985
1 186
Dane archiwalne UW w Płocku
Tadeusz Harabasz Oczyszczanie ścieków
W latach 80. XX wieku
oczyszczalnie ścieków komunalnych istniały w Płocku, Sierpcu, Gostyninie,
Żychlinie, Kutnie (mechaniczna). Nie było oczyszczalni
w gminach wiejskich (oprócz
oczyszczalni działających przy
osiedlach mieszkaniowych
niektórych PGR).
W tym okresie emisja ścieOczyszczalnia ścieków w Woźnikach gm. Radzanowo
ków
z terenu województwa
kontrolowana przez G. Ziembę z Wydziału Ochrony
Środowiska Starostwa Powiatowego w Płocku
do wód powierzchniowych
wynosiła ok. 35 mln m3.
W każdym kolejnym roku ilość odprowadzanych ścieków do wód zmniejszała się o ok. 3,00 mln m3, mimo budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków.
Doprowadziło to do ograniczenia dostępnych zasobów wodnych dobrej
jakości, niezbędnej do pokrycia potrzeb ludności, rolnictwa czy przemysłu.
Stan czystości rzek na terenie woj. płockiego w latach 1980 - 1995 można było
określić jako bardzo zły. Nie stwierdzono wówczas odcinków rzek zakwalifikowanych do I i II klasy czystości, a tylko ok. 5% badanych rzek (1994r.) prowadziło wody III klasy czystości. Głównymi źródłami emisji ścieków były
miasta (96%), a szczególnie Płock, z których odprowadzano do rzek zarówno
ścieki komunalne jak i przemysłowe. Zbiornik Włocławski określano jako
osadnik ściekowy południowej i centralnej Polski (w tym Warszawy).
116
W połowie lat 90tych o oczyszczalnie mechaniczno - biologiczne
wzbogaciły się miasta:
Kutno, Krośniewice, Drobin, Gąbin, Wyszogród.
Rozbudowano
oczyszczalnie w Płocku, Sierpcu.
Wybudowano oczyszczalnię w Radziwiu. 9 miast
posiadało oczyszczalnie,
w Łęczycy była ona
Na uruchomienie oczyszczalni ścieków w Kutnie
przybył Główny Geolog Kraju, Wiceminister Środowiska w budowie. Do końMichał Wilczyński i Wojewoda Płocki - Krzysztof Kołach
ca 1997r. wybudowano oczyszczalnie w gminach wiejskich: Szczawin Kościelny, Mała Wieś
(Cukrownia), Strzelce, Gostynin, Słubice, Szczutowo, Bielsk, Łąck, Góry, Witonia, Słupno, Brudzeń Duży, Proboszczewice, Staroźreby, Gozdowo, Iłów,
Bulkowo, Piątek, Daszyna, Zawidz, Staroźreby. Najdłużej trwały negocjacje
ze społeczeństwem w sprawie lokalizacji oczyszczalni ścieków dla Sannik,
Bodzanowa. Budowano także sieci kanalizacyjne.
Uzupełnieniem zbiorowej kanalizacji sanitarnej dla terenów wiejskich
o rozproszonej zabudowie były przydomowe oczyszczalnie ścieków. W latach 1994 - 1996 zainstalowano 47 przydomowych oczyszczalni ścieków.
Początkowo były to pojedyncze obiekty (Gąbin, Kiernozia, Łąck, Pacyna,
Radzanowo, Staroźreby, Zawidz), zaś w latach następnych ich realizację zdecydowanie przyspieszono. Stowarzyszenie Gmin Turystycznych Pojezierza
Gostynińskiego realizowało w ciągu roku ponad 100 takich obiektów. Wiele
ich zbudowano w gminie Bulkowo.
Jednak stopień skanalizowania poszczególnych miejscowości gminnych
był w dalszym ciągu niezadowalający. Na koniec 1996r. - niewiele, bo ok.
3% ludności wiejskiej w województwie płockim posiadało podłączenie do
kanalizacji. Natomiast w tym czasie zwodociągowanie obszarów wiejskich
szacowano na blisko 50%.
Problemem gmin była zbyt mała długość kolektorów ściekowych odprowadzających nieczystości płynne z poszczególnych gospodarstw domowych.
Niedostosowanie przepustowości oczyszczalni do faktycznej ilości wytwarzanych ścieków i zła eksploatacja oczyszczalni powodowały duże problemy
w pracy obiektów.
W województwie płockim w celu poprawy sytuacji przyjęto zasadę,
że nie uzgadnia się projektów dotyczących stacji uzdatniana wody i budowy wodociągów wiejskich bez jednoczesnego przedłożenia koncepcji
117
kanalizacji ściekowej na
terenie poszczególnych
gmin. Budowę i rozbudowę oczyszczalni ścieków
(wraz z kanalizacją) uznano wówczas za najpilniejszą potrzebę zarówno
w miastach jak i na obszarach gmin oraz w zakładach.
Uwzględniając
politykę
ekologiczną
państwa
Oczyszczalnia ścieków w Miszewie Murowanym
oraz mając na względzie
ustalony priorytet, szczególnie popierano działalność inwestycyjną na rzecz
ochrony wód, przyznając pomoc z WFOŚiGW w Płocku oraz kredyt z BOŚ
na budowę oczyszczalni ścieków i kanalizacji, a także z budżetu Wojewody
na realizację inwestycji na terenach wiejskich.
Wszystkie gminy, które korzystały z pożyczki Wojewódzkiego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Płocku przy budowie oczyszczalni ścieków, po zakończeniu inwestycji mogły się ubiegać o umorzenie
części pożyczki pod warunkiem, że przeznaczą środki na inne cele proekologiczne, uzyskując efekt ekologiczny w założonym terminie i terminowo
spłacając raty pożyczki.
W tabeli Nr 7 przedstawiono przykłady zrealizowanych oczyszczalni ścieków
w wybranych gminach woj. płockiego z oznaczeniem typu oczyszczalni i ich
przepustowości.
Tabela Nr 7. Przykłady realizowanych oczyszczalni ścieków w gminach woj.
płockiego
Miejscowość
Bielsk
Łąck
Góry (obecnie Płock)
Witonia
Zawidz
Słupno
Słubice
Drobin
118
Przepustowość
oczyszczalni
[m3/d]
300
400
200
50
300
300
165
400
Typ oczyszczalni ścieków
Bioblok Mut 300
Bioblok Mut 400
Bioblok Mut 200
KOS - 2
Hydrocentrum
Bioblok Mut 300
BIOKON
Bioblok WS 400
Piątek
400
Daszyna
140
Szczutowo
Brudzeń Duży
Mała Wieś
Proboszczewice
Szczawin Kościelny
Strzelce
Borowiczki (obecnie
Płock)
Gozdowo
Kutno
Gąbin
Wyszogród
180
200
300
150
100
300
Hydrocentrum
Oczyszczalnia stawowo korzeniowa
Pro - Eko Bydgoszcz
Bioblok Mut 200
Bioblok Mut 300
KOS - 2
Bioblok Mut 100
Bioblok Mut 300
400
Bioblok WS 400
150
20 000
400
500
KOS - 3
BOXYBLOK
Bioblok PS 400
BIOX
Dane z Biuletynu Samorządowego Województwa Płockiego
W okresie lat 1999 - 2012 wiele gmin wyposażyło się w oczyszczalnie
ścieków, zmodernizowało istniejące oczyszczalnie lub zastąpioło je nowymi
technologiami bardzo energooszczędnymi (np. Słupno, Gmina Stara Biała
w Proboszczewicach, Gozdowo). Budowano również oczyszczalnie ścieków
w domach pomocy społecznej (wszystkie obiekty), zespołach szkół, szpitalach (Płock, Gostynin), domach dziecka oraz w ośrodkach wypoczynkowych. Zakłady pracy obsługujące rolnictwo (mleczarnie, cukrownie, osiedla
dla pracowników byłych PGR, RSP) również zostały wyposażone w urządzenia do oczyszczania ścieków bytowych.
W tabeli Nr 8 przedstawiono infrastrukturę kanalizacyjną w Płocku w latach
2000 i 2010.
Tabela Nr 8. Infrastruktura kanalizacyjna w Płocku
Sieć kanalizacyjna
Przepompownie
OgóKanalizacja
KanaRok
ścieków
łem
ogólnolizacja sa[szt.]
[km]
spławna
nitarna
2000
193,6
38,1
112,2
8
2010
260,0
37,1
169,9
35
Oczyszczalnie
3
5
Dane archiwalne UW w Płocku
119
Poniżej w tabeli Nr 9 przedstawiamy stopień zwodociągowania i skanalizowania gmin wiejskich w woj. płockim na dzień 31.12.1998r.
Tabela Nr 9.
Lp.
Gmina
1
2
3
Bedlno
Bielsk
Bodzanów
Brudzeń
Duży
Bulkowo
Czerwińsk
Daszyna
Drobin
Dąbrowice
Gąbin
Gostynin
Gozdowo
Góra Św.
Małgorzaty
Iłów
Kiernozia
Krośniewice
Krzyżanów
Kutno
Łanięta
Łąck
Łęczyca
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
120
Wodociągi
PodLiczba łączogosp.
nych
domodo
wych wodo[szt.]
ciągu
[szt.]
1910
1326
1322
1002
2533
1245
Kanalizacja
%
Ilość
zwo- Podłą%
oczyszdo- czonych skaczalni
ciądo kanali- przyzago- nalizacji zowa- grodowa[szt.]
nia
wych
nia
[szt.]
69,4
75,8
320
24,2
2
49,1
-
2063
1018
49,3
141
6,8
4
1062
2684
1020
2212
845
2300
3813
1612
1062
660
619
1548
531
1088
1655
959
100
24,6
60,7
69,9
62,8
47,3
43,4
34,3
126
45
190
239
12,3
2,0
8,2
14,8
130
2
2
28
32
1
1203
413
34,3
-
-
-
2231
1192
1292
1308
1623
447
1431
2033
1086
951
647
915
1623
447
1111
1599
48,7
79,8
50,0
69,9
100
100
77,7
78,6
320
-
22,3
-
15
2
8
12
32
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
Mała Wieś
Mochowo
Nowy Duninów
Nowe
Ostrowy
Oporów
Pacyna
Piątek
Radzanowo
Rościszewo
Sanniki
Sierpc
Słubice
Słupno
Stara Biała
Staroźreby
Strzelce
Szczawin
Kościelny
Szczutowo
Witonia
Wyszogród
Zawidz
Żychlin
Razem:
1839
1300
952
923
51,8
71
180
-
9,8
-
3
1346
643
47,7
-
-
15
1342
764
56,9
-
-
-
819
884
1750
1300
874
1459
1500
1270
1206
2614
1767
1387
557
573
752
811
270
1011
780
892
557
1073
1417
957
68,0
64,8
42,9
62,4
30,9
69,3
52,0
70,2
46,2
41,0
80,2
68,9
138
158
131
319
160
7,8
12,4
10,8
12,2
11,5
1
2
5
21
2
17
10
4
5
1
887
800
90,1
87
9,8
1
1247
929
1066
1350
1060
65332
611
920
142
1120
834
38864
49,0
99,0
13,0
82,9
78,6
59,5
188
25
b.d
165
b.d.
2941
15,0
2,6
b.d
12,2
b.d
4,5
2
b.d
1
b.d
362
Dane WZMiUW w Płocku
W latach 90. XX wieku gminy województwa płockiego dokonały
olbrzymiego wysiłku na rzecz budowy SUW, wodociągów, oczyszczalni
i kanalizacji.
W latach 1999 - 2012 - kontynuowano działania budowy oczyszczalni,
kanalizacji, modernizacji SUW i oczyszczalni.
121
Część V
Finansowanie ochrony środowiska
Zazdrośni powiadali, że w Płockiem forsy na ochronę środowiska nigdy
nie zabraknie, bo petrochemia zawsze będzie płacić miliardy za zatruwanie
okolicy. Można więc przewrotnie zapytać, dlaczego ówczesna administracja
tak żwawo walczyła o obniżenie emisji gazowej, poprawę pracy zakładowej oczyszczalni ścieków i redukcję hałasu i odpadów. Przecież tym samym
redukowała swoje środki gromadzone w Wojewódzkim Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wydaje się, że kunktatorstwa takiego rodzaju wtedy nie było. Przemożna chęć poprawienia fatalnych warunków
aerosanitarnych była powszechna. Na szczęście trafiała także na podatny
grunt u sprawcy zagrożeń.
Polska jest rzadkim przykładem prowadzenia wyłącznej kasy prośrodowiskowej. Teksty przygotowane przez osoby (znów Panie) zarządzające tą
kasą są bardzo dobrym egzemplum w odniesieniu do warunków z niekwestionowanym dostatkiem (ale nie nadmiarem) tych środków. Wśród tabel
z sumami i wyliczeń materialnych ujawnia się maszyna usuwająca kolejne
źródła zagrożeń.
Ewa Różalska, Janina Kawałczewska Instrumenty finansowo
- prawne
Stosowanie instrumentów finansowych w ochronie środowiska wywodzi się z założenia, że w działalności ochronnej muszą być uwzględniane ekonomiczne aspekty korzystania ze środowiska, wprowadzania w nim
zmian, dokonywania degradacji, podejmowania działań ochronnych oraz
restytucyjnych. Początki ekonomiki środowiskowej to dopiero przełom lat
50-tych i 60-tych XX wieku, kiedy zaczęto odróżniać koszty gospodarczej
działalności przedsiębiorstw od kosztów społecznych. Koszty uwzględniane
w indywidualnym rachunku producentów nie są tożsame z rzeczywistymi,
pełnymi kosztami działalności, do których trzeba włączyć wszystkie szkodliwe następstwa i uszczerbki ponoszone przez społeczeństwo w rezultacie
prowadzenia procesów produkcji, zaspokajania potrzeb socjalno - bytowych
mieszkańców danego terenu. We wszystkich takich przypadkach elementy środowiska do niedawna jeszcze traktowano jako tzw. „dobra wolne”,
co do których prawo korzystania przysługuje każdemu bez ograniczeń i wobec powyższego nie trzeba ich uwzględniać w rachunku ekonomicznym podejmowanej działalności. Ewentualne straty ponosiło całe społeczeństwo.
Dlatego opracowano środki polityki środowiskowej, które włączają negatywne efekty zewnętrzne w rachunek ekonomiczny sprawców szkód.
122
Bodźcowe oddziaływanie instrumentów ekonomicznych wykorzystywane jest także poprzez stosowanie ich jako sankcji z tytułu niewykonywania lub nieprawidłowego wykonywania obowiązków związanych z ochroną środowiska wynikających z ustaw i decyzji administracyjnych.
Kontrola przestrzegania takich wymagań stwierdzająca ich naruszenie, staje
się podstawą do nałożenia sankcji z tego tytułu. W latach 80. XX wieku
było to niezrozumiałe dla przedsiębiorców. Pamiętamy awarię rurociągu
wody chlorowej Petrochemii Płock prowadzącego wodę z ujęcia wody nad
Wisłą do zakładu, która spowodowała wyginięcie płazów, roślin - karę z tego
tytułu naliczono dla Petrochemii.
Obecnie w systemie polskiego prawa ochrony środowiska podstawowe
znaczenie mają następujące instrumenty o charakterze finansowym:
−− opłaty za korzystanie z zasobów środowiska,
−− administracyjne sankcje finansowe za naruszanie zasad korzystania
z zasobów środowiska,
−− opłaty podwyższone,
−− opłaty produktowe,
−− administracyjne kary pieniężne,
−− fundusze celowe, służące gromadzeniu środków pochodzących z opłat
i kar oraz przeznaczaniu ich na z góry określone cele,
−− różnicowanie stawek podatków i innych danin publicznych służące
celom ochrony środowiska.
W latach 80. i 90. XX wieku były tylko opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, kary za degradację środowiska oraz fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej. Możliwość stosowania obecnie instrumentów ekonomicznych wynika przede wszystkim z postanowień ustaw:
Prawo ochrony środowiska, Prawo geologiczne i górnicze, ustawy o ochronie przyrody. W odniesieniu natomiast do instrumentów sankcyjnych są
to przepisy dotyczące obowiązków związanych z postępowaniem z odpadami, zaopatrzeniem w wodę i odprowadzaniem ścieków komunalnych
oraz związane z ochroną warstwy ozonowej. Sankcje finansowe przewiduje
również ustawa o organizmach modyfikowanych genetycznie. System funduszów, co do swojego zasadniczego kształtu, regulowany jest przepisami
ustawy Prawo ochrony środowiska, z uzupełnieniami dotyczącymi zasad
dystrybuowania niektórych dochodów zawartymi w ustawach szczegółowych (np. opłata produktowa).
Należy zwrócić także uwagę na pojawiające się w przepisach ochrony
środowiska opłaty administracyjne związane w szczególności z wydawaniem określonych decyzji administracyjnych. Są opłaty skarbowe
pobierane w związku ze składaniem wniosków o dokonanie określonych czynności urzędowych, na podstawie ustawy o opłacie skarbowej.
123
Opłaty te są dochodami ogólnobudżetowymi, nie są więc zaliczane
do instrumentów ochrony środowiska.
Ustawa Prawo ochrony środowiska (art.210 ust.1) przewiduje także
tzw. opłatę rejestracyjną, pobieraną niezależnie od opłaty skarbowej przy
składaniu wniosku o wydanie pozwolenia zintegrowanego, wnoszoną na
wyodrębniony rachunek bankowy prowadzony przez ministra właściwego
do spraw środowiska. Wpływy z tytułu opłaty rejestracyjnej są środkami
specjalnymi w rozumieniu ustawy o finansach publicznych i mają być przeznaczane na finansowanie zadań ministra właściwego do spraw środowiska,
a związanych z gromadzeniem i rozpowszechnianiem informacji o najlepszych dostępnych technikach, normatywnym ustalaniem tego rodzaju wymagań oraz prowadzeniem dokumentacji wniosków o wydanie i wydanych pozwoleń zintegrowanych.
Nie zaliczamy do tego systemu opłaty depozytowej, wprowadzonej przepisami ustawy z 11 maja 2001r. o obowiązkach przedsiębiorców. Opłata jest pobierana przy sprzedaży nowych akumulatorów ołowiowych (kwasowych)
chyba, że zwrócony zostanie akumulator zużyty - ma ona więc charakter
kaucji. Występuje tu element oddziaływania bodźcowego, jednak ustawa
nie przewiduje prośrodowiskowego wykorzystywania środków uzyskiwanych z niezwróconych opłat depozytowych. W wydawnictwie omówimy
stosowanie tylko niektórych instrumentów ekonomicznych, stosownie
do kompetencji organów władz woj. płockiego i powiatu płockiego.
OPŁATY ZA KORZYSTANIE ZE ŚRODOWISKA
Zgodnie z jedną z podstawowych zasad światowego prawa ochrony
środowiska, nazwanej „zasadą sprawcy” czy też „zanieczyszczający płaci”,
celem opłat powinno być wystawianie rachunku za naruszenie stanu środowiska. Wszystkie podmioty korzystające ze środowiska są zobowiązane
do świadczeń finansowych na rzecz poprawy stanu środowiska. Opłaty są
oparte o przeciętne koszty degradacji środowiska i są określone jako świadczenia pieniężne pobierane z tytułu korzystania ze środowiska.
Obowiązek uiszczania opłat spoczywa na każdym podmiocie korzystającym
ze środowiska. Podmioty ponoszą opłaty za korzystanie ze środowiska zwane potocznie opłatami ekologicznymi przede wszystkim za:
−− wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
−− pobór wód,
−− wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
−− składowanie odpadów.
Opłaty wnoszą nie tylko podmioty gospodarcze, ale także jednostki organizacyjne. Stawki opłat były i są ściśle określone stosownymi rozporządzeniami Rady Ministrów. Miały i mają charakter stały na dany rok.
124
Do 31 grudnia 1997r. wysokość wszystkich rodzajów opłat ekologicznych
naliczana była w formie decyzji „opłatowej” przez wojewodę: za wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza, pobór wody, odprowadzenie ścieków i składowanie odpadów. Opłaty ustalane przez wojewodę naliczane
były za cały rok kalendarzowy korzystania ze środowiska według stawek
obowiązujących w danym roku. Wojewoda ponadto mógł dla niektórych
podmiotów naliczać opłaty kwartalnie. Dla wojewody podstawę do naliczenia opłaty stanowiły informacje składne na specjalnych formularzach,
które podmioty korzystające ze środowiska były zobowiązane przedkładać
wojewodzie w ustawowym terminie tj. do 31 stycznia każdego roku, bądź
do 15 dnia każdego miesiąca po upływie każdego kwartału - gdy naliczana
była opłata kwartalna. W Urzędzie Wojewódzkim w Płocku opłaty naliczali
pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska (Danuta Olejniczak, potem Ewa
Końska - gospodarka wodno - ściekowa, Ewa Stanisławska, potem Katarzyna Jasińska - Turkowska, Ewa Różalska, Teresa Kapko i Tadeusz Lubieniecki - emisja do powietrza, odpady). Odpady kwartalne naliczane były dla
największych użytkowników środowiska, np.: Petrochemii Płock, Miasta
Płocka, FMŻ w Płocku, Miasta Kutna, PERN SA w Płocku, Polfy Kutno, OSM
Sierpc, Emit Żychlin itp.
Środki wpływały na konto Urzędu Wojewódzkiego w Płocku, z którego
przekazywano środki na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej w Warszawie (od 1989r.) oraz WFOŚiGW w Płocku
(od 1993r.), gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej zależnie od lokalizacji źródła emisji (od 1993r.).
Od 1 stycznia 1998r. nastąpiła zmiana systemu naliczania opłat za wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza i za składowanie odpadów. Zostało
wprowadzone zobowiązanie dla podmiotów do naliczania we własnym zakresie opłat za korzystanie ze środowiska oraz do wnoszenia ich na rachunek
redystrybucyjny urzędu wojewódzkiego, właściwy ze względu na miejsce
korzystania ze środowiska - bez decyzji wojewody. W związku z reformą
ustrojową państwa od 1 stycznia 1999r. zadanie wojewody w zakresie gromadzenia i egzekwowania opłat ekologicznych za emisję zanieczyszczeń
do powietrza i składowanie odpadów przeszły do kompetencji marszałka
województwa.
Bez zmian pozostał do końca 2001r. sposób naliczania i uiszczania opłat
za pobór wody i odprowadzanie ścieków. W dalszym ciągu ustalane one
były przez wojewodę decyzjami „opłatowymi” rocznie lub w wybranych
przypadkach kwartalnie, a podmioty gospodarcze zobowiązane były je uiszczać w ciągu 14 dni od dnia, w którym decyzja ustalająca wysokość opłaty
stała się ostateczna.
125
Od 2002r. na mocy ustawy Prawo Ochrony Środowiska wszystkie rodzaje
korzystania ze środowiska tj. wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wód, składowanie
odpadów znajdują się w kompetencji marszałka województwa. Cykl rozliczeniowy opłat za korzystanie ze środowiska i sprawozdawczość za okres
od 2002r. do 30 czerwca 2005r. był kwartalny, natomiast od 1 lipca 2005r.
został zmieniony na półroczny. Wojewoda Płocki, potem Mazowiecki
a obecnie Marszałek Województwa Mazowieckiego prowadzi kontrolę naliczania i wnoszenia opłat. W byłym woj. płockim zakładem wnoszącym
największe opłaty za korzystanie ze środowiska była Petrochemia Płock SA.
Opłaty za korzystanie ze środowiska stanowią ważną kategorię instrumentów ekonomicznych, będących istotnym narzędziem oddziaływania
na użytkowników środowiska.
Zgodnie z aktualnymi przepisami prawnymi opłaty wnosi się bez wezwania i decyzji - podobnie jak podatki od dochodów osobistych lub działalności gospodarczej. W ten sposób obowiązkiem ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska zostały objęte podmioty prowadzące działalność
gospodarczą począwszy od dużych zakładów przemysłowych, a na jednostkach administracyjnych, organizacjach skończywszy tj. od wszystkich korzystających ze środowiska. Obecnie środki z opłat wpływają na konto Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie, który
przekazuje je w sposób określony w Prawie Ochrony Środowiska na konta:
NFOŚiGW i WFOŚiGW w Warszawie, budżetów powiatów i gmin (stosownie do źródła emisji zanieczyszczeń odprowadzanych do środowiska).
Dla celów systemu opłatowego podmiot korzystający ze środowiska
winien prowadzić ewidencję zawierającą odpowiednio informacje o:
−− ilości rodzajów gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz
dane, na podstawie których określone te ilości,
−− ilości i jakości pobranej wody powierzchniowej i podziemnej,
−− ilości, stanie i składzie ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi,
−− wielkości, rodzaju i sposobie zagospodarowania terenu, z którego odprowadzane są ścieki w postaci wód opadowych,
−− wielkości produkcji ryb innych niż łososiowate oraz innych organizatorów wodnych i powierzchni użytkowej stawów za okres od 1 maja
do 30 kwietnia nast. roku,
−− prowadzeniu odpowiedniej ewidencji odpadów, tj. karty odpadu i karty
przekazania odpadu.
Podmioty muszą przekazać Marszałkowi Województwa Mazowieckiego
i WIOŚ w Warszawie informacje wynikające z prowadzonej ewidencji.
Nadzór nad realizacją obowiązku wnoszenia opłat sprawuje Marszałek Województwa Mazowieckiego, a zadanie organizacyjnie wykonuje
126
obecnie Departament Opłat Środowiskowych Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Mazowieckiego. Również do tego Departamentu przekazuje
się informacje wynikające z prowadzonej ewidencji. W okresie województwa płockiego zadania te wykonywali pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska w Urzędzie Wojewódzkim w Płocku.
W razie nieuiszczenia opłaty przez zobowiązanego albo uiszczania opłaty
w wysokości nasuwającej zastrzeżenie Marszałek wymierza należną opłatę
w drodze decyzji na podstawie własnych ustaleń lub kontroli oraz wyników
kontroli WIOŚ.
Zdarza się, że należy wnieść opłaty podwyższone. Dotyczy to przypadków:
−− braku wymaganego pozwolenia na wprowadzanie do powietrza gazów
lub pyłów,
−− braku wymaganego pozwolenia na pobór wody lub wprowadzenie ścieków,
−− określonych sposobów nieprawidłowego postępowania z odpadami,
−− wydobywania kopaliny bez wymaganej koncesji lub z rażącym naruszeniem jej warunków.
Przepisy prawa geologicznego i górniczego ustalają opłatę eksploatacyjną, której wysokość jest uzależniona od ilości wydobytej kopaliny.
Do końca 2000r. opłaty eksploatacyjne były ustalane kwartalnie decyzjami administracyjnymi przygotowanymi przez organ koncesyjny Wojewody
Płockiego (geologa Urzędu Wojewódzkiego w Płocku Mirosława Kwiatkowskiego do końca 1998r.), a potem organ koncesyjny Starosty Płockiego
(geologa Starostwa Powiatowego w Płocku - Mirosława Kwiatkowskiego)
i odpowiednio organ koncesyjny Wojewody Mazowieckiego, a obecnie
Marszałka Województwa Mazowieckiego.
Od 2001r. opłata koncesyjna także podlega zasadzie samo naliczenia
w cyklu kwartalnym (miesiąc po upływie kwartału) do końca 2011r.,
a od 1 stycznia 2012r. w cyklu półrocznym (miesiąc po półroczu). Opłatę
eksploatacyjną przedsiębiorca ustala we własnym zakresie i bez wezwania
wnosi na rachunki bankowe NFOŚiGW w Warszawie (40%) oraz gminy,
na terenie której jest wydobywana kopalina (60%). W tym samym terminie przedsiębiorca musi przedstawić organowi koncesyjnemu, NFOŚiGW
i wójtowi gminy kopię dowodów wpłat a także dane dotyczące m.in. złoża,
rodzaju, ilości wydobytej w półroczu (dawniej kwartalnie) kopaliny, przyjętej stawki oraz wysokości ustalonej opłaty.
Nadzór nad realizacją prawidłowości wnoszenia opłaty eksploatacyjnej sprawują organy koncesyjne - poprzednio wojewody, obecnie starosty
lub marszałka. W razie niedopełnienia przez przedsiębiorcę obowiązku
wniesienia opłaty eksploatacyjnej lub niezłożenia wymaganej informacji lub złożenia informacji nasuwającej zastrzeżenia, organ koncesyjny
127
na podstawie własnych ustaleń wydaje decyzję, w której określa wysokość opłaty, stosując stawki obowiązujące w dniu wszczęcia postępowania.
Geolog Powiatowy Starostwa Powiatowego w Płocku prowadzi stałą edukację przedsiębiorców w zakresie stosowania Prawa geologicznego i górniczego i do takich sytuacji dochodzi bardzo sporadycznie. Ma także oręż
w postaci opłat podwyższonych w razie wydobywania kopaliny bez wymaganej koncesji lub z rażącym naruszeniem jej warunków. W takiej sytuacji organ koncesyjny nakłada na prowadzącego działalność obowiązek
wniesienia opłaty eksploatacyjnej w wysokości - do końca 1998r. było to
2. do 10. krotności wartości wydobytej kopaliny, do końca 2011r. - w wysokości 80 krotności stawki opłaty eksploatacyjnej, a od 1 stycznia 2012r. 40 krotności opłaty stawki eksploatacyjnej dla danego rodzaju kopaliny.
Zdarzały się w województwie płockim, zdarzają się w powiecie płockim
przypadki wydobywania kruszywa, torfu bez wymaganej koncesji. Stosowano wówczas te wysokie dla przedsiębiorców opłaty sankcyjne.
Ustawa o ochronie przyrody przewiduje dwa rodzaje opłat związanych z korzystaniem ze środowiska: za wstęp na niektóre obszary chronione
(dotyczy to parku narodowego, czasem rezerwatu przyrody) oraz z tytułu
usunięcia drzew i krzewów z terenu nieruchomości.
Za usunięcie drzew lub krzewów opłaty ponosił i ponosi posiadacz nieruchomości, a są one naliczane i pobierane przez organ właściwy do wydania zezwolenia. W okresie do 1989r. opłaty za usunięcia drzew lub krzewów
wymierzał Wojewoda Płocki, od 1990r. opłaty za usunięcie drzew i krzewów naliczał i pobierał organ wykonawczy gminy, od 2004r. - opłaty nalicza: wójt, burmistrz, prezydent lub starosta (dla drzew z terenu nieruchomości będących własnością gminy) bądź wojewódzki konserwator zabytków
(dla drzew i krzewów usuwanych z terenu nieruchomości wpisanych do
rejestru zabytków). Stanowią one dochód budżetu gminy, z której terenu są usuwane. Pracownicy odpowiedzialni za ochronę przyrody w byłym województwie płockim (Ludwik Ryncarz, Wincentyna Lapakiewicz),
w Starostwie Powiatowym w Płocku (Jadwiga Zonenberg, Jolanta Filipiak)
dokładali wiele starań, aby drzew i krzewów nie ubywało. W przypadkach
koniecznego usunięcia ich stosowano kompensację przyrodniczą. Prowadzono szkolenia dla pracowników urzędów gmin w zakresie ochrony zieleni, właściwego stosowania ustawy o ochronie przyrody. Od kilku lat takie
szkolenia prowadzone są przez specjalistów ochrony przyrody z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie, Ministerstwa Środowiska,
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie; organizuje je RCEE
w Płocku.
128
Opłaty podwyższone oraz administracyjne kary pieniężne za naruszenie
zasad korzystania ze środowiska
Opłaty podwyższone były i są sankcją finansową związaną z niedopełnieniem obowiązku uzyskania pozwolenia emisyjnego w przypadku:
−− braku wymaganego pozwolenia na wprowadzenie do powietrza gazów
lub pyłów, pobór wód lub wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
−− określonych sposobów nieprawidłowego postępowania z odpadami.
Naliczenia opłat dokonuje podmiot korzystający ze środowiska, a egzekwuje je marszałek województwa zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska.
Podobnie ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska i rozporządzenie
Rady Ministrów w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska ustalały
opłaty podwyższone za odprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza bez
uzyskania wymaganej decyzji. Egzekwował je do 1998r. Wojewoda Płocki,
a od 1999r. - Marszałek Województwa Mazowieckiego, natomiast podwyższenie o 100% opłat za usuwanie drzew i krzewów, terenów nieruchomości
wpisanych do rejestru zabytków oraz terenów zieleni miejskich egzekwuje
organ wykonawczy gminy.
Administracyjne kary pieniężne
Kary były i są wymierzane korzystającym ze środowiska za naruszenia
wymagań ochrony środowiska. Traktowane są jako swoiste odszkodowania za szkody środowiskowe. Wymierzanie kar nie zwalnia z odpowiedzialności cywilnej za wyrządzone szkody. Kara jest wymierzana obligatoryjnie
przez upoważniony organ administracji publicznej, a ustalana jest decyzją
administracyjną.
Do 2001r., czyli wejście w życie ustawy Prawo ochrony środowiska, kary
nakładano na podstawie ustaw o ochronie i kształtowaniu środowiska,
prawo wodne, o odpadach. Do 1991r. - tj. do powstania Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, karę wymierzał Dyrektor Wydziału Ochrony
Środowiska UW działający do 1990r. jako organ o właściwości szczególnej
do spraw środowiska, a od 1990r. - z upoważnienia Wojewody.
Od listopada 1991r. kary wymierza Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska za:
−− przekroczenia określonych w pozwoleniach emisyjnych rodzajów i ilości
pyłów i gazów dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza,
−− przekroczonych w pozwoleniach warunków dot. ilości, składu, stanu
ścieków, minimalnej procentowej redukcji stężeń substancji w ściekach oraz masy substancji w odprowadzanych ściekach przypadających
na jednostkę masy wykorzystanego surowca, materiału, paliwa,
−− przekroczenia określonej w pozwoleniach ilości pobranej wody,
129
−− naruszenia warunków decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji
składowiska odpadów lub decyzji określającej warunki magazynowania
odpadów,
−− przekroczenia określonych w decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu
lub pozwoleniu zintegrowanym, poziomów hałasu.
Wojewoda Płocki najwyższą karę wymierzył dla MZRiP w Płocku
za nieprawidłowości w gospodarce odpadami przemysłowymi.
Za zniszczenie terenów zieleni, drzew, krzewów, usuwanie drzew i krzewów bez wymaganego zezwolenia wójt, burmistrz, prezydent miasta, lub
starosta albo wojewódzki konserwator zabytków wymierza karę pieniężną
osobie prawnej, osobie fizycznej. Do 1991r. kary te wymierzał Wojewoda.
Były przypadki naruszeń ustawy o ochronie przyrody i wymierzania kar najczęściej dla służb energetycznych, ale także osób fizycznych.
Wojewoda Płocki konsekwentnie egzekwował przepisy karne.
Poważny problem stanowiło dla Wojewody Płockiego wymierzanie kar
za wydobywanie kopaliny bez wymaganej koncesji lub z rażącym jej naruszeniem; ustawa prawo geologiczne i górnicze określały wysokość kary
widełkowo - od dwukrotnej do dziesięciokrotnej wartości wydobytej kopaliny. Obecnie ustawa prawo geologiczne i górnicze nie przewiduje kar,
tylko opłaty podwyższone w razie wydobywania kopaliny bez wymaganej
koncesji lub z jej rażącym naruszeniem.
Nakładanie kar było zawsze trudną decyzją, od której podmioty z reguły
wnosiły odwołania.
Wyżej wymienione opłaty za korzystanie ze środowiska to głównie
przychody funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
Jak wynika z danych opublikowanych w Biuletynie Sejmiku Samorządowego Województwa Płockiego (grudzień 1997r.) w latach 1994 - 1997 Wojewoda Płocki wymierzył i wyegzekwował opłaty w następujących wysokościach.
Tabela Nr 10. Opłaty za korzystanie ze środowiska
1994
1995
1996
ilość decyzji
opłat za korzysta1110
1233
1003
nie ze środowiska
wysokość wyegzekwowanych 20 662 017 24 623 092 25 249 067
opłat [ zł ]
130
1997
(do 31.10.1997r.)
832
28 111 594
Janina Kawałczewska Fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej w latach 1975 - 1998
Prawo finansowe zna od dawna fundusze pozabudżetowe wyodrębnione z ogólnej masy zasobów pieniężnych służących do realizacji zadań
państwa. Dochody funduszy pochodzą ze ściśle określonych źródeł, a środki
finansowe na nich gromadzone są przeznaczane na ściśle określone działania. Funduszami takimi są obecnie: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz wojewódzkie fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW). Środki tych funduszy przeznaczane są na finansowanie w całości lub w części przedsięwzięć ochrony środowiska i gospodarki wodnej służących realizacji zrównoważonego
rozwoju i polityki ekologicznej państwa. Ustawa z dnia 26 listopada 1998r.
o finansach publicznych dopuściła funkcjonowanie funduszy, które powstały przed dniem jej wejścia w życie.
Obecny system finansowania ochrony środowiska w Polsce kształtował się ponad kilkadziesiąt lat. W 1974r. - na mocy ustawy Prawo wodne
powstał Fundusz Gospodarki Wodnej (FGW), tworzony z opłat pobieranych za szczególne korzystanie z wód i urządzeń stanowiących własność
państwa. Fundusz dzielił się na terenowy (do którego kierowano 70% wpływów z opłat za pobór wody i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi)
i centralny (do którego kierowano 30% wpływów z opłat za pobór wody
i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi oraz opłaty za żeglugę
i spław). Dysponentem centralnego FGW był Minister - Kierownik Urzędu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a dysponentem terenowego FGW - organ administracji państwowej o właściwości szczególnej
ds. gospodarki wodnej stopnia wojewódzkiego.
Środki funduszu mogły być przeznaczone na pokrycie kosztów lub dofinansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych, remontowych związanych bezpośrednio z ochroną wód i gospodarką wodną. Opłatami za szczególne korzystanie z wód obejmowano w 1985r. zakłady pobierające wodę podziemną
w ilości powyżej 10 000 m3/rok oraz wodę powierzchniową w ilości powyżej 40 000 m3/rok. Oto przykłady. W 1985r. w Urzędzie Wojewódzkim
w Płocku wydano 88 decyzji, naliczając opłatę łączną za pobór wód
23,5 mln zł, a za odprowadzany ładunek w ściekach - 283,8 mln zł, łącznie
307,3 mln zł.
Środki te przeznaczono głównie na: zaopatrzenie w wodę - 55 mln zł, budowę oczyszczalni - 10 mln zł, badania elektrooporowe - 19 mln zł, udrożnienie
Bzury i Strugi, budowle wodno - melioracyjne - 28 mln zł, prace zarybieniowe - 0,5 mln zł, zakup aparatury dla OBiKŚ - 2,5 mln zł.
Planowano 170 mln zł z Centralnego FGW wydać na budowę oczyszczalni
ścieków: w Płocku, Drobinie i zabezpieczenie przeciwpowodziowe.
131
W latach 1986 - 89 na zadania gospodarki wodnej wydano w woj. płockim 13959,9 mln zł (budowa ujęć wód i wodociągów, regulacja rzek i kanałów, urządzenia przeciwpowodziowe). Wszystkie zadania były wspomagane FGW np. w 1986r. - 2 475,5 mln zł, 1987r. - 2 163,2 mln zł, w 1988r. 3 170,0 mln zł, w 1989r. - 6 151,2 mln zł.
Warto wspomnieć, iż z FGW wspierano między innymi inwestycje z zakresu
zaopatrzenia w wodę wsi w województwie. Wydatkowano na ten cel np.:
−− w 1986r. - 32,5 mln zł, w tym na: budowę stacji uzdatniania wody i wodociągów - 16,5 mln zł, budowę ujęć wody z punktami czerpalnymi 16,0 mln zł,
−− w 1987r. - 200,7 mln zł, w tym na budowę stacji i sieci wodociągowych 177,1 mln zł, budowę ujęć z punktami czerpalnymi - 23,6 mln zł,
−− w 1988r. - 201,2 mln zł, w tym na stacje i sieci wodociągowe - 75,1 mln zł,
ujęcia z punktami czerpalnymi - 76,1 mln zł, wsparcie inicjatyw lokalnych
w budowie wodociągów - 50,0 mln zł,
−− w 1989r. - 282,8 mln zł, w tym na: stacje i sieci - 182,8 mln zł, ujęcia
z punktami czerpalnymi - 50,0 mln zł, wsparcie inicjatyw społecznych
w zakresie wodociągowania - 50,0 mln zł.
Sprawy FGW prowadziły w Wydziale Ewa Końska i Danuta Jarota.
W 1980r. na mocy ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska powołany został Fundusz Ochrony Środowiska (FOŚ), na który wpływały
opłaty za: wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza, składowanie odpadów, usuwanie drzew lub krzewów oraz kary pieniężne za naruszenie
wymagań ochrony środowiska (za przekroczenie co do rodzaju lub ilości
substancji dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza, przekroczenie
dopuszczalnego poziomu hałasu, określonego decyzją, zniszczenie zieleni
lub drzew i krzewów, usuwanie drzew i krzewów bez zgody administracji
publicznej, gromadzenie lub wylewanie odpadów w nie przeznaczonym na
ten cel miejscu).
W przypadku FOŚ 50% środków pozostawało do dyspozycji wojewody,
a pozostałe 50% odprowadzano obligatoryjnie na Centralny Fundusz Ochrony Środowiska.
Ze sprawozdań z wykonania Programu ochrony środowiska w woj. płockim
wynika, że na zadania ochrony środowiska i gospodarki wodnej wydano:
−− w latach 1981 - 85 - 1 951,4 mln zł, w tym 722,1 mln zł z FOŚ,
−− w latach 1986 - 1990 - 20 811,6 mln zł, w tym: z budżetu - 3 898,1 mln zł,
FOŚ - 3 511,0 mln zł, środków przedsiębiorstw - 13 402,5 mln zł.
1 lipca 1989r. na mocy ustawy z dnia 27 kwietnia 1989r. o zmianie
ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska i ustawy Prawo wodne
w/w fundusze zostały połączone. Na szczeblu centralnym powstał Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW),
132
który otrzymał osobowość prawną, zaś na szczeblu wojewódzkim - wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, podporządkowane wojewodom.
Wojewoda Płocki określił zasady korzystania ze środków WFOŚiGW. Powołał zarządzeniem społeczną Komisję, która rozpatrywała wnioski o środki
z Wojewódzkiego Funduszu. W skład Komisji wchodzili m. in. przedstawiciele: Komisji Ochrony Środowiska Sejmiku Samorządowego Woj. Płockiego, organizacji społecznych, Urzędu Wojewódzkiego. Za pracę Komisji,
gospodarowanie środkami Wojewódzkiego Funduszu odpowiadał dyrektor
Wydziału Ochrony Środowiska. Projekt planu wpływu i wydatków Wojewódzkiego Funduszu, po przygotowaniu przez Komisję, opiniowała Komisja Ochrony Środowiska Sejmiku, a potem Wojewoda przedkładał go
Sejmikowi Samorządowemu Województwa Płockiego.
Ze środków Wojewódzkiego Funduszu udzielano dotacji na przedsięwzięcia z zakresu: ochrony wód, powietrza, gospodarki odpadami, badań środowiskowych, edukacji ekologicznej, zakupów związanych z ochroną środowiska. Już w zmienionych uwarunkowaniach Wojewódzkiego Funduszu
na zadania ochrony środowiska wydano w województwie płockim:
−− w 1990r. - 15 057,6 mln zł, w tym 2 371,2 mln zł z WFOŚiGW,
−− w 1991r.
33 na ochronę powietrza: w MZRiP - 177 699 mln zł (WFOŚiGW 2 000,00 mln zł), w innych zakładach - 8 090,00 mln zł (WFOŚiGW
- 3 852 mln zł), w jednostkach budżetowych - 29 093,00 mln zł (WFOŚiGW - 15 929,00 mln zł, 2 000,00 mln zł z NFOŚiGW),
−− na ochronę wód: w MZRiP - 24 541 mln zł, w innych zakładach 25 146 mln zł (WFOŚiGW - 7 865 mln zł), w jednostkach budżetowych 30 854 mln zł (WFOŚiGW - 14 783 mln zł),
−− gospodarkę odpadami: w zakładach - 29 334 mln zł (WFOŚiGW 300 mln zł), w jednostkach budżetowych - 12 084 mln zł (WFOŚiGW 4 107 mln zł),
−− inne zadania: ochrona przyrody - 5 957 mln zł z WFOŚiGW, zabezpieczenie
Skarpy Płockiej - 2 000 mln zł, ochrona przed powodzią - 20 600 mln zł
−− zaopatrzenie w wodę - 32 506 mln zł, w tym: środki gminy i ludności 19 109,7 mln zł, środki Ministra Rolnictwa - 9 000 mln zł, WFOŚiGW 4 396,3 mln zł.
−− 1992r.
33 ochrona powietrza: MZRiP - 172 114 mln zł, inne zakłady 182 707,5 mln zł (WFOŚiGW - 10 332 mln zł), jednostki budżetowe 47 088 mln zł (WFOŚiGW - 15 173,6 mln zł),
33 ochrona wód: przemysł - 52 170 mln zł, jednostki budżetowe 49 131,6 mln zł (WFOŚiGW - 20 790 mln zł),
133
33 odpady: łączne nakłady 48 304 mln zł (WFOŚiGW 890,9 mln zł),
33 hałas: 890,9 mln zł.
Za gospodarowanie funduszem odpowiadała 1 osoba w Wydziale Ochrony
Środowiska (Ewa Stanisławska) i 1 osoba w Wydziale Finansowym Urzędu
Wojewódzkiego.
W roku 1993 nastąpiła ewolucja systemu funkcjonowania funduszy,
a związana była z ustawą z dnia 3 kwietnia 1993r. nowelizującą ustawę
o ochronie i kształtowaniu środowiska i Prawo wodne polegającą na nadaniu, na wzór NFOŚiGW, osobowości prawnej funduszom wojewódzkim,
wprowadzeniu na poziomie wojewódzkim procesu przekształcenia funduszy w instytucje parabanku poprzez: udzielanie pożyczek o preferencyjnym
oprocentowaniu, zakładanie spółek, bądź wnoszenie udziału do spółek już
działających, emisję obligacji, nabywanie obligacji i akcji jednostek gospodarczych, udzielanie też dotacji oraz utworzenie funduszy ekologicznych na
poziomie gminnym (gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki
wodnej), nie mających osobowości prawnej i zarządzanych przez samorządy
gminne.
Środki z opłat za korzystanie ze środowiska naliczane przez Wojewodę były przekazywane zgodnie z obowiązującym prawem na konta
w/w funduszy. Podobne zadania redystrybucji środków wykonywał Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w zakresie kar.
Do gminnych funduszy przekazywano 50% z opłat i kar z odpadów, 10%
z opłat i kar za pozostałe rodzaje gospodarczego korzystania ze środowiska,
100% z opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów. Pozostałe środki w 60%
stanowiły dochody WFOŚiGW, a w 40% - dochody NFOŚiGW.
Ponadto NFOŚiGW miał wpływy z opłat i kar za zasolenie wód powierzchniowych, emisję tlenków azotu.
Dochodami NFOŚiGW i WFOŚiGW mogły być też: udział funduszy w spółkach, emisja obligacji, oprocentowanie rachunków bankowych, zaciąganie
kredytów i oprocentowanie pożyczek, zyski z finansowanych przedsięwzięć,
wpływy i środki z innych funduszy.
Ustawodawca nie określił, kto i jak ma zorganizować wojewódzkie
fundusze, gdzie mają funkcjonować. Analizowali tę sytuację dyrektorzy
wydziałów ochrony środowiska w całej Polsce. Wojewoda Płocki polecił zorganizować działalność Funduszu Dyrektorowi WOŚ który zaproponował powołanie 2 osobowego Zarządu Funduszu, księgowej, przedłożył
projekt składu Rady Nadzorczej Wojewódzkiego Funduszu zgodnie z ustaleniami ustawy. Wojewódzki Fundusz zaczął funkcjonować w budynku
wynajętym od Biura BETEK w Płocku (wynajmowaliśmy początkowo
3 pokoje). Przygotowano Statut Wojewódzkiego Funduszu, Regulamin
Pracy Biura, Zasady udzielenia pożyczek i dotacji, umarzania pożyczek
134
ze środków WFOŚiGW, Kryteria wyboru przedsięwzięć, Listę przedsięwzięć
priorytetowych, Plan finansowy, Plan działalności Funduszu.
Starano się, aby nie generować wysokich kosztów funkcjonowania
Wojewódzkiego Funduszu.
W 1993r. Wydział Ochrony Środowiska naliczył opłaty w wysokości
165 046 mln zł, z tego Wydział Finansowy Urzędu Wojewódzkiego przekazał dla gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej 6 676 mln zł, a dla WFOŚiGW - 76 555 mln zł i dla NFOŚiGW - 81 815 mln zł.
Woj. Inspektor Ochrony Środowiska w Płocku - wymierzył kary na kwotę
23936 mln zł.
W I półroczu Wojewoda Płocki w planie wydatków WFOŚiGW dysponował kwotą 58 600 mln zł. Inwestorom przekazał 29 507 mln zł, a pozostałe zobowiązania przekazano do realizacji WFOŚiGW w Płocku. Przychody
WFOŚiGW mającego osobowość prawną wynosiły 76 802 mln zł.
Głównym celem działalności WFOŚiGW było udzielanie pomocy finansowej na realizowane zadania ochrony środowiska w formie dotacji i pożyczek.
W 1993r. na planowaną kwotę 74 900 mln zł, zrealizowano wydatki na sumę
47 500 mln zł (62%). Koszty funkcjonowania Rady Nadzorczej, Zarządu, Biura WFOŚiGW wynosiły 581,6 mln zł (0,7% ogółu wydatków WFOŚiGW),
a stanowiły je: uruchomienie działalności Funduszy, zakup wyposażenia,
remont pomieszczeń. WFOŚiGW w Płocku udzielił w 1993r.: 33. dotacji
w wysokości 16 200 mln zł, 20 pożyczek w wysokości 15 300 mln zł.
Wypracował zysk w wysokości 1 576 mln zł.
Nakłady na ochronę środowiska w woj. płockim wynosiły w 1993r. 464 356 mln zł, w tym:
−− ochrona wód - 205 663 mln zł (23 600 mln zł z WFOŚiGW),
−− ochrona powietrza - 175 184 mln zł (31 466 mln zł z WFOŚiGW),
−− ochrona powierzchni ziemi - 48 460 mln zł (6 580 mln zł WFOŚiGW),
−− ochrona przed hałasem - 2 830 mln zł,
−− zabezpieczenie przeciwpowodziowe - 28 700 mln zł,
−− odwierty studni i punkty czerpalne - 1 419 mln zł z WFOŚiGW,
−− stacje uzdatniania wody i hydrofornie - 2 100 mln zł z WFOŚiGW
Uzyskano pomoc z NFOŚiGW - 65 900 mln zł (8 000 mln zł na zabezpieczenie przeciwpowodziowe, 16 400 mln zł - na gazociąg Dąbrówka - Kutno,
4 000 mln zł - Claus Va i Vb, 12 000 mln zł - oczyszczalnia w Maszewie,
25 500 mln zł - oczyszczalnia w Kutnie) oraz z Banku Ochrony Środowiska
(MiG Wyszogród - 2 400 mln zł na budowę oczyszczalni ścieków).
W roku 1994 przychody WFOŚiGW - 161 800 mln zł, w tym: z opłat 103 772 mln zł, z kar - 1 816 mln zł, odsetki od pożyczek - 4 536 mln zł, odsetki
od rachunków bankowych 7 253 mln zł, spłaty pożyczek - 3 087 mln zł.
135
Wydatki WFOŚiGW - 140 500 mln zł, w tym: dotacje - 51 002 mln zł
(71 umów dotacji), pożyczki - 82 883 mln zł (40 umów pożyczek), dopłaty
do kredytu preferencyjnego - 5 119 mln zł (z BOŚ), wydatki administracyjne
- 1,496 mld zł.
Na gospodarkę wodno - ściekową wydatkowano 72 604 mln zł w formie pożyczek i 3 700 mln zł - w formie dotacji (4 stacje uzdatniania wody,
22 oczyszczalnie ścieków). Na inwestycje ochrony wód wydano w woj.
płockim 278 000 mln zł. Na ochronę powietrza wydano 348 600 mln zł,
w tym 41 600 mln zł z WFOŚiGW. Na ochronę powierzchni ziemi wydano
63 500 mln zł, w tym 7 300 mln zł z WFOŚiGW. Na ochronę przyrody, zalesianie wydano 2 500 mln zł z WFOŚiGW, 931 mln zł z budżetu Wojewody.
Na edukację ekologiczną społeczeństwa 1 300 mln zł z WFOŚiGW.
W 1995r. nastąpiła denominacja pieniędzy.
W 1995r. wymierzono opłaty na kwotę 25 031 tys. zł, a wpływy na konto Wojewody wyniosły 24 906 tys. zł, z czego przekazano: do NFOŚiGW 10 056 tys. zł, do WFOŚiGW w Płocku - 12 230 tys. zł, do gminnych funduszy
- 2 745 tys. zł.
W 1995r. wydatkowano na ochronę środowiska kwotę 232 337,8 tys. zł,
w tym: 119 57,8 tys. zł z WFOŚiGW w Płocku, 25 744 tys. zł z NFOŚiGW,
3 382 tys. zł z GFOŚiGW.
Na ochronę wód przeznaczono 15 327,4 tys. zł, w tym 4 055,3 tys. zł
z WFOŚiGW. Na ochronę powietrza - 209 248 tys. zł, z tego WFOŚiGW
7 490,5 tys. zł. Odpady 7 762,4 tys. zł, w tym WFOŚiGW 412 tys. zł.
Zarząd WF w 1995r. dokonał zakupu nieruchomości przy ul. Stary Rynek 20 w celu jej przebudowy dla potrzeb WFOŚiGW. W związku
z nowymi zadaniami Funduszu zwiększono obsadę kadrową Zarządu
i Biura WFOŚiGW. Przystąpiono do projektowania budynku.
W roku 1996 wpływy WFOŚiGW w 1996r. wynosiły - 29 777 tys. zł, w tym:
z opłat 15 166 tys. zł, z kar - 315 tys. zł, spłaty pożyczek - 7 170 tys. zł oprocentowanie pożyczek, rachunków bankowych 3 180 tys. zł.
Pomoc finansowa WFOŚiGW w 1996r. wyniosła 25 473 tys. zł, w tym:
budowa oczyszczalni, kanalizacji - 7 845 tys. zł, wykorzystanie ścieków,
osadów ściekowych - 537 tys. zł, ochrona powietrza - 11 865 tys. zł, ochrona powierzchni ziemi - 396 tys. zł, ochrona przyrody, zadrzewienia 337 tys. zł, gospodarka wodna - 535 tys. zł, ochrona przed powodzią 1 521 tys. zł, sanitacja wsi - 245 tys. zł, prace badawcze - 733 tys. zł, edukacja
ekologiczna - 838 tys. zł, NZŚ - 621 tys. zł,
Na funkcjonowanie Rady Nadzorczej, Zarządu i Biura WFOŚiGW i budowę
budynku dla siedziby WFOŚiGW wydatkowano 1 402 tys. zł.
136
Na inwestycje w woj. płockim uzyskano pomoc z NFOŚiGW w wysokości
4104,5 tys. zł (na budowę oczyszczalni ścieków: w Łęczycy i Sikorzu, modernizację kotłowni w Wojewódzkim Szpitale Zespolonym w Płocku, modernizację systemu grzewczego w ZOZ Gostynin - Kruk).
W roku 1997 na zadania ochrony środowiska wydatkowano 847 965,2 tys.
zł, w tym na: gospodarkę wodną - 9 394,2 tys. zł (WFOŚiGW 587,5 tys. zł),
ochronę wód - 27 456 tys. zł (WFOŚiGW 8 060,5 tys. zł), ochronę powietrza
- 771 919,4 tys. zł (WFOŚiGW 12 148,2 tys. zł), ochronę powierzchni ziemi 6 747 tys. zł (WFOŚiGW - 914,2 tys. zł).
W 1998r. zakończono przebudowę budynku
WFOŚiGW i z ul. Gradowskiego na Stary Rynek
przeniósł się Zarząd, Biuro
Funduszu.
Górną część budynku
przekazano dla działalności RCEE w Płocku i ZOLOP w Płocku - organizaPracownicy WFOŚiGW w Płocku oraz RCEE w Płocku
cji ekologicznych bardzo
istotnych dla kształtowania postaw ekologicznych
społeczeństwa.
Środki
funduszy
ekologicznych
stanowią największe źródło
finansowania przedsięwzięć proekologicznych.
Dla przykładu w skali
kraju w 1996r. wynosiły
one 41% ogółu nakładów
Budynek WFOŚiGW
inwestycyjnych na ochronę środowiska, w tym: NFOŚiGW - 22%, z wojewódzkich funduszy - 15%,
z funduszy gminnych - 4%.
Po reformie administracji fundusze ochrony środowiska funkcjonowały na czterech poziomach administracyjnych:
−− NFOŚiGW (1),
−− wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (16),
−− powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (314),
137
−− gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (2478).
Funkcjonowały one na zasadach określonych w ustawach: najpierw
o ochronie i kształtowaniu środowiska, a potem Prawo ochrony środowiska.
Powiatowe i gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej nie
miały osobowości prawnej. Środki tych funduszy zasilały budżety gmin czy
powiatów, gdzie były wyodrębniane w wydzielonej pozycji. Fundusze nie
były zależne od siebie. Zgodnie z art. 405 ustawy Prawo ochrony środowiska środki wszystkich funduszy przeznacza się na finansowanie ochrony
środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zrównoważonego rozwoju i polityki ekologicznej państwa, a także na współfinansowanie określonych projektów i działań realizowanych z udziałem środków UE lub pozyskiwanych w ramach współpracy z organizacjami międzynarodowymi oraz
współpracy dwustronnej. POŚ określa szczegółowe cele, na jakie mogą być
przeznaczone środki funduszy.
Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w powiecie
płockim - zgodnie z priorytetami określonymi przez Radę Powiatu - przeznaczony był między innymi na:
−− edukację ekologiczną społeczeństwa,
−− termomodernizację budynków jednostek organizacyjnych powiatu,
−− ekologiczne źródła ciepła w budynkach jednostek powiatu, oczyszczalnie
ścieków, kanalizacje dla jednostek,
−− gospodarkę odpadami,
−− przeciwdziałanie awariom, likwidację ich skutków
Wpływy i wydatki Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Płocku były uchwalone przez Radę Powiatu i publikowane
do wiadomości społeczeństwa.
Z dniem 1 stycznia 2010r. uległy likwidacji gminne i powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej z racji ustawy z dnia
20 listopada 2009r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz
niektórych innych ustaw. Należności i zobowiązania gminnych i powiatowych funduszy stały się należnościami i zobowiązaniami budżetów gmin
i powiatów. Powiaty i gminy muszą finansować ochronę środowiska
i gospodarkę wodną w wysokości nie mniejszej niż kwota wpływu z tytułu
opłat i kar stanowiących dochody budżetów gmin i powiatów pomniejszonych o nadwyżkę z tytułu dochodów przekazywanych do wojewódzkich
funduszy.
NFOŚiGW stał się państwową osobą prawną, a wojewódzkie fundusze
ochrony środowiska i gospodarki wodnej - samorządowymi osobami prawnymi. Zmiany te wynikają z ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r. o finansach
publicznych.
138
Dzięki zaangażowaniu ludzi w egzekucję: opłat środowiskowych, kar oraz
wymogów ochrony środowiska, działalności funduszy ochrony środowiska
i gospodarki wodnej w latach 1990 - 1997 uzyskano znaczące efekty ekologiczne.
Jak wynika z oceny realizacji ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska
w latach 1994 - 1997 w województwie płockim zrealizowano wiele zadań inwestycyjnych. Biuletyn Samorządowy Województwa Płockiego (grudzień
1997r.) wymienił:
−− 16 dużych zadań w Petrochemii Płock, w wyniku których zmniejszyła się
emisja zanieczyszczeń z zakładu,
−− 18 stacji uzdatniania wody o łącznej przepustowości 1 794 m3/godz.,
−− 37 oczyszczalni ścieków o łącznej przepustowości 76 546 m3/dobę,
−− 8 odcinków kanalizacji o długości łącznej 25 249 metrów bieżących,
−− 105 kotłowni (głównie olejowych i gazowych w miejsce węglowych),
−− 18 innych zadań dla ochrony powietrza (gazociągi, rurociągi ciepłownicze
preizolowane, odsiarczanie spalin),
−− 5 składowisk odpadów, 2 zadania termicznego unieszkodliwiania odpadów, 4 instalacje odgazowania składowisk odpadów, 4 zadania selektywnej zbiórki odpadów.
WOŚ UW zrealizował wiele zadań pozainwestycyjnych dot. ochrony
przyrody, lasów, łowiectwa, edukacji ekologicznej społeczeństwa, zapobiegania degradacji środowiska służących wdrażaniu ekorozwoju z myślą
o poprawie jakości życia mieszkańców, stanu środowiska, rozwiązywaniu
problemów ówczesnych wywołanych urbanizacją, industrializacją, rozwojem transportu i motoryzacji, nadmierną eksploatacją ekosystemów.
Eliza Gelec Działalność WFOŚiGW w Warszawie w latach
1999 - 2011 na obszarze północnego Mazowsza
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
w Warszawie od roku 1999 jest instytucją finansującą przedsięwzięcia
z zakresu ochrony środowiska, realizowane na terenie województwa mazowieckiego, w tym powiatów gostynińskiego, płockiego i sierpeckiego oraz
miasta Płocka.
Fundusz obecnie jest samorządową osobą prawną, działa na podstawie
ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska oraz Statutu
nadanego Uchwałą Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 21 marca
2011r. Prowadzi samodzielną gospodarkę finansową, pokrywając wydatki
na finansowanie zadań statutowych z uzyskiwanych wpływów, których
podstawowym źródłem są opłaty za korzystanie ze środowiska oraz kary za
naruszanie wymagań ochrony środowiska.
139
Środki finansowe, którymi dysponuje Fundusz, są środkami publicznymi, wydatkowanymi na realizację celów określonych w ustawie Prawo ochrony środowiska, zgodnie z obowiązującymi w Funduszu Zasadami udzielania i umarzania pożyczek oraz udzielania dotacji ze środków
WFOŚiGW w Warszawie, kryteriami wyboru przedsięwzięć, listą przedsięwzięć priorytetowych oraz planem finansowym i planem działalności
uchwalanymi przez Radę Nadzorczą Funduszu.
Do dofinansowania preferowane są zadania znajdujące odzwierciedlenie w polityce ekologicznej województwa mazowieckiego, uwzględnione
w lokalnych i długookresowych programach ochrony środowiska, realizowane w zakładach szczególnie uciążliwych lub na terenach cennych przyrodniczo, przeznaczone do współfinansowania ze środków UE oraz realizujące zobowiązania Polski w zakresie integracji z Unią Europejską i spełniające
kryterium efektywności ekologicznej i ekonomicznej, uwarunkowań technicznych i jakościowych, zasięgu oddziaływania i wymogów formalnych.
Zadania z zakresu ochrony środowiska, dofinansowane dotychczas przez
Fundusz, dotyczyły m.in.: proekologicznych działań inwestycyjnych i modernizacyjnych (budowa nowych i modernizacja istniejących oczyszczalni
ścieków, budowa sieci kanalizacji sanitarnej, inwestycje z zakresu gospodarki wodnej, w tym dotyczące ochrony przeciwpowodziowej oraz małej
retencji wodnej; inwestycje w zakresie gospodarki odpadowej i ochrony
ziemi, dotyczące ograniczania i zapobiegania emisji zanieczyszczeń do powietrza, wykorzystanie energii odnawialnej, wdrażanie strategii „czystszych
technologii”, edukacji ekologicznej i propagowania zasady zrównoważonego rozwoju, ochrony przyrody i zwiększania lesistości kraju, przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom oraz monitoringu środowiska).
Podstawowymi formami pomocy finansowej stosowanymi przez
Fundusz są niskooprocentowane pożyczki z możliwością uzyskania częściowego umorzenia oraz pożyczki pomostowe, zapewniające finansowanie
inwestycji do czasu otrzymania przez beneficjenta środków z Unii Europejskiej, niepodlegające umorzeniu; dotacje, w tym dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych.
Najliczniejszą grupą podmiotów korzystających ze środków Funduszu były
i są jednostki samorządowe; poza tym podmioty gospodarcze, instytucje
użyteczności publicznej, szkoły wyższe, szpitale, organizacje pozarządowe fundacje, stowarzyszenia, osoby fizyczne itp.
140
Tabela Nr 11. Udzielona łączna pomoc finansowa w latach 1999 - 2011 (w tys. zł)
Zbiorcze zestawienie udzielonego dofinansowania z uwzględnieniem kierunków dofinansowania
Dziedzina
Forma dofinansowania
Razem:
dotacje
pożyczki
OCHRONA POWIETRZA
3 311,527
55 269,130
58 580,657
OCHRONA ZIEMI
2 040,930
7 980,460
10 021,390
OCHRONA WÓD
6 689,631
59 538,710
66 228,341
GOSPODARKA WODNA
7 085,975
23 366,386
30 452,361
OCHRONA PRZYRODY
5 313,917
0,000
5 313,917
ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA
5 034,517
159,900
5 194,417
EDUKACJA EKOLOGICZNA
2 830,341
0,000
2 830,341
Razem:
32 306,838
146 314,586
178 621,424
Źródło: WFOŚiGW w Warszawie
Ochrona powietrza
W latach 1999 - 2011 działania Funduszu w dziedzinie ochrony powietrza polegały przede wszystkim na wspieraniu finansowym realizacji zadań
w zakresie zapobiegania, ograniczania lub eliminowania substancji zanieczyszczających wprowadzanych do powietrza oraz realizacji przedsięwzięć
mających na celu oszczędność energii cieplnej, zgodnie z wojewódzkim
programem ochrony powietrza i kierunkami dofinansowania takimi, jak:
wspieranie zadań i programów w zakresie wykorzystania odnawialnych
źródeł energii, modernizacja systemów cieplnych w połączeniu z likwidacją
lokalnych kotłowni o niskiej sprawności i złym stanie technicznym, wspieranie zadań z zakresu ograniczenia emisji pyłów i gazów powstających
w procesach energetycznych oraz emisji substancji toksycznych zagrażających życiu i zdrowiu ludzi, likwidacja niskich emisji na terenach zabudowanych i obszarach szczególnie cennych przyrodniczo, wprowadzanie nowych
technologii w zakładach przemysłowych ograniczających emisję zanieczyszczeń do powietrza, podniesienie efektywności gospodarowania energią poprzez ograniczenie strat przesyłowych, ograniczenie jej zużycia, w tym termomodernizacja obiektów.
Realizacja zadań dofinansowanych przez Fundusz dotyczyła przede wszystkim: modernizacji systemów cieplnych w połączeniu z likwidacją lokalnych
kotłowni o niskiej sprawności i złym stanie technicznym, termomodernizacji obiektów, wykorzystania odnawialnych źródeł energii,likwidacji niskiej
emisji na terenach zabudowanych, modernizacji sieci i węzłów cieplnych.
141
Wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii - kolektory słoneczne,
pompy ciepła, biomasa jest jednym z głównych priorytetów Funduszu.
W 2011 roku uruchomiony został Program dla przedsięwzięć z zakresu ochrony powietrza pn. zakup i montaż kolektorów słonecznych, w ramach którego
były przyznawane dotacje dla osób fizycznych i wspólnot mieszkaniowych.
Tabela Nr 12. Udzielona pomoc finansowa w latach 1999 - 2011 (w tys. zł)
na ochronę powietrza
rok
Forma dofinansowania
Razem za rok:
dotacje
pożyczki
1999
295,971
3 305,775
3 601,746
2000
1 004,617
2 700,870
3 705,487
2001
0,000
6 497,023
6 497,023
2002
219,096
7 645,500
7 864,596
2003
461,945
2 175,700
2 637,645
2004
371,038
23 061,613
23 432,650
2005
190,000
737,190
927,190
2006
500,000
362,300
862,300
2007
45,601
584,200
629,801
2008
75,500
1 901,510
1 977,010
2009
18,000
2 088,072
2 106,072
2010
0,000
1 489,537
1 489,537
2011
129,759
2 719,841
2 849,600
Razem za lata:
3 311,527
55 269,130
58 580,657
Dane: WFOŚiGW w Warszawie
142
W latach 1999 - 2011 wykonano łącznie:
−− 43 zadania w zakresie modernizacji istniejących kotłowni węglowych
na olejowe lub gazowe, w tym: modernizacja kotłowni węglowej na
olejową w Zespole Szkół im. L. Bergerowej w Płocku realizowana przez
Powiat Płocki, budowa dwóch kotłowni olejowych oraz remont sieci c.o.
i c.w.u dla osiedla mieszkaniowego w Gostyninie Kruku realizowana przez
Miasto Gostynin, III etap modernizacji i rozbudowy Centralnej Ciepłowni
w Gostyninie o kocioł olejowo - gazowy realizowany przez PEC w Gostyninie,
−− 7 zadań w zakresie budowy sieci gazowej, w tym budowa sieci gazowych średniego ciśnienia w Gostyninie, Gąbinie, Mochowie
i Sierpcu, realizowanych przez samorządy gminne,
Kotłownia gazowo - olejowa
−− 14 zadań w zakresie budowy i modernizacji sieci i węzłów cieplnych
w połączeniu z likwidacją lokalnych kotłowni o niskiej sprawności,
w tym: budowa sieci cieplnej magistralnej wysokoparametrowej
w technologii rur preizolowanych w systemie bezkanałowym o długości
2x3.296 mb o średnicy dn. 406,4/560 - magistrala „C” w Płocku realizowana przez PEC w Płocku, termomodernizacja węzłów cieplnych i ciepłociągów do budynków mieszkalnych wielorodzinnych z kotłowni osiedlowej
przy ul. Wojska Polskiego w Gąbinie realizowana przez gminę Gąbin,
−− 12 zadań w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym:
budowa kotłowni opalanej biomasą w Łącku realizowana przez gminę
Łąck, wykonanie solarnego układu przygotowania ciepłej wody użytkowej i podgrzewania wody basenowej w nowo wybudowanej krytej
pływalni w Gostyninie realizowanego przez miasto Gostynin, montaż
8 instalacji solarnych w budynkach mieszkalnych jednorodzinnych realizowanych przez osoby fizyczne,
−− 8 zadań w zakresie ograniczenia emisji substancji toksycznych, w tym:
zakup 21 szt. autobusów miejskich spełniających normy EURO realizowany przez Komunikację Miejską Płock Sp. z o.o., budowa instalacji hydroodsiarczania olejów napędowych VI, modernizacja i intensyfikacja instalacji Destylacji Rurowo - Wieżowej III realizowane przez PKN ORLEN SA,
−− zadania w zakresie termomodernizacji obiektów, w tym: termomodernizacja 30 budynków komunalnych w Gostyninie poprzez docieplenie
ścian zewnętrznych, stropodachów, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej realizowana przez Miasto Gostynin, termomodernizacja budynków
mieszkalnych przy ul. Szarych Szeregów 34,36,38 oraz Walecznych 15,17
i 19,21 w Płocku realizowana przez Mazowiecka Spółdzielnię Mieszkaniową w Płocku.
143
Ochrona ziemi
W latach 1999 - 2011 działania Funduszu w dziedzinie ochrony ziemi
polegały przede wszystkim na wspieraniu finansowym realizacji zadań
w zakresie nowoczesnego i skutecznego systemu gospodarowania odpadami zgodnie z krajowym i wojewódzkim planem gospodarki odpadami
i kierunkami dofinansowania, takimi jak: unieszkodliwianie odpadów komunalnych, przemysłowych i niebezpiecznych w ramach opracowanych
programów gospodarki odpadami, odzysk surowców wtórnych oraz gospodarcze wykorzystanie, budowa i przebudowa sortowni, składowisk, kompostowni, obiektów termicznego unieszkodliwienia odpadów, rekultywacja
zamkniętych składowisk, usuwanie i unieszkodliwiania substancji niebezpiecznych, w tym zawierających azbest.
Realizacja zadań dofinansowanych przez Fundusz dotyczyła przede wszystkim budowy i rozbudowy składowisk i zakładów unieszkodliwiania
odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych, w tym azbestu stanowiącego pokrycia dachowe, wdrażania selektywnej zbiórki i odzysku odpadów,
rekultywacji składowisk.
W 2007 roku uruchomiony został Program usuwania i unieszkodliwiania
wyrobów zawierających azbest na terenie Województwa Mazowieckiego,
w ramach którego jednostki samorządowe oraz inne jednostki organizacyjne i podmioty prowadzące działalność gospodarczą mogły uzyskać 100%
dofinansowania na demontaż, odbiór, transport i unieszkodliwienie odpadów azbestowych.
Tabela Nr 13. Udzielona pomoc finansowa w latach 1999 - 2011 ( w tys. zł)
na ochronę ziemi
rok
144
Forma dofinansowania
Razem za rok:
dotacje
pożyczki
1999
278,000
2 000,000
2 278,000
2000
0,000
400,000
400,000
2001
0,000
0,000
0,000
2002
0,000
0,000
0,000
2003
0,000
998,200
998,200
2004
71,488
106,000
177,488
2005
0,000
0,000
0,000
2006
0,000
320,000
320,000
2007
0,000
350,000
350,000
2008
298,780
2 737,500
3 036,280
2009
409,836
788,760
1 198,596
2010
303,060
280,000
583,060
2011
679,766
0,000
679,766
Razem za lata:
2 040,930
7 980,460
10 021,390
Dane: WFOŚiGW w Warszawie
W latach 1999 - 2011 wykonano m.in.:
−− usunięcie i unieszkodliwienie łącznie 206 600 m2 (2 700 Mg) odpadów
azbestowych w ramach Programu usuwania i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest,
−− budowę i rozbudowę Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych
w Kobiernikach, rozbudowę składowiska odpadów komunalnych stałych
w Cieszewie do pojemności 330 500 m3, gm. Drobin, rozbudowę i modernizację składowiska odpadów w Rachocinie, gm. Sierpc. I etap - budowę
kwater składowania azbestu o pojemności 45 000 m3 wraz z niezbędną
infrastrukturą,
−− budowę i uruchomienie Zakładu Recyklingu Odpadów z Tworzyw
Sztucznych w m. Nowa Biała,
−− rekultywację zamkniętych składowisk odpadów komunalnych w Grabowcu, gm. Słubice i Całowni, gm. Szczutowo o powierzchni 0,22 ha,
usunięcie i unieszkodliwienie 2 000 Mg odpadów komunalnych.
−− rozbudowa i modernizacja składowiska odpadów w Rachocinie,
gm. Sierpc. I etap - budowa kwater składowania azbestu o pojemności
45 000 m3 wraz z niezbędną infrastrukturą współfinansowana ze środków UE w ramach RPO Województwa Mazowieckiego.
Ochrona wód
W latach 1999 - 2011 działania Funduszu w dziedzinie ochrony wód polegały przede wszystkim na wspieraniu finansowym realizacji zadań w zakresie porządkowania gospodarki ściekowej w zlewniach rzek województwa
mazowieckiego oraz na obszarach szczególnie chronionych poprzez budowę nowych, rozbudowę i modernizację istniejących oczyszczalni ścieków,
jak również budowę sieci kanalizacyjnych zgodnie z Krajowym Programem
Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK), porządkowania gospodarki
osadowej w oczyszczalniach ścieków, wprowadzania zmian technologicznych w zakładach przemysłowych, zmniejszających ładunki zanieczyszczeń
w ściekach i ograniczających zużycie wody oraz budowy i modernizacji
instalacji oczyszczających lub podczyszczających ścieki, wdrażania indywidualnych systemów oczyszczania ścieków na obszarach o rozproszonej
budowie oraz współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej.
145
Realizacja zadań, dofinansowanych przez Fundusz dotyczyła przede wszystkim budowy nowych, rozbudowy i modernizacji istniejących oczyszczalni
ścieków,budowy kanalizacji sanitarnej, budowy przydomowych oczyszczalni ścieków.
W latach 2003 - 2006 działał Program ograniczenia zanieczyszczeń środowiska składnikami nawozowymi z produkcji zwierzęcej w województwie
mazowieckim, w którym Fundusz partycypował w kosztach budowy płyt
obornikowych i zbiorników na gnojówkę.
W 2011 roku uruchomiony został Program budowy przydomowych oczyszczalni ścieków dla osób fizycznych w formie dotacji przeznaczony dla nieruchomości położonych poza obszarem aglomeracji ujętych w KPOŚK, bądź
na obszarze, na którym nie przewiduje się budowy zbiorczych sieci kanalizacyjnych oraz dla jednostek samorządu terytorialnego (JST) w formie dotacji
lub dotacji i pożyczki.
Tabela Nr 14. Udzielona pomoc finansowa w latach 1999 - 2011 (w tys. zł)
na ochronę wód
rok
Razem za rok:
dotacje
pożyczki
1999
540,000
470,900
1 010,900
2000
932,300
5 468,292
6 400,592
2001
20,000
9 172,000
9 192,000
2002
63,000
4 550,742
4 613,742
2003
435,000
4 778,028
5 213,028
2004
1 418,854
8 470,421
9 889,275
2005
1 354,950
4 346,873
5 701,823
2006
1 532,033
1 972,500
3 504,533
2007
35,000
4 314,490
4 349,490
2008
0,000
4 734,808
4 734,808
2009
0,000
1 703,000
1 703,000
2010
268,200
5 051,300
5 319,500
2011
90,294
4 505,356
4 595,650
Razem za lata:
6 689,631
59 538,710
66 228,341
Dane: WFOŚiGW w Warszawie
146
Forma dofinansowania
W latach 1999 - 2011 wykonano:
−− budowę, rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków do przepustowości ok. 12 000 m3/d tj. 75 000 RLM.
Zrealizowano 12 nowych oczyszczalni ścieków komunalnych wraz z infrastrukturą towarzyszącą w miejscowościach: Białotarsk, Lucień, Sanniki,
Bodzanów, Nowy Duninów, Miszewo Murowane, Bulkowo, Radzanowo, Siecień, Staroźreby, Lelice, Rościszewo.
Rozbudowano i zmodernizowano 15 oczyszczalni ścieków komunalnych: w Szczawinie Kościelnym, Wojewódzkim Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Gostyninie Zalesiu, Bielsku, Brudzeniu Dużym, Nowym Duninowie, Gąbinie, Łącku, Proboszczewicach,
Słupnie, Cieślinie, Majkach, Muzeum Wsi Mazowieckiej, Sierpcu
i zmianę systemu
napowietrzania na drugim stopniu oczyszczalni
biologicznej
w Centralnej Oczyszczalni Ścieków Zakładu
Głównego Polskiego
Koncernu Naftowego
ORLEN SA,
−− wybudowano łącznie
ok. 260 km sieci kanalizacji sanitarnej, w tym
26 km przyłączy, w wyZmodernizowana oczyszczalnia ścieków w Łącku
niku czego do oczyszczalni zostało doprowadzonych ok. 2 000 m3/dobę ścieków,
−− 312 szt. przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie gminy Gostynin,
Bielsk, Mochowo oraz 7 oczyszczalni hydroponicznych.
Fundusz udzielił również pomocy finansowej w postaci pożyczek pomostowych i umarzalnych na realizację zadań współfinansowanych ze
środków Unii Europejskiej - SAPARD, ZPORR, PROW (Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w miejscowości Szczawin Kościelny; budowa oczyszczalni ścieków wraz z infrastrukturą towarzyszącą wraz siecią
kanalizacji sanitarnej z przyłączami - I etap w miejscowości Lelice; budowa
oczyszczalni ścieków w Rościszewie; budowa oczyszczalni ścieków w Ligowie wraz z siecią kanalizacji sanitarnej w Ligowie i Rokiciu, budowa oczyszczalni ścieków oraz kanalizacji sanitarnej z przykanalikami w miejscowości
Siecień; budowa kanalizacji sanitarnej w ul. Trakt Kamieński, Browarna,
Wierzbowa w Gąbinie; sieć kanalizacji sanitarnej z przykanalikami w Staroźrebach - etap IV; budowa kanalizacji sanitarnej dla wsi Gorzewo, gm. Go147
stynin - etap I, budowa kanalizacji sanitarnej z przykanalikami w ul. 1 Maja
w Gąbinie, budowa kanalizacji sanitarnej wraz z przykanalikami do posesji
na terenie miasta Drobin; budowa sieci kanalizacji sanitarnej z przykanalikami w ul. Trakt Kamiński w Gąbinie - III etap; budowa sieci kanalizacji
sanitarnej z przyłączami, pompowniami ścieków i przewodami tłocznymi
na nieruchomościach położonych w Bożewie, Bożewie Dużym, Cieślinie,
gm.Mochowo - II etap; budowa kanalizacji sanitarnej z przykanalikami
i przepompownią w Maszewie; budowa kanalizacji sanitranej w Nowym
Gulczewie; budowa kanalizacji sanitarnej w obrębach Podlesie, Łazy i Gójsk,
gm. Szczutowo.
Gospodarka wodna
W latach 1999 - 2011 działania Funduszu w dziedzinie gospodarki wodnej polegały przede wszystkim na wspieraniu finansowym realizacji zadań
w zakresie ochrony przed powodzią - budowy i remontu wałów przeciwpowodziowych wraz z likwidacją skutków powodzi, zwiększenia zasobów
wodnych poprzez budowę zbiorników małej retencji oraz odtwarzania starych zbiorników i piętrzeń, racjonalizacji i ograniczenia zużycia wody, poprawy stanu zasobów wodnych, poprawy zaopatrzenia w wodę pitną.
Realizacja zadań dofinansowanych przez Fundusz dotyczyła przede wszystkim poprawy zaopatrzenia w wodę pitną, tj. budowy i modernizacji stacji
uzdatniania wody oraz budowy sieci wodociągowych, ochrony przeciwpowodziowej, małej retencji, budowy i modernizacji budowli hydrotechnicznych, regulacji i modernizacji rzek, cieków i kanałów.
Tabela Nr 15. Udzielona pomoc finansowa w latach 1999 - 2011 (w tys. zł)
na gospodarkę wodną
rok
148
Forma dofinansowania
Razem za rok:
dotacje
pożyczki
1999
0,000
0,000
0,000
2000
339,134
0,000
339,134
2001
426,600
443,500
870,100
2002
332,850
3 035,711
3 368,561
2003
918,513
4 152,685
5 071,198
2004
1 509,345
5 628,062
7 137,407
2005
632,777
2 304,723
2 937,500
2006
751,875
827,442
1 579,317
2007
151,655
3 388,200
3 539,855
2008
367,219
1 141,203
1 508,422
2009
0,000
391,360
391,360
2010
0,000
829,500
829,500
2011
1 656,006
1 224,000
2 880,006
Razem za lata:
7 085,975
23 366,386
30 452,361
Dane: WFOŚiGW w Warszawie
W latach 1999 - 2011 wykonano m.in.:
−− budowę, rozbudowę i modernizację 27 stacji uzdatniania wody do wydajności ogólnej ok. 1 800 m3/h, 8 studni głębinowych,
−− 560,7 km sieci wodociągowej, w tym 100,2 km przyłączy (2 600 szt.),
−− udrożnienie rzek, cieków, kanałów, remont dróg przywałowych, wałów
przeciwpowodziowych, likwidacja szkód powodziowych na długości
ok. 131 km.,
−− modernizację 2 pompowni przeciwpowodziowych w m. Września i Dobrzyków, wyposażenie 2 magazynów przeciwpowodziowych w m. Kamion i Dobrzyków,
−− przebudowa przepustu drogowego na cieku Wielka Struga w ciągu drogi
powiatowej nr 336 Zofiówka - Korzeń wraz z budową zastawki i niezbędnymi urządzeniami hydrotechnicznymi oraz roboty związane z odbudową zasilania Jeziora Zdworskiego na cieku Wielka Struga, realizowane
przez Zarząd Dróg Powiatowych w Płocku i Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Oddział w Płocku.
Fundusz udzielił również pomocy finansowej w postaci pożyczek pomostowych i nie umarzalnych na realizację zadań współfinansowanych ze
środków Unii Europejskiej - SAPARD, ZPORR, PROW: modernizacja stacji
uzdatniania wody w Zawidzu Kościelnym; budowa sieci wodociągowej
wraz z przyłączami dla
wsi Krzywie, Nagodów,
Rumunki (II etap) oraz
wsi Choinek; budowa
sieci wodociągowej wraz
z przyłączami na terenie
wsi Helenów, gm. Gostynin; sieć wodociągowa
z przyłączami w m. Goszczyno Górne, Dłużniewo
Małe, Dłużniewo Duże,
Przedbórz, gm. StaroźrePrzebudowa koryta Wielkiej Strugi
by; sieć wodociągowa
149
z przyłączami w miejscowości Bromierzyk Wieś, gm. Staroźreby; budowa sieci wodociągowej w m. Mieszaki, Borkowo Wielkie, Dąbrówka, gm.
Sierpc; budowa sieci wodociągowej wraz z przyłączami dla wsi Kiełpieniec
i Stanisławów Skrzański, gm. Gostynin; budowa sieci wodociągowej z przyłączami w miejscowościach Żurawinek i Malanowo Stare, gm. Mochowo;
budowa wiejskiej sieci wodociagowej wraz z przyłaczami we wsiach Nowe
Wymyśle, Piaski, Borki, gm. Gąbin - kontynuacja zwodociągowania Doliny Nadwiślańskiej; rozbudowa systemu zaopatrywania w wodę gminy
Radzanowo; budowa sieci wodociągowej w miejscowości Brudzeń Duży
- Kolonia, Więcławice, Murzynowo; budowa SUW w Kobylnikach; remont
obwałowań zbiornika Troszyn na długości 5,10 km w gm. Gąbin i Słubice;
remont (modernizacja)wału przeciwpowodziowego w km 21+650+25+100
odc. Świniary, w tym likwidacja szkód powodziowycj w km 21-650-22-050,
gm. Słubice; modernizacja Stacji Uzdatniania Wody w Juryszewie, gm. Radzanowo - II etap.
Ochrona przyrody
W latach 1999 - 2011 działania Funduszu w dziedzinie ochrony przyrody polegały przede wszystkim na wspieraniu finansowym realizacji zadań
w zakresie działań ochronnych na obszarach prawnie chronionych, w tym
na obszarach NATURA 2000na rzecz rozpoznania i objęcia ochroną obszarów cennych przyrodniczo, restytucji i reintrodukcji gatunków, ochrony
i konserwacji parków zabytkowych i pomników przyrody, zwiększenia lesistości, sporządzania planów ochronnych, działań zmierzających do ochrony terenów leśnych i likwidacji zagrożeń, ochrony przyrody nieożywionej,
renaturyzacji ekosystemów.
Tabela Nr 16. Udzielona pomoc finansowa w latach 1999 - 2011 ( w tys. zł)
na ochronę przyrody
rok
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
150
Forma dofinansowania
dotacje
103,900
265,671
167,675
534,521
38,946
63,855
132,855
117,360
pożyczki
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
Razem za rok:
103,900
265,671
167,675
534,521
38,946
63,855
132,855
117,360
2007
2008
2009
2010
2011
Razem za lata:
74,520
446,314
130,300
402,284
2 835,716
5 313,917
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
74,520
446,314
130,300
402,284
2 835,716
5 313,917
Dane: WFOŚiGW w Warszawie
W latach 1999 - 2011 wykonano m.in:
−− zalesienia 425,18 ha gruntów nieprzydatnych rolniczo w powiatach gostynińskim, płockim i sierpeckim,
−− wykup 58,66 ha gruntów rolnych położonych w obrębach Świniary
i Wiączemin Polski w gminie Słubice, zalanych podczas powodzi w 2010r.,
przeznaczonych do zalesienia zgodnie z porozumieniem zawartym w lutym 2011r. pomiędzy WFOŚIGW w Warszawie a Starostą Płockim, Wójtem Gminy Słubice i Nadleśnictwem w Łącku, przy udziale Wojewody
Mazowieckiego,
−− uproszczone plany urządzenia lasów 11.620 ha nie stanowiących własności Skarbu Państwa na terenie powiatów gostynińskiego, płockiego i sierpeckiego,
−− restytucję ryb łososiowatych i reofilnych karpiowatych w rzece Skrwie
Prawej - zakup narybku i monitoring, restytucja ryb drapieżnych (szczupak, sum) na Zbiorniku Włocławskim,
−− program ochrony sowy płomykówki na terenie Parków Brudzeńskiego
i Gostynińsko - Włocławskiego, program aktywnej ochrony ohara w Dolinie Środkowej Wisły na odcinku Kępa Polska - Nowa Wieś, ochrony
gągoła i tracza nurogęsi na obszarze Pojezierza Gostynińskiego, ochrony
dudka na terenie Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego, ochrony rybitw
i mew na terenie Pojezierza Gostynińskiego,
ratowania
gatunku
poprzez reintrodukcję
kuropatwy i bażanta
w obwodach łowieckich płockiego okręgu Polskiego Związku
Łowieckiego, ochrony
trzmieli na terenie Brudzeńskiego Parku KraOhar - restytucja gatunku przy pomocy finansowej
jobrazowego,
WFOŚiGW w Warszawie
151
−− pielęgnacja 65 pomników przyrody na terenie Brudzeńskiego Parku
Krajobrazowego i na terenie gminy Gostynin.
Zapobieganie zagrożeniom środowiska i poważnym awariom oraz usuwanie ich skutków
W latach 1999 - 2011 działania Funduszu w dziedzinie zapobiegania
zagrożeniom środowiska polegały przede wszystkim na wspieraniu finansowym realizacji zadań w zakresie działań na rzecz tworzenia i rozwoju
wojewódzkiego oraz regionalnych systemów przeciwdziałania klęskom
żywiołowym, zapobieganiu i likwidacji skutków poważnych awarii, wspieranie zakupu sprzętu specjalistycznego służb ratowniczych, funkcjonujących w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego w celu
dostosowania do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej, działań
na rzecz ograniczania potencjalnych zagrożeń oraz minimalizowania skutków katastrof.
Tabela Nr 17. Udzielona pomoc finansowa w latach 1999 - 2011 (w tys. zł)
rok
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Razem za lata:
Forma dofinansowania
dotacje
0,000
212,609
30,000
192,183
182,864
90,947
107,500
265,869
442,000
929,079
1 113,099
1 230,100
238,267
5 034,517
pożyczki
0,000
0,000
0,000
0,000
59,900
0,000
100,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
159,900
Razem za rok:
0,000
212,609
30,000
192,183
242,764
90,947
207,500
265,869
442,000
929,079
1 113,099
1 230,100
238,267
5 194,417
Dane: WFOŚiGW w Warszawie
W latach 1999 - 2011 dofinansowano:
−− zakup 21 samochodów ratowniczych różnego typu,
−− zakup sprzętu pożarniczego i ratownictwa chemiczno - ekologicznego,
w tym węży pożarniczych, motopomp, agregatów pompowych dużej
152
wydajności, pomp specjalistycznych, hydraulicznych zestawów ratownictwa drogowego i technicznego, łodzi motorowych, agregatów prądotwórczych,
−− zakup specjalistycznego wyposażenia osobistego strażaków, w tym ubrania i sprzętu nurkowego,
−− akcję lodołamania w okresie zimowym 2009 - 2010 na rz. Wiśle powyżej
stopnia wodnego Włocławek.
Edukacja ekologiczna
W latach 1999 - 2011 działania Funduszu w dziedzinie edukacji ekologicznej polegały przede wszystkim na wspieraniu finansowym realizacji zadań na rzecz regionalnych i lokalnych centrów edukacji ekologicznej
oraz pozarządowych organizacji ekologicznych, wyposażenia dydaktycznego i realizacji programów edukacyjnych, lokalnych inicjatyw jednostek samorządowych w działaniach propagujących ochronę środowiska,
budowy, modernizacji oraz wyposażenia baz edukacyjno - turystycznych
i dydaktycznych parków krajobrazowych i nadleśnictw, doposażenia w pomoce naukowe i sprzęt niezbędny do realizacji programów dydaktycznych,
wspierania realizacji konkursów upowszechniających wiedzę ekologiczną,
inicjatyw połączonych z aktywnymi działaniami na rzecz środowiska, pogłębianiem wiedzy i wrażliwości ekologicznej, wspierania edukacji ekologicznej z zakresu ochrony środowiska, w tym zmian klimatu i zagospodarowania obszarów Natura 2000.
Realizacja zadań dofinansowanych przez Fundusz dotyczyła przede wszystkim programów edukacyjnych, akcji i imprez ekologicznych, konkursów
i olimpiad ekologicznych, seminariów, warsztatów, szkoleń i konferencji,
wydawnictw ekologicznych, doposażenia baz edukacyjnych, infrastruktury
terenowej oraz budowy i modernizacji obiektów edukacyjnych.
Aktywna edukacja dzieci i młodzieży regionu płockiego
finansowana ze środków WFOŚiGW w Warszawie
153
Tabela Nr 18. Udzielona pomoc finansowa w latach 1999 - 2011 ( w tys. zł)
na edukację ekologiczną
rok
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Razem za lata:
Forma dofinansowania
dotacje
80,500
322,520
160,397
263,373
183,629
248,567
298,769
95,965
157,028
190,282
178,301
289,258
361,752
2 830,341
pożyczki
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
Razem za rok:
80,500
322,520
160,397
263,373
183,629
248,567
298,769
95,965
157,028
190,282
178,301
289,258
361,752
2 830,341
Dane: WFOŚiGW w Warszawie
Fundusze pomocowe
WFOŚIGW w Warszawie jest instytucją
wdrażającą w ramach
Programu Operacyjnego
Infrastruktura i Środowisko na terenie województwa mazowieckiego projekty wodno - ściekowe
i odpadowe o wartości
poniżej 25 mln euro.
W 2011 roku została podpisana umowa na dofinansowanie ze środków UE
Warsztaty dotyczące budowy kolektorów słonecznych
w kwocie 32 202 578,20 zł
projektu z Priorytetu I, działania 1.1. Uporządkowanie gospodarki ściekowej
na terenie Miasta Płocka, etap I - modernizacja i rozbudowa oczyszczalni
ścieków komunalnych w Maszewie, realizowanego przez Wodociągi Płockie Sp. z o.o.
154
Iwona Marczak Pomoc z zagranicy
To stale rozwijający się obszar działalności. Wyniki, jakie osiągnęła
Polska w tym zakresie, są konsekwencją utworzenia na początku lat dziewięćdziesiątych skutecznego i zintegrowanego systemu finansowania
ochrony środowiska.
Jak wspomniano wyżej polskie fundusze ekologiczne to jedno z najważniejszych źródeł finansowania przedsięwzięć ochrony środowiska inwestycyjnych i pozainwestycyjnych. Dzięki nim możemy wdrażać zobowiązania
przyjęte w umowach o wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej konieczne do
nadrobienia zaległości w ochronie środowiska. Z funduszy korzystają zarówno samorządy, jak i administracja rządowa, przedsiębiorcy, różne instytucje
i osoby fizyczne.
Inne źródła finasowania przedsięwzięć, to środki: budżetu państwa, zakładów, środki EkoFunduszu (obecnie już nie funkcjonuje), kredyty banków,
pomoc zagraniczna.
W wyniku integracji z Unią Europejską Polska ma dostęp do funduszy unijnych, które kierowane są także do sektora ochrony środowiska. Do podstawowych funduszy UE należą:
−− Fundusze Strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej, Europejski Fundusz Społeczny, Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa,
−− Fundusz Spójności: instrument komplementarny w stosunku do funduszy strukturalnych.
Gmina Łąck korzystała z dotacji EkoFunduszu na budowę kotłowni na biomasę, a firma Recykling SA w Białej na budowę zakładu do odzysku tworzyw sztucznych. Fundacja EkoFundusz funkcjonowała od 1992r. - w ramach
ekokonwersji, tj. zrzeczenia się spłaty części długu w ramach umów Polski
z USA, Francją, Szwajcarią, Szwecją, Włochami i Norwegią.
EkoFundusz spełnił swoje zadania. Zgodnie z decyzją Rady EkoFunduszu,
Fundacja zakończyła swoją działalność z dniem 29 listopada 2010 roku.
Ze środków UE zwłaszcza w ramach:
−− Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego
na lata 2007 - 2013 - w olbrzymim zakresie korzystały i korzystają samorządy i firmy. Szczegółowe informacje można uzyskać w Mazowieckiej
Jednostce Wdrażania Programów Unijnych,
−− Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013 - korzystają mieszkańcy wsi, samorządy wiejskie. Szczegółowe informacje można
uzyskać w Departamencie Rolnictwa i Modernizacji Terenów Wiejskich
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego,
−− Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata
2007 - 2013, którego środki wspierają zadania ochrony środowiska,
155
a instytucją wdrażającą dla pięciu priorytetów z ochrony środowiska jest
NFOŚiGW,
−− Instrumentu Finansowego LIFE+ na lata 2007 - 2013 - o środki z tego
instrumentu stara się Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych
w Warszawie, Oddział Płock na rekultywację jeziora Zdworskiego.
Są jeszcze środki pomocy bilateralnej (dwustronnej), np.:
−− Szwajcarsko - Polskiego Programu Współpracy (SPPW),
−− Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego EOG
oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego (potocznie znanych jako
fundusze norweskie).
W niniejszej publikacji nie przedstawiamy informacji o wysokości pomocy
z tych źródeł finansowania. Zachęcamy do skorzystania z informacji w instytucjach zarządzających funduszami. Podajemy tylko przykłady pomocy
zagranicznej dla RCEE w Płocku.
Są to: Fundusz Globalnego Środowiska (GEF), Fundacja „Fundusz
Współpracy” - Jednostka Finansująco - Kontraktująca, Instytut na Rzecz
Społeczności Zrównoważonych z Vermont (USA).
−− Fundusz Globalnego Środowiska
Global Environment Facility/Small Grants Programme United Nations
Development Programme (GEF) powstał w 1991 roku pod patronatem
Banku Światowego. Główny cel Funduszu to wspieranie krajów rozwijających się w dziedzinie ochrony środowiska.
W podziale wg. form pomocy ze strony Funduszu największa grupa
to małe projekty realizowane w ramach Programu Małych Dotacji
(Small Grants Programme - SGP).
Program był adresowany
do organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych. Program SGP zrodził
się z przekonania, że globalne programy środowiska naturalnego można
skutecznie rozwiązywać
także poprzez zaangażowanie i mobilizowanie
społeczności lokalnych,
Uroczyste otwarcie Zielonej Szkoły w Sendeniu
które nawet przy stosunwspartej środkami GEF
kowo niewielkim poziomie finansowania (do 50 tys. USD na projekt) mogą podejmować działania wpływające znacząco na jakość życia i poprawę stanu środowiska
naturalnego.
156
Z takiej pomocy skorzystało również Regionalne Centrum Edukacji
Ekologicznej w Płocku, realizując projekty: System ścieżek rowerowych
miejskich i pozamiejskich oraz bazy terenowe, Modelowe, Wiejskie Centrum Ekoturystyki Przyjazne Środowisku - Zielona Szkoła w Sendeniu,
Sięgnij po słońce - program wykorzystania energii odnawialnej w społecznościach wiejskich metodą zrób to sam oraz Modernizacja systemu
ciepłowniczego Łącka w oparciu o biomasę.
System ścieżek rowerowych miejskich i pozamiejskich oraz bazy terenowe
Okres realizacji: luty 2003r. - grudzień 2004r. Całkowity koszt projektu:
5 014 000,00 zł. Źródła finansowania: GEF/ UNDP (kwota dotacji 50 000 USD), Gmina Łąck, Gmina miasto Płock, Wojewódzki Fundusz
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, Narodowy
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Projekt realizowany był na terenie dwóch województw: mazowieckiego i kujawsko - pomorskiego, łącząc dwa miasta: Płock - Włocławek
pasem terenów wiejskich obejmujących Gostynińsko - Włocławski Park
Krajobrazowy i tereny nadwiślańskie przyrodniczo cenne.
Projekt realizowany był w partnerstwie z samorządem lokalnym Gminy Łąck w zakresie wytyczenia ścieżek rowerowych na terenach chronionych Gostynińsko - Włocławskiego Parku Krajobrazowego. W efekcie
realizacji projektu:
33 wytyczono, wykonano oraz oznakowano ścieżki rowerowe na trasach:
Łąck - Płock, Łąck - Sendeń, Łąck - Wola Łącka, Łąck - Zdwórz do granicy z gminą Gostynin oraz w mieście Płocku,
33 wykonano oznakowania istniejących ścieżek rowerowych w postaci
znaków informacyjnych i ostrzegawczych oraz 10 tablic edukacyjno informacyjnych rozmieszczonych na szlakach rowerowych w gminie
Łąck,
33 zagospodarowano ścieżki rowerowe w gm. Łąck, montując:
• stojaki parkingowe,
• pojemniki na odpady (51 szt.),
• oznakowanie pionowe i poziome oraz informacyjne,
33 wykonano 10 tablic z mapami ścieżek rowerowych i zamontowano
je na obszarze Gostynińsko - Włocławskiego Parku Krajobrazowego.
Tablice wskazują miejsca noclegowe (zielone szkoły), rezerwaty przyrody, punkty widokowe, obiekty historyczno - kulturowe,
33 zaprojektowano i rozmieszczono na terenie Płocka i gminy Łąck
MOR-y - miejsca obsługi rowerów,
33 przeprowadzono warsztaty dla przewodników tras turystycznych,
157
33 wydano folder pt. „Rowerem po Łącku i okolicach”,
33 dla potrzeb funkcjonowania „SSM - Zielonej Szkoły” zakupiono
45 rowerów wraz z wyposażeniem oraz wyremontowano budynek
gospodarczy z przeznaczeniem na skład rowerów.
Modelowe Wiejskie Centrum Ekoturystyki Przyjazne Środowisku Zielona Szkoła w Sendeniu, gmina Łąck
Czas trwania programu: wrzesień 2002r. - czerwiec 2004r. Całkowity koszt
projektu: 418 875,22 zł. Źródła finansowania: GEF/UNDP (kwota dotacji
- 114 462,42 zł), Gmina Łąck, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej w Warszawie,Starostwo Powiatowe w Płocku.
Projekt realizowany był
w partnerstwie z samorządem lokalnym Gminy
Łąck. Ideą programu była
adaptacja małej wiejskiej
szkoły na Zieloną Szkołę
mogącą spełniać funkcje noclegowe i edukacyjne jako alternatywa
dla rozwoju turystyki pieszej i rowerowej,
uzdrowienie komunikacji
Zielona Szkoła w Sendeniu
miejskiej w połączeniu
z terenami rekreacyjnymi.
Program ukierunkowany był na wyposażanie szkoły w urządzenia
ochrony środowiska, bazę noclegową, sprzęt turystyczny, dobry program
edukacyjny. Ulokowanie jej na trasie ścieżek rowerowych jest wzorcem
w kierunku rozwoju kontrolowanej, zmniejszającej presję na środowisko
naturalne turystyki na terenach chronionych. Ważnym elementem programu była dbałość o możliwość powielenia w społecznościach zadań
związanych ze zmianą ogrzewania na biopaliwa, przydomową oczyszczalnię biologiczną (korzeniowa, zakładanie zadrzewień śródpolnych
do pozyskiwania materiału energetycznego i zachowanie bioróżnorodności. Ciekawym aspektem było, i nadal jest, kontynuowanie edukacji ekologicznej opartej na urządzeniach ochrony środowiska, promocja ogrzewania biopaliwami, oczyszczalnia korzeniowa - hydroponiczna.
W ramach programu:
33 przeprowadzono adaptację budynku Zielonej Szkoły w Sendeniu służącą prowadzeniu całorocznej edukacji ekologicznej stacjonarnej i terenowej: zmiana ogrzewania tradycyjnego na ogrzewanie na biomasę
158
wraz z modernizacją instalacji c.o., budowa biologicznej oczyszczalni
hydroponicznej,
33 wykonany został projekt zadrzewień i nasadzeń dla wybranych terenów w Gminie Łąck (15 km). Przygotowano podłoże oraz dokonano
sadzenia roślin wzdłuż dróg i innych wybranych terenów (wolontariusze reprezentujący urzędników oraz uczniów szkół podstawowych
i ponadpodstawowych z terenu gminy),
33 wykonano tablice informacyjną przy budynku Zielonej Szkoły w Sendeniu oraz wiatę edukacyjna, rowerową i plac zabaw przy Zielonej
Szkole,
33 zagospodarowano teren zieleni wokół Szkoły w Sendeniu oraz wokół
zbudowanej tam oczyszczalni,
33 zainstalowano 3 kolektory słoneczne na budynku szkolnym,
33 zakupiono sprzęt oraz pomoce dydaktyczne do prowadzenia aktywnej
edukacji stacjonarnej i terenowej.
Sięgnij po słońce - program wykorzystania energii odnawialnej
w społecznościach wiejskich metodą zrób to sam
Czas trwania programu: styczeń - grudzień 2004r. Całkowity koszt programu: 393 425,55 zł. Źródła finansowania: GEF/UNDP, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie,
Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Program powstał w wyniku zjednoczenia wysiłków RCEE w Płocku
oraz Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej EC BREC/IBMER,
Program „Sięgnij po słońce” miał zasięg krajowy. Realizowany był przez
Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku we współpracy
z 6 ośrodkami zajmującymi się edukacją ekologiczną i ochroną środowiska na terenie Polski, m.in. Związkiem Gmin Regionu Płockiego, Wydziałem Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego,
Włocławskim Centrum Edukacji Ekologicznej we Włocławku, Suwalskim
Parkiem Krajobrazowym w Malesowiźnie - Turtul, Stowarzyszeniem
Eko-Inicjatywa w Kwidzyniu, Żywiecką Fundacją Rozwoju w Żywcu oraz
Społecznym Instytutem Ekologicznym w Warszawie.
Założeniem Projektu „Sięgnij po słońce” było pokazanie, jak własnymi siłami, przy zminimalizowanych nakładach finansowych można zbudować kolektor słoneczny typu wodnego. Kolektor taki zainstalowany
w gospodarstwie rolnym lub na obiektach gminnych (szkoła, przedszkole,
dom kultury, ośrodek pomocy społecznej czy urząd gminy) spełnia rolę
wspierającego źródła energii do podgrzania ciepłej wody użytkowej.
159
Efekty projektu:
33 przeszkolenie 150 osobowej grupy liderów lokalnych na temat podstaw energetyki solarnej i zapoznanie ich z praktycznymi możliwościami budowy kolektorów słonecznych (wodnych) metodą „zrób to sam”,
33 wykonanie 15 modelowych instalacji solarnych (6 m absorbera + kompletna instalacja na każdy obiekt), w tym:
• 10 na Mazowszu (obiekty, w których zostały zamontowane instalacje solarne, to: Urząd Gminy w Brudzeniu Dużym, Szkoła Podstawowa w Główinie, gm. Brudzeń Duży, Klub Sportowy w Drobinie,
Samorządowe Przedszkole w Radzanowie, Szkoła Podstawowa
w Podgórzu, gm. Mała Wieś, Szkoła Podstawowa w Wyszogrodzie,
Urząd Gminy w Czerwińsku, Gimnazjum w Miszewie, gm. Bodzanów, Szkoła Podstawowa w Liszynie, gm. Słupno, hala sportowa
przy Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Słupnie),
• 2 w województwie kujawsko - pomorskim (gmina Włocławek
i Baruchowo),
• 1 w województwie pomorskim (gmina Kwidzyn),
• 1 w województwie śląskim (gmina Jeleśnia),
• 1 na Podlasiu (gmina Jeleniewo).
33 przeprowadzenie kampanii promocyjno - informacyjnej dotyczącej
wykorzystywania energii odnawialnej, ze szczególnym wskazaniem
na energię słońca,
33 wydanie folderu informacyjnego, plakatu edukacyjnego oraz poradnika pn. „Poradnik dla konstruktora i użytkownika kolektorów słonecznych”.
Modernizacja systemu ciepłowniczego Łącka w oparciu o biomasę
Termin realizacji: wrzesień 2003r. - październik 2004r. Koszt całkowity
2 077 430,00 zł. Środki GEF/UNDP - 73 430,00 zł.
Program dotyczył wykorzystania biomasy na dużo większą skalę niż
poprzednio i powstał w wyniku zjednoczenia wysiłków Gminy Łąck
i Regionalnego Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku.
Idea projektu „Modernizacja systemu ciepłowniczego Łącka w oparciu
o biomasę” była kontynuacją dotychczasowych działań RCEE w Płocku
w kierunku upowszechniania zastosowania energii odnawialnej na terenach wiejskich północnego Mazowsza.
Poprzedni nasz Projekt tworzony wraz z Gminą Łąck - „Modelowe Wiejskie Centrum Ekoturystyki Przyjazne Środowisku - Zielona Szkoła w Sendeniu” między innymi propagował wykorzystanie energii odnawialnej
pochodzącej z biomasy w celu ogrzania budynku małej, wiejskiej szkoły.
160
Zastosowano tam typowy piec na odpady
drzewne o mocy 75 kW.
Ze względu na wysokie walory ekologiczne
i ekonomiczne takiego rozwiązania, wiele
ościennych samorządów naśladowało te
doświadczenia (Zielona Szkoła w BaruchoKotłownia na biomasę w Łącku
wie, woj. kujawsko pomorskie).
Największym jednak sukcesem projektu jest fakt, że sama Gmina Łąck
wykorzystała wspólne doświadczenie pilotażowe i przygotowała budowę dużej kotłowni na biomasę w centrum Łącka o mocy powyżej 1 MW.
Główne efekty projektu:
33 likwidacja 5-ciu starych lokalnych źródeł emisji - kotłowni węglowych
w Urzędzie Gminy, Ośrodku Zdrowia, Szkole Podstawowej, Gimnazjum i Przedszkolu,
33 ogrzanie nowo budowanego kompleksu sportowego w Łącku, poprzez
budowę nowoczesnej kotłowni opalanej biomasą wraz z niezbędną
infrastrukturą,
33 budowa sieci cieplnej do istniejących obiektów wraz z wymiennikami
ciepła,
33 założenie pilotażowej plantacji wierzby energetycznej dla nowo
powstającej i istniejącej kotłowni ekologicznej,
33 prowadzenie edukacji ekologicznej w zakresie wykorzystywania
odnawialnych źródeł energii.
−− Jednostka Finansująco - Kontraktująca (Central Finance and Contracts
Unit - CFCU)
Jednostka Finansująco - Kontraktująca (JFK) została ustanowiona
w ramach Fundacji Fundusz Współpracy decyzją Komitetu Integracji
Europejskiej w lutym 1999 roku na podstawie Memorandum of Understanding podpisanego przez Komisję Europejską i Rząd Polski. Jej główne zadania to koordynacja i obsługa od strony finansowo - kontraktowej
projektów Rozwoju Instytucjonalnego finansowanych w ramach Programów Rozwoju Instytucjonalnego: PHARE i Środki Przejściowe.
Fundusze przedakcesyjne - PHARE skierowane były do państw nie będących członkami UE, które były z nią stowarzyszone i prowadziły
161
negocjacje akcesyjne. Z momentem przystąpienia do Unii, państwo kandydujące traciło prawo korzystania z tychże funduszy. Polska przed akcesją skorzystała między innymi z funduszu PHARE, który był pierwszym
funduszem przedakcesyjnym stworzonym w 1989 roku.
Beneficjentami projektów Rozwoju Instytucjonalnego były głównie jednostki administracji publicznej, ministerstwa i podległe im służby, kancelaria Premiera RP, Kancelaria Sejmu RP, samorządy i organizacje pozarządowe.
Regionalne Centrum było jednym z wielu beneficjentów. Zrealizowaliśmy następujące projekty:
„Szkoła Liderów - aktywna edukacja stacjonarna i terenowa na rzecz
młodzieży” w ramach programu Środki Przejściowe 2004 „Zwiększenie
świadomości społecznej oraz wzmocnienie roli organizacji pozarządowych w zakresie rzecznictwa i monitoringu”.
Dotacja: 44 088,64 EURO. Dysponentem środków na terenie Polski była Fundacja „Fundusz Współpracy” - Jednostka Finansująco Kontraktująca.
Program Szkoła Liderów został zaprojektowany z myślą o młodych
ludziach. Celem podejmowanych działań było podniesienie poziomu
wiedzy ekologicznej i ekorozwojowej społeczeństwa w oparciu o aktywne metody edukacji. Przeprowadzenie różnego rodzaju zajęć dla
uczestników projektu pozwoliło w efekcie wykształcić społeczeństwo
wrażliwe na degradację środowiska przyrodniczego, umiejące ocenić
jego stan i zaprojektować działania na rzecz rozwoju zrównoważonego.
Na ścieżce w Brudzeńskim Parku Krajobrazowym
Projekt promował aktywne postawy poprzez udział młodzieży
w interesujących, edukacyjnych przedsięwzięciach takich, jak: warsztaty, szkolenia, kampanie, imprezy plenerowe oraz badanie potrzeb
162
lokalnej społeczności, następnie planowanie i realizację projektów,
aby doprowadzić do pozytywnych zmian ekorozwojowych we wsiach
i miasteczkach regionu płockiego.
Dzięki samodzielnie realizowanym projektom społeczność lokalna ma
pozytywny wpływ na aktywizację ich wspólnot oraz tworzenie koalicji
w celu rozwiązywania złożonych problemów ekorozwojowych.
Uczestnikami projektu byli uczniowie oraz nauczyciele szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z terenu powiatu płockiego - z 50 jednostek oświatowych, społeczność z terenów wiejskich
i miasta Płocka.
W ramach projektu powstały również wydawnictwa m.in. biuletyn
„Szkoła Liderów - Aktywna Edukacja Terenowa i Stacjonarna” oraz
Album „Brudzeński Park Krajobrazowy”, promujący walory Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego zachęcający do spacerów i poznawania
jego zakątków.
W efekcie wykształciliśmy grupy liderów środowiskowych, potrafiących zaktywizować społeczności lokalne do działań na rzecz rozwoju zrównoważonego. Potrafią oni wiedzę i umiejętności przekazywać
w swoich środowiskach, co wpływa na
podniesienie stanu
świadomości ekologicznej w szkole, sołectwie, gminie.
PHARE - Fundusze
przedakcesyjne
Na podstawie porozumienia
zawartego
w dniu 8 sierpnia 1994r.
Biblioteka RCEE w Płocku
pomiędzy Ministrem
dofinansowana ze środków funduszy ekologicznych
Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa a Narodowym Funduszem Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, RCEE otrzymało pomoc
rzeczową w postaci sprzętu oraz oprogramowania o łącznej wartości
31 148,72 zł.
Instytut na Rzecz Społeczności Zrównoważonych z Vermont (USA)
Institute for Sustainable Communities (Instytut na Rzecz Zrównoważonych Społeczeństw, ISC) zajmuje się propagowaniem ochrony środowiska, zrównoważonego rozwoju oraz udziału społeczności lokalnych
163
w decydowaniu w sprawach ich dotyczących na obszarach Europy Centralnej i Wschodniej oraz Eurazji, organizując szkolenia, udzielając pomocy merytorycznej oraz podejmując działania edukacyjne i realizując
projekty pilotażowe.
Podsumowania I projektu Krąg dokonuje Wicekurator Oświaty Piotr Bombała i Linda Rains z ISC w USA
ISC swoje założenia realizuje poprzez treningi, pomoc techniczną oraz prezentacje projektów. W Polsce realizował: polsko - amerykański program edukacji ekologicznej „KRĄG” oparty na lokalnych społecznościach. Od 1994 roku przy pomocy ISC z Vermont
w USA wdrażany jest powyższy program. Przed rozpoczęciem programu KRĄG w Polsce, ISC pomogło umieścić projekty edukacji ekologicznej oparte na społecznościach lokalnych na Węgrzech, w Bułgarii, Rosji,
Łotwie i Litwie. W 1994r. ISC otrzymało fundusze od Amerykańskiej
Agencji Ochrony Środowiska, aby rozpocząć przykładowy projekt edukacji ekologicznej w Polsce. Po okresie dokładnej i szczegółowej selekcji
ISC wybrało jako jednostkę współpracującą płockie Centrum Edukacji
Ekologicznej. Projekt otrzymał finansowe wsparcie od Funduszu General Electric, Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska, Narodowego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkich
i gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, a także
innych sponsorów.
Rozwój i instytucjonalne wzmacnianie organizacji pozarządowych
Kwota dotacji: 67 118,00 zł.
Inicjatorem projektu był Instytut na Rzecz Społeczności Zrównoważonych z Vermont, który zwrócił się do RCEE w Płocku z propozycją
finansowego wsparcia 2-letniego projektu wzmocnienia instytucjonal164
nego organizacji pozarządowych w Polsce, trwającego od 1 października
2001 roku do 30 września 2003 roku.
Celem projektu było wzmocnienie i wsparcie struktury organizacyjnej
oraz kompetencji partnerów, wzmocnienie i rozszerzenie regionalnych
sieci współpracy, obywatelskiego zaangażowania i politycznego orędownictwa na rzecz rozwoju zrównoważonego oraz ulepszenie jakości, zasięgu i dostępności programów oferowanych przez partnerów.
Do uczestnictwa w projekcie zaprosiliśmy:
33 Fundację Ośrodka Edukacji Ekologicznej z siedzibą w Warszawie,
33 Stowarzyszenie Ekologiczno - Kulturalne „Ziarno” w Grzybowie,
33 Włocławskie Centrum Edukacji Ekologicznej we Włocławku.
Projekt został przeprowadzony w dwóch fazach: poprzez organizacyjną
samoocenę oraz ukierunkowane wzmacnianie instytucjonalne.
W wyniku przeprowadzonej samooceny i serii szkoleń będących odpowiedzią na indywidualne potrzeby organizacje osiągnęły:
33 znacząco ulepszoną strukturę organizacyjną z długookresowym
planem rozwoju,
33 większe finansowe bezpieczeństwo oparte na wzmocnionych umiejętnościach zdobywania funduszy i pozyskiwania ich z różnorodnych
źródeł,
33 techniczną ekspertyzę i organizacyjną efektywność bycia liderami
na polu edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju i obywatelskiego
uczestnictwa,
33 strategicznych partnerów, którzy usprawnią zasięg i efektywność pracy opartej na misji,
33 większe umiejętności w orędownictwie polityki publicznej,
33 kontakty w celu rozwijania i zarządzania projektami w partnerstwie
z innymi organizacjami pozarządowymi w kraju,
33 pomyślne przykłady korporacyjnej filantropii i zaangażowania biznesu
w działania społeczności,
33 modele rozwoju organizacyjnego, które zostały wykorzystane
we wsparciu rozwoju organizacji pozarządowych,
33 silniejsze regionalne powiązania między organizacjami pozarządowymi pracującymi nad rozwojem zrównoważonym, ochroną środowiska,
obywatelskim uczestnictwem i edukacją opartą na społecznościach.
Długoterminowe rezultaty obejmowały również wzrost efektywności
programów, zaprojektowanych w celu wzmocnienia społeczności i przygotowania nowego pokolenia liderów, wyposażonych w wiedzę i umiejętności wymagane do promowania społeczeństwa obywatelskiego,
uczestnictwa, ochrony środowiska i rozwoju zrównoważonego. Wszystkie organizacje uczestniczące w projekcie prowadzą obecnie aktywną
działalność na rzecz zrównoważonego rozwoju.
165
Część VI
Kontrola stanu środowiska i przestrzeganie prawa
Płocki Inspektorat Ochrony Środowiska jest dobrze znany nie tylko
na Mazowszu. Tu najpełniej zapisała się także ciągłość personalna. Zatem
tekst jest napisany w dobrze wszystkim znanym stylu. Pamiętamy ponure
sygnały zawarte w pierwszych raportach inspekcji. Zawsze były prawdziwe, pomimo niegdyś ustawicznych sporów z przedstawicielami emitentów.
Ciekawostką były także fluktuacje kadrowe pomiędzy służbami ochrony
środowiska dawnego województwa i służbami głównego inżyniera ochrony środowiska Petrochemii. Społeczeństwo miało jednak zawsze rzetelną
informację. To podstawa działań i legitymacja do uzasadnionych protestów.
Warto prześledzić tę jednym piórem zapisaną historię – rzadki przypadek
w skali kraju.
Andrzej Hasa Ocena jakości środowiska i jej zmiany
166
Lata 60. i 70. ubiegłego wieku były dla Płocka i okolic bardzo istotne
z punktu widzenia zmian, które wystąpiły w środowisku przyrodniczym.
Niespotykanie szybki i żywiołowy rozwój gospodarczy i urbanistyczny
w zasadniczy sposób zmienił środowisko naturalne. Nagle, w okresie zaledwie kilkunastu lat, mieszkańcy Płocka i okolic znaleźli się w zupełnie
odmiennych warunkach determinowanych w głównej mierze przez uciążliwy swoją skalą wielkości i rodzajem produkcji przemysł powodujący fatalne skutki w postaci skażenia wód, ziemi i powietrza.
Punktem zwrotnym w historii Płocka - miasta o statusie powiatowym znajdującego się na peryferiach działalności gospodarczej była decyzja
o budowie wielkiego kompleksu instalacji rafineryjnych i petrochemicznych.
Kombinat (Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne) powstał na
obszarze o powierzchni ponad 1 000 ha, ok. 3 - 4 km od zwartej zabudowy miasta na północny - zachód od jaru Brzeźnicy. Budowę rozpoczęto
w 1960r., zaś pierwsze instalacje rafineryjne rozpoczęły produkcję w połowie 1964r. Od tej pory zakład był stale rozbudowywany i modernizowany,
a na jego terenie funkcjonowało kilkadziesiąt instalacji dających w skali
kraju około 80% ogólnej krajowej produkcji ropopochodnych m.in.: gazów,
benzyn, olejów napędowych, opałowych, smarów, aromatów, asfaltów,
tlenek etylenu i glikolu, fenol, aceton, monomery do produkcji tworzyw
sztucznych (butadien, etylen, propylen), a także polimery (polietylen, polipropylen).
Na terenie Płocka istniało wiele innych zakładów tworzących presję
na środowisko - Fabryka Maszyn Żniwnych (późniejszy „Bizon”), Płocka
Stocznia Rzeczna, Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Cotex”, Zakłady Mięsne, Zakłady Jajczarsko - Drobiarskie, Zakłady Mleczarskie, Młyn i Elewator,
Rejon Dróg Publicznych z wytwórnią masy bitumicznej, Płocki Kombinat
Budowlany, Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego „Petrobudowa”, Przedsiębiorstwo Robót Mostowych „Mostostal”, Przedsiębiorstwo Instalacji Przemysłowych „Izokor - Instal”, Naftoremont, Cukrownia Borowiczki.
Wiele zakładów istniało w innych miejscowościach (w Kutnie: Zakłady Podzespołów Radiowych „Miflex”, Fabryka Maszyn Rolniczych „Kraj”,
Odlewnia Żeliwa „Agromet”, Zakłady Przemysłu Spirytusowego „Polmos”,
Zakłady Farmaceutyczne „Polfa”, Kutnowski Kombinat Budowlany, Zakłady
Wytwórcze Maszyn Elektrycznych i Transformatorów „Emit” w Żychlinie,
Cukrownie w Ostrowach, Borowiczkach, Dobrzelinie i Małej Wsi, Okręgowe Spółdzielnie Mleczarskie w Kutnie, Sannikach, Sierpcu, Krośniewicach,
Topoli Królewskiej, Płocku, Żychlinie oraz ich oddziały). W województwie
płockim zlokalizowano prawie wszystkie branże działalności przemysłowej
za wyjątkiem przemysłu hutniczego.
Dynamicznemu rozwojowi przemysłu nie towarzyszyły, niestety,
odpowiednie przedsięwzięcia zabezpieczające środowisko. Popełniono szereg błędów planistycznych, a wiele z projektowanych, niezbędnych inwestycji chroniących przed zanieczyszczeniem powietrze i wodę nie zostało
zrealizowanych w ogóle.
Liczba mieszkańców Płocka gwałtownie rosła. Z około 30 tys. w latach 50-tych, 44 tys. w 1960r., 72 tys. w 1970r. do 125 tys. obecnie. Powodowało to emisję wielu zanieczyszczeń do środowiska. Do powietrza
trafiało ponad 130 tys. Mg zanieczyszczeń gazowych (z terenu Płocka 120 tys. Mg), w tym znajdowało się 80 tys. Mg dwutlenku siarki (70 tys. Mg
w Płocku). Emisja pyłów kształtowała się na poziomie 4 tys. Mg, a węglowodorów blisko 20 tys. Mg. Najwięcej zanieczyszczeń emitowały instalacje
petrochemiczne. Stanowiły one znaczny udział w emisji wszystkich zakładów z terenu Płocka. Udział ten kształtował się na poziomie: gazy ogółem
95%, dwutlenek siarki 98%, węglowodory 86%. Był to okres znacznej beztroski i zaniechania działań na rzecz ochrony środowiska. Ze względu na
znaczne zanieczyszczenie środowiska, Płock wraz z okolicą (około 252 km2)
został uznany jako obszar zagrożenia ekologicznego. Był to jeden z 27 takich obszarów ustanowionych w Polsce. Warto zauważyć, że takie formalne
zakwalifikowanie Płocka do najgorszych środowiskowo rejonów w kraju
uchroniło województwo płockie przed lokalizacją na tym terenie dalszych
jednostek przemysłowych, mogących wpłynąć na pogorszenie stanu środowiska. Stało się też argumentem przeciwko lokalizacji budowy elektrowni
atomowej w pobliżu Płocka (Karolewo).
Stan środowiska systematycznie się pogarszał jeszcze do połowy
lat 80-tych ubiegłego stulecia. Widać to szczególnie dobrze na podstawie
wielkości emisji zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza z obszaru
woj. płockiego.
167
Tabela Nr 19. Emisja zanieczyszczeń do powietrza w woj. płockim w latach
1979 - 1997
Rodzaj
zanieczyszczenia
pył ogółem
gazy ogółem:
w tym SO2
NO2
CO
węglowodory
Wielkość emisji [tys. Mg/rok]
1979
121,6
72,2
17,2
11,1
17,8
1981
1983
1986
1989
1992
1995
1997
131,5
70,4
17,0
10,9
26,6
4,4
135,6
71,1
9,8
22,8
31,7
3,5
110,8
67,3
6,6
18,3
17,9
4,9
108,1
68,9
5,7
21,4
11,9
2,7
78,1
51,5
6,5
11,8
7,9
1,9
62,6
41,9
7,9
7,3
5,2
1,5
55,8
40,4
8,1
3,3
4,0
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
Emisja pyłów i gazów osiągnęła swoje ekstremalne wielkości w latach
1983 - 1986. Dotyczy to szczególnie takich zanieczyszczeń, jak: tlenek węgla
i dwutlenek siarki. Najwyższe wartości emisji węglowodorów notowano
na początku lat 80-tych. Następnie obserwuje się stały, systematyczny spadek emitowanych zanieczyszczeń. W ciągu dwóch dekad w województwie
płockim wartości emisji zanieczyszczeń spadły w sposób następujący:
−− pył ogółem z 4,4 tys. Mg/rok do 1,5 tys. Mg/rok, czyli blisko 3-krotnie,
−− gazy ogółem z 135,6 tys. Mg/rok do 55,8 Mg/rok, czyli ponad 2-krotnie,
−− dwutlenek siarki z 72,2 tys. Mg/rok do 40,4 Mg/rok, czyli blisko 2-krotnie,
−− dwutlenek azotu z 17,2 tys. Mg/rok do 8,1 tys. Mg/rok, czyli ponad 2-krotnie,
−− tlenek węgla z 22,8 tys. Mg/rok do 3,3 tys. Mg/rok, czyli 6-krotnie.
Podobnie przedstawia się sytuacja w samym Płocku, gdzie wyraźnie
obserwuje się spadek wielkości emisji z zakładów zlokalizowanych, w tym
mieście już od początku lat 80-tych.
Tabela Nr 20. Emisja zanieczyszczeń gazowo - gazowych do powietrza zakładów z terenu Płocka w latach 1987 - 2007
Rodzaj zanieczyszczenia
pył ogółem
gazy ogółem:
w tym SO2
Wielkość emisji [tys. Mg/rok]
1987
1,4
106,7
70,2
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
168
1991
1,0
82,8
59,0
1999
0,7
42,5
28,8
2003
0,7
51,3
24,6
2007
0,7
63,4
21,2
Spadek wielkości emisji zanieczyszczeń w Płocku szczególnie widoczny jest
na przykładzie dwutlenku siarki. Emisja ta maleje systematycznie wręcz
modelowo z 70,2 tys. Mg/rok w 1987r. do 21,2 tys. Mg/rok w 2007r., a więc
2, 5-krotnie. Dzieje się tak głównie dzięki Petrochemii. Był i jest to główny
zakład w mieście o zdecydowanie największym oddziaływaniu na środowisko. Każda zmiana tego oddziaływania ze strony kombinatu przekładała się
na zmianę w skali nie tylko miasta, ale też całego województwa. Największe pozytywne zmiany zachodziły w ostatnich dekadach ubiegłego wieku.
Tabela Nr 21. Emisja zanieczyszczeń gazowych z Petrochemii Płock w latach
1979 - 1999
Rodzaj zanieczyszczenia
gazy ogółem:
w tym SO2
suma węglowodorów
Wielkość emisji [tys. Mg/rok]
1979
1986
1989
1992
1995
1997
1999
121,6
72,2
105,0
63,3
97,9
63,2
69,6
48,1
57,9
39,6
51,8
38,4
37,8
28,7
17,8
17,6
10,6
6,9
3,3
3,0
2,6
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
Należy zwrócić uwagę na fakt, że we wszystkich analizowanych latach
notuje się stały, systematyczny spadek wielkości emisji wszystkich przedstawionych w tabeli substancji. Proces ten ani razu nie został zahamowany. Spadki emisji są wielokrotne. Tak bardzo korzystny efekt został spowodowany wieloma pozytywnymi działaniami ze strony zakładu. Nastąpiła
likwidacja starych, nieefektywnych instalacji. Nowo wybudowane musiały
spełniać wszystkie, nawet najbardziej ostre standardy europejskie. Wprowadzono w elektrociepłowni palniki niskoemisyjne. Zmniejszono emisję ze
zbiorników oraz urządzeń oczyszczalni ścieków. Zlikwidowano na terenie
zakładu nalew do cystern asfaltu i jego konfekcję do bębnów. Zhermetyzowano wiele instalacji, w tym nalewaki paliwowe na terminalach. Wycofano z technologii wiele substancji szczególnie szkodliwych. Ale największym
osiągnięciem była realizacja Ekologicznego Programu Dostosowawczego
(EPD) w latach 1997 - 2003. Po wykonaniu zapisów EPD zakład zgodnie
z założeniem mógł się ubiegać o zdjęcie z krajowej listy najbardziej oddziaływujących na środowisko.
Również pozytywne zmiany zaszły w innych zakładach. Część efektów
wynikała z wymogów służb ochrony środowiska: Wojewody i WIOŚ, część
ze świadomego, przemyślanego działania dyrekcji. Niektóre z przyczyn
obiektywnych zaistniałych w skali globalnej.
169
Były to:
−− całkowita, stopniowa likwidacja przemysłu cukrowniczego,
−− likwidacja mleczarni w Płocku, Gostyninie, Topoli Królewskiej i Żychlinie,
modernizacja mleczarni m. in. w Sierpcu, Kutnie i Krośniewicach,
−− likwidacja, upadek, bądź przekształcenia innych znaczących zakładów takich, jak: „Emit” w Żychlinie, „Miflex” w Kutnie, „Polam” w Gostyninie,
Zakłady Maszyn Rolniczych w Kutnie, Kutnowskie Przedsiębiorstwo Budowlane, „Watina” i ŁZG w Łęczycy, Zakład Utylizacyjny „M.B.A.M.S.”
w Sikorzu, w Płocku: „Cotex”, Fabryka Maszyn Żniwnych, Płocka Stocznia
Rzeczna, Płocki Kombinat Budowlany, Młyn i Elewator, a także Zakłady
Mięsne. Część z wymienionych zakładów uległa likwidacji w trybie restrukturyzacji, inne z przyczyn ekonomicznych. Ale były też takie, które
nie były w stanie sprostać wzrastającym wymogom ochrony środowiska i działalność została wstrzymana przez odpowiednie służby ochrony środowiska (WIOŚ w Płocku), czego klasycznym przykładem stał się
„Agromłyn” w Wymyślu Nowym.
Andrzej Hasa, pracownicy WIOŚ Delegatura w Płocku z gośćmi z Rosji
podczas prezentacji monitoringu emisji
Istotny wpływ na stan czystości powietrza mają emisje zanieczyszczeń ze źródeł mobilnych. Pod koniec lat 80-tych, a jeszcze bardziej w latach
90-tych, nastąpił w całej Polsce skokowy rozwój motoryzacji. Zdecydowanie zwiększyły się przewozy transportem samochodowym. Nastąpiła
decentralizacja dystrybucji materiałów, surowców i towarów, rozdrobnienie
handlu itp. Sprowadzono do kraju bardzo duże ilości samochodów osobowych i ciężarowych, nowych i używanych. Dlatego też wzrost ilości pojazdów jeżdżących po naszych drogach był bardzo wyraźny. Progresję komunikacyjną przedstawiono w tabeli Nr 22.
170
Tabela Nr 22. Ilość pojazdów uciążliwych dla czystości powietrza w poszczególnych latach w Polsce (w tys. sztuk)
Lata
Wyszczególnienie
Pojazdy ogółem
Samochody osobowe
Samochody ciężarowe
1990
1992
1994
2000
2007
5 496
2 383
618
8 214
4 519
919
11 765
7 517
1 431
14 106
9 991
1 879
19 472
14 589
2 521
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
W ciągu dwóch dekad ilość pojazdów uległa zwielokrotnieniu; samochodów osobowych aż sześciokrotnie. Wydaje się, że logiczną konsekwencją
tego faktu powinien być również znaczny wzrost zanieczyszczeń gazowych
emitowanych przez te pojazdy. Jednak dane statystyczne tego nie potwierdzają.
Tabela Nr 23. Wielkości zanieczyszczeń emitowanych ze środków transportu
w poszczególnych latach (w Gg)
Wyszczególnienie
ołów i jego związki
tlenek węgla
tlenki azotu
dwutlenek siarki
węglowodory
ogółem
Lata [Gg]
1988
1991
1995
2000
1,00
0,67
0,30
0,04
863,0
1 253,0
1 219,0
717,5
450,0
446,0
450,0
251,5
100,0
41,0
25,0
14,98
181,0
320,0
302,0
148,0
1 595,00 2 060,67 1 996,30 1 132,02
2006
0,02
687,0
243,5
1,16
100,3
1 031,98
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
Niższe emisje ołowiu i dwutlenku siarki wynikają z całkowitego
zaniechania etylizowania benzyn i zdecydowanie niższej zawartości siarki
w olejach napędowych i benzynach. W przypadku niższych emisji węglowodorów można mówić o zbawiennym działaniu katalizatorów spalin, które są na wyposażeniu we wszystkich nowych pojazdach.
Wpływ na stan powietrza miały także inne globalne zmiany zachodzące w gospodarce kraju. Do najistotniejszych zaliczyć należy zmiany struktury zużycia nośników energii.
171
Tabela Nr 24. Struktura zużycia nośników energii pierwotnej w gospodarce
narodowej w poszczególnych latach (w %)
Wyszczególnienie
węgiel kamienny
węgiel brunatny
ropa naftowa*
gaz ziemny
inne**
Lata
1980
1988
1996
2007
2010
73,1
5,4
14,6
6,7
0,2
67,6
11,1
11,5
8,1
1,7
59,7
12,2
13,7
9,5
4,0
48,6
12,0
20,5
13,4
4,5
44,6
12,8
23,0
44,3
5,0
*Łącznie z gudronem i mazutem
**Energia wiatru i wody, torf, drewno opałowe
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
Coraz częstsze odchodzenie od stosowania węgla kamiennego (z 73%
w 1980r. do 45% w 2010r.) na korzyść gazu ziemnego (z 7% w 1980r.
do 43% w 2010r.) oraz na korzyść źródeł odnawialnych (energia wiatru
i wody) miały wpływ na mniejsze oddziaływanie źródeł energetycznych,
mimo bezwzględnie wyższego zużycia paliw łącznie. Samo miasto Płock
znajduje się pod tym względem w szczególnym położeniu. Zdecydowanie
większa część miasta ogrzewana jest ciepłem pochodzącym z Elektrociepłowni Petrochemii. Tam zaś ciepło pozyskuje się ze spalania paliw płynnych (odsiarczanego gudron) i gazu a więc powodujących minimalną emisję
pyłów oraz przy stale zmniejszającej się emisji dwutlenku siarki wynikającego ze stałego obniżania zawartości siarki w paliwie (kompleks hydroodsiarczania gudronu). W sezonie grzewczym najgorszy stan powietrza notuje
się w dzielnicach domków jednorodzinnych i zabudowy komunalnej czyli
wszędzie tam, gdzie wykorzystuje się ciepło pozyskiwane nie z Petrochemii,
lecz z lokalnych kotłowni. Na domiar złego w ostatnich latach pogorszyła się
relacja cen na nośniki energetyczne, co skutkuje powrotem do ogrzewania
domów za pomocą kotłów na węgiel kamienny, w nieco mniejszym stopniu węgiel brunatny i wzrostem emisji pyłów i dwutlenku siarki.
Najistotniejszym źródłem zanieczyszczenia powietrza w Płocku jest
Petrochemia. Jest to jeden z największych zakładów w Polsce. Emisja gazowa z tego Kombinatu jest rzeczywiście bardzo wysoka. Osiąga poziom
80 - 90% wszystkich emitowanych zanieczyszczeń z obszaru całego województwa. Jednak większość tych zanieczyszczeń ewakuowana jest do powietrza za pomocą wysokich lub bardzo wysokich emitorów. Zanieczyszczenia te trafiają do górnych warstw atmosfery i przenoszone są na znacznych
wysokościach w inne obszary, omijając w ten sposób Płock na zasadzie:
172
„najciemniej pod latarnią”. W pierwszych wiarygodnych obliczeniach
na początku 1990r. wykazano dla prawie 300 emitorów roczną emisję
dwutlenku siarki na poziomie prawie 45 tys. Mg. Z tego przypadła emisja
na cztery emitory o wysokości odpowiednio: dwa po 140 metrów, po jednym 200 metrów oraz 220 metrów. Stanowiło to około 67% całej emisji.
Dalsze 17 emitorów o wysokości od 50 do 100 metrów emitować miało
ponad 6 tys. Mg SO2 (około 14%). Stosując podobną metodologię obliczeń
dla dwutlenku azotu, można ocenić, że 85% tego zanieczyszczenia odprowadzane zostaje z Petrochemii emitorami o wysokości co najmniej 50 metrów.
Porównując stężenia zanieczyszczeń w powietrzu w Płocku i w innych miastach można dostrzec, że pomimo bardzo wysokich wartości emisji zanieczyszczeń do powietrza, Płock należy do średnio zanieczyszczonych miast.
Nie odbiega swym poziomem na przykład od Kutna.
Poniżej przedstawiono zmiany stężeń w powietrzu podstawowego
zanieczyszczenia, jakim jest dwutlenek siarki w latach 90-tych.
Tabela Nr 25. Zmiany stężeń średniorocznych dwutlenku siarki w miastach
województwa płockiego w latach 1991 - 1997
Miasto
Gostynin
Kutno
Łęczyca
Sierpc
Płock
Stężenie średnioroczne SO2 [g/m3]
1991
36,4
25,8
34,2
38,9
24,0
1992
32,9
26,1
22,6
32,1
17,5
1993
28,1
15,9
23,2
18,5
17,9
1994
19,8
27,9
22,4
15,3
13,8
1995
15,0
29,5
45,8
11,3
9,5
1996
10,4
30,6
40,5
8,5
13,5
1997
7,2
19,7
21,8
5,4
9,5
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
Stężenia dwutlenku siarki kształtowały się na poziomie 10 - 20% wartości dopuszczalnych, pyłu w granicach 20% wartości dopuszczalnych z tendencjami raczej spadkowymi, poza pyłem zawieszonym, gdzie szczególnie
po 2000r. notuje się wyższe wartości.
W tabeli Nr 26 przedstawiono stan zanieczyszczenia powietrza w Płocku
na przestrzeni lat 1991 - 1998.
173
Tabela Nr 26. Stan zanieczyszczenia powietrza w Płocku w latach 90-tych
Rok
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Norma
Stężenie średnioroczne [g/m3]
SO2
NO2
24,0
17,5
17,9
13,8
9,5
13,5
9,5
7,7
40,0
32,0
26,0
32,0
26,3
28,2
33,0
24,3
24,3
40,0
Wielkość opadu pyłu
[g/m2/rok]
Pył zawieszony
19,2
10,2
10,0
9,2
11,4
17,7
17,2
14,0
75,0
170,0
58,0
107,6
93,7
110,4
79,4
104,4
95,4
200,0
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
174
Wiele miast w Polsce podobnych wielkością oraz o podobnym charakterze zlokalizowanego rodzaju przemysłu było wówczas znacznie bardziej
zanieczyszczonych, nie wspominając oczywiście miast ze Śląska.
Najpoważniejszym problemem w czystości powietrza w Płocku są odory. Są to specyficzne substancje, które nie występują w dużych ilościach,
lecz są bardzo uciążliwe dla ludzi i środowiska. Mimo tego, że nie stanowią, na szczęście, poważnego zagrożenia dla zdrowia, to jednak powodują poważny dyskomfort życia dla mieszkańców Płocka i okolic. Z największą częstotliwością były wyczuwalne w latach 80-tych. Odory wówczas
występowały niemalże przez cały rok. Źródłem ich była Petrochemia.
W latach 90-tych wiele z tych źródeł zlikwidowano, lub co najmniej ograniczono (asfalty, nalewaki, dystrybucja produktów, oczyszczalnia ścieków
i instalacje produkcyjne itp.), lecz odorów nie wyeliminowano całkowicie.
Do dnia dzisiejszego z częstotliwością kilku, kilkunastu dni w roku odory
są wyczuwalne, szczególnie w okresie nasilonych remontów instalacji
produkcyjnych (środek lata) i niesprzyjających warunków atmosferycznych (północny kierunek wiatrów, wysoka wilgotność powietrza, inwersja
atmosferyczna). Innymi źródłami odorów o charakterze bardziej lokalnym
były Zakłady Mięsne i Zakłady Drobiarskie w Płocku. Lokalizacja obu zakładów była skrajnie zła, w samym centrum miasta pośród gęstej, wysokiej
zabudowy mieszkalnej. Obecnie, po likwidacji Zakładów Mięsnych, został
tylko jeden zakład, jednakże uciążliwość nadal istnieje.
W początkach istnienia województwa płockiego poważnym problemem dla stanu środowiska była jakość wód płynących. Intensywny rozwój gospodarczy kraju spowodował m.in. odprowadzanie do środowiska
znacznych ilości ścieków, zarówno przemysłowych jak i komunalnych.
W ślad za rozwojem gospodarczym nie nadążał rozwój infrastruktury oczyszczalni ścieków. Do rzek województwa płockiego wprowadzano ponad
40 Hm3 ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczania. Niosły one ładunki zanieczyszczeń w ilościach: BZT5 - ponad 8 Mg,
ChZT - prawie 16 Mg, zawiesiny- prawie 7 Mg, siarczanów - prawie 6 Mg,
chlorków blisko 10 Mg, fosforanów około 1 Mg oraz blisko 100 kg metali
ciężkich w przeliczeniu na czyste pierwiastki.
Tabela Nr 27. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania
odprowadzane do wód z terenu województwa płockiego
Rok
Ilość ścieków (Hm3)
1975 1980 1985
1987 1990 1995
1997
43,0 68,3
55,2
30,8
58,3
48,6
38,3
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
Na początku na terenie województwa płockiego funkcjonowały jedynie trzy oczyszczalnie ścieków komunalnych w Płocku, Sierpcu i Żychlinie.
Pracowały w warunkach olbrzymiego przeciążenia hydraulicznego sięgającego prawie 100%. Efekty oczyszczania więc były niskie, czasami wręcz
znikome. Podobnie wyglądała sytuacja z oczyszczalniami przemysłowymi.
Posiadały dwukrotnie większą przepuszczalność od komunalnych, jednak
o prawie identycznym stopniu przeciążenia ładunkiem zanieczyszczeń bądź
parametrami hydraulicznymi.
Ilość ścieków odprowadzanych do środowiska początkowo bardzo mocno wzrastała, osiągając maksymalną wartość w pierwszej połowie
lat 80-tych. Oczyszczalnie komunalne były bardzo mocno przeciążone.
Największy udział w zanieczyszczeniu wód miała Petrochemia w Płocku.
Odprowadzane zostały stąd największe ilości ścieków, niosąc najwyższy
ładunek zanieczyszczeń.
Tabela Nr 28. Ilość i jakość ścieków odprowadzanych do Wisły z Petrochemii
Płock w latach 1989 - 1999
Rok
Ilość ścieków (hm )
Zawiesina (kg/dobę)
CHZT (kg/dobę)
Ekstrakty (kg/dobę)
Fenole (kg/dobę)
3
1989
1991
1994
1997
1999
21,3
393,0
1 092,0
504,0
0,7
21,0
336,0
841,0
336,0
0,2
19,4
247,0
542,0
165,0
0,1
15,0
163,0
418,0
96,4
0,08
9,4
93,0
265,0
51,3
0,05
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
175
Zarówno ilości wytworzonych ścieków, jak też ładunki zanieczyszczeń
systematycznie malały. Uzależnione to było od obciążenia instalacji i wielkości przetwarzanej ropy naftowej. Od połowy ostatniej dekady ilości te ponownie rozpoczęły powolny wzrost.
Sytuacja ustabilizowała się w połowie lat 90-tych. Ośrodki miejskie
z województwa płockiego odprowadziły do wód powierzchniowych około
37,0 Hm3 ścieków, co stanowiło około 96% globalnej ilości.
Tabela Nr 29. Gospodarka ściekowa w wybranych miastach województwa
płockiego (ścieki przemysłowe i komunalne)
Miejsce
powstania
ścieków
(miasta)
Płock
Kutno
Sierpc
Gostynin
Wyszogród
Punktowe źródła zanieczyszczeń
W tym oczyszczaOgółem nie mechaniczno
- biologiczne
7
5
5
1
4
3
5
3
1
-
Ilość odprowadzanych
ścieków [Hm3/rok]
W tym
Ogółem oczyszczane
biologicznie
27,7
27,7
4,3
2,2
1,5
1,4
1,5
1,4
0,9
-
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
Najwięcej ścieków do wód powierzchniowych spłynęło z Płocka
(72% ogólnej ilości odprowadzanych ścieków).
Tabela Nr 30. Gospodarka ściekowa w zlewiskach wód województwa
płockiego (ścieki przemysłowe i komunalne)
Miejsce
powstania
ścieków
(zlewnie)
Wisła
Bzura
Skrwa Lewa
Skrwa Prawa
Słupianka
Punktowe źródła zanieczyszczeń
Ilość odprowadzanych
ścieków [Hm3/rok]
Ogółem
W tym oczyszczanie mechaniczno - biologiczne
Ogółem
W tym
oczyszczane
biologicznie
14
44
13
26
1
11
24
10
15
1
27,8
7,2
1,6
1,7
0,1
27,6
3,4
1,5
1,6
0,05
176 Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
W tym czasie ścieki komunalne z Wyszogrodu i Łęczycy odprowadzane
były do odbiorników w stanie surowym, bez jakiegokolwiek oczyszczania.
W Gąbinie istniał tylko osadnik, a więc następowało tylko oczyszczanie
mechaniczne. Oczyszczalnię w Kutnie oddano do użytku dopiero w 1994r.
Dobre efekty z nowych oczyszczalni uzyskano w Gostyninie i Krośniewicach. Zaś w Sierpcu i w Płocku oczyszczalnie były poddane dosyć istotnym
modernizacjom. Modernizacja oczyszczalni komunalnej w Płocku w szybkim czasie okazała się niewystarczająca. W roku 2000, ze względu na niski stopień redukcji biogenów, naliczono dla oczyszczalni bardzo wysokie
kary, które biegły przez kilka lat. Przyczyna tych kar została usunięta dopiero
w 2011r. w wyniku przeprowadzenia kolejnej modernizacji oczyszczalni
w Maszewie. W latach 90-tych wybudowano wiele oczyszczalni gminnych
oraz kanalizacji.
Obciążenie nadmiernymi ładunkami zanieczyszczeń wody powierzchniowej do których odprowadzono ścieki, skutkowało systematycznym
pogorszeniem się jakości wód. Najgorsza sytuacja wystąpiła w wodach, nad
którymi zlokalizowane zostały zakłady przemysłowe oraz do których odprowadzano zanieczyszczenia lub nie do końca oczyszczone ścieki. Tereny silnie
zurbanizowane determinowały czystość rzek. Najgorsza jakość wód płynęła
w takich rzekach, jak: Wisła, Bzura, Brzeźnica, Ochnia, Słudwia i Sierpienica.
Wisła dopływająca do Płocka miała już bardzo duże ładunki zanieczyszczeń
z Warszawy, a stopień samooczyszczania się wód był bardzo niski.
Tabela Nr 31. Średnie wartości wskaźników fizyko - chemicznych wody
w Wiśle w Warszawie w latach 1963 - 1990
Wskaźnik
jakości wody
Jednostka
mg O2/dm
BZT5
CHZT-Cr
mg O2/dm3
azot azotanomg N-NO3/dm3
wy
chlorki
mg Cl/dm3
siarczany
mg SO4/dm3
sucha pozomg/dm3
stałość
3
Wartości przeciętne w roku
1963
1973
1982
1990
4,5
-
5,6
21,4
5,6
26,8
7,8
47,6
0,66
1,40
1,38
3,05
50,0
58,7
78,7
66,8
142,0
74,0
178,0
58,0
420,0
452,0
542,0
685,0
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
177
Skutkiem takiego zanieczyszczenia woda pobierana z Wisły do celów spożywczych dla Płocka podlegała skomplikowanemu procesowi uzdatniania. Woda pitna charakteryzowała się złymi właściwościami organoleptycznymi. Szczególnie dokuczliwa była obecność chloru w wodzie, który
w procesach higienizacji był dodawany w nadmiarze. Podobna sytuacja, jak
w Wiśle, przedstawiała się w innych rzekach województwa płockiego.
Przykładem tego jest wskaźnik BZT5.
Tabela Nr 32. Stężenia charakterystyczne BZT5 w rzekach województwa
płockiego w 1993 i 1997 roku
Rzeka
Wisła
Bzura
Ochnia
Miłonka
Słudwia
Skrwa Prawa
Sierpienica
Skrwa Lewa
Nida - Gąbinianka
Przekrój pomiarowo
- kontrolny
Stężenia charakterystyczne
[mg O2/dm3]
1993
1997
poniżej Płocka
poniżej Łęczycy
poniżej Kutna
poniżej Krośniewic
poniżej Żychlina
poniżej ujścia Sierpienicy
poniżej Sierpca
poniżej Gostynina
31,8
340,0
230,0
58,0
563,2
13,2
39,5
13,2
22,0
115,0
19,3
11,8
27,5
23,0
12,3
22,4
poniżej Gąbina
15,8
7,9
Dane: WIOŚ w Warszawie, Del. w Płocku
178
Zanieczyszczenie środowiska przyczyniło się do wystąpienia zjawisk
o charakterze nadzwyczajnym.
Latem 1986r. nastąpiła w Wiśle katastrofa ekologiczna, określana jako
najpoważniejsza w Polsce. Na odcinku od Borowiczek do Murzynowa
wytworzył się „korek” śmierci, który spowodował wyginięcie wszystkich
zwierząt wodnych w tym fragmencie rzeki. Samych śniętych ryb zebrano
wówczas ponad 1000 kg. Przyczyna zdarzenia nie została zidentyfikowana.
Najprawdopodobniej powodem śnięcia ryb było wyzwolenie się toksycznych gazów uwolnionych ze złogów dennych przenoszonych przez intensywne falowanie wody w wyniku silnych wiatrów i zmianę chyżości wód
poprzez gwałtowną regulację śluzy na tamie we Włocławku.
Tego samego roku wystąpiła zimowa przyducha na jeziorach Łąckich:
Dużym i Małym. Po ustąpieniu tafli lodu stwierdzono śmierć wszystkich
istot wodnych. Jezioro powracało kilka lat do stanu normalnego. Prowadzono na jeziorze Łąckim Dużym częściową rekultywację poprzez zainstalowanie dysz dyfuzyjnych i napowietrzania wody.
Latem 1989r. w silnie zeutrofizowanych wodach jeziora Szczutowskiego
w wyniku burzy, gwałtownych skoków ciśnienia powietrza oraz falowania
tafli wody, wzruszenia osadów dennych i wyzwolenia zalegających toksyn,
wystąpił stan skrajnego deficytu tlenu i nastąpiła przyducha letnia. Jednego wieczoru zginęła cała populacja ryb wszystkich zasiedlających zbiornik
gatunków.
Śnięcie ryb oraz rozkwity glonowe jezior notowano w nieco mniejszej skali na wielu innych jeziorach oraz rzekach. Między
innymi w jeziorach: Zdworskim, Urszulewskim, Ciechomickim, Lucieńskim oraz rzekach: Słupianka, Bzura, Sierpienica, Osetnica, a także
w basenie portowym na Radziwiu.
Staw na rowie melioracyjnym R-5
Ustawianie bariery ze słomy jęczmiennej na jeziorze Zdworskim
179
Skutkiem wypłycenia Zbiornika Włocławskiego, spowolnienia przepływu wód i nagromadzenia osadów mineralnych na dnie występuje stałe
zagrożenie powodziowe dla Płocka i okolic. Z tej przyczyny miały miejsce już
wielkie powodzie o katastrofalnych skutkach. Przez dziesięciolecia w okresie
naporu masy kry lodowej zagrożony był drewniany most na Wiśle w Wyszogrodzie określany jako największy most drewniany w Europie.
Bardzo poważnym zagrożeniem dla środowiska w Płocku i w okolicach stało
się wybudowanie w 1970r. stopnia spiętrzającego na Wiśle we Włocławku.
Jest to swoisty paradoks, bowiem zapora miała przyczynić się do stworzenia największego rezerwuaru wody w centralnej Polsce, poprawić retencję,
wpłynąć na lepsze warunki mikroklimatyczne, uniemożliwić dalsze osuszanie pól itp. Tymczasem zbiornik ujawnił i uaktywnił działanie wielu czynników degradujących środowisko terenów otaczających, a w szczególności
Wysoczyzny Płockiej. Spowolnienie przepływu wód na odcinku Włocławek - Kępa Polska spowodowało spadek natlenienia wód, co sprzyja procesom gnilnym, wypłycenia czaszy zbiornika, kumulowania odkładanych
zanieczyszczeń, zmianę warunków gruntowo - wodnych stref brzegowych.
To wszystko spowodowało naruszenie stateczności skarp północnego brzegu Wisły i uaktywnienie procesów osuwiskowych linii brzegowej całej wysoczyzny.
Z punktu widzenia klimatu akustycznego Płock niczym specjalnym się
nie wyróżnia. Zagrożenie hałasem jest bardzo podobne jak w innych aglomeracjach miejskich o porównywalnej liczbie ludności i potencjale gospodarczym. Do korzystnych elementów można zaliczyć brak tak hałaśliwych
źródeł, jak lotniska cywilne i wojskowe, komunikacja tramwajowa, autostrady czy tez magistrale kolejowe. Hałas w Płocku emitowały zakłady przemysłowe, warsztaty i punkty usługowe, trasy komunikacyjne i w ostatnim
okresie czasu super i hipermarkety handlowe. Tego rodzaju źródła hałasu
mogą powodować uciążliwości dla mieszkańców z najbliższego sąsiedztwa.
Hałas przemysłowy jest tym elementem środowiska, którym profesjonalne
służby ochrony środowiska zajęły się stosunkowo późno, bowiem dopiero
w latach 90-tych. Dlatego też brak jest pełnych danych z lat wcześniejszych.
Głównymi emitentami hałasu w Płocku były: Petrochemia Płock SA, Zakłady Mięsne, Cukrownia Borowiczki, Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągu
Naftowego (Góry, Miszewko Strzałkowskie), Młyn Nr 1 i 2 Elewator, Levi
Strauss, Zakłady Mleczarskie. Zakłady te przekraczały dopuszczalne wartości
hałasu odpowiednio od kilku do kilkudziesięciu dB. Działania służb ochrony środowiska spowodowały zmniejszenie oddziaływania akustycznego
w większości tych zakładów. Czas jednak dla tych jednostek był
nieubłagany i prawie wszystkie z wymienionych ( poza PERN-nem, Levi
Straussem i Petrochemią) nie istnieją. Z pozostałych zakładów znacznie
180
zmniejszono emisję hałasu do granic akceptowalnych. W Petrochemii wymagało to bardzo głębokich zmian związanych z zakupem nowych, odpowiadających standardom europejskim instalacji i wyciszenie innych elementów, jak: kompresory, pompownie, tzw „smoczki parowe” i pochodnie.
Tu osiągnięto największy sukces. Obecnie płockie zakłady przekraczają normy tylko sporadycznie. Stanowi to problem lokalny na małą skalę, aczkolwiek w wielu przypadkach nadal może być dokuczliwy.
Natomiast do najbardziej uciążliwych źródeł hałasu w środowisku należy
komunikacja drogowa. Jest to dziedzina, która rozwija się w Płocku wręcz
lawinowo. Wiąże się to ze wzrostem ilości pojazdów, a niekoniecznie z ilością i jakością dróg. W Płocku na każdą dekadę przypada podwojenie ilości pojazdów, a dróg nie przybywa, i ich jakość zamiast się poprawiać ulega pogorszeniu. Do tego brak obwodnic i funkcjonująca stara organizacja
ruchu kołowego w mieście. Dlatego hałas drogowy w Płocku staje się coraz
bardziej dokuczliwy. Dotyczy to głównie centrum i wszystkich tras wylotowych.
Andrzej Hasa Działalność inspekcji ochrony środowiska
na Mazowszu Płockim
Do najważniejszych efektów organizacyjnych w aspekcie ochrony
środowiska wynikających z nowego podziału administracyjnego przeprowadzonego w ramach reformy administracyjnej w 1975r. zaliczyć należy
utworzenie w każdym województwie jednostek zajmujących się badaniem
i kontrolą stanu środowiska. W ten sposób obok istniejących już Ośrodków
Badań i Kontroli Środowiska utworzono w nowych stolicach województw
Samodzielne Pracownie Badań i Kontroli Środowiska. W Płocku powstała
ona na mocy zarządzenia Wojewody Płockiego z 1975r. Na początku Pracownia mieściła się w jednej sali Filii Politechniki Warszawskiej przy ulicy Łukaszewicza. Zatrudnionych było 11 osób, aby następnie, po uzyskaniu
z Urzędu Miasta sześciu pomieszczeń, przenieść siedzibę do budynku przy
ulicy Kochanowskiego 5 i częściowo przy ulicy Południowej. Początkowo
działalność Pracowni polegała na inwentaryzacji źródeł zanieczyszczenia
środowiska, pozyskaniu sprzętu i aparatury laboratoryjnej, organizacji pracy
laboratorium. Jednocześnie nastąpiło przejmowanie zadań inspekcji i kontroli analitycznej zakładów z terenu województwa płockiego od Ośrodków
Badań i Kontroli Środowiska z Łodzi i Warszawy.
Decyzją Wojewody Płockiego z 2 stycznia 1976r. dyrektor Pracowni został upoważniony do załatwiania niektórych spraw z zakresu administracji państwowej. Dotyczyło to prowadzenia postępowania o wymierzenie
kar za przekroczenie ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych w ściekach
do ziemi i wód powierzchniowych oraz wykonywania kontroli w jednost181
kach gospodarczych. Od dnia 31 stycznia 1978r. Samodzielna Pracownia
Badań i Kontroli Środowiska zmieniła nazwę na Ośrodek Badań i Kontroli
Środowiska (OBiKŚ). Poprzedzone to zostało oceną komisji z Departamentu Ochrony Środowiska Ministerstwa Administracji, Gospodarki Terenowej
i Ochrony Środowiska, która poddała ocenie jakość wyposażenia laboratorium w sprzęt analityczno - pomiarowy oraz kwalifikacje kadry. Zmieniły
się zasady finansowania. Z jednostki budżetowej powstał zakład budżetowy
i od tej pory wystąpiła konieczność utrzymania się w dużej mierze z dochodów własnych uzyskiwanych z wykonywanych usług. Rozszerzona została
działalność merytoryczna. Ośrodek przejął sprawy związane z uzgadnianiem dokumentacji w zakresie ochrony powietrza oraz wydawaniem decyzji administracyjnych o dopuszczalnej wartości emisji zanieczyszczeń emitowanych do środowiska, a także rozpoczęto wykonywanie pomiarów emisji
i immisji pyłów i gazów.
W celu poprawienia organizacji i usprawnienia pracy OBiKŚ, decyzją
Wojewody Płockiego z dnia 1 października 1978r. został utworzony Dział
Terenowy w Kutnie, w którym zorganizowano laboratorium wody i ścieków. Swoim działaniem objął teren południowej części województwa płockiego (obecne powiaty: kutnowski i łęczycki). W tym też roku utworzono
w Ośrodku nowe oddziały: Informacji i Dokumentacji, Inspekcji oraz Ochrony Powietrza. Do zakresu działania Ośrodka Badań i Kontroli Środowiska
należały w szczególności następujące czynności:
−− wykonywanie pomiarów i oznaczeń zanieczyszczeń emitowanych
do środowiska,
−− dokonywanie badań skuteczności działania urządzeń zabezpieczających
środowisko przed zanieczyszczeniem,
−− wykonywanie analiz fizyko - chemicznych, hydrobiologicznych i bakteriologicznych,
−− wykonywanie kontroli podmiotów gospodarczych w zakresie spełniania
wymogów ochrony środowiska,
−− opracowywanie danych o stanie środowiska na podstawie posiadanych
wyników pomiarów kontrolnych oraz badań i analiz,
−− współpraca z organami administracji państwowej, instytucjami i uczelniami wyższymi,
−− popularyzacja zasad ochrony środowiska.
Wraz z powstaniem w Urzędzie Wojewódzkim Wydziału Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przekazano z Ośrodka do Wydziału następujące
sprawy:
−− naliczanie kar za przekroczenia dopuszczalnych ładunków zanieczyszczeń
w ściekach,
−− uzgadniania dokumentacji z zakresu ochrony powietrza,
182
−− wydawanie decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń odprowadzanych do środowiska,
−− naliczanie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska,
−− koordynacja spraw związanych z ochroną środowiska na terenie
województwa płockiego.
Wejście w życie w 1985r. ustawy o systemie rad narodowych i samorządzie terytorialnym spowodowało istotną reorganizację służb w Ośrodku
Badań i Kontroli Środowiska. Uległ likwidacji Oddział Inspekcji, a całość zagadnień i kompetencji związanych z działalnością kontrolną wraz z etatami
została przekazana do Wydziału Ochrony Środowiska, Gospodarki Wodnej
i Geologii Urzędu Wojewódzkiego w Płocku.
Założycielem i pierwszym dyrektorem Samodzielnej Pracowni Ochrony Środowiska, a później Ośrodka Badań i Kontroli Środowiska w Płocku
był Norbert Latuszek, późniejszy dyrektor Wydziału Ochrony Środowiska,
Gospodarki Wodnej i Geologii Urzędu Wojewódzkiego w Płocku. Po nim
(w 1983r.) przejął obowiązki Andrzej Hasa, a jego zastępcami byli najpierw
Tadeusz Chmurski, a potem Bolesława Kłos - Żurańska.
Z dniem 20 października 1991r., po wejściu w życie ustawy z dnia 20 lipca
1991r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, Ośrodki Badań i Kontroli Środowiska (w tym również płocki) zostały połączone z jednostkami
dotychczas funcjonującymi pod nazwą Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, nad którymi sprawować nadzór zaczął Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Stały się one samodzielnymi jednostkami administracji
państwowej szczebla wojewódzkiego z wyłączoną podległością wojewodów. Wojewódzcy Inspektorzy zostali wyłonieni na drodze konkursowej.
W Płocku został nim Andrzej Hasa.
Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska realizowały w szczególności następujące zadania:
−− kontrole przestrzegania przepisów o ochronie środowiska,
−− kontrole przestrzegania decyzji ustalających warunki korzystania
ze środowiska,
−− udział w postępowaniu dotyczącym lokalizacji inwestycji i w przekazywaniu do eksploatacji obiektów, które mogą pogorszyć stan środowiska,
−− podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzącą z naruszeniem wymogów związanych z ochroną środowiska,
−− współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości a także organami
administracji rządowej i samorządowej oraz organizacjami społecznymi,
−− prowadzenie badań jakości środowiska,
−− wdrażanie metod analityczno - badawczych i kontrolno - pomiarowych,
−− inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania nadzwyczajnym
zagrożeniom środowiska,
183
−− prowadzenie postępowań administracyjnych w związku z naruszeniem
warunków ochrony środowiska (wymierzanie kar pieniężnych),
−− wydawanie na podstawie odrębnych przepisów innych decyzji administracyjnych dotyczących ochrony środowiska.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Płocku rozszerzał
systematycznie zakres prowadzonych badań i pomiarów oraz prac inspekcyjno - kontrolnych. Zlikwidowano Filię w Kutnie. Wyposażono WIOŚ
w nowoczesną aparaturę pomiarowo - badawczą, a laboratorium uzyskało
jako jedno z pierwszych w kraju certyfikat jakości Polskiego Centrum Badań
i Certyfikacji. Tym samym laboratorium zostało dostosowane do najbardziej
wymagających przepisów europejskich i zaczęło spełniać wszystkie wymogi unijnego prawa.
Reforma ustrojowa państwa zmieniła od 1 stycznia 1999r. strukturę
administracji publicznej, wprowadzając nowy podział zadań z zakresu ochrony środowiska pomiędzy organy administracji rządowej i samorządowej.
Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska zostały włączone do zespolonej administracji rządowej. Ustanowiono bowiem zwierzchność wojewody nad inspekcjami. Wprowadzono wyraźną zasadę rozdziału organów
reglamentujących korzystanie ze środowiska od organów kontrolujących
przestrzeganie wymogów ochrony środowiska. Wyodrębnienie organów
kontrolnych przeciwdziała nieuzasadnionemu odstępowaniu od radykalnych działań, z drugiej strony zabezpiecza przed nadmiernym łagodzeniem
wymagań ochrony środowiska.
Stacja monitoringu imisji WIOŚ w Warszawie zlokalizowana na ul. Reja w Płocku
184
Najogólniej rzecz ujmując, głównym celem istnienia Inspekcji Ochrony
Środowiska jest kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska
oraz badanie stanu środowiska. W szczególności do zadań Inspekcji należy:
−− kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym
użytkowaniu zasobów przyrody,
−− kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki korzystania ze środowiska oraz zakresu, częstotliwości i sposobu prowadzenia pomiarów
wielkości emisji,
−− kontrola zawartości siarki w ciężkim oleju opałowym stosowanym w instalacjach energetycznego spalania paliw oraz w oleju do silników statków żeglugi śródlądowej,
−− udział w postępowaniu dotyczącym lokalizacji inwestycji i w przekazywaniu do użytku obiektów lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko,
−− kontrola eksploatacji instalacji i urządzeń chroniących środowisko przed
zanieczyszczeniem,
−− podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska lub naruszeniem
warunków korzystania ze środowiska,
−− współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz organami
administracji rządowej, samorządu terytorialnego i obrony cywilnej,
a także organizacjami społecznymi i opiekunami społecznymi,
−− organizowanie i koordynowanie państwowego monitoringu środowiska,
prowadzenie badań jakości środowiska, obserwacji i oceny jego stanu
oraz zachodzących w nich zmian,
−− opracowywanie i wdrażanie metod analityczno - badawczych i kontrolno - pomiarowych,
−− inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania poważnym
awariom oraz usuwania ich skutków i przywracania środowiska do stanu
właściwego,
−− kontrola przestrzegania przepisów o opakowaniach i odpadach opakowaniowych oraz o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej,
−− nadzór i kontrola w zakresie postępowania z substancjami kontrolowanymi oraz z produktami, urządzeniami i instalacjami zawierającymi
te substancje,
−− kontrola przestrzegania przepisów w zakresie postępowania z organizmami genetycznie zmodyfikowanymi,
−− kontrola wyrobów wprowadzanych do obrotu (kontrola rynku),
185
−− weryfikacja rocznych raportów o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych,
−− wykonywanie zadań związanych z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów,
−− kontrola przestrzegania przepisów o recyklingu pojazdów wycofanych
z eksploatacji oraz o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym,
−− wykonywanie zadań związanych ze zbieraniem danych do Europejskiego
Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń oraz jego prowadzeniem.
Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska działa na obszarze całego Województwa Mazowieckiego, a Wojewódzki Inspektorat
składa się z dawnych inspektoratów działających na terenie poprzednich
województw: warszawskiego, radomskiego, płockiego, ciechanowskiego,
ostrołęckiego i siedleckiego, które stały się częścią całej instytucji. Przyjęły
one miano Delegatur Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska.
Delegatura w Płocku obejmuje swym zasięgiem działania siedem powiatów: Płock (powiat grodzki), powiat płocki, sierpecki, gostyniński, sochaczewski, żyrardowski i grodziski.
Witold Lenart Stan środowiska na Mazowszu Płockim
i zdrowie mieszkańców
Na stan środowiska w regionie wpływało wiele czynników, w tym
znaczna część charakteryzowała się zmiennością, także w ostatnich dziesięcioleciach. Istotne znaczenie miały i mają następujące.
−− wyróżniający się na tle Mazowsza i Polski poziom ogólnej świadomości mieszkańców miasta aspirującego do regionalnych stolic kraju, także
w sensie kulturowo - naukowym, przy generalnie pozytywnym wsparciu inteligencji inżynierskiej przybyłej wraz z budową Petrochemii i dobrze się asymilującej;
−− bliskość organów decyzyjnych ochrony środowiska i zdrowia, co zawsze
ułatwiało interwencje, a jednocześnie umożliwiało rozpowszechnianie
informacji;
−− obniżona lesistość terenu, zwłaszcza w centralnych częściach wysoczyzn,
ogólnie lesistość mniejsza niż przeciętnie w kraju, sporo terenów praktycznie bezleśnych, stosunkowo niska kultura leśna, zwłaszcza na terenach o wysokich klasach bonitacyjnych gleb oraz dynamicznych procesach urbanizacyjnych;
−− niskie wskaźniki zasobów wodnych, naturalnych i dyspozycyjnych; najniższe odpływy jednostkowe w kraju, zasoby rzeczywiste budowane
przez wody tranzytowe, źródła cieków lokalnych nisko położone, poddane silnej antropopresji;
186
−− dwudzielność morfologiczna (tereny młodoglacjalne i pozostałe), klimatyczna (wpływy oceaniczne i kontynentalne) oraz aerosanitarna (Zielone
Płuca Polski i tereny poza nimi);
−− ponadregionalne wartości krajobrazu pradolinnego z unikalnymi akcentami morfologicznymi skarp, tarasów, wzgórz meandrowych itd., z pamiętnymi próbami wprowadzenia tu lecznictwa uzdrowiskowego (Sanatorium Kruk);
−− wysoki ekonomiczny poziom życia w stolicy regionu z objawami konsumpcji wykraczającej poza standardy rozwoju zrównoważonego;
−− wpływ na stan środowiska atmosferycznego adwekcji zanieczyszczeń
z regionów położonych na zachód od Mazowsza (Bełchatów, Łódź, Konin).
−− wpływ na stan jakości wód płynących zanieczyszczeń z górnych odcinków rzek tranzytowych (Wisły, Narwi, Bugu, Bzury);
−− negatywne doświadczenia sozotechniczne - braki oczyszczalni ścieków
w wielu miejscowościach i trudności eksploatacyjne w innych, fatalna
sytuacja w gospodarce odpadami, uciążliwości akustyczne w związku
z bardzo złą i pogarszającą się sytuacją komunikacyjną;
−− skutki ostatnich, ale też wcześniejszych, reform administracyjnych,
w rezultacie których nie wykształciła się, gdzie indziej wyraźna i pozytywna obrona przynależności do regionu, zwłaszcza na jego kresach.
Mazowsze składa się z paru wysp tożsamościowych, wciąż poddawanych różnym eksperymentom administracyjnym;
−− potężna porcja emitowanych przez kombinat gazów, w tym przede
wszystkim tlenków siarki i azotu oraz węglowodorów ze znaczącym
udziałem emisji niezorganizowanej trafiającej wprost do pobliskiej
zabudowy.
Konkretne dane emisyjne i imisyjne oraz analizy dotyczące skutków
zagrożeń zawarte są w regularnie publikowanych raportach o stanie środowiska, w szczególności w bardzo cennych historycznie raportach przygotowywanych przez płocki WIOŚ w okresie istnienia województwa płockiego.
Obecne raporty mazowieckie także zawierają stosowne dane dotyczące
regionu, zwłaszcza że są przygotowywane z poważnym udziałem płockich
specjalistów. Całość tej dokumentacji jednoznacznie wskazuje na rzadko
spotykany regres zagrożeń aerosanitarnych, przede wszystkim gazowych,
a co za tym idzie także geochemicznych oraz stałą poprawę jakości wód
płynących, czego ukoronowaniem będzie spodziewana od 2012r. poprawa
stanu Wisły wywołana uruchomieniem oczyszczalni ścieków zbieranych
z całej Warszawy.
187
Burzliwa, choć na szczęście dość krótka historia zmagań z poważnymi
zagrożeniami środowiska na Mazowszu Płockim, miała także ważny aspekt
dotyczący ludzkiego zdrowia. Płock był w końcu lat 70-tych i w latach
80-tych terenem kilku poważnych inicjatyw badawczych wywołanych
niepokojem społeczeństwa o zdrowie i życie ludzi narażonych przede
wszystkim na emisje przemysłu naftowego. Prekursorem działań środowisk
medycznych w Płocku w zakresie wpływu zanieczyszczeń przemysłowych
na stan zdrowia był dr hab. Tadeusz Garlej, którego pierwsza publikacja
dot. tej tematyki ukazała się w Nr 4 Medycyny Pracy. W latach 1972 - 1980
T. Garlej był autorem 11 publikacji związanych z ochroną środowiska
w Płocku. Należy zaznaczyć, że we wspieraniu takich badań uczestniczyło nie tylko lokalne środowisko naukowe (w tym Towarzystwo Naukowe Płockie z sekcją sozologiczną i niezapomnianym Tadeuszem Garlejem),
ale też ogół lekarzy, administracja, włączając władze wojewódzkie, a nawet dyrekcja kombinatu generalnie rozumiejąca prosty fakt, że zagrożenie
zdrowia Płocczan oznacza także zagrożenie pracujących w Petrochemii. Przy
okazji pojawiły się inne powody, dla których region płocki stał się jednym
z nielicznych w Polsce, gdzie poważnie zajęto się środowiskowymi uwarunkowaniami zdrowia w obliczu intensywnej antropopresji. Przypomnijmy, że
podobne prace poprowadzono tylko w paru obszarach ekologicznego zagrożenia, jak Kraków, północna część Górnego Śląska i częściowo Łódź. Wyniki
prowadzonych prac są nadal inspirujące, choć jest podstawa przypuszczać,
że zagrożenie minęło.
Trudna metodycznie i uciążliwa realizacyjnie analiza zdrowotnych
następstw zagrożeń środowiskowych powinna być przeprowadzana
na tle rozpoznania stanu zdrowia społeczeństwa w ogóle. Niepokojąca, charakterystyczna dla całej Polski nadumieralność mężczyzn oraz relatywnie
niska długość życia występują na Mazowszu Płockim z nieco mniejszym
natężeniem, co wynika z wyraźnie lepszych danych dla tego regionu wciąż
zasilanego młodymi i raczej zdrowszymi ludźmi, zwłaszcza mężczyznami.
Przeciętna różnica w długości życia kobiet i mężczyzn wynosząca w Polsce
8 lat, w tym regionie obniża się do lat siedmiu. Co do struktury zapadalności
na choroby cywilizacyjne, to przy zdecydowanej przewadze chorób układu krążenia, Mazowsze Północne wykazuje dużą dynamikę zawałów serca
(700 na 100 000 mieszkańców rocznie) przy pewnym zmniejszeniu, w stosunku do innych rejonów kraju, tempa wzrostu zachorowań na nowotwory złośliwe. Jedyną oczywistą przyczyną takiego obrazu jest wyraźnie duży
odsetek Mazowszan z nadciśnieniem tętniczym (20%). Inne okoliczności
sprzyjające takiej sytuacji są podobne w całym kraju: nadwaga, nikotynizm, niska aktywność fizyczna, stresy prowadzące do chorób psychicznych.
188
Obserwuje się także wzrost liczby zgonów związanych z przyczynami
zewnętrznymi (urazy i zatrucia), a także śmiertelnych zejść o przyczynach
niejasnych. Warszawa, ale też duże miasta mazowieckie, przodują w statystyce zakażeń AIDS oraz uzależnień lekowych.
Ocenia się, że na stan zdrowia mieszkańców Europy Wschodniej i Środkowej czynniki związane z jakością środowiska oddziaływają, w porównaniu z innymi czynnikami, z przeciętnym udziałem 5 - 20%. Najważniejsze
z tych oddziaływań to obniżona jakość wody i żywności, hałas, obecność
różnych trucizn w środowisku oraz anomia - czyli rozerwanie więzi społecznych związane z migracjami i potęgowaniem się społecznej pustki w dużych
miastach. Brak szczegółowych danych o roli tych czynników na Mazowszu
Płockim - warto takie spojrzenie wzmocnić danymi.
Trzeba stwierdzić, że region płocki lokuje się korzystnie na liście większych skupisk ludności w Polsce uszeregowanych według negatywnych
cech zdrowotnych mieszkańców (wady postawy, zapadalność na nieżyty
górnych dróg oddechowych, parametry fizjologiczne, stan narządów słuchu
i wzroku itd.). Na liście tej zdecydowanie prowadzi okręg łódzki, następnie Śląsk. Wynika to jednak raczej z wyższego poziomu higieny, a nawet
kultury ogólnej.
W okresie wzmożonej przemysłowej antropopresji w Polsce, pod wpływem
ostrych protestów społecznych, przeprowadzono badania medyczne mające na celu wykrycie związków pomiędzy stanem zdrowia a zagrożeniem
środowiska. Na Mazowszu głośne były dwa takie przypadki.
Jednym z pierwszych terenów w Polsce, gdzie wnikliwie i długofalowo rozpoznano stan zdrowia mieszkańców był Płock. Akademia Medyczna
w Warszawie oraz była Wojskowa Akademia Medyczna w Łodzi przez kilkanaście lat, poczynając od wczesnych lat 80-tych, prowadziły różnego rodzaju
rozpoznania, statystyczne, kliniczne i fizjologiczne wybranych grup dyspenseryjnych i inaczej standaryzowanych, w tym porównawczych z innych regionów. Hipotezą roboczą były zdrowotne negatywne następstwa potężnej
emisji do atmosfery, a więc także do gleby i roślin, wywołanej działalnością
Petrochemii (dziś Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN SA). Nie udało
się udowodnić związków pomiędzy tymi emisjami a statystyką przyczyn
zgonów. Jednak w sposób niepodważalny wykryto wyraźnie gorszy stan
fizjologiczny mieszkańców (zwłaszcza dzieci i młodzieży) Płocka w stosunku
do miasta wybranego do porównań (Kutno). Objawiło się to intensyfikacją
funkcjonowania aparatu immunologicznego, gorszymi wskaźnikami rozwoju osobniczego, skłonnościami do zapadania na powszechne infekcje itd. Ten
stan uznano za niepokojący, choć przy analizowaniu przyczyn eksponowano nie tylko wpływ przemysłu, ale i fatalną jakość płockiej wody czerpanej
z brudnej Wisły. Zdecydowana poprawa środowiska w mieście notowana
189
od połowy lat 90-tych, zapewne zredukowała te ewidentne zagrożenia, niestety przerwanie badań nie pozwala określić - w jakim stopniu. Mniej znany
jest fakt, że w tym samym czasie prowadzone były na zamówienie samego
kombinatu badania stanu zdrowia pracowników, z założeniem stwierdzenia
lub wykluczenia środowiskowych oddziaływań na zdrowie, przede wszystkim wywołanych stanem lokalnej atmosfery. Badania potwierdziły szereg
ewidentnych efektów zdrowotnych, w tym także związanych z określonymi
zanieczyszczeniami. Najbardziej spektakularne były następstwa obcowania
z emisjami wytwórni fenolu, ale zauważono także wzrost frekwencji chorób
alergicznych. Pierwsze wyniki tych badań były podstawą do przedstawienia
raportu przez resort zdrowia. Opublikowany jako materiał poufny bardzo
szybko stał się przedmiotem zainteresowania w Płocku.
Spotkanie ze społeczeństwem Gąbina w sprawie odbudowy RON w Konstantynowie
Drugim, bardzo spektakularnym przykładem, było otoczenie masztu
radiowego w Konstantynowie pod Gąbinem. Tu badania objęły wszystkich
mieszkańców, którzy zgodzili się na nie.
Wyspecjalizowany w tego rodzaju analizach Instytut Medycyny Społecznej
w Sosnowcu zdecydowanie odrzucił tezę o wyraźnym lokalnym pogorszeniu się zdrowia mieszkańców sąsiadujących z masztem wsi pod wpływem
emisji pól elektromagnetycznych niskich częstotliwości. Stwierdzony zły
stan zdrowia jest typowy dla polskiej wsi i wiąże się z niedostatecznym poziomem higieny i słabą profilaktyką zdrowotną. Wyniki badań nie wpłynęły jednak na decyzję o odbudowie masztu, za to ułatwiły wzniesienie go
w innym miejscu.
190
Koniec pierwszej dekady XXI stulecia na Ziemi Płockiej oznacza
powrót do w miarę korzystnego stanu środowiska. Pod względem emisyjnym podstawowym zagrożeniem jest rozproszona emisja motoryzacyjna
(miasto przoduje w liczbie pojazdów na mieszkańca, praktycznie 1:1), znacząca jest w zasadzie tylko emisja NOx z ORLENu (elektrociepłownia), wszystkie większe miejscowości regionu posiadają oczyszczalnie ścieków, notuje
się postęp w dziedzinie gospodarki odpadami, poprawiają się wskaźniki ładu
przestrzennego. Ze względu na centralne położenie stan imisyjny prędko nie
będzie idealny. Na większości stanowisk pomiarowych Państwowego Monitoringu Środowiska notowane stężenia SO2, NOX i pyłu zawieszonego są
niskie. Przekroczenia dopuszczalnych stężeń średnich rocznych rozważanych
zanieczyszczeń zarejestrowano w ostatnich latach incydentalnie, gdy w tym
samym okresie na terenie całego kraju udział przekroczeń utrzymuje się na
poziomie 5 - 8%. Stężenia głównych zanieczyszczeń powietrza na Mazowszu
Płockim, podobnie jak w całej Polsce charakteryzują się wyraźną zmiennością sezonową. Wynika to z warunków klimatycznych, a więc wysokiego
udziału energetycznego spalania paliw w emisji wymienionych zanieczyszczeń, szczególnie dwutlenku siarki i pyłu. W okresie zimowym, zwłaszcza
w miesiącach z najniższymi temperaturami, następuje bardzo wyraźny
wzrost stężeń dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego, w tym respirabilnego.
Wtedy też rejestrowane są przypadki przekroczeń dopuszczalnych stężeń
średniodobowych i chwilowych, pojawia się na Mazowszu podwyższone
tło imisyjne związane z adwekcyjną bliskością wysokich źródeł Bełchatowa, Konina, Turka. Stężenia pyłu wykazują poziom ok. 3-krotnie wyższy
w sezonie zimowym. Zwiększenie stężeń w sezonie grzewczym w rejonach
zwartej zabudowy mieszkalnej, skąd pochodzi większość wyników pomiarów w sieci podstawowej, świadczy o pilnej potrzebie działań mających na
celu ograniczanie emisji zanieczyszczeń z procesów spalania paliw, głównie
węgla, szczególnie z małych, ale uciążliwych źródeł niskiej emisji sektora
komunalno - bytowego. Zachowała się znaczna różnorodność systemów
ciepłowniczych w miastach i miasteczkach, stąd także znaczna różnorodność warunków aerosanitarnych. Kilkadziesiąt miejscowości ogrzewanych
jest wyłącznie za pomocą palenisk domowych, głownie opalanych paliwem stałym.
Stężenia dwutlenku azotu wykazują znacznie mniejsze zróżnicowanie
w okresie roku. Ocenia się, że w sezonie zimnym stężenia N02 są wyższe niż
w sezonie ciepłym. Oznacza to, że na emisję dwutlenku azotu związaną ze
spalaniem paliw dla celów grzewczych nakłada się bardzo znaczący udział
innych źródeł, szczególnie w obszarach miejskich. Należą do nich źródła
mobilne. Rejestrowany na Mazowszu Płockim ogólny poziom stężeń średniorocznych podstawowych zanieczyszczeń energetycznych klasyfikuje je
191
w grupie „średniego zanieczyszczenia”, a lokalnie nawet niskiego.
W ostatnich latach wzrosło zagrożenie ściekami socjalno - bytowymi
odprowadzanymi do wód powierzchniowych z terenów wiejskich. Zrzut
ścieków z miast jest skoncentrowany i odbywa się punktowo kolektorami,
natomiast spływ zanieczyszczeń z terenów wiejskich następuje w związku
z nie uporządkowaniem gospodarki ściekowej systematycznie na całej długości odbiornika. Stały dopływ ścieków, podobnie jak w przypadku zrzutów ścieków z miast, powoduje degradację wód powierzchniowych, już
w odcinkach źródłowych. Jest to kolejna cecha charakterystyczna Mazowsza Płockiego. Wskaźnikami, które najczęściej obniżały klasę czystości były:
miano coli typu kałowego, azot azotynowy, fosfor ogólny, fosforany i BZT5.
W wodach Wisły obserwuje się ciągłe zanieczyszczenie bakteriologiczne. Pod kątem zanieczyszczeń fizyko - chemicznych w punktach: Płock,
i Wyszogród stan czystości wód rzeki Wisły w ostatnich latach utrzymywał
się na poziomie złego potencjału ekologicznego. Stwierdzono to, analizując stężenia charakterystyczne: fosforanów, fosforu ogólnego, azotu azotynowego, sodu, fenoli lotnych oraz wartości BZT5. Działo się tak głównie
za sprawą wysokich wartości zawiesiny ogólnej i fosforu ogólnego. Pozytywnym zjawiskiem jest zmniejszenie się stężeń substancji toksycznych:
metali ciężkich, detergentów i benzo/a/pirenu. W wodzie wiślanej corocznie maleje również udział związków nieorganicznych: chlorków, siarczanów
i substancji rozpuszczonych. Jest to wynikiem mniejszej ich ilości odprowadzanych z południa Polski. Spodziewać się należy dalszego postępu.
Jeziora położone są w powiatach płockim, sierpeckim i gostynińskim.
Wszystkie ważniejsze zbiorniki zlokalizowane są na terenach chronionych
i ich stan generalnie jest dostateczny, chociaż niektóre (Bledzewskie, Zdworskie) wykazują oznaki degradacji połączonej z intensywną eutrofizacją.
Ta skrótowa ocena upoważnia do wyrażenia przypuszczenia, że obecnie
na Mazowszu Płockim ustały poważne antropogenie przyczyny zagrożenia
zdrowia. Dobrze byłoby to potwierdzić badaniami. Nie ma jednak presji
społecznej wspierającej taki wysiłek organizacyjno - finansowy. Środowisko jest czystsze - ludzie się uspokoili.
192
Część VII
Nauka dla ochrony środowiska
Ta część jest z oczywistych względów niepełna. Dwaj autorzy opisują dokonania czterech instytucji badawczych. Zatem wypada wspomnieć,
że w Płocku złożonymi problemami ekologicznymi i związanymi z nimi
społecznymi zajmowała się także specjalnie powołana placówka Polskiej Akademii Nauk oraz Towarzystwo Naukowe Płockie. Że przez wiele lat intensywne badania ekologiczne w strefie ochronnej Petrochemii prowadziła Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, że badania
środowiskowe organizowały także same zakłady - Ośrodek Badawczo
- Rozwojowy Przemysłu Rafineryjno - Petrochemicznego, a także Instytut Nafty i Gazu w Krakowie. Brakuje odrębnych wypowiedzi wspominanych w opracowaniu szkół medycznych, wojskowych, politechnik (nie
tylko warszawskiej). Płock był i jest atrakcyjnym obiektem dla studiów
relacji człowiek - środowisko. Usprawiedliwieniem tego niedostatku jest
obszerność problematyki. Lista tematów rozwijanych przez wymienione
i pominięte instytucje jest naprawdę długa. I jeszcze nieuchronna w przypadku historii badań naukowych okoliczność - tak wielu z badających płockie wyzwania środowiskowe nie mogło już nic napisać.
Andrzej Bukowski Aktywność badawcza płockich uczelni
dotycząca ochrony środowiska
Politechnika Warszawska Filia w Płocku
Podjęta w 1959r. decyzja o lokalizacji w Płocku jednego z największych
w Europie kombinatów rafineryjno - petrochemicznych, mająca decydujące
znaczenie dla rozwoju tego miasta, spowodowała pokaźne zapotrzebowanie wysokokwalifikowanych kadr inżynierskich. Naprzeciw temu zapotrzebowaniu wyszły władze Politechniki Warszawskiej, organizując swą terenową jednostkę - Filię - złożoną początkowo z zamiejscowych oddziałów
macierzystych wydziałów uczelni. Ze względu na dynamiczny rozwój budownictwa, zarówno przemysłowego jak i mieszkaniowego, jako pierwszy uruchomiono Oddział Budownictwa. W rok później rozpoczął działanie
Oddział Mechaniczny, w 1970r. rozpoczęto kształcenie chemików. Oddział
Chemiczny miał początkowo za główne swe zadanie kształcenie kadr inżynierskich dla potrzeb MZRiP, miast i regionu płockiego. W miarę szybko postępującego rozwoju, liczący w pierwszych latach kilkunastu pracowników,
Oddział przekształcono w obecny Instytut Chemii zatrudniający w drugiej
połowie lat siedemdziesiątych blisko osiemdziesiąt osób i dysponujący zakupioną w większości dzięki pomocy kombinatu aparaturą i wyposażeniem
badawczym. Umożliwiło to znaczną intensyfikację działalności naukowej
193
194
i badawczej. Działalność ta zgodnie z zapotrzebowaniami kombinatu
miała charakter stosowany, a tematyka dotyczyła problemów przerobu
ropy naftowej i procesów petrochemicznych.
Ze względu na silne oddziaływania kombinatu na stan otaczającego go
środowiska, zaczęła wzrastać konieczność podejmowania tematów związanych bezpośrednio lub pośrednio również z tą tematyką.
Niezależnie od nazwy kombinatu i zmieniających się jego władz, główny nurt prac naukowych i badawczych Instytutu Chemii dotyczył zawsze
zakładu. Znaczna część prac wykonana została bezpośrednio na zlecenie
kombinatu, a pozostałe na zasadzie finansowania centralnego w ramach
tzw. tematów rządowych i resortowych, a następnie w ramach Centralnych
Programów Badawczo - Rozwojowych i Centralnych Programów Badawczych. W latach 90. badania w zakresie ochrony środowiska zdominowały
działalność naukowo - badawczą Instytutu Chemii. Do udziału w badaniach
tych coraz liczniej włączani byli studenci, a znaczna część prac dyplomowych
dotyczyła problematyki ekologicznej.
Pierwsze prace badawcze dotyczące ochrony środowiska podjęte
zostały w Zakładzie Tworzyw Sztucznych w ówczesnym Oddziale Chemicznym w 1971r. i dotyczyły utylizacji polipropylenu ataktycznego - produktu
ubocznego traktowanego wówczas jako odpad przemysłowy i spalanego
dla celów energetycznych. Pierwsze badania przeprowadzono na próbkach
przywiezionych z Japonii, a z chwilą uruchomienia instalacji produkcyjnej
w Płocku - rozpoczęto intensywne poszukiwania kierunków jego utylizacji.
W wyniku badań prowadzonych przez zespół pracowników Zakładu Tworzyw Sztucznych w skali półtechnicznej jak i przemysłowej stwierdzono, że
można go zastosować do produkcji kitów dylatacyjnych i uszczelniających,
papy dachowej oraz wykładzin hydroizolacyjnych. Produkcję materiałów
opartych na APP prowadzono w Zakładach Jarizol w Jarocinie i w wytwórni
w Częstochowie. Badania Zakładu nad APP przyczyniły się do szerokiego
wykorzystania tego produktu, który stał się przedmiotem sprzedaży dewizowej. Ogółem w latach 1971 - 1984 zrealizowano w Zakładzie blisko trzydzieści tematów naukowo - badawczych i wdrożeniowych związanych
z powstającym w Petrochemii Płock SA polipropylenem ataktycznym.
W drugiej połowie lat siedemdziesiątych przeprowadzono również
kompleksową analizę obu ciągów produkcyjnych wytwórni polipropylenu
pod kątem zbilansowania i utylizacji odpadów. Dla wszystkich rodzajów odpadów wytyczono kierunki zastosowań, w tym m.in. zastosowanie proszku
polipropylenu do usuwania warstw olejowych z powierzchni wody oraz
do produkcji mas bitumicznych. Sukcesem zakończyły się również podjęte
w drugiej połowie lat siedemdziesiątych badania nad utylizacją odpadowej
frakcji poliglikolowej, które wykazały szereg możliwości utylizacji tego odpadu, a zakończone zostały opracowaniem opatentowanych receptur płynu
chłodniczego „Petrygo” - szeroko zastosowanego w motoryzacji. Płyn ten
produkowany w latach 1989 - 2004 był stale udoskonalany, szczególnie
w aspekcie ekologicznym i stał się podstawą do kolejnej jego wersji wprowadzonej pod nazwą „Qal” nagrodzonej złotym medalem na Światowej
Wystawie Innowacji Badań i Nowoczesnej Techniki w Brukseli w 2002r.
Szereg wykonanych w Instytucie prac dotyczyło usprawnienia gospodarki popiołami ze spalania szlamów i osadów ściekowych powstających
w zakładzie wodno - ściekowym kombinatu. W ramach tej problematyki
wykonano badania nad doborem i morfologią odpadów przeznaczonych
do spalania w piecu obrotowym i w piecach fluidalnych. Powstające w wyniku spalania popioły z powodzeniem zastosowano jako napełniacz mas
bitumicznych oraz jako dodatek do zapraw i betonów cementowych. Te
ostatnie badania zakończone zostały próbami poligonowymi i wdrożeniem.
W kolejnych latach kontynuowano próby zagospodarowania różnych
odpadów powstających w kombinacie do produkcji betonów. I tak po wykonaniu pełnego cyklu badań udało się wykorzystać około 400 ton odpadowego popiołu powstającego w Elektrociepłowni do produkcji dróg i podłoży betonowych. Pełnego cyklu badań wymagało opracowanie sposobu
zastosowania zużytego katalizatora do produkcji betonów. Uzyskano nader pozytywne wyniki uwieńczone wdrożeniem, a ponadto wskazujące na
możliwości użycia tego odpadu do otrzymywania betonów wyższej klasy,
a nawet betonów zbrojonych. Przeprowadzono również kompleksowe badania nad wykorzystaniem odpadów azbestowych powstających na terenie
kombinatu w czasie prac remontowo - budowlanych i modernizacyjnych.
Bardzo ważnym kierunkiem badań były zakończone sukcesem próby
utylizacji odpadów podekarbonizacyjnych, które szeroko wykorzystano
do produkcji wapna nawozowego. Badania te objęły kompleks zagadnień
począwszy od procesu uzdatniania wody, a skończywszy na operacji suszenia zutylizowanego odpadu.
Duże znaczenie praktyczne dały wyniki badań nad wykorzystaniem
osadów i odpadów z oczyszczalni ścieków w charakterze sorbentów
mineralno - węglowych i koagulantów. Sorbenty te znalazły zastosowanie
w procesach oczyszczania ścieków I-go i II-go systemu kanalizacji kombinatu.
Wieloletnie, prowadzone w pełnym cyklu badawczym prace nad unieszkodliwieniem i utylizacją zużytych ługów siarczkowych pozwoliły na opracowanie założeń projektowych. Realizacja przyjętej w pracy koncepcji utylizacji wyeliminowała zagrożenia tym niebezpiecznym odpadem.
Oprócz prac naukowo - badawczych dla potrzeb kombinatu wykonano szereg ekspertyz i opinii. Ważniejsze dotyczyły: zużytych sit molekularnych, odpadów z procesów uzdatniania wody, osadów łapaczki ścieków
alkilacji HF, zużytych wkładów filtracyjnych, zużytych katalizatorów CoMo,
195
zużytych katalizatorów z procesów Clausa i hydrosulfrenu, zużytych katalizatorów z instalacji oksydacji asfaltów oraz z instalacji butadienu.
W zakresie gospodarki wodno - ściekowej kombinatu prace naukowe
i badawcze oraz wdrożeniowe prowadzone są przez Instytut od początku
lat osiemdziesiątych. Prace te dotyczyły zarówno rozwiązywania problemów ściekowych poszczególnych instalacji produkcyjnych, jak i zagadnień
dotyczących głównych strumieni ściekowych napływających na zakładową oczyszczalnię. Ważnym osiągnięciem było opracowanie przez Instytut
technologii zmniejszania zawartości azotu amonowego w końcowym strumieniu ścieków odprowadzanych do Wisły. W wyniku tej pracy uzyskano prawie 10-krotne zmniejszenie ładunku azotu. Inna wieloletnia praca
badawcza pozwoliła na opracowanie sposobów wydzielania węglowodorów aromatycznych, w tym głównie benzenu, za pomocą sorbento - złoża.
Badania te są obecnie kontynuowane. Celem podobnej tematycznie pracy
było opracowanie optymalnych parametrów usuwania metali ciężkich ze
ścieków II sytemu oczyszczania. Wyniki tej pracy pozwalają na kilkudziesięcioprocentowe lub, w niektórych przypadkach, prawie całkowite usunięcie metali ze ścieków. Z usuwaniem metali ze ścieków związana była praca
nad optymalizacją węzła flotacji indukcyjnej oraz zagęszczeniem kożuchów.
Osiągnięte rezultaty pracy pozwoliły na zmniejszenie pierwotnej objętości
kożucha o około 70% i zmniejszenie uciążliwości ścieków.
Tematem dotyczącym problemów oczyszczania ogólnych strumieni
ściekowych było opracowanie technologii areohydrokawitacyjnych oczyszczania ścieków. Technologia ta została pomyślnie wdrożona. Duże walory praktyczne miało opracowanie metody odzyskiwania ropy z trwałych
emulsji wodno - węglowodorowych, które usprawniło pracę elektrohydratorów. Oprócz prac dotyczących głównych strumieni ściekowych Instytut
prowadzi prace dotyczące gospodarki ściekowej poszczególnych wydziałów
i instalacji. W 1997r. przeprowadzono analizę gospodarki ściekowej Wydziału Olefiny II. Zidentyfikowano źródła powstawania ścieków oraz dokonano ich charakterystyki jakościowo - ilościowej. Sporządzono bilans ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do Centralnej Oczyszczalni Ścieków.
W latach 1998 - 1999 wykonano badania nad możliwością zmniejszenia ilości i nad utylizacją ścieków z Instalacji Wydzielania Butadienu. W wyniku
badań opracowano metodę pozwalającą na 70% obniżenie zanieczyszczeń
organicznych. Zastosowano ją z powodzeniem do oczyszczania ścieków
z odwadniania zbiorników slopowych. Na instalacji butadienu wykonano badania ścieków powstających w węźle regeneracji rozpuszczalników.
Opracowana technologia oczyszczania ścieków komunalnych z instalacji
fenolu pozwoliła na osiągnięcie wysokiego stopnia usuwania związków
aromatycznych, co wydatnie zmniejszyło ich emisję do atmosfery.
196
W zakresie uzdatniania wody dla potrzeb kombinatu przeprowadzone
zostały badania nad optymalizacją procesu dekarbonizacji i koagulacji wody
pobranej z Wisły. Wyniki tej pracy pozwoliły na ustalenie dawki FeS04 7H2O i mleka wapiennego pozwalających na uzyskanie zgodności z odpowiednimi normami. Inny zrealizowany temat dotyczący gospodarki wodnej, to prace nad doborem złoża do odzysku wody gospodarczej ze ścieków
oczyszczonych w stawach glonowo - trzcinowych.
Oprócz prac naukowych i badawczych dotyczących odpadów stałych,
osadów i szlamów ściekowych, ścieków i uzdatniania wody pracownicy Instytuty byli autorami bądź współautorami wielu opinii i ocen dotyczących
ochrony środowiska w kombinacie. Oto niektóre z nich:
−− kompleksowa ocena oddziaływania na środowisko przyrodnicze MZRiP,
−− dwie opinie do wniosków o przyznanie Petrochemii nagrody Lidera Ekologii,
−− opinie o celowości zastosowania wirówek, pieców fluidalnych do unieszkodliwiania szlamów ściekowych,
−− zastosowanie zbiorcze i analiza prac naukowo - badawczych wykonanych dla potrzeb kombinatu,
−− analiza kierunków zagospodarowania osadu nadmiernego,
−− ocena oddziaływania na środowisko zakładowej segregatorni opadów,
−− ocena oddziaływania na środowisko węzła utylizacji ługu zużytego.
Podsumowując działalność Instytutu w zakresie ochrony środowiska
stwierdzić należy, że ukierunkowana została ona głównie na potrzeby
kombinatu rafineryjno - petrochemicznego oraz miasta Płocka i regionu.
Ogółem wykonano ponad 200 prac naukowo - badawczych, uzyskując
w większości praktyczne zastosowanie wyników tych prac. W Instytucie
Chemii wykonano także szereg badań dotyczących problemów ochrony
środowiska występujących w innych zakładach przemysłowych miasta
i regionu płockiego. Badania te prowadzone były
na zlecenie Urzędu Wojewódzkiego w Płocku bądź
na zlecenie poszczególnych
zakładów pracy. Dotyczyły
one w zdecydowanej większości problematyki odpadów. W latach 1983 - 1985 na
zlecenie władz wojewódzkich wykonane zostały kompleksowe badania nad utyli- Analiza wykonanych prac badawczych przez kadrę naukową
Politechniki - prof. dr inż. B. Pacewska,
zacją i unieszkodliwianiem
prof. dr inż. A. Bukowski, A. Hasa, J. Kawałczewska
197
odpadów przemysłowych. W ramach trzyetapowych badań przeprowadzono inwentaryzację odpadów powstających w kilkunastu największych
zakładach województwa, następnie przebadano ich właściwości i wytyczono kierunki unieszkodliwiania. W końcowym etapie pracy przeprowadzono próby utylizacji w skali laboratoryjnej, a w kilku przypadkach również
w skali przemysłowej.
Kontynuując rozpoczęte w ramach powyższych badań kompleksowych
prace, zrealizowano następujące większe tematy badawcze i badawczo wdrożeniowe zlecone przez poszczególne zakłady województwa:
−− badania nad unieszkodliwianiem odpadów produkcyjnych w Zakładach
EMIT w Żychlinie,
−− badania nad zagospodarowaniem odpadów materiałów wygłuszających powstających w Zakładach Wykładzin Samochodowych
w POLMO w Płocku,
−− badania nad utylizacją odpadów powstających przy produkcji kombajnów w FMŻ w Płocku,
−− badania nad utylizacją odpadów emalii poliestrowej w Zakładach
ELGO - Gostynin.
Podczas sympozjum w Filii Politechniki Warszawskiej
w Płocku J. Kawałczewska prezentuje problemy ochrony środowiska, a słuchają
prof. dr hab. inż. J. Zieliński, dr inż. E. Kędzierska, dr K. Kardasz
198
Oprócz prac naukowo - badawczych i wdrożeniowych pracownicy Instytutu wykonali szereg ekspertyz dotyczących odpadów przemysłowych.
Ważniejsze z nich dotyczyły odpadów powstających w: Zakładach „Polfa”
w Kutnie, Levi Strauss w Płocku, „Watina” w Łęczycy, Bazie Paliwowej
PERN w Plebance, „Polovat” w Płocku, Elektrociepłowni w Gostyninie, osadów ściekowych z Oczyszczalni Miejskiej w Gostyninie. Bardzo ważnym
osiągnięciem było wytyczenie sposobów oraz nadzór nad unieszkodliwianiem blisko 2 tysięcy ton odpadów po byłej Fabryce Maszyn Żniwnych
w Płocku.
Na zlecenie władz województwa płockiego opracowana została również z wiodącym udziałem przedstawiciela Instytutu - kompleksowa koncepcja zagospodarowania odpadów niebezpiecznych miasta Płocka i regionów sąsiednich.
Podsumowując skrótowo działalność badawczą Instytutu w zakresie ochrony środowiska, stwierdzić należy, że ukierunkowana została ona
głównie na potrzeby kombinatu rafineryjno - petrochemicznego oraz miasta Płocka i regionu płockiego. Ogółem wykonano ponad 200 prac naukowo - badawczych, uzyskując w większości praktyczne wykorzystanie ich
wyników.
Oprócz Instytutu Chemii również inne jednostki organizacyjne Filii Politechniki Warszawskiej w Płocku podjęły badania nad wpływem kombinatu
na komponenty środowiska. W ramach Instytutu Budownictwa w 1976r.
utworzony został Zakład Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska. Prowadzony w Zakładzie kierunek inżynieria środowiska oraz istniejąca w jego
ramach specjalność urządzenia sanitarne są ściśle związane z prawidłową
gospodarką wodną i ochroną wód.
Tematyka prac naukowo - badawczych zlecanych w większości przez płocki
kombinat rafineryjno - petrochemiczny wykonywanych w Zakładzie Inżynierii Sanitarnej i Ochrony Środowiska dotyczy głównie problematyki ścieków.
Oto przykłady zrealizowanych tematów:
−− badania nad koncepcją oczyszczania ścieków przemysłowych (w tym
petrochemicznych) za pomocą tarczowych złóż biologicznych,
−− oczyszczanie ścieków petrochemicznych przy pomocy biopreparatów bakteryjnych, wspomaganie kompostowania stałych odpadów
komunalnych preparatami bakteryjnymi, wspomaganie polielektrolkami
procesu zagęszczania substancji organicznych osadu czynnego,
−− badania skażenia gruntów przy stacjach CPN,
−− redukcja zanieczyszczeń ścieków w stawach glonowo - trzcinowych
w Chełpowie poprzez uprawę hydroponiczną roślin,
−− oczyszczanie wód ze zlewni powierzchniowej i wód infiltracyjnych
w pasie K-L na terenie PKN ORLEN SA.
O przydatności wykonywanych badań świadczy fakt, że wyniki większości
z nich zostały wdrożone bezpośrednio w przemyśle. Prace badawcze związane z ochroną środowiska prowadzone były również w ramach wchodzącego
w skład Filii Centrum Doskonałości CERED. Centrum to było m.in. współorganizatorem dwu ogólnokrajowych konferencji : „Problemy recyklingu”
i „Problemy inżynierii środowiska”.
199
Prace badawcze związane z ochroną środowiska, prowadzone w Szkole
Wyższej im. P. Włodkowica
Tematyka badawcza dotycząca ochrony środowiska i ekologii dominowała w działalności Międzywydziałowej Katedry Ochrony Środowiska.
Prowadzono badania w następujących kierunkach:
−− stanu wiadomości ekologicznej dzieci i młodzieży,
−− efektywności różnych form edukacji ekologicznej,
−− stanu środowiska w Regionie Płockim.
Przykłady tematów w zakresie pedagogiki ekologicznej:
−− badanie źródeł informacji dzieci i młodzieży o problemach ekologii
i ochrony środowiska,
−− wycieczki ekologiczne - rola, zadania, organizacja, wykorzystanie,
−− badania nad możliwością wykorzystania terenów Brudzeńskiego Parku
Krajobrazowego w edukacji ekologicznej,
−− wykorzystanie rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych w edukacji ekologicznej,
−− pcena czynników kształtujących świadomość ekologiczną uczniów technikum,
−− organizacja doświadczeń z zakresu ochrony środowiska w szkołach i kółkach ekologicznych,
−− analiza programów nauczania wszystkich przedmiotów i we wszystkich
rodzajach szkół pod kątem treści ekologicznych,
−− ocena stanu nauczania ochrony środowiska w szkołach Płocka.
Przykłady tematów dotyczących organizacji i zarządzania środowiskiem
−− Problemy ochrony środowiska w pracach Rady Miasta Płocka w latach
1994-1998.
−− Badania problemów gospodarki odpadami komunalnymi w m. Płocku.
−− Badania nad wpływem motoryzacji na stan środowiska w mieście Płocku.
Katedra współpracowała ściśle z władzami ochrony środowiska Powiatu
Płockiego, z Regionalnym Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku oraz
Filią Politechniki Warszawskiej w Płocku.
Wyniki przeprowadzonych badań opublikowane zostały w postaci kilkudziesięciu referatów i artykułów w czasopismach o zasięgu lokalnym i ogólnokrajowym, jak np.: Kwartalnik TNP „Notatki Płockie”, Biuletyn Sejmiku
Samorządowego Woj. Płockiego i „Problemy Ocen Środowiskowych”.
Katedra była również organizatorem lub współorganizatorem kilku konferencji, w tym również w 2003r. o zasięgu ponadregionalnym np. „Problemy
ochrony środowiska na Mazowszu a wyzwania Unii Europejskiej”. Na konferencjach tych prezentowane były wyniki prowadzonych w Szkole Wyższej im. P. Włodkowica badań dotyczących ochrony środowiska i ekologii.
200
Witold Lenart Rola badań uniwersyteckich służących rozpoznaniu problemów środowiskowych Ziemi Płockiej
Ostatnie dekady minionego stulecia oraz przełom tysiącleci stworzył
na Mazowszu Płockim potężne wyzwania rozwojowe z silnym kontekstem
ekologicznym. Tym samym region stał się atrakcyjnym obszarem badań
nad relacjami środowisko - człowiek i jego działalność, a jednocześnie oczekującym dobrych rozwiązań. Możliwości, ale i odpowiedzialność - tak można hasłowo określić te lata. Tytułową rolę należy oceniać w czterech sferach
tematycznych. Po pierwsze oczywiście w zakresie nauk podstawowych,
w tym zwłaszcza przyrodniczych, z wyodrębnieniem problemów związanych z oddziaływaniem na środowisko największego zakładu przemysłowego w Polsce - kombinatu rafineryjno - petrochemicznego, obecnie PKN
ORLEN SA. Druga sfera to badania wdrożeniowe zmierzające do racjonalnej gospodarki zasobami środowiska, w tym przestrzenią. I wreszcie trzecia,
trudniejsza do sprecyzowania, to badania, ekspertyzy, porady i działania
edukacyjne wspierające administrację w obliczu wspomnianych na wstępie
wyzwań. Zatrzymajmy się chwilę nad przykładami działań badawczych dotyczących wymienionych sfer.
Koncentracja rozpoznania przyrodniczego naszego kraju dotyczyła
przede wszystkim obszarów o wyrazistej genezie krajobrazu, dopiero w drugiej kolejności badane były tereny, gdzie pojawiła się praktyczna potrzeba
takiego rozpoznania. W tym drugim przypadku najczęściej do prac przystępowały zespoły, które można nazwać fizjograficznymi, utylitarnymi, kiedy pierwszymi studiami terenowymi i syntezami krajobrazowymi zajmowały się ośrodki akademickie. Tym sposobem, za wyjątkiem miejsc, gdzie
decyzja o podjęciu badań wynikała z zainteresowań indywidualnych, otrzymaliśmy na przełomie tysiącleci bardzo zróżnicowany przestrzennie obraz
rozpoznania poszczególnych komponentów środowiska Polski i takiż stan
syntez krajobrazowych. Obraz ten pogłębiają wydarzenia ostatnich lat, gdy
praktycznie ustała mrówcza praca archiwizowania przyrody (brak środków,
ale też innych motywacji) i jednocześnie następuje dezintegracja i tak mizernego systemu gromadzenia i udostępniania danych o terenie. W dobie
burzliwego rozwoju geoinformacji tracimy, w zwykły materialny sposób,
teczki opracowań, map i obserwacji wykonanych niegdyś przez całkowicie
lub częściowo dziś porozpadane zespoły i instytucje. Uwagi te w pełni dotyczą tytułowego terenu, jakkolwiek byśmy go nie delimitowali. Z tą uwagą,
że Mazowsze Płockie doczekało się szeregu syntez przyrodniczych, wyraźnie
górując nad resztą regionu. Rozumiane jako region historyczny i jednocześnie jednostka fizyczno - geograficzna nie doczekało się wprawdzie atlasu
zasobów przyrody, ale w licznych publikacjach pokryte zostało rozpoznaniem większości komponentów.
201
W tym miejscu wypada wspomnieć o wysiłkach badawczych warszawskiego ośrodka geograficznego w rozpoznaniu tego terenu. W pewnym
sensie syntezą tych prac jest dzieło Jerzego Kondrackiego Polska Północno
- Wschodnia, gdzie autor umiejętnie połączył zainteresowania geografów,
geologów ale też biologów warszawskich Mazurami i ich południowym
przedpolem. Książka ta dobrze dokumentuje wykonane prace, nie zapominając o międzywojennych dokonaniach Stanisława Lencewicza w Kotlinie
Płockiej oraz autorach opracowujących po wojnie arkusze map tematycznych.
Na rozległym terenie obejmującym 7 mezoregionów: Wysoczyzny
Płońską, Płocką, Raciążską i Ciechanowską, Kotlinę Płocką oraz Równinę
Kutnowską nie można wyróżnić terenu o szczególnych zainteresowaniach
badaczy wszystkich komponentów środowiska. Ale stała się nią oś tego
terenu, Wisła, zwłaszcza w świetle decyzji dotyczących jej kaskadyzacji.
Zakres prac rozpoznających środowisko z tym związanych był znaczący.
Szczególne nasilenie prac dotyczyło Pojezierza Gostynińskiego, strefy skarpowej prawobrzeżnej oraz bezpośredniego otoczenia Płocka wraz z Doliną
Dolnej Skrwy Prawej.
Szeroko rozumiana dolina Płockiej Wisły koncentrowała badania przede
wszystkim w związku z co jakiś czas odnawianymi projektami wywodzącymi się z potrzeb Kampinoskiego Parku Narodowego. Praktycznie potrzeby tego Parku (w sensie identyfikacji i predykcji stanu środowiska) obejmują prawobrzeżną skarpę rzeki. Rodzącym się najpoważniejszym dziełem
ostatnich lat jest dokumentacja służąca planowi ochrony tego Parku oraz
projektowi utworzenia Parku Krajobrazowego od Pułtuska do Płocka dolinami Narwi i Wisły. Północna część Kotliny Warszawskiej ma kilka cennych opracowań branżowych wywodzących się z murów Uniwersytetu
Warszawskiego. Wymieńmy tu choćby szczegółowe studia geochemiczno
- glebowe, głębokie rozpoznanie historii plejstocenu tych terenów, unikalne
badania klimatu miejscowego. Oczywiście dolina Wisły nieustannie kieruje
tu geomorfologów fluwialnych. Sedymentologia jako metoda rozpoznawania ewolucji krajobrazu znalazła tu właśnie najszersze zastosowanie.
W latach 70-tych powstał szczególny trend wyrażający się rozwojem
geograficznych i innych przyrodniczych stacji terenowych. Potęgowała
to nieoficjalna rejonizacja badań i dydaktyki terenowej. Stacja? Obserwatorium/Ośrodek w Murzynowie powstał i rozwijał się jako obiekt skupiający
rozlicznych zainteresowanych badaniami przyrodniczymi i sozologicznymi,
nie tylko z Uniwersytetu. Trudno dziś rozdzielać afiliacje autorów, a tym
bardziej uczestników. Z perspektywy owych lat można wydzielić parę „sezonów” o wyraźnych priorytetach.
202
Badania eksperymentalne fizycznogeograficzne to podstawowy cel
utworzenia placówki. Wspierał nie tylko Zakład Klimatologii, ale we wzrastającej intensywności także pozostałe jednostki Instytutu Nauk Fizycznogeograficznych, a także Zakład Teledetekcji Środowiska.
Pomiary i prace związane z tą tematyką były szczególnie wzmożone podczas
organizacji i wyposażania stacji meteorologicznej, kiedy to uruchamiano:
−− serie pomiarowe parowania terenowego,
−− rejestracji opadu rzeczywistego,
−− długie i wartościowe serie pomiarów aktynometrycznych,
−− strumienia ciepła w glebie itd.
−− pomiary gradientowe i topoklimatyczne.
Poważne nasilenie badań i pomiarów hydrometeorologicznych, hydrologicznych i hydrogeologicznych nastąpiło w związku z prowadzeniem tematu „obiegu wody w zlewniach eksperymentalnych”. W szczytowym,
jeśli chodzi o intensywność badań, okresie, poligony i punkty pomiarowe
w Murzynowie funkcjonowały przez cały rok.
Wzmocnieniem tego okresu badań eksperymentalnych były eksperymenty fotointerpretacyjne, a także studia terenowe z zakresu geografii fizycznej
kompleksowej.
Z kolei nurt geomorfologiczny związany był z badaniami procesów masowych oraz sedymentologią dynamiczną.
Zakres badań eksperymentalnych skurczył się w samym końcu XX stulecia, ze względu na ograniczenia finansowe badań podstawowych. Mimo
to zgromadzonych zostało:
−− bardzo wiele cennych danych,
−− wykonano liczne opracowania o charakterze źródłowym,
−− pojawiło się kilka prac na stopień oraz kilkadziesiąt prac dyplomowych.
W ten sposób centralna część Mazowsza Płockiego dysponuje pakietem
badań środowiska abiotycznego (rzeźba, klimat,
wody, gleby, krajobraz),
bardzo przydatnym przy
prowadzeniu prac rozpoznawczych dotyczących
biosfery oraz przy rozwiązywaniu problemów planistycznych i sozologicznych.
Bardzo szybko rozwinęły się badania i pomiary
Mazowiecki Ośrodek Geograficzny
wyraźnie ukierunkowane
Uniwersytetu Warszawskiego w Murzynowie
203
na ochronę środowiska, przede wszystkim dotyczące oceny wpływu na
środowisko kombinatu rafineryjno - petrochemicznego w Płocku (obecnie
Zakład Produkcyjny PKN ORLEN SA). Były to szeroko zakrojone badania
aerosanitarne i geochemiczne.
Najpoważniejsze trwałe rezultaty osiągnięto przy rozpoznawaniu cyrkulacyjnych i hydrometeorologicznych osobliwości okolic Płocka determinujących obieg zanieczyszczeń, sztucznego ciepła oraz wilgoci technologicznej, a także przy delimitacji geochemicznych skutków emisji z kombinatu.
Pracownicy MOG znacząco uczestniczyli także w innych badaniach z tej
grupy, w tym w pracach ekofizjograficznych oraz badaniach z zakresu medycyny środowiskowej itd.
Ogólnopolska konferencja dot. wdrażania programów ochrony środowiska zorganizowana
przez Powiat Płocki, RCEE i Uniwersytet Warszawski w Pałacu Potockich UW (2003r.)
Ten kierunek zaowocował największą liczbą publikacji, konferencji oraz ekspertyz. Zgromadzony materiał pozwala na badania porównawcze i z pewnością będzie jeszcze nie raz wykorzystywany.
Równoległym nurtem badań były prace związane ze spiętrzeniem włocławskim. Ich zakres nie był znaczny, ale wyniki wciąż są wykorzystywane przy
trwających także obecnie studiach nad wpływem spiętrzenia na środowisko.
Obserwatorium nieprzerwanie uczestniczyło w pracach terenowych
oraz kameralnych służących ochronie krajobrazu na Mazowszu Płockim oraz
pograniczu z Ziemią Dobrzyńską oraz Kujawami. Tak zrodziły się dokumentacje przyszłych parków krajobrazowych (Gostynińsko - Włocławskiego
i Brudzeńskiego), rezerwatów, obszarów chronionego krajobrazu, zespołów
przyrodniczo - krajobrazowych. Ważną sferą aktywności Obserwatorium
204
jest konsultowanie przeróżnych problemów środowiskowych, przestrzennych i edukacyjnych pojawiających się przed administracją wojewódzką,
powiatową i gminną.
Trudno zliczyć takie, zwykle nieformalne, zadania i problemy. Działalność
tego rodzaju trwa. Dzięki temu Wydział Geografii ma otwarte pola współpracy z instytucjami i urzędami płockimi, a także dzierży bezcenny skarb
życzliwości ze strony urzędników. Do tego dodać wypada długoletnią już
współpracę z Towarzystwem Naukowym Płockim.
Starosta Płocki - Michał Boszko w rozmowie z prof. dr hab. Andrzejem Rychlingiem - dziekanem
Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych, chwilę przed podpisaniem porozumienia
o współpracy na rzecz wdrażania ZR
Pomimo wyraźnej przewagi tematyki fizycznogeograficznej, Murzynowo, powoli, ale systematycznie, stawało się miejscem zainteresowania innych kierunków, sprowadzając na ten teren badaczy i studentów z innych wydziałów UW oraz z innych uczelni.
Specyfiką MOG była, od początku istnienia szeroka, nie zważająca na
uprzedzenia i obawy, współpraca z ośrodkami naukowymi o zbliżonych
zainteresowaniach. Lista ich jest długa, a formy współpracy rozmaite. Wypada wspomnieć, że na Ziemi Płockiej pojawili się jako współpracujący
z UW tacy znakomici specjaliści jak: Olivier Balabanian (Limoges, energetyka odnawialna), Wilfried Brinkmann (Frankfurt nad Menem, geochemia środowiska), Krzysztof Haman (Wydział Fizyki UW, fizyka troposfery),
Henryk Kirschner (Warszawski Uniwersytet Medyczny, zdrowie środowiskowe), Maciej Nowicki (PW, inżynieria środowiska), Edward Strauch
(PW, meteorologia techniczna), Henryk Zimny (SGGW, ochrona przyrody).
Tu oczywiście wymienić należy badających problematykę płocką warszawskich geografów profesorów: Elżbietę Dowgiałło, Jerzego Kondrackiego,
Artura Magnuszewskiego, Zdzisława Mikulskiego, Wincentego Okołowicza,
Jana Olędzkiego, Andrzeja Richlinga, Urszulę Soczyńską. Wszyscy zostawili
cenne publikacje i zainspirowali innych nowoczesnością badań.
205
Osobnym rozdziałem jest księga dokonań Jacka Olędzkiego z zakresu
etnologii ekologicznej, czyli związków tradycji, historii i kultury z szeroko rozumianym rozwojem zrównoważonym. Wydaje się, że płockie jest jednym
z niewielu miejsc, gdzie taka tematyka rozwijana była przez prawie 20 lat
przełomu tysiącleci. Dochodzimy wreszcie do dydaktyki. Tu pojawiają się
dwa wyraźne nurty:
−− geograficzny, związany z kierunkiem studiów Wydziału (geografia i gospodarka przestrzenna);
−− ekologiczny, wzmocniony w ostatniej dekadzie potrzebami nowego kierunku Międzywydziałowych Studiów Ochrony Środowiska.
Muzeum Wisły w Murzynowie zorganizowane przez dr Jacka Olędzkiego
W dziedzinie edukacji ekologicznej aktywność Obserwatorium ma co najmniej rangę regionalnego ośrodka, pomimo braku formalnego umocowania.
Źródłem zainteresowania Mazowszem Płockim była na pewno chęć
poznania procesów przyrodniczych tam specyficznie przebiegających. Tak
się jednak złożyło, że tylko Płock zaprosił warszawskich geografów do praktycznej współpracy. Uczyniła to zarówno administracja: rządowa, specjalna
i samorządowa, jak i gospodarka. Różnego rodzaju i zakresu prace badawcze
i dokumentujące dynamikę przekształceń środowiska w strefie oddziaływania płockiego zespołu miejsko - przemysłowego sygnowali swymi znanymi
nazwiskami wyżej wymienieni oraz kilkunastu doktorów i rzesza studentów poprzez swe prace dyplomowe. Chyba tylko w tym jednym przypadku
nasze badania posłużyły konkretnym decyzjom. Od wyznaczania terenów
chronionej przyrody do strategii przestrzennego rozwoju miasta i regionu.
Braliśmy udział w procesie zagospodarowania przestrzeni, a to jest wyzwanie dla geografa największe. Wypada wspomnieć, że szereg z tych prac,
206
wykonywanych na konkretne zlecenia, zakończyło się dobrymi rezultatami naukowymi. Mowa tu o procesach na brzegach Jeziora Włocławskiego,
antropopresji wywołanej Petrochemią Płocką, deformacji stosunków wodnych w zlewniach zurbanizowanych, parowaniu w warunkach zaburzonych
industrialnie itd. Pojawiła się diagnostyczna mapa krajobrazu województwa
płockiego oraz monografia zasobów wodnych tego województwa.
Najpiękniejszy widok na Wisłę w Murzynowie
Ujawnijmy wreszcie w końcu, że wcale niemała liczba prac o charakterze
ekspertyz i dokumentacji wykonywanych na wyraźne zamówienie zewnętrzne jest autorstwa znacznej grupy pracowników indywidualnych,
tyle, że bez oficjalnego uniwersyteckiego szyldu. Wynikało to z prostych realiów finansowych i organizacyjnych. Do poważniejszych prac tego rodzaju
należały w ostatnich latach plany ochrony parków krajobrazowych, strategiczne studia ochrony środowiska związane z realizacją różnych płockich inwestycji, liczne ekspertyzy OOS, studia strategiczne nad systemem edukacji
ekologicznej itd.
Pozostaje stare pytanie: czy komercja badawcza to nowoczesność
uwzględniająca realia funkcjonowania kraju, czy zdrada wielkich idei nauki
niezależnej. Wszyscy ci, którzy odpowiedzialnie realizują badania wdrożeniowe znają odpowiedź od lat: w każdej pracy zlecanej musi być choć odrobina „świeżej nauki”, a badania podstawowe muszą dostrzegać ich przyszły
pożytek. Nie ma też badań, które miałyby omijać dzisiejsze i jutrzejsze potrzeby Polski lub regionu.
Na zakończenie - garść refleksji nad badaniami wpływu zakładów
rafineryjnych i petrochemicznych w Płocku na stan środowiska. Liczba dotyczących tej kwestii prac, a nawet spis instytucji zajmujących się
207
rozpoznawaniem, oceną i prognozą zmian środowiskowych związanych
z działalnością petrochemii płockiej, tworzą wielostronicowy plik, wymagający co najmniej analizy objętości książki. Pozostajemy zatem przy formule
wybranych spostrzeżeń natury ogólnej, czerpiąc z doświadczeń Mazowieckiego Ośrodka Geograficznego Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych
w Murzynowie k.Płocka.
Pierwsza refleksja, o charakterze paleogeograficznym, to żal, że kiedyś
tam utraciliśmy możliwość dogłębnego rozpoznania środowiska w strefie
potencjalnych oddziaływań kombinatu, przed jego budową i uruchomieniem. Niestety, nie ma dobrej możliwości odtworzenia tych warunków, bo
krajobraz okolic Płocka jest autonomiczny i to o dużym stopniu odrębności
od genetycznie zbliżonych krajobrazów na Niżu Polskim. Specyficzne warunki morfologiczne, geochemiczne i mezoklimatyczne nie powtarzają się
nigdzie. Obecnie warunki te są przekształcone i wciąż ulegają przekształceniom w rezultacie sąsiedztwa źródeł emisji pochodzących z Płockiego
Zespołu Miejsko Przemysłowego. Sytuacja taka z góry zakłada, że wnioski
z badań wpływu kombinatu na środowisko nie mogą mieć obiektywnego, stałego odniesienia (do środowiska zastanego), a muszą relatywizować
się w umownych standardach ekologicznych, często ustalanych „na miejscu”, ze znaczącym udziałem opinii emitenta. Zwykle w takich przypadkach,
a są one w Polsce rutyną, trwa nieustanny spór o dowiedzione poziomy
antropopresji pomiędzy zanieczyszczającym a służbami ochrony środowiska
wspomaganymi przez naukę oraz społeczeństwo. W przypadku Płocka taki
spór także powstał, rozszerzył się w drugiej i trzeciej dekadzie funkcjonowania kombinatu (w latach 70 i 80-tych ubiegłego stulecia), by pozostać
w pewnym uśpieniu obecnie. Nigdy nie był to jednak spór fundamentalny:
„petrochemia albo nasze życie”. Stopniowo mieszały się argumenty i opinie,
potencjalna skala ekologicznych ustępstw była zawsze duża i tylko możliwości ekonomiczne oraz tzw. wola polityczna utrudniały szybsze zmiany
o charakterze sozotechnicznym. Tym samym badania prowadzone nad
wpływem kombinatu na środowisko były bardzo rozległe i nie natrafiały
na sfery tabu. Ich walorem była kompleksowość spojrzenia, a wadą za mały
aspekt wdrożeniowy.
Z czasem jednak pojawiły się trafne propozycje rozwiązań wspierane
przez naukę, że wspomnimy choćby racjonalne przeznaczenie strefy ochronnej, poprawę funkcjonowania oczyszczalni ścieków czy usprawnienia w gospodarce odpadami przemysłowymi. Obecnie stabilizuje się nowy krajobraz
odniesienia - Płock nie wolny od zagrożeń, ale powracający do swych przestrzennych korzeni, nowoczesny i atrakcyjny, z ORLEN-EM nie jako ogranicznikiem i źródłem obaw, ale elementem bezpieczeństwa socjalnego i perspektywą rozwoju. Kwestie ekologiczne, jako że ich już nie czuć i nie widać,
208
pozostają ważne, ale nie pierwszoplanowe i skupiają się na zagadnieniach
zagrożeń awaryjnych. Doskonałym dowodem tych przemian jest wzrost
atrakcyjności zachodnich przedmieść przy Wiśle, gdzie masowo powstają
domy i rezydencje tych, którzy być może nie pamiętają, że w Maszewie
i Brwilnie Górnym kiedyś trudno było rozpoznawać inne zapachy poza bukietem węglowodorowym.
Dla porządku, przypomnijmy podstawowe fakty dotyczące wspomnianych
badań. Wymieniamy w porządku strukturalnym zasadnicze sfery aktywności Mazowieckiego Obserwatorium Geograficznego na polu badań wpływu
kombinatu na środowisko.
W dziedzinie rozpoznawania tego środowiska (zarówno komponentów
przekształconych, jak i quasinaturalnych) zajmowano się delimitacją strefy
oddziaływania kombinatu w latach nasilenia antropopresji (różnymi metodami), dokonano rozpoznania ekofizjograficznego strefy ochronnej i szerzej
strefy oddziaływania, badano zasięgi rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń
i zasięgi skutków geochemicznych, a szczególnie hydrogeochemicznych
w wodach podziemnych, glebach i roślinności, analizowano i monitorowano deformację bilansu wodnego i klimatu. Drogi migracji zanieczyszczeń
badane były szczególnie intensywnie w zlewniach Brzeźnicy i Wierzbicy,
a także w spiętrzeniu włocławskim. Badano cyrkulacje lokalną i strefy depozycji zanieczyszczeń oraz warunki przyjmowania zanieczyszczeń przez
gleby i roślinność. Obserwatorium ma swoje zasługi w organizacji i prowadzeniu obserwacji i pomiarów o charakterze monitoringu środowiska.
Przede wszystkim chodzi o monitorowanie środowiska atmosferycznego,
ale też geochemicznego i hydrologicznego. Sieć pomiarowa nadzorowana
przez MOG w szczytowym okresie rozwoju (koniec lat 80-tych) liczyła kilkanaście różnego rodzaju stacji i posterunków. Istotne znaczenie miał udział
MOG w pracach prowadzonych przez inne instytucje aktywne na tym terenie. Wypada tu wymienić współpracę przy pomiarach i badaniach aerosanitarnych (Politechnika Warszawska), epidemiologicznych (Akademia Medyczna, obecnie WUM w Warszawie), biogeochemicznych (Szkoła Główna
Gospodarstwa Wiejskiego).
Wreszcie MOG zaznaczył swą aktywność w działaniach proceduralnych i wdrożeniowych, zawsze pojawiając się podczas ważnych elementów związanych z zarządzaniem środowiskiem. Mowa tu o procedurze
uzgadniania zagospodarowania strefy ochronnej, ocenach oddziaływania
na środowisko całego kombinatu i poszczególnych instalacji, planowaniu
przestrzennym otoczenia petrochemii itd. Wśród udanych wdrożeń odnotować można prace pozwalające na wykorzystanie osadów ściekowych oraz
usprawniające funkcjonowanie zbiorników końcowych zakładowej oczyszczalni ścieków.
209
Starano się popularyzować wiedzę o środowisku regionu i zasady
dobrego zarządzania tym środowiskiem. Kombinat był wielokrotnie opisywany z tego punktu widzenia. Zwykle w sposób obiektywny przedstawiano problemy - sukcesy i zagrożenia, wspierając uzasadnione obawy,
ale też gasząc niesprawiedliwe ataki. W tym miejscu wypada, choćby
w największym skrócie, przedstawić dzisiejszy (2012r.) obraz uciążliwości ekologicznych związanych z pracą ORLEN-u SA. Jest to z jednej strony
łatwe, gdyż wszyscy wiedzą, że zasadniczymi pozostałymi do rozwiązania
kwestiami środowiskowymi są wciąż występujące zanieczyszczenie produktami naftowymi gruntów i wód gruntowych pod kombinatem grożące
wydostaniem się tych zanieczyszczeń poza kombinat, zwłaszcza w stronę
czwartorzędowych ujęć wody w zlewni Wierzbicy. Zagrożeniem, którego
uniknąć do końca się nie da jest prawdopodobieństwo awarii przemysłowej
lub związanej z dystrybucją surowców i produktów. Oznacza to, że kombinat nie jest uciążliwy dla środowiska wodnego i atmosferycznego, ani nie
generuje odpadów. Oczywiście jest to uproszczenie. Uciążliwości takie występują i trudno spodziewać się pełnej ich eliminacji. Utrzymują się jednak
zdecydowanie poniżej wartości referencyjnych (norm, standardów i wartości granicznych). Na kwestię tę trzeba patrzeć perspektywicznie, wiedząc,
że wymagania środowiskowe w stosunku do przemysłu będą rosły oraz
że coraz więcej uwagi zwracać się będzie na problemy ekologicznej oceny
technologii jako całości, oceny produktów, systemów ich dystrybucji itd.
W ten sposób konkretny zakład staje się ogniwem szerszej strategii wpisującej się w zasady zrównoważonego rozwoju.
Ziemia płocka ma takich wyzwań badawczych więcej. Obiektowo,
równie trudnym są te związane z trwaniem spiętrzenia włocławskiego. Pytanie do nauki dotyczy warunków utrzymania hydroelektrowni w sytuacji
postępujących niekorzystnych procesów hydrologicznych, hydrobiologicznych, morfologicznych, sedymentologicznych i społecznych. Trzeba pamiętać, że spory rozpoczęte w ćwierćwieczu po wzniesieniu stopnia przyniosły
wiele cennego materiału poznawczego, a także utrwaliły trójdzielność opcji:
rozebrać, zmodernizować, kontynuować budowę kaskady.
Płockie będzie zawsze teatrem przeróżnych konfliktów sozologicznych,
chociażby z powodu centralnego położenia. Gorące są jeszcze dyskusje
i argumenty związane z odbudową masztu radiowego pod Gąbinem
oraz słusznie oprotestowana lokalizacja elektrowni jądrowej w okolicy
Duninowa. Dzięki takim przykładom więź nauki i nadbudowy uzyskuje
walor odpowiedzialności. To także przedmiot dla pracy badawczej.
210
Część VIII
Edukacja ekologiczna społeczeństwa
To obszerne i dobrze uprawiane pole aktywności prośrodowiskowej
na Mazowszu Płockim. Nie spierajmy się, jaka instytucja i kto personalnie najwięcej tu uczynił. Ważne, że nigdy przez te trzy dziesięciolecia nie
brakowało w Płocku i w innych ośrodkach regionu niezależnego głosu w
kwestiach środowiskowych oraz rozsądnych propozycji edukacji ekologicznej dla wszystkich. Wspomnijmy połowę lat siedemdziesiątych. Potężna
emisja z petrochemii budzi grozę mieszkańców, krążą podejrzenia o zgubnych jej skutkach dla zdrowia. W prastarych wnętrzach najstarszego regionalnego stowarzyszenia naukowego Towarzystwa Naukowego Płockiego
zebrani licznie członkowie i zainteresowani słuchają, jak odważnie mówią
o tym lekarze, ale też inżynierowie pracujący w kombinacie. Nigdy nie było
na Ziemi Płockiej poważniejszych przemilczeń dotyczących stanu środowiska, a działalność na rzecz podnoszenia wiedzy ekologicznej i budzenia
odruchów przyjaznych przyrodzie uznawana była za oczekiwaną i potrzebną. Dlatego tak spontanicznie prowadzono społeczną działalność na rzecz
powołania parków krajobrazowych: Gostynińsko - Włocławskiego, potem
Brudzeńskiego. Dlatego z tak jednoznacznym oporem, też administracji,
spotkała się niegdysiejsza propozycja ulokowania na Pojezierzu Gostynińskim elektrowni jądrowej. Dlatego właśnie tu powstało do dziś działające
Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej.
Ze zrozumiałych względów osiągnięcia RCEE zostały poniżej wyeksponowane. Godzi się jednak przypomnieć, że te sukcesy należy sprawiedliwie rozkładać także w stronę innych adresów. Ludzie prowadzący edukację
ekologiczną mają zwykle więcej niż jedną afiliację. W realiach płockich nie
zapominamy o długoletniej działalności Ligi Ochrony Przyrody z ważnym
przypomnieniem, że to właśnie okręg płocki wprowadził Prezesa tej organizacji na długie lata opisywanego okresu. Poważne zasługi w dziele edukacji
ekologicznej, może raczej przyrodniczej, ma Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze, w strukturze Towarzystwa Naukowego Płockiego funkcjonuje sekcja sozologiczna. Zresztą nie da się wymienić wszystkich adresów i ludzi - przecież budzenia świadomości ekologicznej jest nieodłącznym
składnikiem budowania świadomości obywatelskiej.
Witold Lenart Płockie wyzwania edukacji dla zrównoważonego rozwoju
Edukacja ekologiczna jako jedno z istotnych źródeł świadomości ekologicznej jest oczywiście składową rozwoju zrównoważonego rozumianego
jako proces, ale także stan. W obu przypadkach można zapisać liczne obrazy
211
(podstawy teoretyczne, formy i treści) owej edukacji budującej lub utrwalającej społeczeństwo epoki zrównoważonego rozwoju. Nie sposób ich tu
wyliczyć, a tym bardziej ocenić i wyróżnić.
Mazowsze Płockie co najmniej z trzech powodów należy do terenów
bez większych zastrzeżeń przyjmujących ideę zrównoważonego rozwoju.
Po pierwsze Polska, jest sygnatariuszem wszystkich dokumentów Szczytów
Ziemi, w szczególności „Planu działań” z Johannesburga, przyjęła kolejne
wersje polityki ekologicznej państwa z dołączoną do niej Narodową Strategią Edukacji Ekologicznej (zrodzoną w wyraźnym płockim kontekście).
Jako członek UE akceptujemy liczne zasady dotyczące środowiska i oświaty,
a w szczególności zobowiązani jesteśmy do przestrzegania horyzontalnych
składowych prawa ochrony środowiska, gdzie podnosi się rolę społeczeństwa w zarządzaniu środowiskiem. Po drugie, trudne doświadczenia sozologiczne końca ubiegłego stulecia wzmocniły społeczne podstawy dbałości
o środowisko, a więc także społeczną akceptację działań informacyjno edukacyjnych. Po trzecie, Płock okazał się skutecznie aktywny organizacyjnie wśród niezależnego ruchu na rzecz ochrony środowiska. Wymieniamy
tu tylko parę faktów. Najstarsze w Polsce regionalne towarzystwo naukowe
(Towarzystwo Naukowe Płockie) u progu lat 80-tych utworzyło Sekcję Sozologiczną, prezentując nieprzejednane stanowisko na rzecz poprawy stanu
środowiska. Z Płocka pochodzi wieloletni Prezes najstarszej polskiej organizacji ekologicznej - Ligi Ochrony Przyrody Władysław Skalny. W Płocku od dwudziestu lat działa nieprzerwanie Regionalne Centrum Edukacji
Ekologicznej, znaczące na mapie regionu i kraju. Uczelnie płockie oraz placówki zamiejscowe innych uczelni tu zlokalizowane zawsze zajmowały się
problematyką sozologiczną, traktując to jako oczywisty obowiązek wobec
społeczeństwa, ale też administracji, która wykazywała zdecydowanie pozaprzeciętną wrażliwość na problemy ochrony środowiska. W woj. płockim
w 1998r. opracowano i poddano pod dyskusję społeczną „Program edukacji
ekologicznej w woj. płockim”, a nowo powstały
Powiat Płocki we wszystkich programach ochrony
środowiska stawia jako
ważny cel podwyższenie
stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa.
W tym kontekście można
mówić o płockiej szkole
Konferencja w Sierpcu prezentująca Program edukacji
ekologicznej w woj. płockim z udziałem dr Krzysztofa Kafla
edukacji ekologicznej.
z Ministerstwa Edukacji Narodowej, dr Witolda Lenarta z UW,
Burmistrza m. Sierpca (1998r.)
212
Fundamentalnymi pytaniami dotyczącymi sprawności edukacji ekologicznej w konkretnych warunkach społecznych pozostają te, które dotyczą
przedmiotów i podmiotu działań edukacyjnych. W pierwszym przypadku
zastanowić się należy nad zakresem oraz realizatorami zadań edukacyjnych,
w drugim - o jej odbiorcach. W przypadku Ziemi Płockiej odbiorcy, a także
zadania zostały szybko i trafnie zidentyfikowane dzięki ogólnej pozytywnej atmosferze. Jeśli ograniczamy cel edukacji ekologicznej do kreowania,
wspierania i utrwalania zasad zrównoważonego rozwoju, to problem zakresu treściowo - metodycznego jest jakby łatwiejszy do określenia, kanony i kierunki pożądanych procesów cywilizacyjnych zgodne z zasadami ZR
są bowiem powszechnie znane. Dotyczy to w szczególności społeczeństw
doświadczonych wyzwaniami sozologicznymi. Co prawda zasady te trafniej, głębiej są znane w granicach tzw. elit ekologicznych, ale wspierane
są przez establishment. To jeden z paradoksów rejonów rozwijających się,
w tym uprzemysławionych: ogólne rozumienie zasad zrównoważonego
rozwoju nie pokrywa się z konkretnym postępowaniem, np. w kwestiach
gospodarki odpadami, oszczędności energii, ładu przestrzennego, szacunku
do przyrody ożywionej, lasów. Zwracamy tu kolejny raz uwagę, że promocja (mimo dwóch konferencji poświęconych tej tematyce zorganizowanych
przez RCEE w Płocku i Towarzystwo Naukowe Płockie) zasad ZR w mediach
jest niedostateczna. W Płocku także obserwowano rozdźwięk pomiędzy
treściami przekazywanymi przez media i informacją „uliczną”, choć nie był
on tak wielki, jak w innych obszarach ekologicznego zagrożenia.
Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej wymienia kilkanaście pozycji realizatorów edukacji ekologicznej, zwracając uwagę na problem „reprezentacji społeczeństwa”. Jeśli przyjmiemy, że EE w sensie indywidualnym przynosi „efekt świadomościowy” albo w postaci wzrostu wrażliwości
ekologicznej, czysto wewnętrznego nakazu moralnego/etycznego, albo
w postaci akceptacji reguł formalnych, konieczne jest, by edukatorzy, czyli ci, którzy w jakiś sposób uruchamiają i prowadzą EE byli akceptowani
i wiarygodni. W Polsce nie ma jednoznacznej grupy lub instytucji mogącej
przejąć takie funkcje. W Płocku także takiej nie ma, chociaż pozycja RCEE
jest pozytywnie akceptowana. Dla jasności wywodu zapiszmy, że:
−− nie jest taką szkoła, gdyż nie obejmuje swą działalnością całego społeczeństwa oraz różnicuje cele wychowawcze zależnie od odbiorcy; płockie szkoły osiągnęły maksimum zainteresowania problemami ekologicznymi, nauczyciele uczestniczą w oferowanych im akcjach, sami inicjują
własne, ale szkoła nadal nie kieruje silnych sygnałów do samorządów
i całego społeczeństwa. Wyjątkiem jest tu Gimnazjum Nr 6 im.
prof. Wł. Szafera w Płocku, które bardzo aktywizuje samorząd Płocka,
społeczność lokalną, inne szkoły do działań na rzecz zrównoważonego
rozwoju,
213
−− nie jest taką administracja rządowa wszelkich szczebli, chociażby z powodu jej słabości i niskiej wiarygodności intencji; to oczywista prawda,
z tym, że należy zwrócić uwagę na fakt, że w czasie istnienia województwa płockiego rola władz w kwestiach ekologicznych była solidnie zaznaczona, stan obecny jest zdecydowanie gorszy,
−− nie są także organa przedstawicielskie wszystkich rodzajów, gdyż nie są
one odbierane jako rzeczywiste przedstawicielstwo; tym płockie nie bardzo różni się od reszty kraju, samorządy są raczej namawiane do działań
edukacyjnych z oczywistymi pozytywnymi wyjątkami,
−− nie ma w Polsce grup zawodowych dobrze kojarzących się ze ZR; stosunkowo najbliżej takiej roli znajdują się leśnicy, zwłaszcza po ostatniej
zwycięskiej walce o państwową własność lasów; tu mamy kolejne zaskoczenie regionalne: leśnicy płoccy oczywiście uczestniczą w różnych
programach edukacji ekologicznej, ale partnerem od wielu lat jest także
biznes i przemysł, także ten kluczowy, przy czym prowadzone działania
nie są tylko „zielonkawym parawanem” ( w Płocku jako przykład biznesu zaangażowanego w EE wymienić należy: Orlen EKO, Basell Orlen
Polyolefins, ZUOK Koberniki, EKO MAZ, Remondis, Orlen Gaz),
−− w skali kraju nie spełniają tej funkcji kościoły; tu przyczyn jest wiele, ale
za najważniejszą należy uznać liczne braki zgodności prawa kanonicznego
z prawem ekologicznym; znamy pozytywne wyjątki, ale płockie takim
wyjątkiem nie jest;
−− niestety, nie mamy zaufania do organizacji pozarządowych, w tym ekologicznych, których nie udało się usunąć z grona koniunkturalizmu oraz
populizmu; na szczęście ta ogólnokrajowa prawidłowość nie potwierdza
się przykładami płockimi: w zasadzie organizacje społeczne działające na
tym terenie samoistnie deklarują zgodność z zasadami ZR i wykazują
przywiązanie do nich,
−− rodzina, a także nieformalne grupy społeczności lokalnej, są w tym zakresie zbyt słabo przygotowane - tak, wciąż tak, ale postęp jest widoczny.
Oczywiście w konkretnych przypadkach wszystkie z wymienionych i nie
wymienionych grup mogą tworzyć pożyteczny splot EE z wartościowymi
efektami. Płocki konglomerat okazał się wystarczająco bogaty, by doprowadzić do pozytywnych efektów. Są to więc efekty „gniazdowe”, tak charakterystyczne dla polskiego theatrum aktywności obywatelskiej. Motorem
uruchamiającym owe gniazda jest więc człowiek, często pojedynczy. Tym
samym efekt świadomościowy jest zwykle mieszany - swoista zwiększona
wrażliwość ekologiczna plus akceptacja wybranych zasad, nakazów i zakazów i oczywiście konkretni ludzie.
W kwestii podmiotu mamy jeszcze trudniejszy problem. Realizując zasady ZR, oczekujemy akceptacji ich oraz stosownych zmian w stylu życia
214
od wszystkich. Nie ma możliwości zorganizowania programu EE dla wszystkich z gwarancją w miarę równego dotarcia z argumentami do każdego.
Znów ogromne są różnice, zależnie od wybranej części społeczeństwa, które
planujemy objąć jakąś formą EE: dzieci w wieku przedszkolnym, uczniowie,
studenci, rodzice, urzędnicy, służby państwowe, turyści, obcokrajowcy, politycy, grupy zawodowe, hobbyści, rolnicy, siły zbrojne, uczestnicy festynów,
zgromadzeń i różnych imprez, rodziny, itd., itd. I oczywiście także twórcy
medialni. Nie są przecież poza działaniami sfer EE, także sfery wytwarzanej
przez nich samych. W wielu miejscach Polski niektóre z tych grup są zdecydowanie poza sferą EE. W Płockiem tak się nie stało.
Ta rozmaitość wspomaga mozaikowatość efektu, ową gniazdowość. Utrudnia jednak powszechnie oczekiwany efekt kaskadowy - dobre wzorce
przekazywane od liderów - trenerów do słuchaczy stających się nowymi
liderami - trenerami. Raczej funkcjonuje system sąsiedzkiego naśladowania, mniej skuteczny, bo niezdolny do pokonywania ostrych barier niechęci
sąsiedzkiej - wszechobecnych w naszym kraju. W ten sposób na Mazowszu
Płockim ukształtowało się już nieformalne „towarzystwo wspierania edukacji ekologicznej”, bogate, ale jednak ograniczone tradycyjnymi kontaktami
instytucjonalnymi i personalnymi. Wszystkie adresy można otrzymać we
wszystkich organizacjach i instytucjach zajmujących się tą edukacją: a więc
w przedstawicielstwach i delegaturach instytucji centralnych i wojewódzkich: UW, UM, WIOŚ, RDOŚ, w organach administracji samorządowej:
wojewódzkiej, powiatowej, gminnej i miejskiej, domach kultury, nadleśnictwach, komórkach ochrony środowiska w zakładach przemysłowych, administracji wodnej, szkołach wszelkich typów, w tym funkcjonujących poza
MEN i MNiSzW, ośrodkach doradztwa rolniczego, administracji parków krajobrazowych (Zespołu Mazowieckich Parków i Gostynińsko - Włocławskiego), ogrodzie zoologicznym, siedzibach licznych organizacji i stowarzyszeń,
nie tylko z zapisanymi celami edukacyjno - ekologicznymi.
A więc edukacja ekologiczna wykazuje zróżnicowanie regionalne. Da
się tu wyróżnić cechy nie związane z personaliami i statutami. Odrębności
takie dotyczą także euroregionów i państw. Silnie wspomagają te odrębności media. Warto zauważyć, że najczęściej źródłem narodowej edukacji jest
upowszechnienie szacunku i dbałości o rodzimą, mało zmienioną, przyrodę
(Islandia, daleko od Europy - absolutny wzorzec - Nowa Zelandia), tożsamość krajobrazowa wynikająca z przesłanek przyrodniczych (Skandynawia),
tożsamość przyrodniczo - kulturowa (Wyspy Brytyjskie, Francja, Portugalia, Włochy, Grecja), tradycje rodzimego uwarunkowanego środowiskiem
ładu przestrzennego (Dania, Niemcy, Holandia, Szwajcaria). W ten sposób
ujawniają się swoiste, gdzie indziej słabsze pola aktywności w zakresie
edukacji ekologicznej. Mowa np. o zorganizowanej autopsji przyrodniczej,
215
wprowadzanej szeroko do szkół (Field Study Council z Anglii współpracującej z RCEE w Płocku), programach usuwania zagrożeń (oczyszczania ścieków
- Szwajcaria, gospodarki odpadami - Dania), jednoczeniu myśli w sprawach
fundamentalnych (Szwecja). Na tym tle specyfika płocka to świadome odsuwanie zagrożeń i szukanie dobrych okazji do promowania zrównoważonego rozwoju.
W zasadzie trudno jest wskazać drogę rozwoju EE, która najskuteczniej
promowała by ZR w umysłach Polaków i skutkowała poprawą stanu środowiska. Z pewnością należy nieustannie tworzyć zaplecze organizacyjne
dla takiego rozwoju. Informacja bez koordynacji - to niezbędne w tym miejscu hasło, bliskie zwyczajom płockim. Należy też z wielką konsekwencją
usuwać elementy patologii. Mowa nie tylko o ograniczaniu procesu komercjalizacji niektórych działań edukacyjnych wspieranych ze środków publicznych, ale też eliminowania przypadków wykorzystywania argumentacji
ekorozwojowej do promowania lub chronienia działań szkodliwych.
W sferze treściowej mamy wybór bogaty. W skali lokalnej, a ta najczęściej jest tu adekwatna, źródłem merytorycznej inspiracji powinny być
zapisy gminnych i powiatowych programów ochrony środowiska. Czy będą
takimi - wypada tę nadzieję mieć, ale doświadczenie nie pozwala na budowanie na niej uniwersytetów EE. Raczej wyróżniające się gniazda aktywności będą wyposażały się same w programy i pomysły. Z trudem proces ten
obserwujemy na Ziemi Płockiej.
Po latach uporczywej walki o lepsze środowisko edukacja ekologiczna
na Ziemi Płockiej koncentruje się na wyzwaniach globalnych: odsunięciu
zagrożeń zmianami klimatu, a więc na wspieraniu zmian przyzwyczajeń
energetycznych, ochronie różnorodności biologicznej z eksponowaniem
wartości przyrodniczych doliny Wisły oraz na palących problemach uporządkowania gospodarki odpadami.
Nie porzucono także problematyki wiejskiej, wszak płockie to obszar rolniczy. Kwitnie czysta edukacja przyrodnicza dobrze wykorzystująca piękno
tej ziemi. Czeka kontrowersyjny problem ograniczania łapczywości materialnej, także tej związanej z potężniejącą motoryzacją. Odległym realizacyjnie wyzwaniem jest uporządkowanie płockiego krajobrazu tak, by
wszyscy poczuli się tu zadowoleni.
Andrzej Bukowski Edukacja ekologiczna w uczelniach
wyższych Płocka
Filia Politechniki Warszawskiej w Płocku
Najdłużej istniejącą na terenie miasta placówką szkolnictwa wyższego,
w której programach nauczania znajduje się problematyka ochrony środowiska, jest utworzona w 1967r. Filia Politechniki Warszawskiej. Wszystkie
216
pięć podstawowych kierunków kształcenia prowadzonych w Politechnice
w Płocku, a więc inżynieria środowiska, technologia chemiczna, mechanika
i budowa maszyn oraz budownictwo uwzględniają zagadnienia związane
z technicznymi problemami zabezpieczenia powietrza, wody oraz powierzchni ziemi przed ich zanieczyszczeniem lub degradacją. Również nieco później uruchomiony nowy kierunek studiów - ekonomika posiada
w programie zagadnienia związane z ochroną środowiska, kary, opłaty oraz
straty ekologiczne. Politechnika nie tylko kształci studentów na poziomie
magisterskim, inżynierskim i licencjackim, ale prowadzi także prace naukowe i badawcze, z których wiele poświęconych jest problemom ochrony środowiska.
Mury płockiej placówki P.W. opuściło dotychczas blisko 12 tys. absolwentów, których znaczna część znalazła zatrudnienie w mieście i tworzy obecnie
trzon kadry kierowniczej większości zakładów pracy, a także pełni wiodącą
rolę w terenowych władzach samorządowych.
Przemysł chemiczny i wytwarzane przez niego produkty wywierają
duży, niejednokrotnie decydujący, wpływ na stan środowiska przyrodniczego. Dlatego też w poszczególnych przedmiotach wykładanych w Instytucie
Chemii Filii P.W. były od początku jego istnienia uwzględniane problemy
zagrożeń i ochrony przed nimi zarówno zdrowia ludzkiego, jak i otaczającego nas środowiska. Ochrona środowiska, jako odrębny przedmiot obieralny,
wykładany przez prof. dr inż. A. Bukowskiego dla studentów studiów stacjonarnych i zaocznych, wprowadzona została w ramach unowocześniania
programów i planów nauczania w roku 1993/94. W praktyce, mimo fakultatywnej formy zajęć, przedmiot ten obejmował wszystkich studentów poszczególnych roczników studiów. W latach następnych w Instytucie Chemii
wprowadzono przedmiot „Wybrane działy ochrony środowiska”, wykładany w wymiarze 30 godzin na trzecim roku studiów. Program ten składał się
z dwu części, z których pierwsza, mająca głównie za zadanie humanizację inżyniera, obejmuje podstawowe problemy i pojęcia ekologiczne, jak np. ekosystem lub dynamiczna równowaga biologiczna. Druga, zasadnicza część
programu, dotyczy wybranych zagadnień, z którymi chemik może zetknąć
się w pracy zawodowej. Zagadnienia te - to ograniczenie emisji związków
siarki, zapobieganie i likwidacja skutków zanieczyszczeń produktami naftowymi, unieszkodliwianie odpadów przemysłowych, utylizacja odpadów
tworzyw sztucznych, ochrona przed substancjami silnie toksycznymi oraz
ekologizacja przemysłu chemicznego. W ramach rygorów zajęć wykonywane były również samodzielne prace kontrolne złożone z części literaturowej
oraz własnych przemyśleń i propozycji dotyczących wybranego problemu
ekologicznego.
W wyniku kolejnych zmian programów kształcenia na kursie magisterskim
217
w Instytucie Chemii wprowadzono 15 godz. wykładu „Ochrona środowiska w technologii chemicznej”. Przedmiot ten, oprócz zagadnień technicznych, obejmuje również problematykę organizacji i prawodawstwa ochrony środowiska w Polsce. Studenci wszystkich kierunków studiów Wydziału
Budownictwa, Mechaniki i Petrochemii mogą zaliczyć również przedmiot
obieralny „Ekologiczne i etyczne problemy produkcji przemysłowej” prowadzony na kursie magisterskim w wymiarze 30 godz. Przedmiot ten łączy
problematykę techniczną z problematyką społeczną i przyrodniczą.
Aktualnie również na kierunku Inżynieria Środowiska, oprócz przedmiotów
ogólnotechnicznych i specjalistycznych, prowadzone są dla wszystkich studentów wykłady „Ochrona Środowiska” w wymiarze 30 godz. oraz „Ochrona powietrza” również w tym samym wymiarze. Dla studentów Instytutu Budownictwa prowadzony jest przedmiot „Prawo budowlane i wodne,
ochrona środowiska”.
Tematyka ochrony środowiska została bardzo szeroko wykorzystana
w pracach dyplomowych prowadzonych w Instytucie Chemii. Prace
te ukierunkowane były w zdecydowanej większości na rozwiązywanie problemów ekologicznych, towarzyszących procesowi produkcyjnemu płockiego kombinatu rafineryjno - petrochemicznego lub na problemy ochrony
środowiska występujące w mieście i regionie płockim. Duża liczba dyplomantów włączona była także w realizację prac badawczych zleconych przez
kombinat. Ogółem z ponad tysiąca dotychczasowych absolwentów Instytutu, 200 osób wykonało prace dyplomowe poświęcone tematyce ochrony
środowiska. Oto tytuły niektórych z nich:
−− Opracowanie założeń do projektu procesowego węzła utylizacji ścieków
technologicznych z Instalacji Wydzielania Butadienu oraz badania nad
możliwością wykorzystania opracowanej metody do utylizacji innych
ścieków z Instalacji Bloku Etylenowego,
−− Sposób eliminacji przyśpieszonego starzenia się oleju i powstawania produktów kwaśnych oraz szlamów w sprężarkach instalacji FKK H,
−− Opracowanie technologii oczyszczania ścieków złowonnych w źródłach
powstawania za pomocą nadtlenku wodoru,
−− Wpływ produkcji tlenku etylenu i glikoli w Petrochemii Płock SA na stan
środowiska naturalnego,
−− Badania nad usuwaniem metali ciężkich ze ścieków PKN ORLEN SA,
−− Utylizacja popiołów pochodzących ze spalania gudronu w EC Petrochemii
Płock SA,
−− Badania nad wykorzystaniem wybranych odpadów powstających w Petrochemii w Płocku.
Istotny wkład w edukację ekologiczną oraz badania związane z ochroną
środowiska wniósł powołany w ramach Instytutu Budownictwa w 1971r.
218
Zespół Inżynierii Komunalnej, przekształcony następnie w Zakład Inżynierii
Sanitarnej i Ochrony Środowiska. Prowadzony w Zakładzie kierunek inżynieria środowiska oraz istniejąca w jego ramach specjalność urządzenia sanitarne są ściśle związane z prawidłową gospodarką wodną i ochroną przed
ściekami. Wszyscy studenci tego kierunku otrzymują w toku studiów bogaty zestaw informacji o ochronie środowiska zawarty głównie w przedmiotach: chemia środowiska, oczyszczanie wody i ścieków, gospodarka wodno
- ściekowa, biologia sanitarna, podstawy gospodarki odpadami oraz prawo
ochrony środowiska. Zdecydowana większość z blisko 400 prac dyplomowych wykonanych na specjalności urządzenia sanitarne związana była pośrednio lub bezpośrednio z poprawą stanu środowiska w naszym regionie.
Oto przykładowe tematy takich prac:
−− Aktywność mikrobiologiczna gleb skażonych substancjami ropopochodnymi na terenie miasta Płocka;
−− Ocena skuteczności działania miejskiej oczyszczalni ścieków w Maszewie
k. Płocka;
−− Wpływ lokalnej gospodarki ściekami kumenowymi i fenolowymi na pracę Centralnej Oczyszczalni Ścieków PKN ORLEN SA;
−− Ocena jakości ścieków w wybranych zbiornikach pasa K - L na terenie
PKN ORLEN SA;
−− Wpływ modernizacji Centralnej Oczyszczalni Ścieków w latach
1996 - 2000 na poprawę gospodarki wodno - ściekowej zakładu Głównego PKN ORLEN SA.
Szczególny wkład wniesiony
w
kształcenie
studentów w zakresie
ochrony środowiska przez
Zakład Inżynierii Sanitarnej Środowiska PW to
organizacja sympozjów
poświęconych tej tematyce. Od 1980r. Zakład
organizuje corocznie symSesja naukowa w Filii Politechniki Warszawskiej
pozja Studenckich Kół
z udziałem GIOŚ - Andrzeja Walewskiego (1996r.)
Naukowych pod nazwą
AQUA. W sympozjum uczestniczą także młodzi pracownicy nauki. Z czasem
sympozjum nabrało znaczenia ogólnopolskiego, a od kilku lat regularnie
biorą w nim udział także goście z zagranicy. Kierownikiem Zakładu a zarazem inicjatorem sympozjów, był doc. dr. Bolesław Krzysztofik. W organizacji
sympozjów AQUA znaczny udział ma Studenckie Koło Naukowe Inżynierii
Środowiska (KNIS), które istnieje przy Zakładzie od 1976r.
219
Ponadto w latach 1980 - 1989 Zakład przy współpracy z Naczelną Organizacją Techniczną w Płocku corocznie organizował sympozja na temat „Ochrona i kształtowanie środowiska” a w 1995r. i 1997r. Zakład był organizatorem
sympozjum naukowego pt. Zastosowanie biopreparatów bakteryjnych do
oczyszczania wody, ścieków i gruntu. Do działalności naukowo - badawczej
włączeni zostali studenci działający w ramach Koła Naukowego oraz wykonujący prace dyplomowe o tematyce wymienionej wcześniej.
Kierownictwo utworzonego w ramach płockiego ośrodka PW w r.ak.
1995/96 Kolegium Nauk Ekonomicznych i Społecznych uznało również za
konieczne wprowadzenie dla wszystkich studentów studiów stacjonarnych i zaocznych obowiązkowego przedmiotu ochrona środowiska. Przedmiot ten prowadzony był na ll-gim roku studiów w wymiarze 30 godz. a następnie zastąpiony wykładami „Gospodarka a środowisko” oraz „Zarządzanie środowiskowe” - każdy 30. godzinny. Na prowadzonych w Filii P.W.
specjalizacjach ekonomicznych wykonano również ponad 30 prac dyplomowych związanych tematycznie z ochroną środowiska. Przykładami są:
praca magisterska „Ekologiczne aspekty zarządzania przedsiębiorstwem na
przykładzie PKN Orlen” i licencjacka „Wdrożenie koncepcji zrównoważonego rozwoju w przedsiębiorstwie budowlanym”.
Tematykę ochrony środowiska uwzględniono również w niektórych
pracach dyplomowych Instytutu Mechaniki. Przykłady takich prac to : „Ocena oddziaływania na środowisko zakładu konstrukcji stalowych” i „Wyznaczanie charakterystyki energetyczno - ekologicznej części instalacji DRW”.
Studenci Politechniki, kadra naukowa są aktywnymi uczestnikami konferencji, seminariów organizowanych przez RCEE.
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Płocku
Utworzona w 1999r. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Płocku
prowadzi kształcenie na kierunkach w większości nie związanych z problematyką ochrony środowiska. Jedynie w Instytucie Nauk Ekonomicznych
na specjalności Ekonomika integracji rolnej i regionalnej w Unii Europejskiej
wykładany jest przedmiot „Polityka ochrony środowiska w Unii Europejskiej”.Studenci tej uczelni najczęściej korzystają ze zbiorów biblioteki RCEE.
Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica
W latach 90-tych nowo wprowadzone akty prawne oraz instrumenty
ekonomiczne spowodowały dynamiczny, burzliwy rozwój tzw. „niepublicznych” szkół wyższych. Jedną z pierwszych w Polsce szkół tego rodzaju jest
utworzona w Płocku w 1992r. decyzją Ministra Edukacji Narodowej Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica (SWPW). Kierownictwo Szkoły noszącej początkowo nazwę Wyższej Szkoły Zarządzania i Bankowości, dobrze
220
znające problematykę ekologiczną regionu, wyszło na przeciw istniejącym
potrzebom edukacyjnym i już w pierwszym roku działalności uczelni wprowadziło dla wszystkich studentów Wydziału Zarządzania (jedynego wówczas istniejącego) obowiązkowe wykłady z ochrony środowiska. W miarę
rozwoju procesu dydaktycznego uczelni uruchomiona została specjalizacja
„Zarządzanie ochroną środowiska”, a do jej obsługi utworzono w 1994r. Zakład Ochrony Środowiska przekształcony dwa lata później w Międzywydziałową Katedrę Ochrony Środowiska. Organizatorem i Kierownikiem
Katedry był prof. dr inż. Andrzej Bukowski. Podstawą podniesienia rangi
tej jednostki stało się wprowadzenie w nowo utworzonym Wydziale Pedagogicznym obowiązkowych wykładów z Podstaw ekologii, a następnie
uruchomienie specjalizacji „Pedagogika ekologiczna”. Zajęcia dydaktyczne w Katedrze prowadziło 11 osób, w tym profesorowie i adiunkci z uczelni warszawskich i łódzkich, a także najlepsi specjaliści - praktycy z płockich
służb ochrony środowiska: mgr Janina Kawałczewska - Dyrektor Wydziału
Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Płocku i Starostwa Płockiego oraz inż. Andrzej Hasa - Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska
w Płocku.
Zarówno na Wydziale Zarządzania, jak i Wydziale Pedagogicznym, wszyscy
studenci, niezależnie od wybranej później specjalizacji, mieli obowiązek zaliczenia przedmiotów związanych bezpośrednio z edukacją ekologiczną. Na
studiach stacjonarnych, na semestrach I i II Wydz. Pedagogicznego prowadzony był wykład „Podstawy ekologii”, a na sem. IV Wydziału Zarządzania
przedmiot „Ochrona środowiska”. Również na studiach zaocznych obowiązywało zaliczenie tych przedmiotów. Podstawy wiedzy o ochronie środowiska uzyskało łącznie ponad siedem i pół tysiąca absolwentów szkoły, którzy
studiowali na tych dwu Wydziałach.
W ramach prowadzonej na studiach zaocznych specjalizacji „Zarządzanie
ochroną środowiska” studenci w ciągu dwu semestrów studiów licencjackich i czterech semestrów studiów magisterskich uzupełniających zapoznali
się z metodami ochrony powietrza, wód, powierzchni ziemi, świata roślinnego i zwierzęcego oraz zasadami prawnymi, ekonomicznymi i organizacyjnymi dotyczącymi ochrony środowiska. Specjalizację tę ukończyło blisko
250 absolwentów, w tym 30 osób na poziomie magisterskim.
Podobny zakres wiedzy, wzbogacony o metodykę edukacji ekologicznej, uzyskali studenci studiów zaocznych specjalizacji Pedagogika Ekologiczna prowadzonej na Wydziale Pedagogicznym. Szczególny nacisk położono
na ochronę przyrody ożywionej, pogłębianie wiedzy ekologicznej oraz na
charakterystykę stanu środowiska terenów miejsca pracy lub zamieszkania
studentów, w większości zresztą czynnych zawodowo nauczycieli. Specjalizację tę ukończyło ponad 300 studentów, w tym 105 na poziomie magisterskim.
221
W związku ze zmianami organizacyjnymi i spadkiem zainteresowania
tematyką ekologiczną nabór na obie specjalizacje, a zatem działalności Katedry zakończony został w 2005r. Aktualnie w Szkole Wyższej im. P. Włodkowica prowadzone są na studiach zaocznych następujące wykłady dotyczące
bezpośrednio ochrony środowiska:
−− na wydziale Pedagogiki „Edukacja ekologiczna”,
−− na wydziale Zarządzania „Ochrona środowiska w regionie”,
−− na wydziale Bezpieczeństwa Narodowego „Bezpieczeństwo ekologiczne”.
Wszystkie wykłady w wymiarze 16 godz. prowadzi dr. Wiesław Kożlak.
Tematyka ochrony środowiska została szeroko uwzględniona w ramach
kształcenia ustawicznego prowadzonego przez Instytut Studiów Podyplomowych SW PW. Dwusemestralne studia podyplomowe „Ochrona środowiska” ukończyło blisko stu studentów - w większości nauczycieli, a trzysemestralne studia „Przyroda” ściśle związane z tematyką ekologiczną ponad
200 licencjatów, inżynierów i magistrów inżynierów. Także na studiach
„Bezpieczeństwo i higiena pracy” uwzględniono tematykę ochrony środowiska.
W latach 2003 - 2006 w Szkole Wyższej działało Międzywydziałowe
Koło Naukowe Ekologów, w pracach którego uczestniczyło kilkudziesięciu
studentów z kierunku Pedagogiki i z kierunku Zarządzania. Tematyką działań Koła były głównie lokalne problemy ochrony środowiska.
Zagadnienia ochrony środowiska lub bezpośrednio z nim związana stały
się tematem kilkuset prac dyplomowych wykonanych w Szkole Wyższej
im.P. Włodkowica. Pierwsze rozpoczęte jeszcze w 1995r. prace dyplomowe
na poziomie licencjackim ukończone zostały w 1996r., a w cztery lata później
obroniono prace na poziomie magisterskim.
Ogółem w latach 1996 - 2006 prace dyplomowe w katedrze ukończyło blisko trzystu absolwentów szkoły zarówno z obu istniejących specjalizacji, jak
też z innych specjalizacji studiów zaocznych i stacjonarnych. Studenci decydujący się na wykonanie pracy dyplomowej w katedrze mieli niezwykle
szerokie możliwości doboru tematu - mogli wybierać go zgodnie z potrzebami zakładu pracy, w którym są zatrudnieni, lub też zgodnie z własnymi
zainteresowaniami. Pierwszeństwo miały jednak z reguły tematy związane z problematyką badawczą prowadzoną w katedrze, która to tematyka
w zakresie zarządzania, a także w zakresie pedagogiki wynikała przede
wszystkim z potrzeb regionu płockiego lub też z aktualnych priorytetów
krajowych.
Tematy prac dyplomowych na Wydziale Zarządzania związane były
głównie z ochroną środowiska tj.: z zapobieganiem lub usuwaniem skutków zanieczyszczeń powietrza, wody oraz powierzchni ziemi, tematy prac
222
na Wydziale Pedagogicznym zostały bardziej ukierunkowane na ekologię
tj.: powiązania pomiędzy światem roślinnym i zwierzęcym, a otaczającym
go środowiskiem nieożywionym, na które znaczny, niestety, z reguły ujemny wpływ wywarł człowiek.
Znaczna część prac wykonanych przez studentów Wydziału Zarządzania dotyczyła bezpośrednio problemów regionu płockiego i miasta Płocka.
Wymienić można tu przykładowo:
−− Strefa ochronna PKN Orlen SA w Płocku,
−− Problemy gospodarki odpadami komunalnymi w Płocku,
−− Zanieczyszczenie rzek woj. płockiego,
−− Problemy uzdatniania wody pitnej w Płocku.
Prace związane bezpośrednio z macierzystym zakładem pracy studenta to:
−− Emisja pyłowa Petrochemii Płock SA,
−− Problemy gospodarki odpadami w ZKF POLFA SA w Kutnie,
−− Ocena oddziaływania na środowisko szpitala w Kruku.
Spośród prac wiele związanych jest z podstawowymi problemami ochrony
środowiska w naszym kraju. Wymienić można tematy: obszary zagrożenia
ekologicznego w Polsce, lista 80-ciu najbardziej uciążliwych zakładów, przyczyny i skutki kwaśnych deszczów oraz statystyka i monitoring odpadów
w Polsce. Stale zmieniające się krajowe ustawodawstwo oraz zasady organizacji ochrony środowiska stanowiły pokaźne źródło tematów takich,
jak: system kar i opłat w gospodarce wodno - ściekowej lub problematyka
ochrony środowiska w pracach Rady Miasta Płocka w latach 1990 - 1999.
Omawiając tematykę prac prowadzonych na Wydziale Zarządzania warto wspomnieć o znacznych korzystnych zmianach stanu środowiska, jakie
miały miejsce w latach 90-tych w naszym kraju. Zmiany, które zaobserwowano w regionie, pozwalały na wznowienie tematów prac opartych na
wynikach badań środowiska wykonanych w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych, celem dokonania porównań ze stanem aktualnym. Każda
praca wykonana na Wydziale Zarządzania zawierała rozdział poświęcony
aktualnym aktom prawnym oraz organizacji służb ochrony środowiska
w zakresie związanym z tematyką dyplomu.
Tematykę prac dyplomowych realizowanych na Wydziale Pedagogicznym podzielić można z grubsza praca wykonywana przez studentów:
−− pracujących już w zawodzie nauczycielskim,
−− przygotowujących się do pracy w tym zawodzie.
Studentów studiów zaocznych, czynnych zawodowo nauczycieli, włączono
w miarę możliwości do badań prowadzonych w katedrze, a dotyczących:
−− oceny stopnia świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży,
−− poszukiwania i oceny przydatności pozaszkolnych źródeł informacji ekologicznej docierających do uczniów na różnych poziomach edukacji.
223
Oto przykłady prac dyplomowych magisterskich i licencjackich związanych
z tematyką badawczą katedry wykonanych przez nauczycieli:
−− Stan świadomości ekologicznej uczniów Szkoły Podstawowej w Zagrobie
na temat ochrony środowiska,
−− Kształtowanie pojęć ekologicznych dzieci w wieku przedszkolnym,
−− Świadomość ekologiczna dzieci z klas I - III szkoły podstawowej,
−− Źródła informacji dzieci i młodzieży o problemach ochrony środowiska,
−− Problemy ochrony środowiska przyrodniczego w prasie lokalnej,
−− Tematyka ekologiczna w wydawnictwach książkowych i jej przydatność
w procesie edukacji młodzieży szkolnej.
Na podstawie tych
i wielu innych nie wymienionych wyżej prac
sformułowano interesujące wnioski dotyczące
różnic pomiędzy stanem
świadomości ekologicznej dzieci ze środowisk
wiejskich i miejskich oraz
wnioski dotyczące roli telewizji i radia jako nośników informacji o stanie
Szkolenie dorosłych dotyczące wdrażania prawa ekologicznego
i
zagrożeniu środowiska.
organizowane przez RCEE
Dla studentów nie
mających bezpośredniej styczności z uczniami, wydawane były tematy
związane z przygotowaniem programów, ścieżek edukacyjnych, scenariuszy lekcji, planów wycieczek ekologicznych lub też z podstawowymi problemami zagrożenia i ochrony przyrody w kraju i w regionie płockim. Przykładami takich tematów są:
−− Tematyka wody w nowych programach nauczania wprowadzonych
przez reformę oświaty,
−− Scenariusz szkolenia z zakresu rolnictwa ekologicznego,
−− Wycieczki ekologiczne,
−− Zagrożenia lasów i zasobów leśnych w Polsce,
−− Parki narodowe jako podstawowa forma ochrony przyrody w Polsce,
−− Zieleń miejska w Płocku i jej znaczenie.
Inne ciekawsze prace wykonane na Wydziale Pedagogicznym, to:
−− Edukacja ekologiczna w testach na prawo jazdy,
−− Katastrofy ekologiczne,
−− Ekologia, jej zadania i miejsce wśród innych nauk przyrodniczych,
−− Rola ogrodów botanicznych w edukacji.
224
Co, oprócz zasadniczego nurtu tematyki, którym jest ochrona środowiska, łączyło prace wykonane na obu prowadzonych w katedrze specjalizacjach? Czynnikiem tym było położenie głównego nacisku w metodyce ich
prowadzenia na wykształcenie u przyszłego absolwenta umiejętności poszukiwania i doboru informacji oraz nawyku ustawicznego kształcenia się.
Prace dyplomowe związane bezpośrednio z ochroną środowiska podejmowali w Szkole Wyższej im. Pawła Włodkowica nie tylko studenci obu
wymienionych specjalizacji lecz również pozostali studenci zainteresowani tą tematyką. Każdy student podejmujący pracę dyplomową w Katedrze
Ochrony Środowiska miał możliwość wyboru tematu, a po jego ustaleniu
otrzymał materiały metodyczne dotyczące sposobu efektywnego korzystania z seminarium oraz zasad pisania pracy dyplomowej. Wielu spośród
absolwentów specjalizacji ochrony środowiska pogłębiało w latach następnych swoją wiedzę na studiach podyplomowych prowadzonych przez
Szkołę Wyższą im. P. Włodkowica.
Iwona Marczak, Grażyna Rutkowska Edukacja ekologiczna
w szkołach
Zagadnienia związane z ochroną przyrody w większym lub mniejszym
stopniu ujmowane były zawsze w programach nauczania na poszczególnych etapach edukacji, głównie jednak w przedmiotach przyrodniczych.
Treści edukacji ekologicznej zostały wprowadzone do programów nauczania w 1999 roku.
Minister Edukacji Narodowej wprowadził we wrześniu 1999 roku reformę systemu oświaty i wyznaczył główne kierunki kształcenia i wychowania, w tym również reformę programową w postaci dokumentu „Podstawa
Programowa Kształcenia Ogólnego” rozporządzeniem MEN z dnia 15 lutego
1999r. (Dz. U. nr 14 z 23 II 1999r.), która zakładała, iż począwszy od drugiego
etapu edukacyjnego, obok przedmiotów i bloków przedmiotowych wprowadza się ścieżki edukacyjne o charakterze wychowawczo - dydaktycznym.
Jedną ze ścieżek była edukacja ekologiczna. Realizacja ścieżek mogła odbywać się w ramach nauczania różnych przedmiotów lub w postaci odrębnych
zajęć. Szkoły same podejmowały decyzję, w jaki sposób będą realizowały
ścieżki edukacyjne. Treści zawarte w ścieżce edukacji ekologicznej były najczęściej wpisywane w treści poszczególnych przedmiotów nauczania jako
konkretny wątek, spójny z omawianym tematem. Wiedzę z zakresu ekologii poznawano w postaci ścieżek międzyprzedmiotowych do 2009 roku.
W związku z kolejną reformą programową w 2008 roku dokonano istotnych zmian w podstawie programowej nauczania. Nowa podstawa programowa, wprowadzona od września 2009r. na podstawie rozporządzenia MEN dnia 23 grudnia 2008 roku „w sprawie podstawy programowej
225
wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych
typach szkół” (Dz. U. Nr 4, poz. 17), nie przewiduje realizacji ścieżek międzyprzedmiotowych. Zagadnienia związane z edukacją ekologiczną harmonijnie zostały wkomponowane w treści poszczególnych przedmiotów
nauczania na wszystkich etapach kształcenia, począwszy od kształcenia
dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, wdrażając ich do postaw
proekologicznych. Największą odpowiedzialność za prowadzenie edukacji
ekologicznej spoczywa na przedmiotach przyrodniczych na wszystkich etapach kształcenia (przyroda, biologia, chemia, geografia i fizyka). Najwięcej
zagadnień z tego zakresu pojawia się w przedmiocie przyroda ( II i IV etap
kształcenia) i edukacji przyrodniczej (I etap kształcenia). Na szczególną uwagę zasługuje przedmiot przyroda wprowadzany na IV etapie kształcenia jako
przedmiot uzupełniający dla uczniów, którzy wybrali nauki humanistyczne
na poziomie rozszerzonym. Edukacja ekologiczna nie ogranicza się jedynie
do przedmiotów wymienionych powyżej. W wielu innych przedmiotach
na różnych etapach kształcenia pojawiają się wybrane wątki tematyczne
związane z edukacją ekologiczną, przy czym omawiane treści są adekwatne do nauczanego przedmiotu i możliwości rozwojowych ucznia. Tak więc
znajdziemy wybrane treści z edukacji ekologicznej osadzone w wymaganiach szczegółowych takich przedmiotów, jak: historia i społeczeństwo
(II etap), wiedza o społeczeństwie (III etap), etyka (I, III i IV etap), zajęcia
techniczne (II etap), wychowanie fizyczne (IV etap), edukacja dla bezpieczeństwa (II etap).
Edukacja ekologiczna w podstawie programowej kształcenia ogólnego
w szkole podstawowej.
Na I etapie kształcenia edukacji wczesnoszkolnej klas I – III dziecko zakresu edukacji ekologicznej uczy się: obserwować przyrodę i prowadzić proste
doświadczenia przyrodnicze, analizować je i wiązać przyczynę ze skutkiem;
podejmować działania na rzecz z ochrony przyrody w swoim środowisku;
wie, jakie zniszczenia w przyrodzie powoduje człowiek oraz w zakresie etyki
- uczeń wie, że jest częścią przyrody, chroni ją i szanuje; nie niszczy swojego
otoczenia.
Na II etapie edukacyjnym klas IV, V, VI szkoły podstawowej treści edukacji
ekologicznej realizowane są na różnych przedmiotach nauczania, ale głównie na przyrodzie:
−− przyroda – uczeń nabywa następujące umiejętności: prowadzenia obserwacji i wykonywanie prostych doświadczeń wykazujących; zanieczyszczenie najbliższego otoczenia (powietrza, wody, gleby); wyjaśniania
wpływu codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy
na stan środowiska oraz proponowania działań sprzyjających środowisku
przyrodniczemu; podawania przykładów miejsc w najbliższym otoczeniu,
226
w którym zaszły korzystne i niekorzystne zmiany pod wpływem działalności człowieka; podawania przykładów pozytywnego i negatywnego
wpływu środowiska na zdrowie człowieka;
−− zajęcia techniczne - uczeń nabywa umiejętności: wskazywania rozwiązań problemów rozwoju środowiska technicznego, opisywania zasad segregowania i możliwości przetwarzania odpadów z różnych materiałów:
papieru, drewna, tworzyw sztucznych, metali i szkła; opracowywania
projektów racjonalnego gospodarowania surowcami wtórnymi w najbliższym środowisku: w domu, na osiedlu, w miejscowości;
−− historia i wiedza o społeczeństwie - uczeń nabywa umiejętność opisywania i oceniania na przykładach wpływu techniki na środowisko naturalne
i życie człowieka.
Edukacja ekologiczna w podstawie programowej kształcenia ogólnego
dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych.
Na III i IV etapie nauczania edukacja ekologiczna polega na kształceniu
u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie i realizowana jest na przedmiotach:: biologia, chemia, fizyka geografia oraz wiedzy o społeczeństwie - uczeń uczy
się, jak jego zachowania mogą wpływać na życie innych ludzi na świecie
(np. oszczędzanie wody i energii, przemyślane zakupy).
−− biologia - na III etapie edukacyjnym - uczeń nabywa umiejętności: wskazywania żywych i nieożywionych elementów ekosystemu oraz wskazywania, że są one powiązane różnorodnymi zależnościami;
−− biologia - na IV etapie edukacyjnym - - uczeń nabywa umiejętności interpretowania i wyjaśnia zależności przyczynowo – skutkowych między
faktami, formułowania wniosków, oceniania i wyrażania opinii na temat
omawianych zagadnień współczesnej biologii, zagadnień ekologicznych
i środowiskowych; rozumienia, znaczenia i konieczności ochrony przyrody; prezentowania postawy szacunku wobec siebie i wszystkich istot
żywych; opisywania postawy i zachowania człowieka odpowiedzialnego
korzystającego z dóbr przyrody; uzasadniania konieczności międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania zagrożeniom przyrody, podawania przykładów takiej współpracy (np. CITES, „Natura 2000”, Agenda 21),
−− biologia (zakres rozszerzony) na IV etapie edukacyjnym -uczeń nabywa
umiejętności: przedstawiania podstawowych elementów niszy ekologicznej organizmu, rozróżniając zakres tolerancji organizmu względem
warunków (czynników) środowiska oraz zbiór niezbędnych mu zasobów;
przedstawiania wpływu człowieka na różnorodność biologiczną (zagrożenie gatunków rodzimych, introdukcja gatunków obcych); uzasadniania
konieczności zachowania starych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt hodowlanych jako części różnorodności biologicznej; uzasadniania
konieczności stosowania ochrony czynnej dla zachowania wybranych
227
228
gatunków i ekosystemów.
−− chemia na III etapie edukacyjnym - uczeń nabywa umiejętności: wymieniania źródeł, rodzajów i skutków zanieczyszczeń powietrza; planowania
sposobów postępowania pozwalającego chronić powietrze przed zanieczyszczeniami.
−− chemia na IV etapie edukacyjnym - uczeń nabywa umiejętności w zakresie rozumowania i zastosowania nabytej wiedzy do rozwiązywania
problemów i posługiwania się zdobytą wiedzą chemiczną w życiu codziennym w kontekście dbałości o własne zdrowie i ochrony środowiska
naturalnego; proponowanie alternatywnych źródła energii – analizowania możliwości ich zastosowania (biopaliw, wodoru, energii słonecznej,
wodnej, jądrowej, geotermalnej itp.); analizowania wpływu różnorodnych sposobów uzyskiwania energii na stan środowiska przyrodniczego;
−− przyroda (przedmiot uzupełniający) na IV etapie edukacyjnym - realizowane są wątki tematyczne: dylematy moralne w nauce, w tym: czy rosnące potrzeby człowieka uzasadniają każdą ingerencję człowieka w środowisku przyrodniczym?; ochrona przyrody i środowiska; zrównoważony
rozwój jedyną alternatywą dla przyszłości świata;
Na I, III i IV etapie edukacji treści edukacji ekologicznej ujęte są w przedmiocie etyka, głównie pod kątem zachowań człowieka w relacji z otoczeniem, moralnych aspektów stosunku człowieka do świata przyrody,
odpowiedzialności za swoje słowa i czyny, również w aspekcie poszanowania życia;
−− Geografia na III etapie edukacyjnym - uczeń nabywa umiejętności konieczności ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce;
wymienia formy jego ochrony, uczy się proponowania konkretnych działań na rzecz jego ochrony we własnym regionie;
−− Geografia – na IV etapie kształcenia - uczeń nabywa umiejętności: charakteryzowania i oceniania zróżnicowanej i zmian struktury wykorzystania surowców energetycznych na świecie; dokonywania oceny zjawiska uzależnienia produkcji energii na świecie od źródeł zaopatrzenia
surowców nieodnawialnych oraz przewidzenie przyrodniczych i pozaprzyrodniczych przyczyn i skutków zakłóceń równowagi ekologicznej;
charakteryzowanie obszarów niedoboru i nadmiaru wody na świecie0
i określanie przyczyn tego zróżnicowania (w tym zanieczyszczenia wód);
wykazywanie na przykładach pozaprzyrodniczych czynników zmieniających relacje człowiek – środowisko przyrodnicze (rozszerzenie udziału
technologii energooszczędnych, zmiany modelu konsumpcji, zmiany poglądów dotyczących ochrony środowiska); dowodzenia na przykładach,
że naruszenie stabilności ekosystemów może powodować nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym itp. zrównoważony rozwój jedyną
alternatywą dla przyszłości świata;
Nowa podstawa programowa funkcjonuje w gimnazjach i w szkole
podstawowej trzeci rok, w związku z tym trudno jest ocenić realizację edukacji ekologicznej. Na przykładzie Gimnazjum nr 6 w Płocku oraz rozmów
z dyrektorami szkół i przedszkoli wiemy, że główne treści zawarte w podstawie programowej, a tym samym w programach nauczania są realizowane,
natomiast problemy występują w zalecanych sposobach realizacji, t.j. braku
czasu na realizację obserwacji, prowadzenia doświadczeń. Przedmioty przyrodnicze: biologia, geografia, fizyka, chemia są realizowane w planach nauczania oddzielnie w ilości 4 godzin w cyklu nauczania. Dlatego też trudno
jest zorganizować lekcje w terenie mając 1 godzinę lekcyjną do dyspozycji.
Przed nauczycielami stoi zatem ważne zadanie poszerzania zakresu działań szkoły. Edukacja ekologiczna to nie zajęcia w ławkach i wiedza teoretyczna. Chcąc efektywnie realizować edukację ekologiczną w szkołach,
należy w większym stopniu wdrażać edukację nieformalną, czyli zachęcać
uczniów i realizować wspólnie z nimi różnorodne projekty, przedsięwzięcia
w środowisku i dla środowiska. Nauczyciel powinien inicjować uczniom takie sytuacje, aby samodzielnie mogli dojść do określonych prawd i zasad,
aby same umiały wyciągać odpowiednie wnioski, aby umieli perspektywicznie myśleć.
Dziecko, uczeń musi naocznie dowiedzieć się, dlaczego segreguje się
śmieci, oszczędza energię i wodę, co daje las człowiekowi, jakie zamiany dokonują się w środowisku na skutek gospodarczej działalności człowieka itp.
Kształtowaniu prawidłowych zachowań służyć powinny zajęcia terenowe,
wycieczki przyrodnicze, w tym badania czystości gleby, wody, powietrza
w najbliższym otoczeniu, w lesie, zwiedzanie wysypiska śmieci, spalarni
odpadów.
Większość płockich przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjalnych
a także niektóre ponadgimnazjalne prowadzą edukację ekologiczną.
Dzień Ziemi 2012
229
Absolutny prym wiedzie Gimnazjum nr 6 im. prof. Wł. Szafera w Płocku,
koordynator edukacji w mieście Płocku, od lat współpracujące z Regionalnym Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku.
Sprzątanie Świata 2012 nad Wisłą przez uczniów z Gimnazjum Nr 6
230
Na szczególna uwagę zasługuje:
−− współorganizacja z RCEE obchodów w Płocku każdego roku Międzynarodowego Dnia Ziemi, Kampanii „Sprzątanie Świata”, różnych akcji dot.
ochrony różnorodności biologicznej, racjonalnej gospodarki odpadami,
zmian klimatu itp.,
−− organizacja konkursów ekologicznych dla płockich przedszkoli i szkół,
−− wydawanie poradników, informatorów, miesięczników (np. miesięcznik
Szaferówka) i różnych ulotek o charakterze edukacyjnym.
Za działania na rzecz edukacji ekologicznej Gimnazjum uhonorowano
tytułem „Mecenas Polskiej Ekologii”, Certyfikatem „Szkoła Zrównoważonego Rozwoju w regionie płockim, na Kujawach i Ziemi Kutnowskiej” oraz tytułem „Szkoły Odkrywców Talentów”. Głównymi inicjatorami działalności
proekologicznej szkoły są nauczyciele: Beata Kowalska, Dorota Kociemska
i Agnieszka Pikoń wspierani przez dyrekcję szkoły: Grażynę Rutkowską,
Danutę Miecznikowską i Danutę Paćko oraz nauczycieli: Małgorzatę Banaszczak, Beatę Matuszewską, Elżbietę Kwiatkowską, Elżbietę Dmochowską Grzelak, Sylwię Fronczak, Alinę Smolarek, Ewę Bembenistę, Magdalnę
Michalską, Beatę Figiel Kowalską, Magdalnę Woszczynę, Beatę Łaniewską,
Tomasza Marszałka. Uczniowie Gimnazjum są wolontariuszami RCEE.
Jako przykład aktywnych działań na rzecz edukacji ekologicznej wymienić trzeba również w Płocku: Szkoły Podstawowe nr 5, 17 i 18, Specjalny
Ośrodek Szkolno - Wychowawczy Nr 1, Gimnazjum Nr 3, 5, 8, 13, Zespoły
Szkół Nr 1 i Nr 2, Zespół Szkół Budowlanych Nr 1, Zespół Szkół Zawodowych
nr 2, III Liceum Ogólnokształcące im. Marii Dąbrowskiej, Liceum Ogólnokształcące SOP w Płocku.
Bardzo ważną rolę w prowadzeniu edukacji ekologicznej pełnią przedszkola, np. Miejskie Przedszkole Nr 2, 4, 11, 13, 21, 27, 35, 37, Niepubliczne Przedszkole „Promyczek, Akademia Przedszkolaka Max.
Również szkoły z powiatów: sierpeckiego, płockiego, gostynińskiego, sochaczewskiego, płońskiego aktywnie uczestniczą w projektach edukacyjnych
realizowanych przez RCEE, szerząc wiedzę ekologiczną wśród społeczności
lokalnej. Na szczególną uwagę zasługują działania edukacyjne: Samorządowego Przedszkola w Łącku, szkół podstawowych w: Brudzeniu Dużym, Cieszewie gm. Drobin, Ostrowach gm. Gozdowo, Orszymowie gm. Mała Wieś,
Rogotwórsku gm. Drobin, Trębkach gm. Szczawin Kościelny, Słupnie, Lucieniu gm. Gostynin, Bromierzyku gm. Staroźreby, Soczewce, gm. Nowy Duninów, Sierakówku gm. Gostynin, Leszczynie Szlacheckim gm. Bielsk, Gąbinie oraz Szkoła Podstawowa Nr 1 w Gostyninie, Szkoła Podstawowa Nr 2
w Sierpcu, szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w: Susku, gm. Sierpc,
Gąbinie, Iłowie, Maszewie Dużym gm. Stara Biała, Borkowie Kościelnym
gm. Sierpc, Nowym Duninowie, Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Bulkowie, Rolniczego Centrum Kształcenia Ustawicznego - Technikum Architektury Krajobrazu w Sochaczewie.
Warsztaty w Zielonej Szkole w Sendeniu
Dzięki prowadzonej edukacji ekologicznej przez szkoły i przedszkola
powstają nowe rozwiązania, pomysły, edukacja przebiega w kierunku
interdyscyplinarnym. Zaangażowanie się nauczycieli, uczniów, rodziców
w edukację ekologiczną zmienia zdolność dostrzegania zjawisk, wartościowania, dokonywania zmian. Realizowane przedsięwzięcia rozwijają twórcze inicjatywy młodzieży, uczą więzi międzyludzkich i pracy zespołowej.
231
Iwona Marczak Działalność edukacyjna RCEE w Płocku
Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku od 19 lat prowadzi edukację ekologiczną szerokiego grona społeczeństwa: dzieci, młodzieży
i dorosłych aktywizując ich do działań na rzecz zrównoważonego rozwoju.
Główne cele statutowe Centrum:
−− podniesienie stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa,
−− ochrona środowiska naturalnego i zrównoważony rozwój miast i wsi,
−− kształcenie społeczeństwa obywatelskiego,
−− wykształcenie wśród firm, gmin, instytucji nawyków i konieczności instalowania urządzeń ochrony środowiska oraz stosowania nowych dostępnych technik, wprowadzanie systemów zarządzania środowiskowego,
−− wspieranie administracji publicznej we wdrażaniu i egzekucji prawa ekologicznego.
Programy realizowane przez stowarzyszenie skierowane są do dzieci, młodzieży i dorosłego społeczeństwa reprezentującego różne grupy interesu
(szkoły, samorządy lokalne, biznes, organizacje społeczne, parki krajobrazowe, domy kultury i inne).
Nasza działalność obejmuje:
−− organizowanie i prowadzenie konferencji, szkoleń, seminariów, warsztatów, konkursów, plenerów artystyczno - przyrodniczych,
−− inicjowanie budowy urządzeń ochrony środowiska, zwłaszcza oczyszczalni ścieków, urządzeń i instalacji do gospodarowania odpadami, odnawialnych źródeł energii,
−− ochronę bioróżnorodności, czynną ochronę przyrody, zwłaszcza gatunków, którym grozi wyginięcie,
−− wydawanie materiałów edukacyjnych, prowadzenie biblioteki z czytelnią,
−− działalność filantropijną razem z Fundacją Fundusz Lokalny Ziemi Płockiej
„Młodzi Razem”, której jesteśmy jednym z fundatorów,
−− inicjowanie organizacji zielonych szkół, budowy ścieżek dydaktyczno przyrodniczych.
W dniu 2 września 1993r. z inicjatywy Janiny Kawałczewskiej, Dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Płocku,
przy akceptacji ówczesnego Wojewody Płockiego - dr Jerzego Wawszczaka,
wsparciu dr Witolda Lenarta i prof. Andrzeja Bukowskiego powstał Płocki
Ośrodek Edukacji Ekologicznej (POEE). Podpisano wówczas „Porozumienie o współpracy” pomiędzy Uniwersytetem Warszawskim, Ośrodkiem
Naukowo - Dydaktycznym Politechniki Warszawskiej w Płocku, Dyrektorem Parków Krajobrazowych Brudzeńskiego i Gostynińsko - Włocławskiego z/s w Kowalu, Zarządem Wojewódzkim Ligi Ochrony Przyrody
w Płocku, Kuratorium Oświaty w Płocku, Miejskim Ogrodem
232
Zoologicznym w Płocku, Wydziałem Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Płocku, WFOŚiGW w Płocku, Nadleśnictwem Łąck, Płocką
Agencją Rozwoju Regionalnego. Celem powołania Ośrodka było podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa poprzez różnorodne działania
edukacyjne, promocyjne i informacyjne. Pierwszą siedzibą POEE był Miejski
Ogród Zoologiczny w Płocku.
Zakres działalności dotyczył prowadzenia szkoleń dla samorządów, zajęć dla dzieci i młodzieży z zakresu ekologii i ochrony środowiska, prowadzenia biblioteki ekologicznej oraz organizację konkursów ekologicznych.
W 1994r. Płocki Ośrodek Edukacji Ekologicznej otrzymał upoważnienie
z Krajowego Centrum Edukacji Ekologicznej do pełnienia funkcji Regionalnego Centrum Edukacji Ekologicznej (POEE - RCEE) w regionie obejmującym województwa: płockie, ostrołęckie, ciechanowskie i siedleckie.
Zakres działalności POEE rozszerzał się i od 1994r. obejmował prowadzenie:
edukacji ekologicznej w przedszkolach, szkołach podstawowych i średnich
w postaci lekcji, prelekcji, zajęć terenowych, szkoleń dla nauczycieli, szkoleń
specjalistycznych w zakładach pracy, urzędach gmin, biblioteki ekologicznej, działalność wydawniczą popularyzującą problemy ochrony środowiska
regionu, organizację wystaw, happeningów, konkursów, przejęcie roli koordynatora polsko - amerykańskiego programu edukacji ekologicznej „Krąg”.
Program „Krąg” był wiodącym dla naszej działalności. Pomysł programu zrodził się w Montpellier w USA w Instytucie na Rzecz Społeczności
Zrównoważonych (ISC). Swoje doświadczenia ISC wykorzystuje w projektach pomocowych dla Europy Środkowej, Wschodniej i Azji. W 1994r.
ISC otrzymało fundusze od Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska,
aby wdrożyć na obszarze Polski modelowy projekt edukacji ekologicznej.
Po okresie dokładnej i szczegółowej selekcji ISC wybrało jako jednostkę
współpracującą RCEE w Płocku. Program został dostosowany do realiów
polskich. Zasięg oddziaływania programu obejmował (wg. starego podziału administracyjnego) woj. płockie, radomskie, olsztyńskie. W latach 1995 1998 programem objęliśmy woj. gdańskie, chełmskie, sieradzkie, suwalskie,
łódzkie, lubelskie, katowickie, włocławskie. W miarę jego rozwoju na nowe
społeczności, wciąż był rozwijany i modelowany w zależności od warunków lokalnego środowiska.
Program „KRĄG” przekazywał wiedzę o roli społeczeństwa lokalnego
w tworzeniu klimatu wzajemnego zaufania i tworzeniu koalicji aktywnie
działających na rzecz zrównoważonego rozwoju środowiska lokalnego.
18 - 19 grudnia 1994r. w Miałkówku odbyła się pierwsza konferencja nt. edukacji ekologicznej w ramach „Kręgu” z udziałem gości z USA oraz Węgier.
W spotkaniu uczestniczyli m.in. nauczyciele zajmujący się edukacją ekologiczną, przedstawiciele węgierskiego programu ekologicznego „Korlanc”,
przedstawiciele z ISC z Vermont w USA.
233
Organizatorami Ogólnopolskiej Konferencji „KRĄG zatacza szersze kręgi”
byli: RCEE oraz Wydział Ochrony Środowiska UW w Płocku.
I etap polsko - amerykańskiego programu „Krąg” został zakończony
4 czerwca 1995r. Finansowany był przez ISC w Vermont w USA, WFOŚiGW
w Płocku oraz NFOŚiGW w Warszawie. Uczestnicy programu otrzymali
certyfikaty ukończenia, a szkoły uczestniczące w projekcie z woj. płockiego
zostały wyposażone w sprzęt audiowizualny i materiały edukacyjne, aby
pełnić rolę miejscowych ośrodków edukacji ekologicznej.
Od 1995r. Płocki Ośrodek funkcjonował w strukturach Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Płocku z siedzibą
na ulicy Gradowskiego. Od listopada 1996r. RCEE uzyskało status stowarzyszenia i stało się niezależną organizacją pozarządową. W 1997r. przyszedł
pierwszy sukces. Za wdrażanie polsko - amerykańskiego programu „Krąg”
otrzymaliśmy od Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa tytuł „Lidera Polskiej Ekologii 97”.
W 1998r. nastąpiła zmiana siedziby i przeniesienie RCEE do budynku
WFOŚiGW przy ulicy Stary Rynek 20 w Płocku. Zakres działania obejmował: rozwijanie programów edukacyjnych skierowanych do nowych społeczności lokalnych, organizacją szkoleń, seminariów i konferencji dla przedstawicieli samorządów lokalnych, zakładów pracy, nauczycieli, organizację
wyjazdu studyjnego w ramach wymiany polsko - ukraińskiej dotyczącej
edukacji ekologicznej na Ukrainie.
W czerwcu 1999r. ISC z Vermont dokonał oceny projektu Krąg w Polsce,
na Węgrzech, w Rosji, na Ukrainie, Łotwie, w Bułgarii i w Japonii. W wyniku
tej oceny stało się jasne, że wdrażane modele edukacji ekologicznej różnią
się w poszczególnych krajach. W Polsce, na Węgrzech, Rosji i Ukrainie ISC
odegrało główną rolę w zapoczątkowaniu i wprowadzeniu edukacji ekologicznej opartej na społecznościach lokalnych.
W 2000r. rozszerzyliśmy
zakres działania, obejmując
programem Krąg pięć województw w nowym podziale administracyjnym kraju:
mazowieckie, lubelskie, zachodniopomorskie, śląskie
i kujawsko - pomorskie.
W maju zorganizowaliśmy
międzynarodową konferencję pn. „Edukacja oparta na
społecznościach w zglobaliUczestnicy międzynarodowej konferencji nt. edukacji
zowanym świecie’’, służącą
dla zrównoważonego rozwoju zoorganizowanej w Płocku
234
wymianie doświadczeń w zakresie edukacji ekologicznej w Europie Środkowej i Wschodniej oraz wypracowaniu wzorca skierowania edukacji na
drogę rozwoju zrównoważonego. Przedstawiciele USA, Węgier, Rosji, Ukrainy, Macedonii, Bułgarii i Polski pracowali nad wzmocnieniem modelowego
projektu ISC - Krąg (nazwa dla Polski). Konferencja była wsparta finansowo
przez General Electric w USA.
W latach 2001 - 2002 program był wdrażany w nowych społecznościach
pięciu w/w województw dzięki pomocy finansowej NFOSiGW w Warszawie;RCEE było koordynatorem krajowym. Od 2003r. program realizowany jest w nowej formule, która kładzie bardzo duży nacisk na aktywizację
społeczności lokalnych i ich czynny udział we wszelkich działaniach podejmowanych na rzecz najbliższego środowiska w aspekcie przyrodniczym,
kulturowym, ekonomicznym. Koordynatorzy ciągle pracują nad rozwojem programu; okazuje się, że zatacza on coraz szersze kręgi na inne województwa. Dotychczas przeszkolono ponad 15 tys. osób, stworzono sieć polskich instruktorów edukacji ekologicznej, powstało 1600 scenariuszy lekcji,
650 scenariuszy akcji i happeningów, projekty pomocy dydaktycznych,
85 programów autorskich, 30 programów związanych z lokalnymi problemami środowiska, wydrukowano 9 zbiorów interdyscyplinarnych scenariuszy zajęć, pomocy dydaktycznych. Należą do nich m. in.: „Zbiory scenariuszy
programu Krąg” (część I - 1995 i II - 1997), 8 numerów Biuletynu programu
Krąg (1995 - 2002), Poradnik „Jak znaleźć się w kręgu edukacji ekologicznej?”
(1998), Poradnik „Ludziom i naturze - przez edukację do zrównoważonego
rozwoju” (2001), „Grudki drożdży. Zbiór scenariuszy w duchu zrównoważonego rozwoju” (2002). Powstało 6 zielonych szkół, 2 stowarzyszenia ekologiczne. Zorganizowano konferencję międzynarodową, 3 szkolenia zagraniczne (Węgry, USA, Ukraina), 5 konferencji w Polsce.
Na przełomie lat projekt koordynowały Mira Płocka, Katarzyna Rogucka Maciejowska, Joanna Imiela, Agnieszka Ogrodowczyk, Iwona Marczak.
ISC otrzymał wsparcie od Amerykańskiej
Agencji ds. Rozwoju Międzynarodowego (USAID)
na kolejny 2-letni projekt, w celu wzmocnienia
organizacyjnego i zdolności swoich długoletnich partnerów w Polsce
(RCEE w Płocku) i na Węgrzech
(pozarządowej
Zakończenie szkolenia dla trenerów RCEE z Płocka i z Ukrainy,
organizacji Korlanc z/s
zorganizowane w USA - pierwsza z lewej Andrea Deri z ISC
235
w Budapeszcie).
W latach 2000 - 2001
uczestniczyliśmy również
w polsko - wegiersko amerykańskim projekcie
edukacyjnym „Partnerzy
w edukacji”, dotyczącym
edukacji dla zrównoważonego rozwoju, połączonym ze szkoleniem
Pracownicy RCEE z Emili Harville - ochotnikiem Korpusu Pokoju polskich,
ukraińskich
i węgierskich edukatorów
w ISC w Montpelier USA (dwutygodniowym szkoleniem objęto 4 trenerów
RCEE). Głównym celem projektu było zbadanie praktyk edukacyjnych opartych na społeczności, które kreują rozwój zrównoważony w USA oraz rozważenie zastosowania ich w Polsce, na Ukrainie i na Węgrzech oraz wzmocnienie sieci wśród edukatorów w USA, na Ukrainie, Węgrzech, w Polsce.
Przedstawiciele z Polski (RCEE), Węgier, Ukrainy oraz USA uczestniczyli
w wizycie w Departamencie Edukacji w Vermont, Burlington, Shelburne
Farms, Food Works/Monpelier Center for Sustainability, Vermont Institute
of Natural Sciences, Montpelier High School, Main Street Middle School
w Monpelier. Ponadto prowadzili konsultacje z liderami z Centrum dla
Zrównoważonej Przyszłości nt. narodowych strategii edukacji.
Pokłosiem wizyty w Vermont była realizacja w latach 2001 - 2003 projektu „Rozwój i instytucjonalne wzmacnianie organizacji pozarządowych”,
o którym pisaliśmy wcześniej.
Współpraca z USA to nie tylko wspólnie realizowane projekty
oraz wsparcie finansowe, ale również praca ochotników z Amerykańskiego Korpusu Pokoju. Ochotnicy kierowani byli na podstawie porozumienia
Rządu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z Rządem Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwszym amerykańskim wolontariuszem był Peter Down
(2004r.), kolejnymi Eric Zaretsky (1995 - 1997) i Emily Harville (1999 - 2000).
Dużą pomoc w przyjęciu wolontariuszy okazao MOG w Murzynowie.
W naszej działalności edukacyjnej bardzo duży nacisk kładziemy
na perspektywiczne i kompleksowe rozwiązanie problemów ekologicznych,
integrujące samorządy, społeczeństwo, przedsiębiorców, organizacje pozarządowe wokół spraw zrównoważonego rozwoju. Idee programu „Krąg” są
obecnie rozwijane przez RCEE w Płocku w postaci nowych programów skierowanych także do społeczności lokalnych.
Corocznie realizujemy program „Aktywna edukacja stacjonarna i terenowa” angażując około 20 tys. uczestników. Prowadzone są zajęcia dla dzieci
236
i młodzieży stacjonarne i w terenie, plenery artystyczno - przyrodnicze, konkursy: fotograficzne, piosenki ekologicznej, udostępniamy wydawnictwa
ekologiczne w ramach działania biblioteki ekologicznej. Ponadto organizujemy kampanie z okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi, Sprzątania Świata - w partnerstwie z Gimnazjum Nr 6 im. Władysława Szafera w Płocku,
EKO - MAZ Sp. z o.o. w Płocku, Remondis Sp. z o.o. O/Płock, Zakładem Utylizacji Odpadów Komunalnych w Kobiernikach k/Płocka. Program realizowany jest dzięki pomocy finansowej WFOSiGW w Warszawie, Gminy Miasta Płock, Powiatu Płockiego, Basell Orlen Polyolefins Sp. z o.o. w Płocku,
Orlen Eko Sp. z o.o. w Płocku. Koordynatorem projektu jest Iwona Marczak.
RCEE w Płocku pełniło w latach 1994 - 2001 funkcję koordynatora na
terenie woj. płockiego i ciechanowskiego programu „Czysta Wisła i Rzeki
Przymorza”, realizowanego przez Fundację Centrum Edukacji Ekologicznej
Wsi w Krośnie. Był to program oparty na założeniach programu „Oświata
na rzecz rozwoju” opracowanego przez UNICEF. Był pierwszym polskim programem edukacyjnym wykorzystującym wyniki szkolnego monitoringu
środowiska w nauczaniu. Jego celem była aktywizacja i integracja społeczeństwa wokół idei ekorozwoju, nauczanie zasad właściwego gospodarowania zasobami przyrody oraz gromadzenie zbioru danych o stanie środowiska zlewni największej polskiej rzeki. W programie uczestniczyło 25 szkół.
Projekt koordynowało najpierw WOŚ UW w Płocku (Janina Kawałczewska
była członkiem Rady Programowej), a potem RCEE w Płocku (Beata Osial,
a następnie Iwona Marczak).
W 2002r. podpisaliśmy porozumienie pomiędzy RCEE a Gminą
Łąck na realizację programów partnerskich na lata
2002 - 2004, m.in. „System ścieżek rowerowych
miejskich i pozamiejskich
oraz bazy terenowe”,
„Sieć Zielonych Szkół bazy terenowe”, „Modelowe Wiejskie Centrum Podsumowanie projektu Szkoła Centrum Poznania i Działania
w Środowisku (dr A. Kowalczewski i E. Ucinek
Ekoturystyki Przyjazne
wręczają nagrody uczestnikom projektu)
Środowisku - Zielona
Szkoła w Sendeniu, gmina Łąck”. O projektach tych pisaliśmy wcześniej.
W 2004r. realizowaliśmy ogólnopolski projekt pn. „Sięgnij po słońce program wykorzystania energii odnawialnej w społecznościach wiejskich
metodą zrób to sam”, który opisano w części V oraz program ogólnopolski
237
„Szkoła - Centrum Poznania i Działania w Środowisku” (2003 - 2004), jako
kontynuacja i rozszerzenie programów „Czysta Wisła i Rzeki Przymorza” i „Krąg”.
Głównym celem w/w programu było zwrócenie uwagi lokalnych społeczności na stan środowiska, w którym one żyją oraz możliwości poprawy
tego stanu w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Program został
pomyślany jako konkurs inicjatyw szkolnych i pozaszkolnych. Angażował
128 szkół z terenu całej Polski. Nagrodą było dofinansowanie konkretnych
działań społeczności szkolnych realizowanych we współpracy ze środowiskiem lokalnym oraz przyznanie tytułu „Szkoła Zrównoważonego Rozwoju”. Podsumowaniem programu było Ogólnopolskie Forum Młodzieżowe. Koordynatorem projektu był Ludwik Ryncarz, a środki pochodziły
z NFOŚiGW w Warszawie.
RCEE było pierwszym realizatorem konkursu „Segreguj odpady” formą aktywizowania dzieci i młodzieży na rzecz gospodarowania odpadami w sposób przyjazny środowisku. Został rozpropagowany w 57 placówkach (przedszkola, w szkołach podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Miasta Płocka) równolegle ze szkoleniami dla uczniów.
Przedmiotem zbiórki były: opakowania typu PET, aluminiowe puszki po napojach, papier i pudełka po napojach (tetrapaki i baterie). Koordynatorem
projektu była Iwona Marczak, a środki pochodziły z Gminy Miasto Płock.
Byliśmy inicjatorami i organizatorami wielu konferencji dotyczących
edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju, np.:
−− międzynarodowej konferencji - „Edukacja oparta na społecznościach
w zglobalizowanym świecie’’ (2000),
−− konferencji ogólnopolskich: „Znaczenie zadrzewień w krajobrazie rolniczym oraz aktualne problemy ich rozwoju w przyrodniczo - gospodarczych warunkach Polski” (1997), „Zrównoważony Rozwój. Regionalne
Współdziałanie i Edukacja Środowiskowa” (1995, 1997, 1998, 1999, 2001,
2003), „Sięgnij po słońce - wspieranie przedsięwzięć na rzecz wykorzystania energii odnawialnej w środowiskach wiejskich” (2003), „Powiatowe i gminne programy ochrony środowiska fundamentem Polityki ekologicznej państwa”(2003), „Ogólnopolskie Forum Młodzieżowe” (2004),
„Przez edukację dla zrównoważonego rozwoju Mazowsza, Kujaw i Ziemi
Łódzkiej” (2008), „Rozwój zrównoważony - główny cel naszych działań
w pierwszej dekadzie XXI wieku” (2008), „Z ochroną środowiska, na co
dzień” (2009),
−− konferencji regionalnych: ”Odpady a środowisko przyrodnicze i zdrowie
człowieka” (2008), „Rola mediów w kształtowaniu świadomości ekologicznej społeczeństwa” (2009), „Czy jesteśmy ekologiczni? ” (2009),
„Chrońmy klimat Ziemi” (2009), „Nowy model gospodarki odpadami
(2012).
238
−− ogólnopolskiego
seminarium „Rola organizacji pozarządowych
w opracowywaniu programów zrównoważonego rozwoju” (2000).
RCEE
w
Płocku
realizuje inne programy.
W ostatnich latach dotyczyły one głównie propagowania i rozpowszechniania edukacji na rzecz Jedna z wielu konferencji organizowanych przez RCEE w Płocku
zrównoważonego rozwoju.
W 2007r. realizowaliśmy projekt: „Szkoła Liderów - Aktywna edukacja
stacjonarna i terenowa na rzecz młodzieży”, o którym pisaliśmy wcześniej.
W 2008r. realizowaliśmy projekty „Płocka akademia ekologii uczy segregować odpady i chronić środowisko przyrodnicze” oraz „Ku zrównoważonemu rozwojowi województwa mazowieckiego”, w których podczas
szkoleń i warsztatów przekazywaliśmy gminom, powiatom, organizacjom
pozarządowym, przedsiębiorcom wskazania dotyczące racjonalnej gospodarki odpadami i realizacji zasad zrównoważonego rozwoju. Pomiędzy poszczególnymi modułami szkoleń i warsztatów uczestnicy pracowali
w lokalnych środowiskach, organizując m.in. spotkania z lokalną społecznością, imprezy z okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi, Kampanii Sprzątanie
Świata, zwracając szczególną uwagę na rozwój zrównoważony środowisk
lokalnych. Koordynatorami projektu byli Emilia Cybulska i Dariusz Winiarski, a środki pochodziły z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach
Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich i WFOŚiGW
w Warszawie.
W okresie od lipca 2007r. do maja 2008r. realizowaliśmy projekt
„Lepsza jakość, większa skuteczność RCEE w Płocku”, w ramach którego
doposażyliśmy bibliotekę, zakupując wydawnictwa i czasopisma ekologiczne, przeprowadziliśmy szkolenia dla kadry. Projekt koordynowany był przez
Prezesa RCEE Ludwika Ryncarza.
W latach 2008 - 2009 otrzymaliśmy dofinansowanie na projekty;
„Płocka akademia ekologii dla zrównoważonego rozwoju Mazowsza,
Kujaw i Ziemi Łódzkiej”, „Płocka akademia ekologii dla rozwoju
zrównoważonego Mazowsza”, którymi objęliśmy ponad 2 tys. osób z terenu woj. mazowieckiego, kujawsko - pomorskiego i łódzkiego. Nadrzędnym
celem była kompleksowa edukacja dla rozwoju zrównoważonego dzieci, młodzieży i dorosłych, zachęcająca do podejmowania działań na rzecz
239
własnych środowisk oraz propagowanie proekologicznych postaw i zachowań w rekreacji i turystyce, poznanie możliwości budowy OZE. Prowadziliśmy zajęcia stacjonarne i terenowe dla dzieci i młodzieży, zorganizowaliśmy
warsztaty edukacyjne dla liderów ochrony środowiska - uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, plenery oraz szkolenia,
rejsy edukacyjne po Wiśle, imprezy ekologiczne m.in. związane z obchodami Międzynarodowego Dnia Ziemi, Sprzątania Świata, przeprowadziliśmy
konkursy: fotograficzny i poetycki. Koordynatorami projektu byli Emilia
Cybulska, Iwona Marczak i Dariusz Winiarski.
W latach 2009 - 2011 realizowaliśmy projekt „Region Płocki, Kujaw
i Ziemi Kutnowskiej regionem świadomych ekologicznie” inicjujący działania na rzecz ochrony środowiska i promujący partnerstwo między organizacjami pozarządowymi a samorządami. Celem projektu było podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa Mazowsza, Kujaw i Ziemi
Kutnowskiej oraz inicjowanie i wzmacniane działań służących wdrażaniu
zrównoważonego rozwoju ze szczególnym uwzględnieniem zmian klimatycznych, różnorodności biologicznej i racjonalnej gospodarki odpadami
poprzez kampanie, szkolenia, warsztaty, festiwal, seminaria, konferencje,
konkursy Koordynatorem projektu była Iwona Marczak, a środki pochodziły
z NFOŚiGW w Warszawie.
Warsztaty terenowe w Nadleśnictwie Łąck
W latach 2010 - 2012 prowadziliśmy w partnerstwie ze Starostwem Powiatowym w Płocku, Włocławskim Centrum Edukacji Ekologicznej we Włocławku, Związkiem Gmin Regionu Kutnowskiego w Kutnie i Mazowiecką
Agencja Energetyczną w Warszawie działania w ramach projektu „Człowiek
- energia - środowisko. Zrównoważona przyszłość Mazowsza, Kujaw i Ziemi Łódzkiej” współfinansowany ze środków NFOŚiGW w Warszawie.
Projekt zakłada zwiększenie kompetencji pracowników samorządowych,
240
przedsiębiorstw w realizacji zadań związanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii oraz rozpoznanie możliwości wprowadzenia w gminach,
przedsiębiorstwach, zabiegów oszczędzających energię, technik dystrybucji energii spełniających wymogi ZR. Koordynatorem projektu była Iwona
Marczak.
Centrum w latach 2004 - 2012 realizowało program „Działaj Lokalnie”
Polsko - Amerykańskiej Fundacji Wolności koordynowany na terenie kraju przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce, aktywizując społeczności
lokalne wokół różnych działań na rzecz swojej społeczności, zmierzających
do tworzenia dobra wspólnego.
Przez 9 lat realizacji projektu wsparliśmy finansowo ponad 100 projektów małych grup lokalnych, angażując do ich realizacji kilka tysięcy mieszkańców Ziemi Płockiej. Łączymy lokalne ośrodki grantobiorcze w lokalne
grupy działania, które wzajemnie współpracują, konsultują się i wymieniają pomysłami, pracami, a także uczestniczą wzajemnie w organizowanych
wydarzeniach.
Wspólnie z innymi organizacjami i jednostkami z terenu powiatu płockiego i gostynińskiego utworzyliśmy w kwietniu 2002r. Koalicję „Młodzi
razem - drogą zrównoważonego rozwoju”, działającą w programie „Fabryka
inicjatyw” Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce, wspierającą finansowo
działania młodych ludzi na rzecz uaktywniania środowiska lokalnego. Misją
Koalicji jest stworzenie wspólnego forum organizacji i instytucji działających
na rzecz młodzieży. Obecnie koalicja funkcjonuje jako Fundacja Fundusz
Lokalny Ziemi Płockiej „Młodzi Razem”.
Szeroka współpraca z uczelniami wyższymi, szkołami, administracją
publiczną, innymi organizacjami pozarządowymi, ośrodkami edukacji ekologicznej owocuje nie tylko wymienionymi projektami, konferencjami,
ale także publikacjami. Oto niektóre z ostatnich wydawnictw:
−− Poradnik - Jak własnymi siłami opracować gminne i powiatowe programy ochrony środowiska.
−− Poradnik dla konstruktora i użytkownika kolektorów słonecznych
„Sięgnij po słońce”.
−− Program edukacji ekologicznej opartej na społecznościach - wyzwania
i sukcesy.
−− Scenariusze edukacji ekologicznej dla przedszkoli i nauczania zintegrowanego.
−− Scenariusze i programy nauczania „My dla ziemi i dla regionu” - Sukcesy
Kręgu.
−− Poradnik młodego ekologa.
−− W europejskim parku zrównoważonego rozwoju.
−− Śmieci - co tydzień pomysł dla początkujących sprzątaczy.
241
−− Albumy: „Płockie Krajobrazy”, „Dolina Płockiej Wisły”, „Brudzeński Park
Krajobrazowy”, „Z Wisłą Płocką nasza przyszłość”.
−− Biuletyny sumujące naszą działalność roczną i promujące nowe projekty.
−− Obszary Natura 2000 - szansą zrównoważonej turystyki a odnawialne
źródła energii.
−− „O przyszłość jezior Pojezierza Łąckiego”.
−− Dobre rady na odpady, dorośli i dzieci segregują śmieci.
−− Foldery, ulotki, kalendarze edukacyjne (Azbest, Segregujesz odzyskujesz,
Natura 2000 - skarbem regionu płockiego, Kujaw i Ziemi Kutnowskiej).
−− Materiały z konferencji, seminariów, warsztatów.
Wszystkie publikacje znajdują się w zbiorach biblioteki RCEE.
Aktywną formą edukacji są konkursy i prezentacje ich efektów na wystawach. Oto niektóre z nich:
−− dla nauczycieli na najciekawszy scenariusz zajęć, program nauczania
oparty na edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Najciekawsze scenariusze zostały przedstawione na płycie CD „Sukcesy Kręgu”, przekazane
uczestnikom konkursu,
−− konkursy grantowe dla przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych na najciekawszy scenariusz i przeprowadzenie warsztatów w środowisku z okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi (tematy: „Dary Ziemi”, „Mamy wpływ na zmianę klimatu”, „Klimat
w potrzebie”, „Ziemia - wszyscy jesteśmy jej częścią. Bioróżnorodność to
życie”, „Oszczędzając energię, racjonalnie gospodarując odpadami, chronimy klimat Ziemi”, czy „Szkoła, przedszkole przyjazne klimatowi”),
−− fotograficzny i filmowy „Wisła - piękno, które trzeba chronić”, „Natura
2000 w obiektywie młodzieży”, mające na celu ukazanie walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych Doliny Wisły, obszarów Natura 2000, kształtowanie odpowiedzialności społeczeństwa za środowisko
przyrodnicze, bioróżnorodność, skierowany do uczniów szkół wszystkich
typów, „Odnawialne źródła energii a przyroda i człowiek na Mazowszu,
Kujawach i Ziemi Łódzkiej”,
−− konkursy aktywizujące do działań na rzecz racjonalnej gospodarki odpadami - „Wygrać z azbestem”, „Jak postępować ze zużytymi bateriami?”,
„Mamy pomysł - wykorzystamy odpady”,
−− piosenki ekologicznej pn.: „Dla Ciebie, Ziemio, śpiewamy”,
−− konkursy: „Szkoła Zrównoważonego Rozwoju”, „Audyt energetyczny
szkoły”, „Gmina Zrównoważonego Rozwoju”.
Od lat WOŚ UW w Płocku, a obecnie RCEE w Płocku jest organizatorem edukacji dla administracji publicznej i przedsiębiorców. Celem działań jest zrównoważony rozwój gmin, spełnianie standardów ekologicznych
przez firmy korzystające ze środowiska oraz aktywna współpraca organizacji
242
społecznych służąca realizacji zadań ekorozwojowych. Aby osiągnąć ten cel,
organizowane były konferencje, szkolenia, seminaria dla przedsiębiorców,
przedstawicieli administracji publicznej, mediów w zakresie stosowania
prawa ekologicznego, najlepszych dostępnych technik, aby uzyskać większą
efektywność i skuteczność działań proekologicznych. Inicjatorem tych działań, a także większości programów jest Janina Kawałczewska - Wiceprezes
RCEE w Płocku. Była także trenerem warsztatów, prowadzącą zajęcia podczas konferencji, seminariów. Aktywnymi trenerami RCEE są: Witold Lenart,
Ada Kutyło - Bromka, Jadwiga Zonenberg, Agnieszka Pikoń, Grażyna Zielińska, Mariola Modrzejewska, Maria Palińska, Janina Kawałczewska.
Nasze sukcesy, nagrody i wyróżnienia:
−− Lider Polskiej Ekologii - 1997r. - Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa,
−− ZŁOTY MEDAL „Nauczającym jak chronić i pielęgnować Ziemię” - 2000r.
- Fundacja Centrum Edukacji Ekologicznej Wsi w Krośnie,
−− Organizacja Przyjazna dla Środowiska - 2001 - Wojewódzki Fundusz
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie,
−− certyfikat w ramach projektu „Audyt zrównoważonego rozwoju Płocka”
- 2003,
−− „Promotor Ekologii” w Narodowym Konkursie Ekologicznym „Przyjaźni
Środowisku” 2004r., 2005r., 2006r. i 2007r.,
−− Mecenas Polskiej Ekologii (2008),
−− „Zielone Jabłko” („Green Apple”) w Międzynarodowym Konkursie organizowanym przez The Organisation, Anglia - 2007r.,
−− Nagroda główna w ogólnopolskim konkursie dla organizacji pozarządowych w kategorii „Fundraising” organizowanym przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce, Polsko - Amerykańska Fundację Wolności przy
wsparciu Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (2008).
Zdobyliśmy największe prestiżowe nagrody w kraju za prowadzoną edukację ekologiczną wśród dzieci, młodzieży, nauczycieli, administracji rządowej
i samorządowej, rodziców, organizacji społecznych, lokalnych społeczności, studentów, gdyż edukacja ekologiczna w społecznościach lokalnych to
przyszłość i droga do trwałego i zrównoważonego rozwoju.
W swojej działalności staramy się pokazywać, jak znaleźć harmonię między aspektami: społecznymi, przyrodniczymi, kulturowymi i gospodarczymi
w każdym ludzkim działaniu - dziś i w przyszłości.
Efektem naszych działań są:
−− liczne grupy liderów środowiskowych w lokalnych społecznościach,
−− zrealizowane przedsięwzięcia służące lokalnym społecznościom,
243
−− opracowane przez gminy i powiaty programy ochrony środowiska i plany gospodarki odpadami, sprawozdania z ich realizacji, a obecnie - aktualizacja,
−− wybudowane ścieżki edukacyjno - przyrodnicze (piesze i rowerowe),
−− zainstalowane kolektory słoneczne, indywidualne oczyszczalnie ścieków,
kompostowniki,
−− zebrane selektywnie odpady, zlikwidowane „dzikie wysypiska” odpadów,
−− „mądrzejsi” ludzie, wrażliwsi na problemy środowiskowe, umiejący
korzystać z dostępu do informacji o środowisku.
Sporo dokonań ma RCEE w Płocku - organizacja zrzeszająca 25 osób
fizycznych i 3 osoby prawne. Efekty mogliśmy uzyskać dzięki olbrzymiemu
zaangażowaniu ludzi pracujących społecznie (L. Karol, J. Kawałczewska,
I. Marczak, E. Winiarska, D. Winiarski, A. Jakubowska, W. Lenart i naszych
trenerów - wolontariuszy) oraz dzięki uzyskanej pomocy finansowej i merytorycznej.
Serdecznie dziękujemy za współpracę przy realizacji projektów kolejnym
Zarządom RCEE, pracownikom, wykładowcom, trenerom, wolontariuszom
oraz za pomoc finansową: Fundacji „Fundusz Współpracy” JFK, Global Environment Facility/Small Grants Programme United Nations Development
Programme (GEF/UNDP), Institute for Sustainable Communities (Instytut
na Rzecz Zrównoważonych Społeczeństw, ISC Vermont USA), Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie,
Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej (Fundusz Inicjatyw Obywatelskich), Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej w Warszawie, Urzędowi Marszałkowskiemu Województwa Mazowieckiego, Polsko - Amerykańskiej Fundacji Wolności, Akademii Rozwoju
Filantropii w Polsce, Wojewódzkiemu Inspektoratowi Ochrony Środowiska
- Delegatura w Płocku, Gminie Miastu Płock, Staroście Płockiemu, samorządom gmin, powiatów, Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym
i Mazowieckiemu Ośrodkowi Geograficznemu Uniwersytetu Warszawskiego, Towarzystwu Naukowemu Płockiemu, Włocławskiemu Centrum
Edukacji Ekologicznej we Włocławku, Fundacji Fundusz Lokalny Ziemi Płockiej „Młodzi Razem”, nadleśnictwom: Płock, Łąck, Gostynin, Gimnazjum
Nr 6 w Płocku, Zielonej Szkole w Sendeniu, Zakładowi Utylizacji Odpadów
Komunalnych w Kobiernikach Sp. zo.o., firmom; Basell Orlen Polyolefins
Sp. z o.o. w Płocku, Orlen Eko Sp. z o.o. w Płocku, EKO - MAZ Sp. z o.o.
w Płocku, Remondis Sp. z o.o. O/Płock, Petro Eltech SA, Petro Investment
w Płocku i pozostałym naszym darczyńcom.
244
Leszek Urbankiewicz, Janina Kawałczewska Edukacja ekologiczna na terenie parków krajobrazowych i lasów
Zgodnie z zapisami ustawy o ochronie przyrody jednym z zadań parków
krajobrazowych jest edukacja ekologiczna, polegająca na prowadzeniu edukacji przyrodniczej w szkołach i wśród lokalnego społeczeństwa oraz promowanie wartości przyrodniczych, historycznych, kulturowych i turystycznych
parku krajobrazowego. Poprzez wdrażanie różnych zasad aktywnej ochrony przyrody, nawiązujemy bezpośrednio do kontaktu z naturą, pragniemy
podnieść świadomość i szacunek dla przyrody u dzieci, młodzieży i dorosłego społeczeństwa, poznać historię regionu i dziedzictwa kulturowego. Poznawanie folkloru, dialektu, gwary, sztuki ludowej, rzemiosła artystycznego, muzyki i tańców regionalnych pozwala wzbogacić wiedzę o własnym
regionie i jego społeczności.
Realizacja programu edukacji ekologicznej na terenie Gostynińsko Włocławskiego Parku Krajobrazowego stanowi rozwinięcie Narodowej
Strategii Edukacji Ekologicznej oraz wspomaga edukację szkolną. Program
jest ważnym składnikiem edukacji obywatelskiej, akceptującej zasady
zrównoważonego rozwoju. Kształtowanie świadomości ekologicznej społeczeństwa umożliwia tworzenie nowych wzorców zachowań pozwalających
na ochronę zasobów przyrodniczych w swoim otoczeniu. Biorąc pod uwagę
szeroki przekrój grup społecznych oraz zakres wiekowy uczestników procesu
edukacji ekologicznej w parkach krajobrazowych - należy stosować różnorodne formy i metody środków edukacyjnych.
Wiedzę przyrodniczą zdobywają dzieci i młodzież szkół wszystkich szczebli,
studenci. Jedną z form jest wprowadzenie uczestników w naturalne środowisko roślin i zwierząt. Dzięki temu kształtowana jest umiejętność obserwacji zjawisk oraz zachowań świata roślin i zwierząt, badania przyrodnicze
studentów, oparte o obserwacje w ramach warsztatów przyrodniczych
prowadzonych na ścieżkach przyrodniczo - dydaktycznych, wyznaczonych
i oznakowanych w terenie.
W Gostynińsko - Włocławskim Parku Krajobrazowym
funkcjonuje
9 ścieżek przyrodniczo dydaktycznych o długości
102 km. Oto one: „Niecka
Kłócieńska”, „Lasy Łąckie”, „Smolnik - KosinoKonferencja dla społeczeństwa poświęcona walorom
wo - Ruda”, „Kukawy”,
przyrodniczym i krajobrazowym GWPK
245
„Lucień”, „Łąck”, „Modzerowo”, „Warząchewka”. Dla każdej z wytyczonych
tras opracowano przewodnik i oznakowanie terenowe z mapą i z opisem
każdego przystanku. Wszystkie zajęcia terenowe prowadzone są w oparciu o wcześniej przygotowane scenariusze, dostosowane do rodzaju uczestników. Zajęcia stacjonarne prowadzone są w formie prelekcji, pogadanki,
wzbogacone środkami audiowizualnymi, filmami przyrodniczymi oraz eksponatami służącymi jako pomoce dydaktyczne.
Oto przykłady szerokiej edukacji prowadzonej przez GWPK.
−− Edukacja społeczności wiejskiej i mieszkańców małych miast:
33 zapoznanie społeczeństwa z działaniami podejmowanymi przez służby
parku krajobrazowego na rzecz zachowania bioróżnorodności i trwałości zasobów przyrody, ich ochrony i zasad udostępniania,
33 promocja i popularyzacja walorów przyrodniczych, kulturowych
i historycznych GWPK poprzez organizację wystaw przyrodniczych,
pogadanek, konkursów oraz udział w imprezach o charakterze ekologicznym np.: Międzynarodowy Dzień Ziemi, Światowy Dzień Ochrony
Środowiska, Sprzątanie Świata, dożynki itp.
−− seminaria dla samorządów terytorialnych i społeczności lokalnych
Organizowane przez nas seminaria dla pracowników administracji gminnych i radnych gmin miały za zadanie zwrócenie uwagi na racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody oparte na zasadach zrównoważonego
rozwoju. Dotyczyły następującej tematyki:
33 „Kierunki ochrony bioróżnorodności rezerwatu przyrody - Jezioro
Rakutowskie - najcenniejszego biotopu GWPK”,
33 „Kształtowanie przestrzeni oraz formy zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego parków krajobrazowych w harmonii z przyrodą”,
33 „Działalność gospodarcza w obszarach chronionych na przykładzie
Parku Krajobrazowego Gostynińsko - Włocławskiego”,
33 „Ekoturystyka i aktywna ochrona przyrody szansą aktywizacji obszarów wiejskich na terenach chronionych”,
33 „Zasoby przyrodnicze GWPK”,
33 „Obszary Specjalnej Ochrony - Natura 2000”,
33 „Stanowiska i siedliska na terenie Gostynińsko - Włocławskiego Parku
Krajobrazowego wymagające szczególnej ochrony”.
−− Warsztaty ekologiczne dla animatorów edukacji ekologicznej
Zajęcia prowadzone są dla nauczycieli przedszkoli, szkół podstawowych
i gimnazjów. Celem zajęć warsztatowych jest poznanie aktywnych metod pracy dydaktycznej z dziećmi i młodzieżą. Bazę ćwiczeń stanowią
ścieżki przyrodniczo - dydaktyczne wytyczone w Parku.
−− Przykładowa tematyka zajęć edukacyjnych organizowanych w salach dydaktycznych i w plenerze przybliżających walory przyrodnicze,
246
krajobrazowe i kulturowe GWPK (zielone lekcje):
33 środowisko przyrodnicze,
33 moje spotkanie z drzewem i krzewem,
33 formy ochrony przyrody,
33 rośliny i zwierzęta objęte ochroną gatunkową,
33 awifauna jeziora Rakutowskiego,
33 walory przyrodnicze i kulturowe GWPK.
−− Wycieczki do rezerwatów przyrody
Na terenie Gostynińsko - Włocławskiego Parku Krajobrazowego znajduje się wiele osobliwości przyrodniczych objętych ochroną rezerwatową.
Oto one:
33 Jezioro Rakutowskie - rezerwat wodno faunistyczny,
33 Olszyny Rakutowskie - rezerwat leśny,
33 Komory - rezerwat leśno - jeziorny,
33 Jastrząbek - rezerwat krajobrazowo - leśny,
33 Kresy - rezerwat leśny,
33 Korzeń - rezerwat leśny,
33 Dąbrowa Łącka - rezerwat leśno - krajobrazowy.
Na szczególną uwagę zasługują: rezerwat ornitologiczny „Jezioro Rakutowskie” wchodzący w skład Obszaru Natura 2000 i rezerwat geomorfologiczny „Gościąż”. Przy granicy większości rezerwatów wyznaczono
„punkty dydaktyczne” lub przebiegają „przystanki” ścieżek dydaktycznych.
−− GWPK jest organizatorem:
33 konkursów plastyczno - przyrodniczych i wiedzy przyrodniczej, skierowanych do dzieci przedszkolnych, młodzieży szkół podstawowych
i ponadpodstawowych, np.: „Znam przyrodę GWPK”, Mój las”, „Kalendarz punktualnych” - z cyklu pomagamy zwierzętom przetrwać zimę,
„Olimpiada wiedzy ekologicznej o GWPK w Baruchowie”, „Piękno
GWPK w obiektywie”.
33 wystaw fotograficznych dokumentujących walory przyrodnicze parku
krajobrazowego, przybliżających zwiedzającym piękno naszej przyrody faunę i florę wymagającą ochrony gatunkowej w trzech tematach
przyrodniczych:
• „Walory krajobrazowe i kulturowe GWPK” obejmującą 20 fotogramów najpiękniejszych fragmentów chronionego krajobrazu Parku
oraz najciekawszych obiektów kulturowych Kujaw i Mazowsza,
• „Fauna i flora GWPK” - obejmującą 40 fotogramów eksponujących
rzadkie gatunki roślin i zwierząt, głównie będących pod ochroną gatunkową lub na liście „Polskiej Czerwonej Księgi” roślin oraz zwierząt
zagrożonych wyginięciem,
247
• „Bioróżnorodność ekologiczna i krajobrazy - walorami GWPK” obejmująca 60 fotogramów eksponujących walory krajobrazowe,
ochronne, kulturowe i historyczne obszarów GWPK,
• Prac z konkursów „Znam przyrodę GWPK” oraz „ Piękno GWPK
w obiektywie”.
GWPK opracowywuje materiały promujące walory przyrodnicze,
krajobrazowe i kulturowe Parku. Ukazały się m.in.:
−− przewodnik edukacyjny pn. „Przyrodnicze ścieżki dydaktyczne na terenie
GWPK”,
−− mapa przyrodniczo - turystyczna, ścieżki i trasy rowerowe,
−− informator przyrodniczo - turystyczny GWPK,
−− folder o GWPK,
−− rezerwaty GWPK,
−− „ Gostynińsko - Włocławski Park Krajobrazowy - piękno odkryte”
album fotograficzny,
−− „Błota Rakutowskie PLB 040001 - zeszyt edukacyjny,
−− „Żwirownia Skoki” PLB 040005 - zeszyt edukacyjny,
−− „Walory przyrodnicze i kulturowe GWPK - karty edukacyjne,
−− „Przyroda GWPK, cz.I Rośliny” - karty edukacyjne,
−− gadżety o GWPK.
Wykonaliśmy zakładki książkowe, ulotki informacyjne, długopisy, torby
ekologiczne, koszulki, breloczki z elementami przyrodniczymi i logo GWPK.
Można korzystać ze
zbiorów bibliotecznych
o parkach krajobrazowych, które obejmują ponad 400 pozycji,
w tym m.in.: wydawnictwa książkowe, publikacje i ekspertyzy naukowe,
operaty ochrony ekosystemów, dokumentacje
ochrony rezerwatowej,
raporty o stanie środowiska, raporty o stanie
Zajęcia edukacyjne w Szkółce Choinek
ochrony przyrody, mapy
i atlasy, broszury, foldery i przewodniki, kasety video i płyty dvd z filmami
przyrodniczymi.
Wiele jest do zobaczenia w GWPK. Zachęcamy do odwiedzenia tych
cennych przyrodniczo terenów.
248
Edukację ekologiczną
społeczeństwa
prowadzą także Nadleśnictwa:
Płock, Łąck, Gostynin.
Lasy płockie - to miejsce
odpoczynku na łonie natury po ciężkiej pracy, za
wstęp do których zwykli
obywatele nie muszą płacić. Lasy są wciąż otwarte
dla społeczeństwa i warŚcieżka edukacyjna w Nadleśnictwie Gostynin
to zadbać o to, aby ludzie
zdawali sobie sprawę,
że jest to miejsce nie tylko wycinania drzew, zbierania runa leśnego, ale
także sadzenia drzew, hodowli, ważnej roli ekologicznej i społecznej. Warto
trafić do szerokiego grona społeczeństwa, aby mogło ono poczuć odpowiedzialność za przyrodę, jej ochronę.
Szczególne znaczenie ma to działanie na terenie LKP „Lasy Gostynińsko Włocławskie”, na terenie których funkcjonuje:
−− w Nadleśnictwie Gostynin:
33 leśna ścieżka dydaktyczna „Pagórek” (10 przystanków), mająca na celu
przybliżenie zagadnień związanych z gospodarką leśną i specyfiką pracy leśnika,
33 ścieżka przyrodniczo - leśna „Lucień” o długości ok 3 km, na której można obejrzeć park dworski z XIXw., rezerwat Komory, pomnik przyrody,
interesujące zespoły roślinne na brzegu i w toni jeziora.
−− W Nadleśnictwie Łąck:
33 Izba edukacji leśnej w siedzibie Nadleśnictwa ze stałą wystawą zwierząt leśnych, owadów, zielnikiem leśnych drzew i krzewów, drewnem
różnych gatunków, fotografiami przyrodniczymi,
33 Izba Pamięci Historycznej Nadleśnictwa Łąck, prezentująca historię
Nadleśnictwa, stare, archiwalne operaty i mapy,
33 wyłuszczarnia nasion,
33 ścieżka dydaktyczna Nadleśnictwa Łąck o długości 5 km, z ciekawymi
zbiorowiskami leśnymi, w tym śródleśne bagno, rezerwat „Dąbrowa
Łącka”, metody i zasady prac w lesie.
−− Nadleśnictwo Płock
Ścieżki edukacji przyrodniczo - leśnej wyznaczone są także na terenie lasów
zarządzanych przez Nadleśnictwo Płock. Najciekawsze są wytyczone na terenie Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego (ścieżka przyrodnicza w Sikorzu
ukazująca walory BPK, rezerwatu Sikórz, dydaktyczna ścieżka ornitologiczna prezentująca ptaki występujące w BPK).
249
Posiedzenie Rady Naukowo - Społecznej Leśnego Kompleksu
Promocyjnego „Lasy Gostynińsko - Włocławskie”
W Miszewie Murowanym
zorganizowany jest Ośrodek Rehabilitacji dla niektórych zwierząt leśnych,
mający na celu przywracanie naturze osobników
kontuzjowanych, pokaleczonych czy też złapanych
we wnyki. Utworzona
przy Ośrodku izba edukacyjna pełni wspaniałą rolę
edukacji przyrodniczo leśnej dla dzieci, młodzieży.
Janina Kawałczewska Kształcenie kadr dla ochrony środowiska
Wojewoda Płocki, Starosta Płocki dbali o to, aby kadra zarządzająca
ochroną środowiska była profesjonalnie przygotowana i umiała rozwiązywać problemy ekorozwojowe Ziemi Płockiej. Dlatego do Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Płocku byli przyjmowani do pracy ludzie z odpowiednim wykształceniem. W związku ze zmieniającym się
prawem ekologicznym zasadą było doskonalenie kadry i samokształcenie.
Szczególnie dbał o to Dyrektor Generalny Urzędu Wojewódzkiego w Płocku - Waldemar Kuliński, a w Starostwie - dyrektor Wydziału organizacji Żaneta Puczek. Zarówno dyrektorzy Wydziału jak i pracownicy uczestniczyli
w konferencjach ogólnopolskich, szkoleniach, kursach specjalistycznych organizowanych przez Ministerstwo Środowiska, Centralny Ośrodek Doskonalenia Kadr Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Dębe. Umożliwiano także wyjazdy na szkolenia specjalistyczne, zagraniczne (Japonia,
USA, Niemcy, Francja, Holandia), organizowane przez Ministerstwo. Była
to wielka szansa dla urzędników, że mogli poznać technologie środowiskowe stosowane na Zachodzie, standardy w ochronie środowiska wdrażane
w krajach UE.
Po każdym wyjeździe szkoleniowym obowiązywała zasada przekazywania zdobytych wiadomości wszystkim pracownikom Wydziału. Na poniedziałkowych spotkaniach Wydziału prowadzone było samokształcenie
(informacje o rozwiązywanych problemach ekologicznych dla wszystkich
pracowników, nowych regulacjach, nowych technologiach i urządzeniach
chroniących środowisko).
Dzięki temu pracownicy Wydziału doskonale orientowali się w problematyce ekologicznej i mogli zastąpić nieobecnych w pracy w razie choroby,
urlopu, szkolenia, załatwić interesanta.
250
Staraliśmy się dzielić
swoją wiedzą, umiejętnościami także z gminami,
przedstawicielami biznesu. Od nas wypływały inicjatywy organizacji konferencji (wspólnie z RCEE,
TNP, Politechniką Warszawską, SWPW, Uniwersytetem Warszawskim)
bezpłatnych, otwartych
dla gmin, biznesu, me- Szkolenie w RCEE w Płocku dla urzędników samorządowych
diów - wszystkich zainteresowanych daną tematyką. Wiedzieliśmy więcej o problemach ekorozwojowych i chcieliśmy się tą wiedzą dzielić, aby wypracować skuteczne
sposoby rozwiązania ich. W ostatnich latach szkolenia prowadzi RCEE.
Oto przykłady tematyki realizowanych szkoleń dla kadry zarządzającej
ochroną środowiska, przedsiębiorców:
−− opracowywanie, uchwalanie, realizacja i ewaluacja gminnych programów ochrony środowiska, planów gospodarki odpadami,
−− zadania gmin w zakresie wdrażania ustaw: o ochronie przyrody, o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, o odpadach, o ochronie zwierząt,
−− wdrażanie przez samorządy i przedsiębiorców Prawa geologicznego i górniczego,
−− obowiązki administracji publicznej wynikające z ustaw: Prawo ochrony
środowiska, Prawo wodne, o udostępnianiu informacji o środowisku
i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, o odpadach i innych ustaw dotyczących niektórych kategorii odpadów,
−− ochrona powietrza, pola elektromagnetyczne, ochrona przed hałasem obowiązki dla administracji i przedsiębiorców, rzemieślników,
−− obowiązki wobec środowiska przyrodniczego prowadzących działalności
gospodarcze wynikające z prawa ekologicznego,
−− procedury indywidualnej oceny oddziaływania na środowisko dla planowanych przedsięwzięć i strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla planów, programów,
−− źródła finansowania przedsięwzięć w ochronie środowiska,
−− opłaty za korzystanie ze środowisk, kary za degradację środowiska,
sprawozdawczość w ochronie środowiska.
Trenerami, wykładowcami w organizowanych szkoleniach była profesjonalna kadra z Ministerstwa Środowiska (Irena Mazur, Małgorzata
251
Szymborska, Alicja Zawadzka, Maria Tomczak,
Maria Pełda - Sypuła,
Małgorzata Wojciechowska, Anna Rybak, Stefan Różycki), prawnicy
(prof. Marek Górski),
Sędzia WSA (Łukasz
Krzycki),
doświadczona kadra z Płocka (Ada
Kutyło - Bromka, Janina
Seminarium nt. gospodarki odpadami komunalnymi
Kawałczewska, Jadwiga
Zonenberg, Grażyna Zielińska), pracownicy Departamentu Opłat Środowiskowych i Departamentu Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego,
Mazowieckiej Jednostki Wdrażania Programów Unijnych.
Staraliśmy się o dobór takich wykładowców, którzy najlepiej przedstawią
dany problem, sposób jego rozwiązania. Zawsze uczestnicy otrzymywali
materiały szkoleniowe i wydawnictwa ekologiczne.
Świadomość ekologiczna powinna być szczególnie wysoka u pracowników przemysłu zarówno tych, którzy odpowiadają za program inwestycyjny i modernizację technologii jak i tych, którzy bezpośrednio realizują
proces technologiczny.
Efekty polepszenia sytuacji ekologicznej zależą od: przestrzegania reżimów technologicznych, modernizacji istniejących procesów technologicznych, wprowadzenia nowych proekologicznych procesów w toku procesu
inwestycyjnego.
Kadra zatrudniona w przemyśle, szczególnie starsza, kształcona przed
kilkudziesięciu laty, kiedy problemy ochrony środowiska stanowiły wąski
margines studiów, wymagała często uzupełnienia i aktualizacji wiadomości.
Zdając sobie sprawę ze wszystkich tych elementów, dyrekcja Petrochemii SA w Płocku prowadziła szkolenie załogi na specjalistycznych kursach
ochrony środowiska. Na sześciu kursach organizowanych przez Towarzystwo Wiedzy Powszechnej i Politechnikę Warszawską przeszkolono przeszło
stu przedstawicieli kadry technicznej odpowiedzialnej bezpośrednio za proces produkcyjny kombinatu. Uczestnikami kursów byli kierownicy i zastępcy kierowników wydziałów i oddziałów produkcyjnych oraz technolodzy
z poszczególnych instalacji rafineryjnych i petrochemicznych. Kursy organizowano w grupach dwudziestoosobowych, w wymiarze 20 godzin wykładowych na terenie kombinatu w czasie godzin pracy. Wykładowcami
na kursach byli nauczycieli akademiccy z Politechniki, specjaliści
252
z wojewódzkich służb ochrony środowiska w Płocku oraz przedstawiciele
zakładowych służb ochrony środowiska kombinatu. Taki dobór wykładowców zapewniał fachowe omówienie zarówno specyficznych problemów
lokalnych jak i ogólnych zagadnień ekologicznych. Odpowiadało to zapotrzebowaniom odbiorców oczekujących zarówno pomocy w rozwiązywaniu problemów bezpośrednio dotyczących kierowanych przez nich instalacji
jak i skondensowanego przedstawienia podstawowych zagadnień ekologicznych oraz informacji o stanie środowiska w mieście i w województwie.
Program kursu oparty został na następujących blokach zagadnień:
blok I - podstawowe problemy ekologiczne świata współczesnego, wpływ
zanieczyszczenia środowiska na zdrowie ludzkie, stabilność ekosystemów
i na strefy ekologiczne,
blok II - sytuacja ekologiczna w kraju, województwie i mieście z uwzględnieniem wpływu oddziaływania kombinatu,
blok III - przepisy prawne - ogólnokrajowe i wewnątrzzakładowe. Skutki
ekonomiczne dla zakładu, organizacja służb zakładowych ochrony środowiska, system monitoringu,
blok IV - podstawowe zasady ochrony atmosfery, wody i powierzchni ziemi
przed ujemnym oddziaływaniem procesów chemicznych. Kierunki ekologizacji przemysłu chemicznego. Program modernizacji i inwestycji w Petrochemii SA.
W programie szczególną uwagę zwrócono na problematykę lokalną bezpośrednio związaną z procesami rafineryjnymi i petrochemicznymi takimi, jak:
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gleby produktami ropopochodnymi, emisja węglowodorów, dwutlenku siarki i siarkowodoru, utylizacja
osadów ściekowych. Zagadnienia te zostały uwypuklone ze względu na
znaczny wpływ kombinatu na sytuację ekologiczną województwa (Kombinat był źródłem ponad 80% emisji gazowej oraz blisko 50% ścieków powstających w województwie). Kontynuacja szerokiego programu inwestycji proekologicznych Kombinatu wymagała więc aktywnego uczestnictwa
załogi w zakresie problematyki uwypuklonej w programie kursów.
Przeprowadzone kursy uzyskały pozytywne opinie zarówno ze strony
uczestników jak i kierownictwa kombinatu. Połączenie zagadnień ogólnych
z bezpośrednimi problemami produkcyjnymi pozwoliło zaobrazować słuchaczom skutki zanieczyszczenia środowiska na konkretnych przykładach,
uczulając ich szczególnie na straty ekonomiczne obniżające zysk zakładu oraz na stan zdrowia pracowników, jak też i ich rodzin. Przedstawienie
kierunków i konkretnych przykładów ekologizacji przemysłu chemicznego, wskazało drogę i zachęciło do dalszej modernizacji procesów produkcyjnych. Większość słuchaczy kursów, która ukończyła studia przed laty,
w okresie kiedy problematyka ekologiczna była przeważnie marginalizowana,
253
uzyskała ponadto szereg profesjonalnie opracowanych podstawowych wiadomości z zakresu ochrony środowiska i ekologii.
Intensyfikacja edukacji ekologicznej w szkołach wszystkich typów spowodowała znaczny wzrost zapotrzebowania na podnoszenie kwalifikacji
nauczycieli prowadzących przedmioty związane z tą tematyką. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej Oddział Wojewódzki w Płocku zorganizowało
wspólnie z Wojewódzkim Ośrodkiem Metodycznym pięć kursów, których
uczestnikami było ponad stu nauczycieli podstawowych i średnich szkół
województwa płockiego. Zajęcia prowadzone były przez pracowników
wyższych uczelni oraz przez specjalistów z terenowych służb ochrony środowiska. Tematyka obejmowała podstawowe problemy ochrony powietrza,
wód, świata roślinnego i zwierzęcego, a także metodykę prowadzenia zajęć
z zakresu ekologii. Kursy sfinansowane przez Urząd Wojewódzki prowadzono systemem wieczorowym, obejmującym od 20 do 28 godzin wykładowych.
W latach 1995 - 1998 Ośrodek Politechniki Warszawskiej w Płocku koordynował finansowany przez Unię Europejską, w ramach Programu TEMPUS, projekt edukacyjny „Kształcenie dla racjonalnego użytkowania energii
i środowiska”. Partnerami projektu były następujące jednostki:
−− trzy uczelnie zagraniczne (Politechnika w Darmstadt - Niemcy, Politechnika w Manchester - Wielka Brytania, Wyższa Szkoła Inżynierska w Horsens - Dania),
−− pięć jednostek organizacyjnych z regionu płockiego (Urząd Wojewódzki,
Urząd Miejski w Płocku, PETROCHEMIA SA, Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Płocku, Płocka Fundacja Promocji Nauki i Techniki),
−− Politechnika Łódzka i Cukrownia Kościan SA.
W okresie realizacji projektu ok. 70 pracowników Politechniki Warszawskiej
i innych jednostek wzięło udział w zagranicznych szkoleniach, stażach przemysłowych lub imprezach informacyjnych. Zakupiono sprzęt laboratoryjny, komputerowy i audiowizualny do zajęć dydaktycznych prowadzonych
w Politechnice Warszawskiej i Politechnice Łódzkiej. Opracowano programy
zajęć i pomoce szkoleniowe do następujących kursów kształcenia ustawicznego:
−− Metodyka „Pinch Analysis” i jej wykorzystanie do racjonalizacji gospodarki energetycznej cukrowni (w szkoleniu wzięli udział m.in. pracownicy
Cukrowni Borowiczki i Cukrowni Mała Wieś),
−− Zagospodarowanie odpadów stałych (w szkoleniu wzięli udział pracownicy PETROCHEMIA SA i personel jednostek samorządu terytorialnego),
−− Przyjazne dla środowiska projektowanie i użytkowanie maszyn rolniczych (ze szkolenia skorzystali pracownicy zakładów budowy maszyn
rolniczych oraz nauczyciele szkół zawodowych).
254
Znaczny wkład w szkolenie nauczycieli i innych grup pracowniczych wniósł
także regionalny zarząd Towarzystwa Wiedzy Powszechnej - organizator
lub współorganizator kursów szkoleniowych z zakresu ochrony środowiska.
Szczególnie cenne były konferencje organizowane we współpracy z TNP.
Z naszych rozmów, obserwacji działań w ochronie środowiska wynika, że szkolenia dały określone efekty. Przedsiębiorcy coraz lepiej rozumieją swoje powinności wobec środowiska przyrodniczego, a zmieniająca
się kadra w administracji publicznej coraz skuteczniej rozwiązuje problemy
ekologiczne.
Janina Kawałczewska Organizacje ekologiczne na rzecz zrównoważonego rozwoju Mazowsza Płockiego
Organizacje ekologiczne są organizacjami społecznymi, z założenia nie
nastawionymi na zysk, działającymi w interesie publicznym, przeznaczającymi swoje dochody na cele statutowe. Są to zrzeszenia niezależne, działające poza strukturami politycznymi i poza strukturami administracji publicznej. Dla uznania organizacji za ekologiczną konieczne jest, aby ochrona
środowiska była jej celem statutowym (nie musi być przy tym to jedyny
cel) lub celem zapisanym w regulaminie organizacji (dotyczy tzw. stowarzyszeń zwykłych, działających w oparciu o regulamin, a nie statut). W Polsce w ochronie środowiska organizacje społeczne powstawały jeszcze przed
I wojną światową. Wówczas organizacje miały charakter lokalny. W okresie
międzywojennym powstające organizacje były nastawione na krzewienie
oświaty przyrodniczej i ochronę pomników przyrody (LOP). Miłość i szacunek dla przyrody ma w swym statucie także Związek Harcerstwa Polskiego,
obchodzący w 2012r. 100-lecie działalności.
Po II wojnie światowej organizacje ekologiczne powstawały bardzo żywiołowo, a zakres ich zainteresowań był różny - od działań lokalnych do
rozwiązywania problemów ogólnonarodowych. Obecnie w Polsce funkcjonuje około 1000 organizacji proekologicznych - zarówno takich, które tradycją sięgają do okresu przedwojennego, jak i stosunkowo młodych, powstałych w latach 80. i 90. XXw. Najstarszymi organizacjami działającymi
na Mazowszu są Liga Ochrony Przyrody, Polski Związek Łowiecki; również
Związek Harcerstwa Polskiego ma w swoich zadaniach ochronę przyrody.
Młodsze organizacje to: RCEE w Płocku, SGTPG w Łącku, Stowarzyszenie
Edukacyjno - Kulturalne „Ziarno” w Grzybowie, Fundacja Fundusz Lokalny
Ziemi Płockiej „Młodzi Razem”, Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami Koło
w Płocku, Polski Związek Wędkarski.
Zakres aktywności i sposób działania organizacji proekologicznych jest różny. Poszczególne organizacje występują pod hasłami bezpośredniej i pośredniej ochrony środowiska, wykorzystania odnawialnych źródeł energii,
255
256
prowadzenia rolnictwa ekologicznego itp. Akceptują one różne wartości:
moralne, etyczne, ekonomiczne, społeczne i przyrodnicze. Najczęściej podchodzą tradycyjnie do zagadnień ochrony środowiska, zmierzając do wyeliminowania szkodliwych dla środowiska zachowań, pokazując często, że
dotychczasowy rozwój cywilizacyjny wiedzie ludzkość do fizycznej zagłady.
Ostatnimi laty powstają organizacje lansujące nowy styl życia, poszukujące nowych systemów wartości, innego stosunku człowieka do świata istot
żywych, innych stosunków międzyludzkich.
Wśród organizacji proekologicznych w Polsce nie ma sprzeczności, jeśli chodzi o cele działania. Występują jednak różnice pod względem form,
metod i stylu działania. Obecnie obowiązujące przepisy zapewniają uspołecznienie ochrony środowiska, dostęp społeczeństwa, w tym organizacji
ekologicznych do informacji o środowisku i jego ochronie. Jednak z przeszłości wywodzi się pewna nieufność pomiędzy organizacjami pozarządowymi
a administracją publiczną.
Obecnie w Polsce wyróżniamy następujące grupy ekologiczne:
−− powstałe w celu prowadzenia długofalowej, obejmującej wiele problemów ekologicznych, działalności dotyczących podstawowych sfer aktywności społeczeństwa, konsumpcję, produkcje i podział dóbr. Organizacje te deklarują chęć współdziałania z administracją publiczną w celu
wdrażania skutecznych programów proekologicznych,
−− powołane do załatwienia jednej sprawy, zlikwidowania konkretnego
zagrożenia, ograniczone zakresem działania do pewnego terenu i konkretnego problemu. Organizacje te najczęściej kontestują decyzje administracji publicznej, starają się wpływać na to, aby wycofała się z decyzji,
których efekty mogą naruszać stan środowiska przyrodniczego,
−− organizacje i ruchy społeczne udzielające poparcia innym ruchom nakierowanym na realizację celów proekologicznych. Ochrona środowiska nie
jest głównym motywem ich działania.
Wśród celów deklarowanych przez organizacje ekologiczne w Polsce dominują:
−− edukacja ekologiczna, która ma za zadanie zmienić stan świadomości
ekologicznej społeczeństwa, pokazując, że od sposobu postępowania
każdego człowieka i naszych wyborów konsumenckich zależy stan środowiska przyrodniczego,
−− działania na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska,
−− tworzenie nowych koncepcji zrównoważonego rozwoju gmin, powiatów
i naszego kraju.
W/w rodzaje działalności wynikają ze statutowych bądź regulaminowych
obowiązków organizacji pozarządowych.
Polskie prawo stwarza organizacjom pozarządowym szeroką możliwość
aktywnej działalności.
Członkowie organizacji mogą między innymi:
−− składać skargi w trybie kodeksu postępowania administracyjnego, będące wyrazem inicjatywy obywatelskiej w zakresie ochrony środowiska,
−− uczestniczyć w pracach rad nadzorczych Narodowego i wojewódzkich
funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w regionalnych
radach ochrony przyrody i Państwowej Radzie Ochrony Środowiska,
−− składać wnioski do administracji w sprawach ochrony przyrody,
−− żądać wszczęcia postępowania administracyjnego i uczestniczyć
w postępowaniu administracyjnym na prawach strony,
−− zgłaszać wnioski do administracji publicznej mające na celu ochronę środowiska w działalności inwestycyjnej i eksploatacyjnej, poprawy stanu
środowiska, współdziałać z administracją publiczną w opracowaniu i realizacji programów i planów działania zmierzających do poprawy stanu
środowiska.
Niewiele organizacji korzysta z tych szans. Bywa też, że administracja
publiczna, mimo obowiązków ustawowych, nie docenia znaczenia społecznej aktywności organizacji ekologicznych. Jednakże administracja rządowa
i samorządowa bez poparcia społecznego ma niewiele szans na przeciwstawienie się naciskom lobby przemysłowo - gospodarczego. Brak społecznego poparcia pozbawia administrację dopływu informacji i znajomości społecznej akceptacji podejmowanych działań.
Znaczenie organizacji pozarządowych proekologicznych w ochronie środowiska wzrasta w ostatnich latach, a będzie jeszcze większe po pełnym
wdrożenia znowelizowanego prawa uwzględniającego dyrektywy unijne
oraz postanowienia Konwencji z Aarhus, wyrażone w ustawie z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenie oddziaływania
na środowisko.
W/w problemy działalności organizacji ekologicznych charakterystyczne są
także dla Mazowsza Płockiego. Region płocki ze względu na cenne wartości
przyrodnicze, zasoby ludzkie, potencjał gospodarczy i społeczny zasługuje na
to, aby wdrażać tu zasady ekorozwoju. Wpisują się w nią doskonale działania samorządów, biznesu, administracji rządowej, szkół, organizacji pozarządowych mające na celu ochronę środowiska, zasobów gospodarczych,
kulturowych i społecznych. Ochrona środowiska realizowana w ujęciu
cząstkowym jako ochrona przyrody, wód, powietrza lub edukacja ekologiczna jako narzędzie kształtowania społecznej świadomości ekologicznej
przestało wystarczać. Realizując zadania związane z ekorozwojem, sięgamy do ustaleń konferencji w Rio de Janeiro, Johanesburga, polityk ekologicznych państwa, Szóstego Programu Działania Unii Europejskiej - „Środowisko 2010: Nasza Przyszłość, Nasz Wybór”, Strategii zrównoważonego
257
258
rozwoju Unii Europejskiej, „Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia
2007 - 2013” i innych dokumentów ONZ, UE i Polski. Organizacje ekologiczne zwracają uwagę na wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju na
Mazowszu Płockim, a zwłaszcza na:
−− efektywne wykorzystanie zasobów i minimalizację ich wykorzystywania,
−− minimalizację ilości wytworzonych odpadów, ich recykling,
−− ograniczenie emitowanych zanieczyszczeń,
−− ochronę bioróżnorodności,
−− dostęp społeczeństwa do dobrej jakości wody, żywności, paliw
po rozsądnych cenach,
−− ochronę zdrowia i bezpieczeństwo ekologiczne mieszkańców,
−− dostęp do kultury i rozrywki,
−− rozwój społeczeństwa obywatelskiego, uczestniczącego w podejmowaniu decyzji i aktywizującego grupy społeczne do działań ekorozwojowych,
−− kształtowanie i ochronę krajobrazu,
−− rozwój turystyki i rekreacji.
Naturalnym sojusznikiem RCEE i ZOLOP w Płocku we wdrażaniu zasad
zrównoważonego rozwoju są szkoły, samorządy gmin i powiatów. W ostatnich latach realizowaliśmy wiele programów skierowanych do nauczycieli,
dyrektorów szkół i bezpośrednio uczniów, a także do radnych gmin i powiatów, administracji samorządowej, sołtysów, o których pisaliśmy wcześniej.
ZO LOP w Płocku realizuje projekty dotyczące ochrony przyrody, od lat
jest organizatorem olimpiady wiedzy ekologicznej. W pamięci mieszkańców Kutna i Sierpca pozostały zajęcia prowadzone w ramach Powszechnego Uniwersytetu Wiedzy Ekologicznej. Koło w Płocku TOZ prowadzi aktywną działalność na rzecz opieki nad bezdomnymi kotami i psami. SGTPG
w Łącku - wdrażania zrównoważonej turystyki na obszarach cennych przyrodniczo. Komenda Chorągwi Mazowieckiej ZHP od lat organizuje ogólnopolskie rajdy Wisła; wielu harcerzy pamięta wspaniałe obozy ekologiczne
prowadzone przez dh. Annę Skorus, Lidię Wasilewską, Włodzimierza Klonowskiego.
Płockie organizacje ekologiczne aktywnie uczestniczyły w przygotowaniu dokumentów dot. programowania zrównoważonego rozwoju, a także
w realizacji:
−− Strategia rozwoju województwa mazowieckiego, programów ochrony
środowiska, planów gospodarki odpadami województwa mazowieckiego,
−− Strategii rozwoju powiatu płockiego do 2015r., programów ochrony
środowiska i planów gospodarki odpadami w powiecie płockim,
−− organizacji konkursów, imprez ekologicznych, aktywnej ochrony
przyrody.
Współpracowaliśmy w organizacji i przeprowadzeniu konferencji regionalnych, podczas których prezentowaliśmy konieczność rozwiązywania najważniejszych problemów ekorozwojowych Mazowsza
(m. innymi przeciwdziałania zmianom klimatu,
oszczędzania energii, właściwej gospodarki odpadami, podniesienia stanu
świadomości ekologicznej
społeczeństwa, ochrony
różnorodności biologicznej, procedury ocen oddziaływania na środowisko).
Staraliśmy się o to,
Wizyta studyjna organizacji ekologicznych w Fundacji
Partnerstwo dla Środowiska w Krakowie
aby być partnerem administracji
publicznej
w realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, a zwłaszcza harmonii między
aspektami: społecznymi, przyrodniczymi, kulturowymi, przestrzennymi dziś
i w przyszłości. Dostarczamy lokalnym samorządom narzędzi i metod wdrażania zrównoważonego rozwoju, identyfikacji problemów, sposobów ich
rozwiązywania, planowania lokalnych strategii ZR i ich realizacji. Uczymy
poszanowania innych, odpowiedzialności i budowania partnerstwa.
Mamy też problemy. Najważniejsze z nich, to:
−− brak środków finansowych na naszą działalność edukacyjną, realizację
projektów, zatrudnienia trenerów - edukatorów (brak konkursów w sferze ochrony środowiska - poza WFOŚiGW i NFOŚiGW),
−− małe zainteresowanie mediów naszą działalnością,
−− brak zainteresowania samorządów, firm edukacją ekologiczną.
Konieczna jest ściślejsza współpraca organizacji między sobą, wręcz
stworzenie koalicji organizacji na rzecz budowania partnerstwa dla ZR, pełne wdrożenie przez administrację publiczną ustawy o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie, uwzględniającej m. innymi: zlecanie organizacjom pozarządowym realizacji zadań, w tym uproszczony tryb zlecenia zadań, wymianę informacji, powoływanie wspólnych zespołów o charakterze
doradczym, umowy partnerskie. Widzimy potrzebę ściślejszego partnerstwa
z administracją publiczną, biznesem, innymi organizacjami pozarządowymi,
np.:
−− z administracją rządową
33 RDOŚ w Warszawie - działania na rzecz ochrony przyrody, procedury
ocen oddziaływania na środowisko,
33 WIOŚ w Warszawie - współpraca w zakresie szkoleń dot. egzekucji
prawa ekologicznego, monitoringu środowiska,
259
33 RZGW w Warszawie - działania na rzecz racjonalnej gospodarki
wodnej i ochrony wód,
33 Kuratorium Oświaty w Warszawie działania na rzecz edukacji ekologicznej w szkołach,
−− z administracją samorządową
33 województwa mazowieckiego:
• realizacja zadań edukacji ekologicznej wynikającej z Programu
ochrony środowiska woj. mazowieckiego, Wojewódzkiego planu
gospodarki odpadami dla Mazowsza,
• Mazowieckiego Samorządowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli - szkolenia dla nauczycieli,
• pomocy finansowej na realizację edukacji ekologicznej (WFOŚiGW
w Warszawie, budżet województwa),
33 samorządami powiatów:
• realizacja zadań edukacji ekologicznej wynikających z programów
ochrony środowiska,
• organizacja kampanii, realizacja projektów na rzecz racjonalnej gospodarki odpadami, przeciwdziałania zmianom klimatu, ochrony
różnorodności biologicznej,
33 gmin:
• realizacji zadań edukacji dla ZR wynikających z programów ochrony
środowiska, pomoc w ich opracowaniu i wdrażaniu,
• edukacja społeczeństwa w zakresie racjonalnej gospodarki odpadami, w tym nowych zasad gospodarki odpadami komunalnymi,
ochrony wód, klimatu, przyrody, zadrzewień i lasów,
−− z biznesem:
33 przestrzeganie wymogów prawa ekologicznego,
33 współdziałanie w organizacji kampanii z okazji Dnia Ziemi, Sprzątania
Świata itp.,
33 prezentacja najlepszych dostępnych technik, zwłaszcza energo - wodooszczędnych i małoodpadowych, spełniających wymogi najlepszych
dostępnych technik i czystszej produkcji.
−− z innymi organizacjami
33 zainicjować wspólne działania na rzecz zrównoważonego rozwoju.
RCEE w Płocku podpisało porozumienie z Powiatem Płockim i Uniwersyteckim Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego w sprawie partnerstwa na rzecz zrównoważonego
rozwoju Regionu Płockiego, dzięki czemu wiele przedsięwzięć realizujemy
wspólnie. Razem łatwiej osiągnąć efekty, bowiem wdrażanie ZR to proces
długotrwały i interdyscyplinarny, wymagający wielu partnerów i wspólnych działań.
260
Część IX
Wybrane płockie problemy środowiskowe
Nikogo chyba nie zaskoczy wybór pierwszego z problemów.
To Petrochemia, czyli obecnie ORLEN SA. Tekst zrodził się w służbach ochrony środowiska kombinatu, ale nie znajdzie tam czytelnik śladu lukru. Nie
tylko dlatego, że Autorka rozpoczynała swą karierę zawodową od kontroli
zewnętrznej (województwo). Fakt, ze obecnie znacznie łatwiej pisać o zagrożeniach środowiska związanych z przetwarzaniem ropy naftowej. Więcej
pisze się o oszczędzaniu energii, wody i innych surowców, zdecydowanie
mniej o uciążliwych emisjach, już prawie nic o zagrożeniach zdrowia.
Drugi temat powinien dotyczyć wód. Płockie znajduje się na obszarze
o skąpych zasobach hydrosfery. Jest to tez obszar tranzytowy, gdzie naocznie
można przekonać się o zapóźnieniach i brakach gospodarki wodnej. Patrząc
i badając wiślane wody i rejestrując liczne niekorzystne następstwa spiętrzenia tej rzeki pod Włocławkiem. Tymczasem w publikacji pojawia się także zajmujący raport o staraniach o przywrócenie zasobów wodnych jezior
polodowcowych we wschodniej części Pojezierza Gostynińskiego. Przykład
wart wykorzystania gdzie indziej, zwłaszcza, że cenne są tu nie tylko podstawy naukowo - techniczne, ale i oryginalna organizacja przedsięwzięcia.
Przyznajmy, że nie było tu wyboru tekstów. Zaakceptowano te, które zostały w terminie napisane. Potencjalnych możliwości jest więcej na Mazowszu Płockim pojawiło się w tych latach wiele innych inicjatyw
techniczno-organizacyjnych skierowanych na ochronę środowiska i wypełnianie zasad zrównoważonego rozwoju. O niektórych wspomniano
w innych częściach publikacji.
Maria Żelazińska Petrochemia Płocka i środowisko
Podjęta w 1960r. decyzja o budowie Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku na zawsze zmieniła postrzeganie
ekologiczne tego regionu, zbiegła się też w czasie z początkiem nowoczesnego prawodawstwa środowiskowego w Polsce. Rozbudowa mocy przerobowych Zakładu z 2 mln t/rok do 5,4 mln t/rok ropy naftowej w latach
1964 - 1968 i włączenie następnych instalacji produkcyjnych do eksploatacji,
przy równoczesnym ograniczeniu realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska, stała się przyczyną niekorzystnych dla środowiska zjawisk w zakresie:
−− emisji węglowodorów, dwutlenku siarki, pyłów i coraz bardziej uciążliwej emisji odorów,
−− nadmiaru spływających na Centralną Oczyszczalnie Ścieków slopów,
zawiesin i substancji „zapachowych”,
−− problemów z zagospodarowaniem odpadów przemysłowych i socjalnych.
261
Dopiero w połowie lat 70-tych zrealizowane zostały pierwsze inwestycje
energetyczne i wodno - ściekowe w sposób znaczący, ale jak się okazało
niewystarczający, ograniczające uciążliwości środowiskowe powodowane
przez funkcjonujące instalacje tak dużego i skomplikowanego kompleksu
chemicznego.
Lata 80-te przyniosły kolejne wyzwania. Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980r. nałożyła na zakład obowiązek posiadania pozwoleń na korzystanie ze wszystkich elementów środowiska, a więc:
−− zaostrzono wymagania posiadanego pozwolenia na pobór wód (rzecznych i głębinowych) oraz na odprowadzanie ścieków;
−− zobowiązano zakład do uzyskania pozwolenia na emisję substancji
do powietrza i energii - hałas.
Dla sprostania tym wymaganiom zostały podjęte następujące działania:
−− utworzono nowy Dział Głównego Inżyniera ds. Ochrony Środowiska,
−− powołano zespoły specjalistów, które opracowywały wielokrotnie i wielokierunkowe programy przedsięwzięć prowadzących do osiągnięcia pełnej zgodności eksploatacji instalacji z wymogami formalno - prawnymi
w zakresie poszanowania środowiska przyrodniczego,
−− przyjęto generalną zasadę, że tylko przedsięwzięcia uwzględniające wymogi ekologiczne będą kierowane do realizacji oraz, że każdy postój remontowy instalacji już eksploatowanej musi być okazją do wprowadzenia zmian prowadzących do zmniejszenia jej uciążliwości dla środowiska,
−− przyjęto program oszczędności wody,
−− zaczęto egzekwować zasadę „każdy odpowiada za stan podległej mu
instalacji”.
Rozwój zakładu i powstawanie kolejnych regulacji prawnych w zakresie ochrony środowiska przeplatały się wzajemnie, tworząc kalendarium
zdarzeń i decyzji tworzących obecny kształt kompleksu. Na przestrzeni lat
zmieniały się sposoby zarządzania środowiskiem, powstawały i kończyły
swój czas kolejne instrumenty służące ograniczeniu oddziaływania zakładu.
O kilku z nich z pewnością nie można zapomnieć ze względu na rolę, którą
odegrały lub jeszcze spełniają w ekologicznej historii zakładu.
Strefa ochronna
Utworzenie w 1989r. strefy ochronnej wokół zakładu jako swoistego buforu pomiędzy źródłami emisji a środowiskiem, w tym z przebywającymi w bezpośrednim sąsiedztwie mieszkańcami, było bardzo ważnym
działaniem podjętym przez ówczesne organy ochrony środowiska. Decyzja
o utworzeniu strefy zobowiązała zakład do szeregu działań począwszy od
likwidacji lub przeniesienia najbardziej narażonych na oddziaływanie obiektów i instytucji, aż po nasadzenia zadrzewień do tej pory funkcjonujących
w przemysłowym krajobrazie tego terenu. Strefy ochronne tworzone były
262
w owym czasie dla wielu zakładów, dla których nie było możliwości technicznych ograniczenia emisji. Przestały istnień w 2005r., a ich użytkownicy zostali zobowiązani do ograniczenia swojej uciążliwości do terenów,
do których posiadają tytuł prawny. Tak też stało się w przypadku kompleksu rafineryjno - petrochemicznego w Płocku.
Ekologiczny Program Dostosowawczy
Mimo podjętych na szeroką skalę działań, ówczesne Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne znalazły się na opublikowanej
w styczniu 1990r. „Liście 80 najbardziej uciążliwych dla środowiska zakładów
w kraju - Lista 80”, utworzonej przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Przyczynami pojawienia się na Liście 80 było
przekroczenie norm emisji zanieczyszczeń gazowych do atmosfery (m.in.
SO2, H2S, CO, węglowodorów), odprowadzanie dużych ilości ścieków do
Wisły, składowanie na składowisku zakładowym dużych ilości odpadów
przemysłowych. Fakt znalezienia się na niechlubnej liście podziałał na zakład
mobilizująco. Opracowano i uzgodniono z Wojewodą Płockim plan działań
inwestycyjnych ograniczających uciążliwość i już od 1991r. rozpoczęto jego
realizację. Działania te okazały się jednak niewystarczające, a złożony przez
zakład wniosek o skreślenie z listy został rozpatrzony odmownie. Sytuacja
uległa zmianie w drugiej połowie lat 90-tych, kiedy ekologiczny wizerunek
firm zwłaszcza tych, które przekształciły się z przedsiębiorstw państwowych
w spółki akcyjne zaczął mieć znacznie większe znaczenie. Dla nich figurowanie na Liście 80 zaczęło mieć wymierny wymiar finansowy. W tej sytuacji
organy administracji musiały zrewidować swój sposób działania i zaproponować przedsiębiorcom inny mechanizm rozwiązywania problemów ekologicznych, sięgając po narzędzie dotychczas w postępowaniach administracyjnych nieużywane, po negocjacje.
Aby wyjść naprzeciw oczekiwaniom podmiotów, Główny Inspektor Ochrony Środowiska (GIOŚ) przygotował nowe narzędzie współpracy
pomiędzy organami ochrony środowiska i podmiotami zobowiązanymi
do ograniczenia swojej uciążliwości. W maju 1997r. Zarząd ówczesnej Petrochemii Płock SA otrzymał od GIOŚ propozycję przystąpienia do eksperymentalnego w swej formule procesu negocjacji Ekologicznego Programu
Dostosowawczego (EPD), którego ustalenia i realizacja umożliwiłaby warunkowe skreślenie z Listy 80. Negocjacje prowadzone były we wrześniu
1997r. i objęły znacznie szerszy zakres oddziaływania spółki na środowisko
niż ten, który był podstawą do wpisania na Listę 80. Jako zupełnie nowe
zagadnienia pojawiły się kwestie dotyczące emisji hałasu i zanieczyszczenia środowiska gruntowo - wodnego. W toku prowadzonych negocjacji te
nowe zagadnienia sprawiły największą trudność przy formułowaniu zadań
i oczekiwanych efektów ekologicznych.
263
Zgodnie z przyjętym Regulaminem, negocjacje prowadzone były pomiędzy
dwiema stronami, z których jedną byli przedstawiciele zakładu z wyznaczonym przewodniczącym zespołu, zaś drugą - komisja pod przewodnictwem
przedstawiciela Wojewody Płockiego składająca się z reprezentantów: Dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska UW w Płocku, Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska
w Płocku, organu gminy - Prezydenta Miasta Płocka i Wójta Gminy Stara
Biała.
Rokiem odniesienia dla zakładanych efektów ekologicznych był rok 1996.
Łącznie w Ekologicznym Programie Dostosowawczym (EPD) określono
28 zadań obejmujących pięć obszarów: ochroną powietrza (11 zadań), emisję
hałasu (6 zadań), środowisko wodno - gruntowe (2 zadania), gospodarkę
odpadami (3 zadania), gospodarkę wodno - ściekową (6 zadań).
Opis zadań, oczekiwane efekty i terminy realizacji, zostały określone
w decyzji administracyjnej wydanej przez Wojewodę Płockiego, który w tej
kwestii wytyczał szlaki dla innych organów w Polsce. Zadania miały być
zrealizowane w latach 1997 - 2003. Nowatorski charakter przedsięwzięcia,
jak również specyficzny okres jego realizacji, przypadający na czas rewolucyjnych wręcz zmian w regulacjach prawnych z zakresu ochrony środowiska, były powodem zmian w przyjętym regulaminie określającym tryb negocjowania i warunki realizacji EPD jak również samego Programu.
Realizacja wszystkich zadań podlegała kompleksowym kontrolom
ze strony WIOŚ, który w czasie trwania EPD przeprowadził ich aż 7. Nie obyło się również bez zmian decyzji zabowiązującej do realizacji Programu, zawsze poprzedzonych trudnymi, acz konstruktywnymi negocjacjami.
Z zakresu ochrony powietrza zrealizowano łącznie 11 zadań. Zasadniczym celem realizacji tych zadań było ograniczenie ponadnormatywnej emisji substancji gazowych do atmosfery z emitorów oraz urządzeń instalacji kompleksu rafineryjno - petrochemicznego.
Najważniejszymi przedsięwzięciami w tym zakresie były:
−− Budowa kompleksu Hydrokrakingu produkującego odsiarczony wsad
na Kraking Katalityczny I i II, z których pochodzi olej opałowy spalany
w piecach technologicznych Zakładu. Założonym efektem ekologicznym
było:
33 obniżenie emisji SO2 z pieców technologicznych opalanych olejem
opałowym na istniejących instalacjach DRW I - IV, Reformingu I - V,
Krakingu Katalitycznego I i II, Furfurolu i Alkilacji HF poprzez zmniejszenie zawartości siarki w oleju z 2,2% do 1%,
33 zmniejszenie zawartości wodoru w gazie opałowym na piece technologiczne na skutek odzysku wodoru na jednej z instalacji projektowanego kompleksu,
264
−− Budowa kompleks Hydroodsiarczania Gudronu. Celem zadania była budowa instalacji Kompleksu Hydroodsiarczania Gudronu odsiarczających
pozostałości po przerobie ropy na DRW (gudronu), będącego lokalnym
i specyficznym paliwem dla Zakładowej Elektrociepłowni, do zawartości
siarki poniżej 1%. Założonym i osiągniętym efektem ekologicznym zadania było zmniejszenie emisji SO2 do atmosfery w skali kraju z tytułu użytkowania odsiarczonych paliw o ok. 102 tys. Mg/rok oraz obniżenie emisji
metali ciężkich w wyniku odmetalizowania gudronu.
−− Zabudowa palników niskoemisyjnych w piecach technologicznych
w zakresie modernizacji instalacji. Celem zadania, przewidzianego
do realizacji w latach 1997 - 2002, było ograniczenie emisji NO2 do poziomu 160 g/GJ z pieców technologicznych instalacji DRW III, DRW IV,
Reforming II, III, IV oraz HON II i III. Efekt ten osiągnięto poprzez montaż
palników niskoemisyjnych oraz automatyzację procesu spalania prowadzonego na instalacjach.
−− Modernizacja instalacji DRW III. Celem i założonym efektem ekologicznym zadania była modernizacja instalacji, polegająca na wymianie istniejących urządzeń na nowe oraz zmianie rozmieszczenia urządzeń na terenie obiektu, a tym samym: zmniejszenie energochłonności, ograniczenie
emisji SO2, CO, węglowodorów i likwidacja emisji H2S, poprawa jakości
produktów i półproduktów, zwiększenie średniorocznego przerobu ropy.
Odnotowano zmniejszenie emisji SO2 o 1200 Mg/rok, a NOx
o 200 Mg/rok. Obniżenie wielkości emisji H2S o blisko 100% osiągnięto dzięki węzłowi mycia aminowego gazów resztkowych, a obniżenie
wielkości emisji węglowodorów osiągnięto dzięki zabudowie instalacji
w systemie jej pełnej hermetyzacji.
−− Modernizacja DRW IV. Celem zadania było zmniejszenie energochłonności, ograniczenie emisji SO2, CO i likwidacja emisji H2S. Modernizacja
instalacji polegała na wymianie istniejących urządzeń na nowe oraz zmianie rozmieszczenia urządzeń na terenie obiektu. Założono, że w wyniku
modernizacji wzrośnie zdolność przerobowa, poprawi się stan techniczny
i warunki eksploatacji instalacji. Ponadto zostanie ograniczone jednostkowe zużycie energii przy poprawie jakości produktów i półproduktów.
Osiągnięto efekty w zakresie emisji do atmosfery poprzez redukcję emisji
SO2 o 630 Mg/rok, NO2 o 28 Mg/rok, H2S o 12 Mg/rok. Założony efekt ekologiczny osiągnięto poprzez: hermetyzację obwodów wody obiegowej,
pozbawianie gazów z układów próżniowych z siarkowodoru, a następnie
spalanie ich w piecu, ograniczenie emisji SO2, CO i NO2 poprzez zastosowanie paliwa niskosiarkowego, zastosowanie palników niskoemisyjnych oraz zwiększenie ogólnej sprawności pieców, procesowe odwadnianie frakcji napędowych, co doprowadzi do ograniczenia ilości ścieków
265
powstających w trakcie odwodnień zbiorników i innych procesach technologicznych.
−− Budowa instalacji DRW VI. Instalacja DRW VI pozwoliła na zamknięcie najstarszej, najbardziej wyeksploatowanej instalacji do destylacji
ropy DRW I i zmniejszenie emisji: SO2 o 700 Mg/rok, CO o 4 Mg/rok, H2S
o 8 Mg/rok, węglowodorów aromatycznych o 70 Mg/rok, węglowodorów alifatycznych o 1 Mg/rok, a także wskaźników energochłonności i wodochłonności. Instalację DRW I wyłączono z dniem 30 kwietnia 2002r., a jej sterownia została przeniesiona do Muzeum Przemysłu
Naftowego w Bóbrce.
−− Modernizacja Automatycznych Stacji Nalewczych ASN 1, 2, 3. Zadanie
polegało na montażu hermetycznych ramion nalewczych oraz odzysku
oparów z nalewu produktów. Realizację założonego efektu ekologicznego, tzn. ograniczenia emisji węglowodorów oraz zmniejszenie uciążliwości zapachowej osiągnięto poprzez wprowadzenie hermetycznego nalewu produktów oraz odzysk oparów nalewu z ASN 3 w instalacji odzysku
oparów VRU i spalenie oparów pochodzących z ASN 1 i 2 w spalaczu.
−− Eliminacja metanolu z produkcji polipropylenu.
Realizację tego celu osiągnięto poprzez modernizację instalacji Polipropylenu II, w tym zmianę technologii produkcji na drodze zastosowania
nowej generacji katalizatorów podlegających procesowi regeneracji
nie wymagającego zastosowania metanolu. Tym samym osiągnięto zakładany efekt ekologiczny, tzn. całkowitą eliminację emisji metanolu.
−− Ograniczenie emisji heksanu.
Realizację celu osiągnięto poprzez:
33 optymalizację pracy instalacji po przeprowadzonej modernizacji instalacji Polipropylenu I i II (zmniejszenie wskaźnika zużycia heksanu
na tonę polipropylenu) oraz uruchomienie heksanu nawrotowego,
33 ograniczenie ilości analiz laboratoryjnych dla próbek zawierających
heksan,
33 zmniejszenie czasu pracy węzła regeneracji okresowej heksanu,
33 przejście na 2-letni cykl remontowy instalacji produkcyjnych.
Osiągnięto zakładany efekt ekologiczny, tzn. ograniczono emisję heksanu
powyżej zakładanej ilości 4,5 Mg/rok.
−− Ograniczenie emisji odorów do atmosfery
Zadanie realizowane było poprzez szereg różnorodnych działań, z których
najważniejszymi były:
33 sukcesywna hermetyzacja zbiorników produktowych,
33 hermetyzacja instalacji w ramach bieżących remontów i planowych
modernizacji,
266
33 reorganizacja procesów opróżniania instalacji przed remontami, w tym
zastosowanie substancji dezodorujących,
33 hermetyzacja mechanicznej części oczyszczalni ścieków wraz z dopalaniem węglowodorów i odorów,
33 zmniejszenie ilości emitowanych aerozoli węglowodorów z pozostałej
części oczyszczalni ścieków poprzez zmianę technologii ich oczyszczania.
Efekt ekologiczny z zakresu ochrony powietrza przedstawia poniższy wykres:
Emisja zanieczyszczeń na tle przerobu ropy naftowej w Zakładzie Produkcyjnym
PKN ORLEN S.A.
70
12000
60
11500
11000
40
30
10500
[tys. ton]
[tys. ton]
50
20
10000
10
0
9500
1996
2003
lata
łączna emisja zanieczyszczeń (bez dwutlenku wegla)
dwutlenek siarki
tlenek azotu
suma weglowodorów
przerób ropy
1
Z zakresu emisji hałasu realizowano łącznie 6 zadań.
Zasadniczym celem było zmniejszenie emisji hałasu do środowiska, aby
dotrzymać obowiązujących norm prawnych w tym zakresie (poziom dźwięku na granicy strefy ochronnej Zakładu Produkcyjnego nie powinien przekraczać 50 dB w porze dziennej, 40 dB w porze nocnej) na terenach podlegających ochronie akustycznej.
W celu osiągnięcia tego efektu wyciszono najbardziej uciążliwe akustycznie urządzenia na terenie instalacji Krakingu Katalitycznego II,
Rafineryjnych Blokach Wodnych nr 4, Elektrociepłowni. Zadanie realizowano również w ramach różnych przedsięwzięć modernizacyjnych, remontowych czy też trwałych wyłączeń instalacji i źródeł mogących wpłynąć na
poprawę klimatu akustycznego w strefie ochronnej Zakładu Produkcyjnego.
W przypadku nowych instalacji wszystkie stosowane urządzenia posiadają
odpowiednie atesty potwierdzające niską uciążliwość akustyczną lub wyposażone są w odpowiednie osłony, obudowy, tłumiki itp.
267
Ponadto wykonywane były cyklicznie pomiary poziomu hałasu w 10 punktach kontrolnych na granicy strefy ochronnej Zakładu Produkcyjnego.
Wszystkie przewidziane w EPD zadania zostały zrealizowane, jednak
ich efekty okazały się trudne do weryfikacji. Wyciszeniu jednych źródeł towarzyszyło powstawanie kolejnych zarówno na terenie zakładu, jak i innych operatorów wokół. Zmianie uległy też wymagane standardy jakości
środowiska w tym zakresie (wzrost norm dopuszczalnych o 5 dB), a specjaliści w zakresie ochrony przed hałasem otrzymali nowe narzędzie w ocenie
oddziaływania obiektów w tym zakresie - modele matematyczne i oprogramowanie IT. Wszystkie te elementy pozwoliły na inne spojrzenie na problem emisji hałasu pochodzącego z zakładu, jednak aspekt mocy akustycznej urządzeń stosowanych w nowych instalacjach i urządzenia pozostał do
dziś jednym z trudniejszych kryteriów, z jakim przychodzi zmierzyć się ich
dostawcom.
Z zakresu środowiska gruntowo - wodnego realizowano 2 zadania.
Celem ich było zmniejszenie rozlewisk produktów naftowych zalegających
na zwierciadle wód gruntowych, a docelowo likwidacja plam wolnych węglowodorów. Pierwszy cel osiągano na drodze sczerpywania produktów ropopochodnych ze wszystkich plam stwierdzonych i rozpoznanych na swoim
terenie, tj.: Wydziale Aromatów - plama A (największa), Wydziale Fenolu
- plama B, rejon działek E-1, E-2, F-1, F-2, F-3 - plama C, rejon działek I, K-4 plama D; wykorzystując do tego celu automatyczne stanowiska wydobywcze i sieć otworów obserwacyjnych. Ilość sczerpanego produktu naftowego
od 1997r. do października 2003r. wyniosła 1 879 636 dm3.
Według wykonanej na zlecenie PKN Orlen SA w 2001r. „Oceny Ryzyka”
(symulacja komputerowa rozprzestrzenienia plam oraz możliwych do odzyskania ilości produktów naftowych w różnych konfiguracjach pompowych)
potwierdzonej kolejnymi badaniami i symulacjami, w tym w 2003r. przyjęto, że czas niezbędny do sczerpania wolnej fazy węglowodorów może wynieść od 5 do ponad 20 lat w zależności od plamy. W czasie przeznaczonym
na realizacje EPD nie udało się osiągnąć, jak się okazało, nierealnego efektu,
a zakład jeszcze przez wiele lat realizował i realizuje zadania w tym zakresie.
Ich efektem jest ciągłe zmniejszanie i nierozprzestrzenianie plam.
Z zakresu gospodarki odpadami realizowano łącznie 3 zadania. Zasadniczym
celem ich realizacji zadań było uporządkowanie gospodarki odpadami komunalnymi i poremontowymi, prowadzonej na terenie zakładu.
W ramach realizacji celu dokonano badań składu morfologicznego odpadów, co pozwoliło na dobór systemu technologicznego segregacji odpadów
- zakupiono i uruchomiono linię sortowniczą firmy HORTSMANN. Ponadto
rozbudowano powierzchnię składowania odpadów zgodnie z wymogami
formalno - prawnymi i technicznymi stawianymi nowym składowiskom.
268
W zakresie odpadów technologicznych przekazano firmom zewnętrznym
do gospodarczego wykorzystania zużyty katalizator z instalacji Karkingu
Katalitycznego II oraz nagromadzone zapasy popiołów pochodzące ze spalania gudronu w Elektrociepłowni.
Z zakresu gospodarki wodno - ściekowej realizowano łącznie 6 zadań.
Zasadniczym celem ich realizacji było zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń
oraz ilości oczyszczonych ścieków odprowadzanych do Wisły. W ramach
realizacji tego zamierzenia dokonano gruntownej modernizacji Centralnej
Oczyszczalni Ścieków na drodze:
−− zabudowy nowej instalacji flotacji indukcyjnej ścieków,
−− hermetyzacji urządzeń oczyszczalni ścieków,
−− zabudowy nowych instalacji CATOX (katalitycznego spalania oparów
węglowodorów i odorów),
−− zamiany sposobu napowietrzana ścieków na IIo biologii (aeratory powierzchniowe zastąpiono układem napowietrzania drobnopęcherzykowego).
EPD spełnił swoje zadanie i został w pełni zrealizowany w zakresie
uciążliwości, które były przyczyną wpisania w 1990r. Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych na „Listę 80 najbardziej uciążliwych
dla środowiska zakładów w skali kraju”, tj. w zakresie ochrony powietrza,
ochrony wód i gospodarki odpadami. W tych trzech obszarach osiągnięto
zakładany trwały efekt ekologiczny, co zostało potwierdzone przez monitoring operacyjny, jak i kontrole prowadzane przez WIOŚ i Najwyższą Izbę
Kontroli.
Osiągnięte efekty ekologiczne przedstawiają poniższe wykresy:
Ilość pobranej wody z Wisły oraz ilość odprowadzanych ścieków do Wisły w Zakładzie
Produkcyjnym PKN ORLEN S.A.
12 000
20 000
11 500
15 000
11 000
10 000
10 500
5 000
10 000
3
[tys. m ]
[tys. ton]
25 000
0
9 500
1996
Ilość wody pobranej z Wisły
2003
lata
Ilość ścieków odprowadzonych do Wisły
Przerób ropy
269
1
Ładunki zanieczyszczeń odprowadzane do Wisły z Zakładu Produkcyjnego
PKN ORLEN S.A.
1800
1600
1400
[ton]
1200
1000
800
600
400
200
0
1996
2003
lata
ChZT
zawiesina
ekstrakt eterowy
fenole
1
W przypadku środowiska gruntowo - wodnego 6-letni okres realizacji
EPD, pomimo włożonego wysiłku i poniesienia znacznych nakładów finansowych okazał się zbyt krótki, aby osiągnąć zakładane przy jego ustalaniu,
efekty. Wykonane w kolejnych latach analizy i badania oraz doświadczenie
innych podmiotów upoważniają do stwierdzenia, iż założone cele nie były
możliwe do osiągnięcia, a działania w tym zakresie prowadzone są również
obecnie.
W przypadku poziomu hałasu w środowisku najtrudniejszym problemem było współoddziaływanie wielu źródeł i zwiększającej się z każdym
rokiem liczby operatorów na tym terenie. W celu oceny efektów prowadzonych dalszych prac wyciszających trzeba było zastosować model matematyczny pozwalający na monitorowanie propagacji hałasu ze źródeł danego
operatora. Zgodnie z otrzymanymi wynikami standardy jakości środowiska
w tym zakresie są dotrzymywane.
Obowiązek dotrzymywania standardów jakości środowiska poza terenem,
do którego podmiot posiada tytuł prawny i utworzenie listy najbardziej
uciążliwych zakładów w skali kraju, były najważniejszymi przesłankami
przystąpienia zakładu do negocjacji i realizacji Ekologicznego Programu Dostosowawczego. Sześcioletni okres realizacji Programu to czas rozwiązywania najtrudniejszych problemów środowiskowych zakładu, okres znacznego zmniejszenia jego oddziaływań dzięki wdrożeniu wielu nowoczesnych
technologii produkcji i ograniczenia emisji we wszystkich komponentach
środowiska.
270
Realizacja Programu przygotowała zakład do likwidacji strefy ochronnej oraz umożliwiła uzyskanie w 2005r. pozwolenia zintegrowanego
dla wszystkich prowadzonych instalacji, potwierdzając stosowanie w nich
najlepszych dostępnych technik.
Program Responsible Care (RC)
Kolejnym etapem rozwoju narzędzi zarządzania środowiskiem były
dobrowolne programy środowiskowe. Ideą realizowanego przez zakład od
1997r. Programu Responsible Care - RC jest dobrowolne zobowiązanie firm
chemicznych do ograniczania swego oddziaływania na środowisko i wzrost
szeroko pojętego bezpieczeństwo produkcji. W odróżnieniu od dwóch
wyżej wymienionych instrumentów zarządzania środowiskiem opartych
na decyzjach administracyjnych i kontroli ich realizacji, Program RC zakłada dowolność metod ograniczania uciążliwości, pozwala na innowacyjność
i wykorzystanie inicjatyw pracowników. Przyczynia się też w znacznym
stopniu do wzrostu świadomości ekologicznej załogi oraz interesariuszy
firmy. Choć realizowany jest obok głównych zobowiązań środowiskowych
zakładu, jego skala (dotychczas zrealizowano ponad 150 zadań) w znacznym
stopniu wpłynęła na sposób postrzegania zakładu. Sam Program RC ma zasięg globalny (55 stowarzyszeń na całym świecie i 90% największych firm
chemicznych). Jego sygnatariuszami są między innymi takie
czołowe koncerny chemiczne jak: BASF, BP Chemicals, Shell
Chemicals, Henkel, Bayer itp. W 2011r. uczestnikami Programu
zostały Chiny, Ukraina i sześć państw arabskich, zainteresowanie wykazał także Egipt.
Znak - Program Responsible Care reprezentuje silna marka.
Osiągnięcie przedstawionych efektów ekologicznych, zmiana wizerunku firmy i sposoby myślenia o ekologii, to w dużej mierze zasługa pracujących w niej oraz współpracujących w organach administracyjnych ludzi.
Dzięki ich zaangażowaniu
kompleks rafineryjno - petrochemiczny w Płocku to
dziś nowoczesna, spełniająca standardy europejskie
w zakresie ochrony środowiska firma. Za ich pracę
w specyficzny dla siebie
sposób odwdzięczyła się też
przyroda. W 1999r. dokonana została instalacja budek
Lęg 2012
271
lęgowych na kominach zakładowej Elektrociepłowni i Instalacji Clausa.
W 2000r. podjęta została współpraca z Radą Programu Restytucji Sokoła
Wędrownego w Polsce, a od 2002r. ze Stowarzyszeniem na Rzecz Dzikich
Zwierząt Sokół. W 2002r. miał miejsce pierwszy lęg ptaków. Na terenie zakładu osiedliła się najbardziej trwała i produktywna para sokołów wędrownych w Polsce, która w latach 2002 - 2012 wydała na świat 35 piskląt.
Jerzy Nowakowski, Stanisław Maciejewski, Janina Kawałczewska Wisła - tygiel problemów środowiskowych
Wisła jest największą rzeką Polski i w zlewisku Morza Bałtyckiego.
Stanowi główną oś wodną kraju. Długość jej
biegu wynosi 1 047 km,
powierzchnia
dorzecza
194 tys. km2, 87,5% obszaru dorzecza Wisły mieści
się w granicach administracyjnych Polski, stanowiąc 56% jej powierzchni.
Dolina Wisły w okolicach Płocka
Średni przepływ roczny
przy ujściu rzeki wynosi ok. 1 000 m3/sek co oznacza, że przez przekrój rzeki
przepływa 1 000 ton wody/sek. Wisła Płocka płynie na zachód, tak jak każe
jej polodowcowa pradolina.
Podstawową funkcją Wisły, zarówno obecnie, jak i w najbliższej przyszłości, jest zaopatrzenie w wodę ludności, przemysłu, energetyki, rolnictwa,
rozwój turystyki, a także odbiór ścieków z całego dorzecza. Nie należy też
wykluczać transportowej funkcji rzeki. Zasoby Wisły, wynoszące 55% zasobów wodnych kraju, stanowią główne potencjalne źródło zaopatrzenia
w wodę gospodarki narodowej. Z wód Wisły do celów technologicznych
korzysta Zakład Produkcyjny Polskiego Koncernu Naftowego Orlen SA
w Płocku oraz miasto Płock - na zaopatrzenie mieszkańców i gospodarki.
Należy też podkreślić znaczenie rzeki i jej doliny dla środowiska przyrodniczego kraju. Dolina Wisły to unikatowy teren przyrodniczy o randze europejskiej, spełniający kryteria wielu konwencji i dyrektyw z zakresu ochrony
przyrody, ważny europejski korytarz ekologiczny zapewniający powiązanie
dużych kompleksów przyrodniczych. Ważny korytarz łączący Bałtyk z dorzeczami Dniestru i Dunaju. W Dolinie Wisły Płockiej występują: Obszary
Natura 2000 (Dolina Środkowej Wisły i Kampinoska Dolina Wisły), rezerwaty przyrody, Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu, chronione
272
gatunki ptaków, zwierząt, roślin.
Obszar Wisły Środkowej obejmuje długi odcinek Wisły od Dęblina
do Modlina, gdzie zachował się naturalny charakter rzeki roztokowej, tzn. takiej, która płynie rozdzielającymi się i ponownie łączącymi korytami. Podobny charakter ma odcinek Dolnej Wisły od Modlina do Płocka. Wisła tworzy
tu liczne starorzecza, boczne kanały i wyspy. Są to zarówno piaszczyste łachy będące siedliskami wielu gatunków ptaków, jak i dobrze ukształtowane
wyspy porośnięte zaroślami wierzbowymi i topolowymi. Piaszczyste łachy
powstają, dając schronienie ptakom, po czym porastają roślinnością, by następnie zostać rozmytymi przez wodę, dostarczając tym samym materiał
na powstanie kolejnych wysepek. Obszar specjalnej ochrony ptaków (PLB
140004) został powołany ze względu na występujące tu gatunki ptaków
zasiedlających nurt, boczne odnogi i skarpy, gniazdujące na wyspach, zimujące i migrujące, ważne w skali Europy, zagrożone wyginięciem. Gniazduje
i przylatuje tu 2/3 ornitofauny Polski - 200 gatunków. Dolina jest bogata
w zwierzęta, płazy i gady, a wody Wisły w ryby.
Dewastacje szaty roślinnej i wycinka drzew w zlewni przyczyniły się
do zmniejszenia retencji. Zwiększone przepływy, uprawy gruntów w zlewniach zwiększyły erozję gleb, powodując zwiększony ruch rumowiska
w korytach rzeki. Zachwiana równowaga dynamiczna rzeki wywołała liczne
erozje brzegowe i denne, powodując wzrost zagrożenia powodziowego.
Z punktu widzenia hydrotechniki uzyskanie dynamicznej równowagi
koryta rzeki osiąga się poprzez poprawę warunków hydraulicznych przepływu wody i ruchu rumowiska. Zakłada się, że jest to taki stan koryta, gdzie
ilość rumowiska rzecznego, jaka na dany odcinek przychodzi z góry rzeki,
jest w tej samej ilości odprowadzana w dół rzeki. Zarastanie międzywala
drzewami i krzakami, powstawanie odkładów piasku w korycie regulacyjnym, a głównie budowa zapór przegradzających rzekę, ma ogromny wpływ
na zakłócenie przemieszczania się rumowiska, a w rezultacie przejścia wielkich wód powodziowych.
Odcinek Wisły pomiędzy Modlinem a stopniem Włocławek
(kilometr 675) dzieli się na dwie części:
−− pierwsza - to rzeka od Modlina do kilometra 618 (ok 14 km powyżej
Płocka) swobodnie płynąca, nie spiętrzona,
−− druga - to rzeka spiętrzona przez stopień Włocławek, zwanej tamą we
Włocławku, przegradzający koryto rzeki, powodując jej spiętrzenie o około 13 m w stosunku do poziomu naturalnego sprzed spiętrzenia.
Budowę stopnia ukończono w 1969r. Miał on być elementem Kaskady Dolnej Wisły, czyli ośmiu stopni projektowanych pomiędzy ujściem Narwi a ujściem Wisły do Zatoki Gdańskiej. Celem Kaskady była
produkcja energii elektrycznej oraz stworzenia warunków do żeglugi.
273
Ze względów ekonomicznych dalszych stopni nie wybudowano i stopień
Włocławek pracuje od ponad 40 lat w warunkach nie przewidzianych
projektem, co tworzy narastające zagrożenie awarią. Żegluga na Wiśle nie
jest prowadzona (poza okresem letnich rejsów wycieczkowych w Płocku
i Włocławku) i jedynym istotnym użytkownikiem stopnia jest energetyka. Wisłą płynie nie tylko woda, ale także rumowisko (drobne cząsteczki
zawiesiny powodujące, że woda w rzece ma ograniczoną przejrzystość
oraz piasek, żwir wleczony przez prąd rzeki po jej dnie). Spiętrzenie Wisły
przez stopień Włocławek powoduje zatrzymanie transportu rumowiska.
W zasięgu piętrzenia zw. cofką prędkości przepływu wody stopniowo
maleją, a począwszy od km 660 aż do stopnia Włocławek są bliskie zera.
Rumowisko opada na dno, zatrzymując się w korycie spiętrzonej rzeki. Pomiary intensywności transportu rumowiska i zmian poziomu dna
Wisły w zasięgu cofki wykazały, że w ciągu ponad 40 lat eksploatacji
stopnia Włocławek w zasięgu cofki nastąpiła akumulacja ok 100 mln ton
osadów żwirów, piasku, namułów. Akumulacja rumowiska powoduje
szkodliwe skutki takie, jak:
33 poziom dna powyżej stopnia systematycznie rośnie, co powoduje
wzrost poziomu wody i zagrożenie powodziowe,
33 rumowisko unoszone zawiera liczne zanieczyszczenia, ponieważ wody
Wisły były i są zanieczyszczone (brak oczyszczalni ścieków). Badania
prowadzone przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie
w 1999r. wykazały obecność w osadach dennych substancji niebezpiecznych (metali ciężkich np.: rtęci, kadmu, niklu, środków ochrony
roślin, substancji ropopochodnych). Ogranicza to możliwość prowadzenia prac pogłębiarskich (zmącenie wody w latach osiemdziesiątych
XXw. przez pogłębiarki spowodowało klęskę ekologiczną w postaci
masowych śnięć ryb), a także możliwość wykorzystania gospodarczego rumowiska,
33 ze stopnia Włocławek wypływa woda pozbawiona rumowiska, ale
posiadająca nadmiar energii w stosunku do wody transportującej
rumowisko, co powoduje silną erozję poniżej stopnia (pogłębienie dna
rzeki). W ciągu 40 lat eksploatacji tamy poziom dna obniżył się o kilka
metrów, co może spowodować katastrofę budowlaną stopnia.
Występuje więc konflikt interesów przyrodników, hydrotechników i ludności żyjącej na terenie Doliny Wisły.
Zmiany warunków przepływu wód rzeki Wisły w wyniku budowy
stopnia wodnego we Włocławku oraz „ zdziczenie” koryta rzeki od Dobrzykowa do Czerwińska miały istotny wpływ na dwie katastrofalne powodzie,
jakie nawiedziły Mazowsze Płockie w ostatnich 30 latach.
274
Stopień wodny we Włocławku, funkcjonujący jako jedyny z planowanej
budowy Kaskady Dolnej Wisły, ma istotny wpływ na warunki przepływu wody powyżej i poniżej stopnia. Główną funkcją stopnia jest obecnie
jego wykorzystanie energetyczne, a produkowana energia elektryczna
w średnim roku hydrologicznym pokrywa potrzeby dwóch ponad stutysięcznych miast ( Włocławek, Płock). Zbiornik Włocławski ma korzystny wpływ
na spłaszczenie fali powodziowej, ale wywołuje również ujemne oddziaływanie, jakim jest osadzanie się rumowiska w cofce zbiornika oraz możliwość tworzenia się groźnych zatorów lodowo - śryżowych. Odcinek Wisły
między Modlinem a Włocławkiem zagrożony jest powodziami wywoływanymi przez 3 czynniki:
−− ulewne, długotrwałe deszcze obejmujące w szczególności górskie dopływy Wisły. Taką powódź mieliśmy w 2010r.,
−− szybkie tajanie grubej pokrywy śnieżnej, często połączone z opadami
deszczu. Taki przypadek wystąpił w marcu i kwietniu 1979r.,
−− zator lodowy w obrębie cofki stopnia. Powstanie zatoru lodowo - śryżowego stało się bezpośrednią przyczyną powodzi na Mazowszu Płockim
w 1982r.
Minęło już 30 lat,
gdy na Wiśle, na odcinku od Wyszogrodu do
Włocławka
wystąpiła
w styczniu 1982r. katastrofalna powódź zatorowa. Ten odcinek Wisły,
już przed zbudowaniem
tamy we Włocławku, był
niezwykle zatorogenny.
Stan ten pogorszył się po
wybudowaniu Zbiornika
Prace na Wiśle
Włocławskiego, w wyniku osadzania się rumowiska. Przy stosunkowo niewielkich objętościach
przepływów w Wiśle w ciągu 12 godzin w dniu 6 stycznia nastąpił spadek temperatury z (+10°C) o godz. 7 rano do (-10°C ) o godz. 19 wieczorem.
Ze względu na obowiązujący wówczas stan wojenny nie działały telefony
i pełniący dyżur w Wojewódzkim Komitecie Przeciwpowodziowym Jerzy
Nowakowski osobiście dokonywał odczytu wodowskazu usytuowanego na prawym brzegu rzeki, na wysokości Nadzoru Wodnego ODGW przy
ul. Mostowej w Płocku. Tak gwałtowne obniżenie temperatury stało się
przyczyną powstania ogromnej ilości śryżu płynącego całą szerokością
rzeki. Z chwilą wpłynięcia śryżu do Zbiornika i spowolnienia jego spływu,
275
wytworzyły się zabitki śryżowe, a w konsekwencji zator lodowo - śryżowy
na wysokości miejscowości Skoki, rozbudowujący się stopniowo w górę
rzeki. Zabitka śryżowa sięgnęła kilkudziesięciu kilometrów, a jej miąższość
dochodziła do kilku metrów, dobijając miejscami do dna. W wyniku zatoru woda przelewała się kolejno przez zapory boczne Zbiornika: w Brwilnie,
Popłacinie, Płocku oraz obwałowania w Dobrzykowie i Troszynie, a cofka
zatoru doszła aż do terenów zalewowych w gminie Iłów. W wyniku podtopienia osunął się nasyp kolejowy na lewym brzegu rzeki przy moście
w Płocku, powodując wykolejenie się pociągu relacji Brodnica - Kutno. Odnotowywano przyrost wody na wodowskazie w Płocku o 1 cm na godzinę. Lewobrzeżne obwałowania, mimo próby ich obrony, były przerywane
w wyniku wciąż rosnącego poziomu wody. Udało się natomiast obronić
obwałowania na prawym brzegu rzeki i ochronić zabudowane doliny przed
zatopieniem. 9 stycznia 1982r. ówczesny Wojewoda Płocki Antoni Bielak
ogłosił stan klęski żywiołowej. Główny Komitet Przeciwpowodziowy pod
przewodnictwem dr inż. Ryszarda Pakuły przeniósł centrum dowodzenia do
Płocka. W Wojewódzkim Komitecie Przeciwpowodziowym akcją obronną
przed powodzią kierował były Wicewojewoda Stanisław Janiak, przy pomocy Dyr. Wojewódzkiego Zarządu Inwestycji Rolniczych w Płocku Kazimierza Paczkowskiego, przy współpracy z wszystkimi wydziałami Urzędu
Wojewódzkiego w Płocku. Na stanowisku dyspozycyjnym 12 godzinne dyżury na zmianę pełnili Jerzy Nowakowski i Jan Pesta. W terenie obroną poszczególnych odcinków obwałowań kierowali między innymi Andrzej Glinka i Zbigniew Szmulewicz. Akcją ratunkową dowodził Sekretarz KW PZPR
w Płocku Adam Bartosiak. W akcji lodołamania uczestniczyło sukcesywnie
11 lodołamaczy, w tym 2 lodołamacze ze Związku Radzieckiego. Lodołamacze pracowały do 10 marca 1982r., tj. do chwili całkowitego zlikwidowania
zatoru.
W wyniku powodzi:
−− ewakuowano 14,3 tys. osób i ponad 12 tys. zwierząt, zostało zalanych ponad 10 tys. ha użytków rolnych, 2300 gospodarstw,
−− zostało zalanych i podtopionych 5 tys budynków, utonęło tysiące sztuk
zwierząt. Dzięki sprawnej akcji ewakuacji nie zginął żaden człowiek,
−− została zalana lewobrzeżna część Płocka - Radziwie,
−− uszkodzone zostały zapory boczne Zbiornika Włocławek, 5 przepompowni oraz wały przeciwpowodziowe Doliny Iłowsko - Dobrzykowskiej,
−− wartość szkód po powodzi oszacowano na 5 mld zł (wg. poziomu cen
z 1982r.).
Po powodzi w 1982r. zweryfikowano poziom wody 1% na odcinku Płocka, przyjmując poziom nie niższy jak ten, który wystąpił w styczniu 1982r.
Dlatego też przebudowano lewo- i prawobrzeżne obwałowania wiślane
276
od Płocka do Iłowa oraz zapory boczne Zbiornika we Włocławku. Pobudowano dwie przegrody dolinowe: na lewym brzegu Wisły: Górki - Jordanów
i prawym: Słupno - Wykowo. Wykonano znaczny zakres robót bagrowniczych, pogłębiając koryto. Przebudowano ujęcie wody dla m. Płocka z zatokowego na brzegowe. Przełożono rurociąg paliwowy PERN, układając
go pod dnem rzeki Wisły. Wzmocniono Skarpę Płocką w rejonie Katedry.
Wybudowano bramę przeciwpowodziową w Radziwiu. Wprowadzono
praktykę montowania przegród przeciwśryżowych na Wiśle w rejonie Płocka. Pobudowano 30 km dróg umożliwiających dojazd do wałów. Nowy
most w Płocku pobudowano dopiero w 2006r.
Po katastrofie w 1982r., mimo wykonania wielu prac technicznych
zmniejszających ryzyko powodzi, prawdopodobieństwo powtórzenia się
powodzi zatorowej jest nadal wysokie. Zator w obrębie cofki stopnia Włocławek, zwłaszcza połączony z wezbraniem roztopowym tworzy największe
zagrożenie powodziowe na analizowanym odcinku Wisły. Praktycznie każda mroźna zima powoduje zator lodowy w obrębie cofki stopnia Włocławek
i podtopienie osiedla Gmury w dzielnicy Płocka - Borowiczki. Sytuacja ta
zmusiła władze województwa płockiego do szczególnego zainteresowania
problemem Ministra Środowiska. Wojewoda Płocki - Andrzej Drętkiewicz
w marcu 1998r. zaprosił do Płocka Ministra Środowiska Jana Szyszkę, aby
Ministerstwo i Okręgowa Dyrekcja Gospodarki Wodnej w Warszawie podjęły prace zabezpieczające Dolinę Wisły Płockiej, w tym Borowiczki, przed
zalaniem wodami Wisły. Prace podjęto dopiero w 2012r., z inicjatywy władz
miasta Płocka, bowiem na przełomie lat 2010 - 2011 powstał znowu zator
lodowy w obrębie cofki i tylko długotrwała odwilż umożliwiająca skuteczną
pracę lodołamaczy uratowała osiedle przed katastrofą.
W 2010r. Dolinę Iłowsko - Dobrzykowską nawiedziła kolejna powódź.
Utrzymujące się od początku maja 2010r. ekstremalne stany wody w Wiśle
i jej dopływach w południowych województwach: małopolskim, podkarpackim, świętokrzyskim,
lubelskim, gdzie doszło
do znacznych przekroczeń
stanów alarmowych oraz
licznych przerwań wałów,
przemieszczały się z prędkością 30÷70 km/dobę na
północ. Nocą 22 maja stan
wody w Wyszogrodzie
osiągnął 778 cm i był o 228
cm wyższy od alarmowego. Rano następnego dnia
Stan po powodzi w gm. Słubice
277
w Kępie Polskiej stan wody osiągnął 740 cm, czyli 290 cm powyżej stanu
alarmowego. Stan wody z dnia 23 maja był kolejnym w ciągu jednego roku
(3 marca - 729 cm) rekordem wszechczasów napełnienia międzywala Wisły
Płockiej. W zaistniałej sytuacji, gdy wezbranie utrzymywało się na poziomie
ok. 0,8 ÷ 1,0 m poniżej poziomu korony obwałowań, zaczęły osiadać prowizoryczne umocnienia skarpy odwodnej prawego wału w Rakowie (uszkodzonego podczas zimowej powodzi 2010r.). Ławy przywałowe w Zakrzewie
i Kępie Polskiej oraz między Wykowem a Liszynem uległy rozmiękczeniu
- stały się nieprzejezdne. W obwałowaniach lewostronnej Doliny, w Troszynie Nowym (km 615÷619), Świniarach (km 608), Kępie Karolińskiej i Suchodole (km 602÷603,5) pojawiły się intensywne przesiąki. 23 maja o godz. 9.10
Wisła przerwała wał przeciwpowodziowy w Świniarach (km 611). Początkowo wyrwa miała szerokość 10 m, po godzinie - 50 m a różnica poziomów
wody w międzywalu Wisły i na zawalu, tuż poniżej wyrwy, na długości ok.
25 m przelewu, wynosiła 3,20 m. Wg ustaleń ekspertów oraz naocznych
świadków najbardziej prawdopodobną przyczyną katastrofy było osłabienie górnej części korpusu wału przez norę wydrążoną przez bobry. Przed
i podczas letniej powodzi, mimo podjętej likwidacji nor, liczba ich na terenie
powiatów płockiego i sochaczewskiego wynosiła aż 1 025! Prędkość, z jaką
wody Wisły wdzierały się na obszar Doliny przez poszerzającą się stale wyrwę, była ogromna. Bezpośredni obserwatorzy zjawiska (specjaliści IMGW
i powołani w trybie alarmowym przez WZMiUW w Warszawie eksperci)
ocenili, że przepływ przez wyrwę wynosił ok. 800 m3/s, a w powstałym
w najniższych fragmentach Doliny Iłowsko - Dobrzykowskiej polderze
zalewowym nagromadziło się w ciągu 21 godzin około 60 mln m3 wody.
Powstały w Dolinie Iłowsko - Dobrzykowskiej zbiornik retencyjny opóźnił
o 1 dobę kulminację fali powodziowej we Włocławku i spowodował, że była
ona niższa o 30 cm. Zalew pierwszej fali powodziowej wodami wpływającymi przez wyrwę w Świniarach objął Dolinę o powierzchni 5,6 tys. ha.
Głębokość wód powstałego zalewu była znaczna. Maksymalnie, w rejonie
cofkowej strefy w/w zbiornika (wieś Sady), głębokość dochodziła nawet
do 4,7 m. Woda zatopiła 10 miejscowości w gminie Gąbin i 11 miejscowości
w gminie Słubice. Poszkodowane zostały 4 354 osoby. Uszkodzone zostało
526 budynków mieszkalnych i 2 szkoły.
Niespełna 3 godziny po przerwaniu wału, w Słubicach, rozpoczął pracę pod
przewodnictwem Wojewody Mazowieckiego Jacka Kozłowskiego Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego. W pracach Zespołu aktywnie
uczestniczyli: Marszałek Województwa Mazowieckiego Adam Struzik oraz
Starosta Płocki Michał Boszko, Burmistrz Miasta i Gminy Gąbin Krzysztof
Jadczak, Wójt Gminy Słubice Józef Walewski, Dyrektor WZMiUW o/Płock
Stanisław Maciejewski. Podjęto wiele istotnych działań ograniczających
278
znacznie obszar katastrofy, z których najważniejsze to:
−− rozkopanie wału przeciwpowodziowego w Dobrzykowie (km 623),
w celu umożliwienia powrotu wód z zalanej Doliny do koryta Wisły
i zrównoważenia przepływu, a następnie, po zejściu wód, odtworzenie
rozkopanego wału,
−− wykonanie 1 km przegrody dolinowej chroniącej Dobrzyków, Małe Góry,
Jordanów i Płock - Radziwie z 320 tys. worków z piaskiem,
−− zabudowa wyrwy w Świniarach refulatem w ilości 130 tys. m3.
Kolejna fala powodziowa w dniach 6 - 9 czerwca 2010r. ponownie zalała Dolinę Iłowsko - Dobrzykowską. Do końca 2010r. alarmowe stany wód
wystąpiły jeszcze w sierpniu, wrześniu i grudniu, jednak nie spowodowały
powodzi, gdyż wyrwy udało się zabudować. Odbudowa dróg, budynków
i infrastruktury przeciwpowodziowej pochłonęła dotychczas ok. 200 mln zł.
Dlaczego tak się dzieje, jeśli podobne przepływy w Wiśle przy kulminacji
w latach 1979 i 1998 powodowały stany wody w Kępie Polskiej o około 1 m
niższe?
Otóż intensywna akumulacja rumowiska rzecznego spowodowała
znaczne podniesienie dna koryta rzeki Wisły i tym samym zmniejszenie
przekroju poprzecznego. Jest to, mimo rozpaczliwych protestów samorządów gminnych w Młodzieszynie, Iłowie, Słubicach, Gąbinie, Słupnie, efekt
zaniechania wykonywania robót pogłębiarskich w miejscach intensywnego
osiadania rumowiska, zaniechania wycinki wikliny i drzew w międzywalu i zaniechania remontów istniejącej zabudowy regulacyjnej. Utworzenie
obszarów Natura 2000, rezerwatów przyrody znacznie utrudnia prowadzenie prac w Dolinie Wisły. Ogromny przyrost populacji bobrów europejskich
i lisów dewastuje wały przy wysokich stanach wód, w wyniku czego wymagają one kolejnej przebudowy. Wisła wymaga systematycznych prac
pogłębiarskich. Wg doc. dr Janusza Żelazińskiego - eksperta IMGW całkowita eliminacja powodzi jest niemożliwa, natomiast możliwe i potrzebne jest
dążenie do minimalizacji ryzyka. Sukces w ograniczeniu ryzyka można osiągnąć tylko poprzez stosowanie wszystkich możliwych działań takich, jak:
planowanie przestrzenne ograniczające zabudowę terenów zagrożonych,
systemy ubezpieczeń, systemy alarmowe ostrzegające przed nadchodzącym zagrożeniem, sprawną ewakuację, właściwe budownictwo hydrotechniczne oraz przywrócenie naturalnych obszarów retencyjnych zniszczonych
przez melioracje, obwałowanie rzek, dbanie o właściwy stan techniczny wałów, pogłębianie koryta Wisły z usunięciem rumowiska, utrzymanie floty
lodołamaczy, wdrożenie Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej, dobrej współpracy hydrotechników i przyrodników zmierzającej do
ochrony życia ludzi, zamieszkujących tereny nadwiślańskie.
279
Właśnie mieszkańcy upatrzyli je sobie, budując obiekty zabudowy zagrodowej, letniskowej - nie bacząc na istniejące zagrożenie powodziowe,
brak wyposażenia terenów w niezbędną tu infrastrukturę kanalizacyjną,
odprowadzającą ścieki do oczyszczalni ścieków tak zlokalizowanych, aby w razie zalania wodami powodziowymi - ścieki nie wypłynęły do Wisły.
Tereny zagrożone powodzią nie są wyposażone w systemy kanalizacji.
Z reguły są tam szamba do gromadzenia ścieków lub przydomowe oczyszczalnie ścieków. W gospodarstwach rolnych należy szczególnie zadbać
o właściwe magazynowanie gnojowicy, obornika, środków ochrony roślin
i nawozów sztucznych. Bardzo ważna jest właściwa gospodarka odpadami.
Nie mogą one być na tych terenach magazynowane, przetwarzane. Właściwe rozwiązanie tych problemów jest istotne nie tylko ze względów zagrożenia powodziowego, ale także z uwagi na fakt, iż w Pradolinie Środkowej
Wisły (Włocławek - Płock) występuje Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr 220 (GZWP) - Zbiornik wód podziemnych występujących w pradolinnych osadach czwartorzędowych, o dużych zasadach dyspozycyjnych
(około 300 000 m3/dobę), dużym tempie odnawialności zasobów, ale
bardzo podatny na skażenia. Wody w zbiorniku są słabo izolowane od
powierzchni ziemi. Na analizowanym odcinku GZWP przepływ wód podziemnych w kierunku Wisły jest średnio szybki (30 - 100 m/rok) oraz szybki
(100 - 300 m /rok). Wody podziemne z poziomu czwartorzędowego charakteryzują się zwiększoną zawartością żelaza i manganu, podwyższoną barwą,
zwiększoną zawartością amoniaku, a czasem obecnością azotanów, siarczanów, chlorków. W granicach Doliny Wisły użytkowy poziom wodonośny
charakteryzuje się brakiem izolacji; na znacznym obszarze występują od powierzchni ziemi piaszczyste osady rzeczne. W przypadku wód gruntowych
(poziomu powierzchniowego) stwierdza się, iż wykazują one w ciągu roku
dość znaczne wahania zwierciadła. Związane jest to ściśle z przebiegiem
i wahaniami opadów atmosferycznych, temperaturami powietrza, tajaniem
pokrywy śnieżnej. Przeciętna amplituda roczna
wahań zwierciadła tych
wód wynosi ok 1 m.
Tereny nadwiślańskie, mimo, iż są bardzo
cenne przyrodniczo i krajobrazowo, nie posiadają
wystarczającej infrastruktury turystycznej. W niewielkim stopniu wykorzystana jest Płocka Wisła
Skarpa w Płocku
280
do celów kajakarstwa, żeglarstwa. W Murzynowie, Nowym Duninowie,
Płocku są miejsca dla uprawiania turystyki wodnej. W Murzynowie od lat,
a w Wyszogrodzie od roku, znajdują się muzea poświęcone Wiśle.
Pod względem geologiczno - inżynierskim prawy brzeg Wisły (skarpa
wiślana) na odcinkach, poczynając od Wyszogrodu po teren gminy Brudzeń
Duży, charakteryzuje się znacznym skomplikowaniem budowy geologicznej. Skarpa ta zajęta jest przez obszary aktywnych osuwisk nowych i starych
uaktywnionych. Tereny takie wymagają dużej ostrożności w inwestowaniu
i spełnianiu wielu szczególnych warunków, by nie dopuścić do naruszenia
istniejącego stanu równowagi. Każdy nowo budowany obiekt winien poprawiać warunki stateczności skarpy. Waloryzacja terenów ze wskazaniem
stref ewentualnie możliwych ze względów technicznych do zagospodarowania przed etapem decyzji lokalizacyjnych obiektów winna być poparta
analizą geotechnicznych warunków posadowienia z uwzględnieniem sił
na rozciąganie oraz przemieszczeń terenu. Należy zwrócić uwagę na wielkie
trudności w realizacji na opisywanych terenach skarpy wiślanej urządzeń
infrastruktury podziemnej. Wszystkie przejścia przez powierzchnię poślizgu np.: wodociągów i kanalizacji, wymagają takich rozwiązań, jakie służą
do zapobiegania szkodom górniczym.
W okresie funkcjonowania województwa płockiego prowadzono badania stateczności skarpy płockiej. Z inicjatywy Zarządu WFOŚiGW w Płocku
oraz Wojewody Płockiego Krzysztofa Kołacha zaproszono do Płocka Zarząd
NFOŚiGW w Warszawie, aby pokazać problemy i ze środków Narodowego Funduszu prowadzić badania stateczności skarpy płockiej ze względów
na szczególną wartość kulturową, historyczną zlokalizowanych na skarpie
obiektów. Dzięki dotacji Narodowego Funduszu można było badania skarpy kontynuować. Prowadził je znany geolog Uniwersytetu Warszawskiego
- prof. dr hab. inż. Lech Wysokiński.
Z powyższego wynika, iż tereny Doliny Wisły Płockiej - to tygiel problemów. Dla zrównoważonego rozwoju tych terenów potrzebne są zgodne
działania w rolnictwie, przemyśle, transporcie, ochronie środowiska. Musi
dojść do porozumienia i współpracy: samorządów gmin, powiatów i województwa mazowieckiego - gospodarzy terenów nadwiślańskich z ekologami, hydrotechnikami. Konieczne jest wypracowanie strategii zagospodarowania Doliny Dolnej Wisły od Modlina po Włocławek, aby uzyskać
maksymalne efekty dla mieszkańców wyrażające się:
−− zapewnieniem bezpieczeństwa ekologicznego,
−− poprawą jakości wody w Wiśle (tak bardzo istotną dla Płocczan) i jej
dopływach,
−− dostępem do dobrej jakości wody do picia,
−− zapewnieniem właściwych warunków czystości i porządku na terenach
nadwiślańskich,
281
−− zachowaniem cennych zasobów przyrodniczych przy równoczesnym ich
wykorzystaniu do rozwoju turystyki i rekreacji,
−− wzrostem aktywności mieszkańców na rzecz rozwoju zrównoważonego
swoich miejscowości, a w efekcie zapewnienia dobrej jakości życia mieszkańców terenów nadwiślańskich.
Zagospodarowanie zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju tych
terenów było i jest priorytetem działań władz powiatu płockiego, które,
ograniczone kompetencjami, podejmowały działania inspirujące wszystkie samorządy gminne,
samorząd województwa
mazowieckiego,
WIOŚ
w Warszawie, RDOŚ
w Warszawie, RZGW
w Warszawie do podejmowania
wspólnych
działań zmierzających do
rozwiązania w/w proWykorzystanie Wisły do celów rekreacyjnych i sportowych regaty w Nowym Duninowie
blemów. Pomocny był
Staroście
Płockiemu
w działaniach były Minister Środowiska - prof. dr hab. inż. Stefan Kozłowski
- inicjator Deklaracji Wyszogrodzkiej i porozumienia w/w gremiów w celu
zrównoważonego zagospodarowania Doliny Wisły Płockiej. Starosta Płocki
wielokrotnie omawiał rozwiązanie problemów z kolejnymi Wojewodami
Mazowieckimi, z Marszałkiem Województwa Mazowieckiego - Adamem
Struzikiem. Na zaproszenie Starosty Płockiego przybyła na ten teren w maju
2005r. Komisja Ochrony Środowiska Sejmiku Województwa Mazowieckiego. Podczas wyjazdowego posiedzenia członkowie Komisji mogli bezpośrednio zetknąć się z omówionymi wyżej problemami. Zorganizowane przez
Starostę cztery konferencje w Wyszogrodzie poświęcone były zrównoważonemu zagospodarowaniu Doliny Dolnej Wisły. Na trzeciej konferencji
zaproponowano podpisanie Porozumienia przez władze: województwa mazowieckiego, powiatów, gmin nadwiślańskich, wyrażającego wolę podjęcia
wspólnych działań mających na celu realizację zadań o charakterze ponadlokalnym na obszarze Doliny Dolnej Wisły a służące rozwojowi zrównoważonemu tych terenów. Projekt tego porozumienia otrzymali wszyscy uczestnicy konferencji. Został on także rozesłany do wszystkich zainteresowanych
samorządów przez Wydział Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego
w Płocku. Niewiele samorządów było zainteresowanych podpisaniem jego.
282
Ponieważ zagospodarowanie zrównoważone Doliny Dolnej Wisły jest
nadal aktualne, warto wrócić do wspólnych działań na rzecz tego terenu
i jego mieszkańców. Realizacja porozumienia w sprawie renaturyzacji jezior łąckich świadczy o tym, że razem możemy więcej zrobić dla naszych
terenów i mieszkańców.
Stanisław Maciejewski Rekultywacja płockich jezior
Na terenie powiatów płockiego, sierpeckiego i gostynińskiego występują jedyne jeziora na Mazowszu, a wśród nich następujące jeziora Skarbu
Państwa zaliczane do powierzchniowych wód płynących:
−− istotnych dla regulacji stosunków wodnych w rolnictwie w świetle ustawy Prawo wodne:
33 jezioro Szczutowskie położone w obrębie Szczutowo, gmina Szczutowo na kanale Blizno, o powierzchni 79,4 ha,
33 jezioro Urszulewskie położone w obrębie Słupia, gmina Szczutowo
na rzece Urszulewce, o powierzchni 141,7 ha,
33 jezioro Przytomne położone we wsi Nowa Huta, gmina Gostynin
na rzece Rakutówka, o powierzchni 38,5 ha,
33 jezioro Lucieńskie położone na terenie wsi Lucień, gmina Gostynin
na rzece Skrwa Lewa o powierzchni 207,8ha,
−− pozostałych:
33 jezioro Zdworskie położone w obrębie Koszelówka, gmina Łąck,
o powierzchni 342,9 ha,
33 jezioro Ciechomickie położone w obrębie Grabina, gmina Łąck,
o powierzchni 47,2 ha,
33 jezioro Górskie położone w obrębie Grabina, gmina Łąck,
o powierzchni 45,1 ha,
33 jezioro Drzesno położone w obrębie wsi Marianów Lucieński,
gmina Gostynin o powierzchni 14,7ha.
W gminie Łąck występują jeszcze jeziora: Łąckie
Duże zarządzane przez
Nadleśnictwo Łąck, Łąckie Małe - będące częścią rezerwatu przyrody,
jezioro Sendeńskie - rezerwat przyrody. Jeziora:
Zdworskie, Ciechomickie
i Górskie zasilane są ciekiem naturalnym Wielka
Jezioro Zdworskie
Struga płynącym z okolic
283
Annopola i uchodzącym do Jeziora Zdworskiego w okolicy wsi Zofiówka,
przepływającym przez jezioro, potem dopływającym do jeziora Ciechomickiego, wypływającym z niego, aby ostatecznie wpłynąć do Wisły w Dobrzykowie. Jezioro Drzesno posiada okresowy odpływ w kierunku prywatnego jeziora Białego.
Prawa właścicielskie w stosunku do jeziora Lucieńskiego wykonuje Nadleśnictwo Gostynin, prawa właścicielskie w stosunku do pozostałych, wyżej
wymienionych jezior wykonuje jako zadanie z zakresu administracji rządowej Marszałek Województwa Mazowieckiego, a z jego upoważnienia Dyrektor Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie.
W związku z występowaniem w latach 1992 - 1993 oraz 2003 - 2005 susz
hydrologicznych, powodujących zanikanie i pogarszanie się czystości naturalnych jezior, podejmowane były przez jednostki administracji rządowej
i samorządowej działania w celu ograniczenia skutków występujących anomalii klimatycznych. W okresie suszy hydrologicznej 1992 - 1993 z inicjatywy
Wojewody Płockiego Jerzego Wawszczaka, dyrektorów Wydziału Ochrony
Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Płocku (Janiny Kawałczewskiej, Jerzego Nowakowskiego) Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych
w Płocku, wykorzystując 950 mln zł z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w Płocku, podjął działania w celu ratowania jezior.
W 1992r., kiedy poziom wód w jeziorach Górskim i Ciechomickim obniżył się
o 2,07 m, zlecono firmie PEKUM - SA z Gostynina zaprojektowanie i wykonanie systemu odpływowego umożliwiającego przerzucanie do jezior wód
z kanału Dobrzykowskiego poprzez zainstalowanie w pompowni Dobrzyków pompy o wydajności około 40l/s oraz wykonanie rurociągu tłocznego o średnicy 0,2 m, długości 5,6km do jeziora Ciechomickiego. Dzięki tej
instalacji w ciągu dwóch lat poziom wody w w/w jeziorach podniósł się
o ponad 2 m. W przypadku wystąpienia niekorzystnych warunków hydrometeorologicznych w zlewni jezior, dzięki tej inwestycji uzyskano możliwość utrzymania wymaganego poziomu wody w jeziorach.
W 1993r., kiedy poziom wody w jeziorze Lucieńskim obniżył się
o 60 cm, zlecono firmie PEKUM - SA z Gostynina zaprojektowanie i wykonie urządzeń umożliwiających przerzut wód średnich i wysokich z rzeki
Skrwy Lewej do jeziora. W ramach tej inwestycji wykonany został stopień
z gabionów siatkowo - kamiennych ze stałym piętrzeniem na wylocie rzeki
z jeziora oraz bystrotok z gabionów siatkowo - kamiennych na wlocie, co
pozwoliło na przywrócenie układu hydrologicznego istniejącego przed 1981r.
Dopływ wody z rzeki do jeziora regulowany jest poprzez piętrzenie na kanale zrzutowym. Od tego czasu wody w jeziorze nie brakuje, jednak jakość
284
jej powoli się pogarsza, szczególnie w zakresie obecności fosforanów, których nadmiar powoduje rozwój sinic. Wg wyników badań WIOŚ w Warszawie Delegatura w Płocku w warstwie naddennej w okresie półrocza marzec - sierpień 2007r. rzeką dopływało średnio 0,791 mg PO4/l, a wypływało
161 mg/l. Świadczy to o kumulowaniu się fosforanów w osadach dennych,
co przy dużym falowaniu powoduje ich uaktywnienie i pogorszenie się jakości wody.
W związku z niekorzystną sytuacją hydrologiczną, jaka miała miejsce
latem w 2003r. na jeziorze Zdworskim oraz katastrofą ekologiczną, jaka
wówczas wystąpiła (zasoby wodne jeziora zmniejszyły się o 1,5 mln m3,
a poziom wody obniżył się o 41 cm), nastąpił wzrost stężeń zanieczyszczeń
w wodach, uwalnianie się H2S i masowe śnięcie ryb, zamykanie kąpielisk.
Z inicjatywy Starosty Płockiego Michała Boszko Marszałek Województwa Mazowieckiego Adam Struzik, Wojewoda Mazowiecki Leszek Mizieliński oraz władze gmin Łąck, Gąbin, Płock, WIOŚ w Warszawie, Dyrektor
Oddziału Terenowego w Warszawie Agencji Nieruchomości Rolnych, Dyrektor Biura Okręgu Polskiego Związku Wędkarskiego, Nadleśniczy Nadleśnictwa Łąck podjęli w 2004r. decyzję o podpisaniu „Porozumienia w sprawie renaturyzacji jezior w gminie Łąck powiat płocki”. Strony porozumienia
postanowiły podjąć współdziałanie w realizacji następujących zadań:
−− budowy oczyszczalni ścieków w Zaździerzu i kanalizacji wokół jezior
umożliwiającej zagospodarowanie ścieków powstających w zlewniach
bezpośrednich jezior leżących na terenie Gmin: Łąck, Gąbin, Płock,
−− podjęcia prac mających na celu renaturyzację jeziora Zdworskiego oraz
przywrócenie utraconej retencji wodnej w jeziorach: Zdworskim, Ciechomickim i Górskim,
−− podjęcia prac mających na celu renaturyzację jezior: Łąckiego Małego
i Dużego,
−− zgodne z wymogami ochrony środowiska zagospodarowanie rekreacyjne i turystyczne jezior.
Zadanie wynikające z ustaleń Porozumienia strony postanowiły
wykonywać
zgodnie
z ustawowymi kompetencjami,
zabiegając
o pozyskiwanie środków
na ich realizację.
Nad realizacją zadań Porozumienia - ważnej inicjatywy ekorozwojowej
Zagrody zainstalowane w jeziorze Zdworskim
285
Ziemi Płockiej - czuwa Zespół Roboczy, pracujący pod przewodnictwem
dyrektora WZMiUW w Warszawie. W latach 2004 - 2011 pracami kierował
Jerzy Nasiadko.
W skład Zespołu wchodzą przedstawiciele wszystkich stron Porozumienia oraz organizacji społecznych (Revita w Zdworzu, RCEE w Płocku). Realizując ustalenia porozumienia, WZMiUW w Warszawie działając w imieniu
Marszałka Województwa Mazowieckiego, corocznie podejmuje prace rekultywacyjne obejmujące przede wszystkim największe i zarazem najbardziej
zagrożone degradacją jezioro Zdworskie. Katastrofa ekologiczna, jaka miała
miejsce na jeziorze Zdworskim w 2003r., zwróciła uwagę różnych środowisk
na potrzebę podjęcia wspólnego wysiłku w celu ustalenia przyczyn zaistniałego stanu rzeczy oraz podjęcia działań naprawczych i zapobiegających tego
typu nieszczęściom w przyszłości.
Strony Porozumienia wypracowały zbiorczy harmonogram działań na
lata 2004 - 2010, który został przyjęty na posiedzeniu Zespołu Roboczego
w dniu 24.11.2004r. Systematyczne spotkania Zespołu mają na celu planowanie zadań oraz nadzór nad ich realizacją. Na spotkania Zespołu są zapraszani naukowcy, prowadzący badania wdrożeniowe dotyczące rekultywacji
jezior. Umożliwia to dokonywanie podejmowanych prac oraz wskazywanie kierunków i zakresu dalszych działań. Na każdym z dotychczasowych
17-stu posiedzeń zespołu koordynacyjnego ds. oceny realizacji zadań objętych porozumieniem, omawiany był stan zaawansowania prac zawartych
w harmonogramach działań związanych z renaturyzacją jezior łąckich i stopniowo (w zależności od potrzeb) korygowane były zakresy działań zawarte
w w/w harmonogramach.
W wypracowaniu najbardziej właściwych metod renaturyzacji jezior
znaczny wkład wnieśli ludzie świata nauki, a w szczególności: dr hab. Ryszard Wiśniewski prof. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (UMK) Toruń,
dr hab. inż. Zbigniew Popek prof. Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
(SGGW) Warszawa, dr hab. Maciej Walczak - UMK w Toruniu oraz dr Przemysław Nowacki z firmy PROTE w Poznaniu. Ich dotychczasowa wiedza
i praktyka okazały się bardzo przydatne przy opracowywaniu najbardziej
trafnych metod badań osadów dennych, jakości wód w jeziorach, sporządzaniu koncepcji renaturyzacji jezior, przygotowywaniu najwłaściwszych
procesów i programów ich rekultywacji. Naukowcy programowali procesy badawcze, dostosowywali najodpowiedniejsze technologie, prowadzili
nadzór naukowy nad skutecznością i poprawnością stosowanych technik,
opracowywali raporty oceny jakości wód jezior łąckich.
Na renaturyzację jezior w gminie Łąck wydatkowano w latach
2004 - 2011 kwotę 5 990,9 tys. zł, w tym:
286
Tabela Nr 33.
Rok
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
OGÓŁEM:
Wydatki inwestycyjne w tys. zł. w tym:
Wydatki
bieżące Marszałka Wo- Starostwo Budżet WFO- Środki
jewództwa Powiato- Wojewo- ŚiGW własne
we
Mazowiecdy
Marszałka
w Płocku
kiego
50
15
253
228
151
377
96
554,5
749
661,5
234
514,5
367
386
642,0
7,8
274,5
430,1
3305,1
50
166
744
1725,8
Razem
318
852
1 303,5
895,5
1267,5
649,8
274,5
430,1
5990,9
Dane: WZMiUW w Warszawie o/Płock
W ramach w/w środków wykonano m.in.:
−− „Przebudowę przepustu drogowego na cieku Wielka Struga w ciągu drogi powiatowej Nr 336 Zofiówka - Korzeń wraz z budową zastawki i niezbędnymi urządzeniami hydrotechnicznymi” (2004 - 2005 Hydropol Gostynin), co ustabilizowało odpływ wód z jeziora Zdworskiego do Wielkiej
Strugi i umożliwiło dodatkowo retencjonowanie ponad 1 mln m3 wody
w przypadku zagrożenia powodziowego,
−− „Rozbudowę systemu odpływowego z pompowni Dobrzyków odcinek
Ludwików - jezioro Zdworskie”, „Wykonanie I i II etapu robót związanych z odbudową zasilania jeziora Zdworskiego na cieku Wielka Struga”
(2005 - 2008 PEKUM - SA Gostynin), co umożliwia zasilanie uzupełniające jeziora wodą z Kanału Dobrzykowskiego wzbogaconą dodatkiem
PIX 111; spowodowało też uszczelnienie koryta cieku na odcinkach, gdzie
występowały przesiąki do warstw wodonośnych pod dnem jeziora oraz
zahamowało zjawiska erozyjne i spowodowało znaczny wzrost retencji
dolinowej na górnym odcinku Wielkiej Strugi,
−− „Implementację małży racicznicy zmiennej na sztucznych podłożach
do jeziora Zdworskiego” (2006 - 2008 Zakład Usług Podwodnych Andrzej
Denis Toruń),
−− „Wytrącenie fosforu z toni wodnej i trwała inaktywacja jego mobilnych
frakcji w osadach dennych na obszarze 14 ha w południowo - wschodniej
części jeziora Zdworskiego” oraz budowa sztucznej wyspy makrofitowej
287
na jeziorze Zdworskim (2008 - 2011 PROTE - Technologie dla Środowiska
Poznań).
Do zadań Marszałka Województwa Mazowieckiego, jako pełniącego
obowiązki właściciela jezior: Zdworskiego, Ciechomickiego i Górskiego, należy dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód oraz współudział w odbudowywaniu ekosystemów zdegradowanych przez niewłaściwą eksploatację
zasobów wodnych. Zadania te są realizowane między innymi poprzez coroczne wykonywanie następujących zabiegów utrzymaniowych:
−− wykaszanie nadmiaru trzciny z jeziora Zdworskiego wraz z usunięciem
biomasy poza ekosystem, dzięki któremu z jeziora Zdworskiego usunięto w latach 2006 - 2008 poza jego ekosystem 1,7 tony czystego fosforu,
16 ton azotu, 17 ton potasu, 9,4 tony wapnia i 3,8 tony magnezu,
−− ochronę plaż przed zakwitami sinicowymi za pomocą barier ze sprasowanych kostek słomy jęczmiennej, które w okresie późnojesiennym
są wyciągane na brzeg i transportowane do utylizacji w miejscu poza
ekosystemem,
−− wykonanie 2 barier biologicznych z 640 struktur plastikowych zakotwionych do dna jeziora o łącznej długości około 800m spełniających
rolę wygrodzenia strefy wydobywania namułów oraz strefy odbudowy
mikroflory bakteryjnej, a ponadto matecznik małży Racicznica zmienna.
WIOŚ Delegatura w Płocku w ramach cyklicznie prowadzonego monitoringu wykonuje badania laboratoryjne wody i osadów dennych z jezior
łąckich oraz cieków prowadzących do nich wodę przed, w trakcie oraz po
przeprowadzeniu wszelkich zabiegów renaturyzacyjnych na jeziorach. Monitoring umożliwia szybkie reagowanie w przypadku powstania zagrożenia
pogorszenia się jakości wód oraz pozwala na ustalenie przyczyn zaistniałych
zagrożeń. Wyniki tych badań są szczegółowo analizowane przez zespoły naukowców z SGGW w Warszawie oraz z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Mimo tych działań, wody zasilające jezioro Zdworskie są nadal bardzo
złej jakości, prowadzą duże koncentracje materii organicznej, a okresowo
także wysokie stężenia azotu i fosforu. W roku hydrologicznym 2011 Wielka
Struga łącznie dostarczyła 31,3 t azotu oraz 593 kg fosforu. Ładunki te były
najwyższe z dotychczas obserwowanych i przekraczały wielokrotnie ładunki
dopuszczalne. Większość problemów jeziora wynika z nieuregulowanej gospodarki ściekowej, złej gospodarki odpadami oraz stosowania nawozów.
Wielkie nadzieje na poprawę sytuacji daje rozpoczęcie realizacji przez Gminę
Łąck projektu pn.: „Uporządkowanie gospodarki ściekowej w zlewni jezior:
Ciechomickiego, Górskiego i Zdworskiego w gminie Łąck - etap I”, który
został dofinansowany jako kluczowy w Priorytecie IV Środowisko, zapobieganie zagrożeniom i energetyka i znalazł się w Indykatywnym wykazie
288
indywidualnych projektów kluczowych dla RPO WM 2007 - 2013.
W ramach tego projektu w latach 2012 - 2014 będzie wykonana oczyszczalnia ścieków w Zaździerzu oraz 15 km sieci kanalizacyjnej w Koszelówce,
Zofiówce, Matyldowie i Zaździerzu.
W ramach Przedsięwzięcia LIFE+ przygotowany został „Projekt rekultywacji
Jeziora Zdworskiego oparty na konsolidacji upłynnionych osadów dennych
oraz na innych metodach towarzyszących”, którego koszty szacowane są na
4,3 mln zł. Podstawowe cele tego projektu, to skonsolidowanie nadmiernie
uwodnionych osadów dennych jeziora, zwiększenie pojemności sorpcyjnej
osadów dennych względem fosforanów oraz odbudowanie flory bakteryjnej w osadach poprzez zaszczepienie ich z jeziora Ciechomickiego, a także
odbudowa fauny bentosowej. Dzięki dodaniu bentonitu i środka PIX 111
do osadów dennych na fragmencie jeziora o powierzchni 80 ha jest nadzieja, że w wyniku tych działań jezioro zacznie odzyskiwać normalną sprawność mineralizacji materii organicznej.
Na lata 2012 - 2015 przewidziane są również działania edukacyjne z zaangażowaniem społeczeństwa w obrębie zlewni jeziora Zdworskiego nakierowane na popularyzację właściwych zachowań proekologicznych wśród
mieszkańców i właścicieli działek bezpośrednio sąsiadujących z jeziorem.
Wiele zadań z realizacji Porozumienia zostało wykonanych dzięki
wielkiej determinacji: Marszałka Województwa Mazowieckiego - Adama
Struzika. Dyrektora WZMiUW w Warszawie - Jerzego Nasiadko, dyrektora
WZMiUW o/Płock - Stanisława Maciejewskiego, naukowców, Wójta Gminy Łąck - Zbigniewa Białeckiego, byłej dyrektor WOŚ w Starostwie Powiatowym w Płocku Janiny Kawałczewskiej oraz dzięki środkom finansowym
z budżetu Samorządu Województwa Mazowieckiego, WFOŚiGW w Warszawie, budżetów Wojewody Mazowieckiego i Powiatu Płockiego. Jednak
wiele zadań czeka jeszcze na realizację.
Mamy nadzieję, iż inicjatywa społeczna służąca zrównoważonemu
rozwojowi Mazowsza Płockiego spotka się z uznaniem mieszkańców tej
Ziemi oraz zainteresowaniem innych zarządzających jeziorami, w których
występują podobne problemy. Więcej o projekcie można dowiedzieć się
z publikacji „O przyszłość jezior Pojezierza Łąckiego” wydanej w 2009r.
przez Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku na zlecenie
Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie
Oddział w Płocku.
289
Część X
Uwarunkowania i perspektywy
Ostatnia część zawiera bardzo istotny rozdział dotyczący społeczno komunikacyjnych uwarunkowań zarządzania ochroną środowiska. Można
powiedzieć, ze dotarliśmy do momentu, w którym działalność gospodarcza
realizowana w postaci inwestycji korzystających ze środowiska jest przede
wszystkim limitowana poziomem akceptacji społecznej. Wypełnianie
wszystkich limitów emisyjnych i ograniczeń przestrzennych nie wystarcza.
To dobrze. Dzięki temu ludzie biznesu stają się ludźmi coraz lepiej rozumiejącymi potrzebę ochrony środowiska - więcej, niekiedy okazują się pionierami w dziele budowania społeczeństwa zrównoważonego rozwoju. Poniższy
tekst nie rozwija problematyki głośnych ekologicznych konfliktów ekologicznych Ziemi Płockiej. Można byłoby napisać o tych, które dawno już
ucichły, ale przecież kwestie tam podnoszone nie umarły wraz z zakończeniem sprawy. Że przypomnimy nieudaną próbę podniesienia zawalonego
masztu radiowego w Konstantynowie koło Gąbina. Tym bardziej nie można
w tak pomyślanym wydawnictwie omawiać dzisiejszych konfliktów - trzeba byłoby stanąć po jednej ze stron. Ważne jest, że wypracowano stosowne
procedury zapewniające udział społeczeństwa przy podejmowaniu decyzji
środowiskowych.
Mazowsze Płockie obejmujące powiaty dawniej wchodzące w skład
województwa wraz z terenami sąsiednimi, gdzie zawsze sięgały aktywności proekologiczne tu zradzane ma raczej spokojną przyszłość ekologiczną.
Wynika to z pokonania w dość szybkim tempie zasadniczych trudności i zagrożeń. Inne zagrożenia jeszcze dobrze widoczne (hałas, odpady, nieład przestrzenny) są prawidłowo rozpoznane i walka przeciwko nim już się zaczyna.
Może niekiedy zbyt późno, ale z pierwszymi sukcesami. Niestety, ziemia ta
nie będzie wyłączona z zagrożeń globalnych. Takim jest oczywiście globalne
ocieplenie i związane z nim zmiany w bilansie wodnym. Takim jest kurczenie
się różnorodności biologicznej. Proste formy walki o czystą wodę i powietrze
stopniowo wymieniane są na działania zgodne z pakietami klimatyczno energetycznymi, strategiami ochrony cennych obszarów i gatunków, szeroko rozumianych posunięć zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju.
Trudno dziś napisać, czy Płockie nadal wyróżnia się w takich działaniach.
Wierzymy, że tak. Przecież ów, najpierw nieco romantyczny, potem bardziej
pragmatyczny, zielony duch, nie opuścił tej Ziemi.
290
Jadwiga Zonenberg Udział społeczeństwa w kwestiach
ochrony środowiska
Miarą świadomości ekologicznej społeczeństwa jest wiedza ekologiczna, stopień poszanowania w życiu codziennym kanonów ekologii, aktywność w działaniach na rzecz środowiska, udział w procesie podejmowania
przez samorządy uchwał w sprawach zagospodarowania przestrzennego,
ochrony wód, gospodarki odpadami, ochrony zieleni, udział w podejmowaniu decyzji w sprawach ochrony środowiska, kreowanie postaw proekologicznych oraz zrównoważonej konsumpcji, aktywność obywatelska
w rozwiązywaniu lokalnych problemów ekorozwojowych. Zachowania te
nabierają szczególnego znaczenia w dobie rozwoju technologii, szybkiego
wykorzystywania zasobów naturalnych, problemów demograficznych,
wciąż jeszcze znacznej degradacji środowiska naturalnego, rosnącego bezrobocia, zagrożenia bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców.
Przełomowym momentem w zakresie budowy
świadomości
społecznej w sprawach
ochrony środowiska był
rok 2001, kiedy polskie
przepisy prawa przetransponowały postanowienia
Dyrektywy 90/313/EWG
w sprawie swobodnego dostępu do informacji
Szkolenie w Domu Darmstadt w Płocku z udziałem
Andrzeja Daniluka Dyrektora Departamentu Środowiska
o środowisku, Dyrektywy
Urzędu Marszałkowskiego
85/337/EWG w sprawie
oceny skutków niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć dla środowiska, znowelizowanej Dyrektywą 97/11/EWG oraz Konwencji z Aarhus
z dnia 25 czerwca 1998r. o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa
w podejmowaniu decyzji oraz o dostępie do sprawiedliwości w sprawach
dotyczących środowiska. Nowe reguły udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska określiła ustawa z dnia 9 listopada
2000r. o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach
oddziaływania na środowisko. Społeczeństwo otrzymało formalne prawo
do informacji o środowisku, prawo do uczestniczenia w procesach decyzyjnych dot. środowiska oraz prawie do udziału w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko projektów planów, programów, strategii. Jest to
nowa generacja praw człowieka, które stanowią kluczowy element realizacji zasad zrównoważonego rozwoju.
291
Na przestrzeni lat regulacje prawne w tym zakresie ulegały pewnej
modyfikacji, najpierw zostały włączone do ustawy Prawo ochrony środowiska, by obecnie przybrać formę ustawy z dnia 3 października 2008r.
o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.
Starostwo Powiatowe w Płocku wspólnie z Regionalnym Centrum Edukacji
Ekologicznej w Płocku prowadziło wówczas szereg działań informacyjno edukacyjnych przygotowujących społeczeństwo do tej aktywności (seminaria dla sołtysów, właścicieli lasów, członków spółek wodnych, przedsiębiorców, projektantów, inwestorów, nauczycieli, dzieci i młodzieży szkolnej,
pracowników samorządowych gmin).
Wieloletnia obserwacja lokalnej aktywności społecznej w zakresie ochrony
środowiska wykazuje, że wprawdzie aktywność ekologiczna społeczeństwa
jest coraz większa, to jednak nie jest to jeszcze poziom satysfakcjonujący.
Sygnalizuje to potrzebę kontynuowania, a nawet wzmożenia, działań motywujących różne grupy społeczne i zawodowe, głównie społeczność dorosłą, do większego udziału w sprawach ochrony środowiska. Jakkolwiek
efektywność tych działań zależy od woli i indywidualnych zainteresowań
poszczególnych osób, to jednak nie bez znaczenia jest rola, jaką winny pełnić w tym zakresie organy administracji publicznej (gmin, powiatów, województwa mazowieckiego, RDOŚ, RZGW). Bierna postawa tych organów
może ograniczać inicjatywy społeczne lub działać wręcz „usypiająco”.
Społeczność powiatu płockiego to głównie społeczność wiejska (ponad
90% mieszka na wsi). Jej struktura jest zatem różna od zbiorowości miejskiej
zarówno pod względem warunków życia, środowiska przyrodniczego, jak
i wykształcenia, zatrudnienia, wieku, kultury, informatyzacji i wielu innych
czynników determinujących egzystencję. Wśród mieszkańców powiatu
można spotkać osoby, które zostały przez warunki życiowe zmarginalizowane, a nawet wykluczone z życia społecznego. Stąd samorząd powiatu
płockiego od początku swego istnienia, wspólnie z samorządami gmin, postanowił zbudować taką komunikację z mieszkańcami, która zapewniałaby
dopływ informacji publicznych do każdego mieszkańca mimo, że większość
z nich mieszka na terenach rozproszonych przestrzennie, do których dostęp
może być utrudniony.
Powiat płocki przywiązuje dużą wagę do angażowania społeczeństwa
w procesy decyzyjne. Do niedawna Starosta Płocki uczestniczył bezpośrednio w postępowaniach w sprawie wydania decyzji o środowiskowych
uwarunkowaniach dla planowanych przedsięwzięć mogących znacząco
oddziaływać na środowisko. Każdorazowo, w sposób przewidziany prawem, a także zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, informował
mieszkańców o przysługującym im prawie do świadomego uczestniczenia
292
w podejmowaniu decyzji mających wpływ na stan środowiska. Na realizację tego prawa ustawodawca przewidział ściśle określony termin 21 dni. Mimo podejmowanych działań, społeczeństwo powiatu sporadycznie zgłaszało swoje uwagi i wnioski do planowanych przedsięwzięć.
Nieliczne przypadki sprowadzały się do reakcji na przedsięwzięcia bardziej
nośne społecznie, np. budowa oczyszczalni ścieków, ferm hodowlanych, betoniarni, elektrowni wiatrowych itp. Aktywniejszy jest, co zrozumiałe, udział
w toczącej się procedurze stron postępowania, zainteresowanych inwestycjami planowanymi w sąsiedztwie. Celem ich żądań jest ochrona własnych
interesów prawnych. Jest to jednak odrębna grupa osób mająca uprawnienia szczególne, gwarantowane przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego, inne aniżeli uprawnienia ogółu społeczeństwa. Dla wyjaśnienia
wątpliwości zgłaszanych przez mieszkańców, służby ochrony środowiska
Starosty często organizowały rozprawy administracyjne otwarte dla społeczeństwa lub spotkania informacyjne z udziałem miejscowej społeczności,
inwestorów, projektantów, autorów raportów, samorządów gmin. Niejednokrotnie konieczny był wspólny wyjazd przedstawicieli organu, społeczeństwa, inwestorów, stron postępowania do miejscowości, gdzie funkcjonowało już przedsięwzięcie podobne do planowanego. Obecnie kompetencje
opiniująco - uzgadniające wykonuje Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Warszawie. Starosta zaś może jedynie przeprowadzić procedurę
ponownej oceny oddziaływania na środowisko na etapie wydawania pozwolenia na budowę, która w praktyce występuje sporadycznie.
Sporo kontrowersji budzi problem rozpatrywania i uwzględniania
wniosków oraz uwag zgłoszonych w ramach procedury udziału społeczeństwa. W świetle przepisów prawa organ nie ma obowiązku uwzględnienia
tych uwag, a jedynie zapoznania się z nimi i ustosunkowania się do nich
w ramach rozpatrywanej sprawy. Informację o sposobie wykorzystania głosu społeczeństwa zawiera uzasadnienie decyzji, w którym organ informuje zgłaszających, które uwagi i w jakim zakresie uwzględnił, a których nie
uwzględnił i z jakich powodów. Pojawia się powszechne odczucie, że taka
konstrukcja prawna może zniechęcać społeczeństwo do wypowiadania się
w sprawach planowanych przedsięwzięć. W tym upatrywać można m.in.
niezadowalającą wciąż aktywność społeczną w sprawach ochrony środowiska.
Dodatkowym instrumentem zapewnienia udziału społeczeństwa
w podejmowaniu decyzji jest prowadzony na bieżąco przez służby Starosty
tzw. „Publicznie dostępny wykaz danych o środowisku”. Zawiera on szeroki katalog dokumentów, łącznie z wydanymi decyzjami administracyjnymi, które z mocy prawa podlegają publicznemu udostępnieniu. Dane są
293
osiągalne dla każdego, niezależnie od obywatelstwa, miejsca zamieszkania,
wieku i zdolności do czynności prawnych wnioskodawcy, a także niezależnie od tego, czy żądający informacji ma jakikolwiek interes prawny lub faktyczny związany z informacją lub sprawą, której informacja dotyczy. Dane
są dostępne nieodpłatnie (za wyjątkiem przetwarzania) zarówno w formie
papierowej w siedzibie Starostwa Powiatowego w Płocku, jak i w formie
elektronicznej - w Biuletynie Informacji Publicznej powiatu płockiego. Niestety, mimo zastosowania nowoczesnych środków przekazu, nie odnotowano - jak dotąd - większego zainteresowania społecznego informacjami
zamieszczanymi w tym rejestrze. Duży wpływ na ten stan rzeczy może mieć
ograniczony dostęp mieszkańców terenów wiejskich do Internetu, a także
niski stopień znajomości przez tę grupę społeczną zasad obsługi komputera.
Znacznie większą aktywność wykazują mieszkańcy powiatu w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko prowadzonych dla opracowywanych planów, programów, strategii. Samorząd powiatu płockiego
może z dumą podkreślić, iż w tym zakresie efektywnie zmotywował swoich
mieszkańców do wypowiadania się w sprawach ochrony środowiska jako
całości. Tak było np. przy sporządzaniu powiatowych programów ochrony
środowiska, planów gospodarki odpadami w powiecie. W spotkaniach konsultacyjnych uczestniczyli głównie liderzy życia społecznego w gminach,
do których należą niewątpliwie: radni, pracownicy urzędów gmin, gminnych jednostek organizacyjnych, sołtysi, nauczyciele, lekarze, koła gospodyń wiejskich, zarządy spółek wodnych, organizacji społecznych, lokalni
przedsiębiorcy, więksi rolnicy. Te grupy społeczne wyróżniają się w swoim
środowisku w działaniach zbiorowych na rzecz ochrony środowiska. Pozostali z różnych powodów nie angażują się w sprawy ogólnospołeczne. Analiza problemu pozwala wysnuć hipotezę, że powodem bierności mogą być:
brak zainteresowania pracą społeczną, osobiste przekonanie o braku na nią
czasu, sił i zdrowia, brak kompetencji i doświadczenia, a także niewiedza,
gdzie szukać informacji o potrzebie zgłaszania uwag i wniosków w odniesieniu do planowanych przedsięwzięć lub projektów dokumentów. Sporadycznie nawet można spotkać prawdziwych sceptyków twierdzących, że
nie do końca są przekonani, że mogą mieć rzeczywisty wpływ na otaczające
środowisko przyrodnicze, powołujących się na złe doświadczenia własne
lub swoich znajomych.
Przedstawiony obraz aktywności mieszkańców powiatu, nie odbiegający zapewne od oceny aktywności ogółu Polaków, winien z biegiem lat
ulegać systematycznej poprawie. Samorząd powiatu płockiego uznaje bowiem za swój priorytet nie tylko pielęgnowanie nawiązanych już kontaktów ze społeczeństwem, ale i działania motywujące do udziału w sprawach
ochrony środowiska tych mieszkańców, którzy nie wykazują na co dzień
294
zainteresowań proekologicznych. Duże znaczenie tym działaniom nadaje
„Program ochrony środowiska w powiecie płockim w latach 2012 - 2015
z perspektywą do 2018r.”, który zawiera pakiet zadań zakładających podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Wśród nich wymienić należy zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej społeczeństwa, zwłaszcza osób dorosłych, umacnianie kontaktów z środkami masowego przekazu,
zwiększenie skuteczności egzekwowania przepisów o ochronie środowiska,
wdrażanie i sankcjonowanie standardów ekologicznych, wspieranie inicjatyw lokalnych służących środowisku. Dążeniem jest uwrażliwienie społeczeństwa na piękno środowiska przyrodniczego, kształtowanie postaw
proekologicznych, osiągnięcie w społeczeństwie powszechnej dezaprobaty
dla wszelkich poczynań szkodzących środowisku.
Dyskusja ze społeczeństwem o sprawach ochrony środowiska wymaga
rzeczowej argumentacji. Jest to absolutny wymóg, zwłaszcza dzisiaj, kiedy
obserwuje się w Polsce pewien regres w realizacji zasad zrównoważonego
rozwoju kraju.
Witold Lenart Dokąd zmierzamy? Co powinniśmy osiągnąć?
Człowiek jest niezbędny, by ratować przyrodę i utrzymywać dobry jej
stan. Jeśli są ścieki, śmieci, hałas czy niepożądane gazy i pyły w powietrzu trzeba myśli i działań ludzkich.
Płockie jest dobrą ilustracją takiego prostego podejścia. Zdecydowana większość skupisk ludności jest obsługiwana przez system oczyszczania ścieków.
Niektóre oczyszczalnie mogą być wzorem dla innych terenów. Jakże symboliczny jest fakt, że miejscowości w powiecie płockim zbudowały oczyszczalnie ścieków pomimo skromnych środków i trudności technicznych.
Ma ją Wyszogród, a jeszcze niedawno nie miała Warszawa.
W Kobiernikach, w gminie Stara Biała można oglądać zakład utylizacji odpadów komunalnych. Taki obiekt nie kłóci się z bliskością Brudzeńskiego
Parku Krajobrazowego. Zresztą leżący kombinat naftowy (obecnie ORLEN
SA) też, dzięki ostatnim wielkim wysiłkom polegającym na ekologizacji
technologii nie „gryzie się” z widokiem uroczej doliny Skrwy Prawej. Jest na
Płockim Mazowszu więcej przykładów aktywności mieszkańców uwzględniających znaczenie ochrony przyrody i krajobrazu. Są zadbane obejścia
w Łącku, uporządkowane szlaki i ścieżki przyrodnicze, ale przede wszystkim
firmy produkcyjne i usługowe działające bez przymusu uwzględniając potrzeby ochrony środowiska. Ten stan należy utrzymać - to pierwsze zadanie.
Drugie wyzwanie przyszłości jest trudniejsze. Mazowsze rozumiane jako
region historyczny i jednocześnie jednostka fizyczno - geograficzna i decyzyjna nie doczekało się syntezy sozologicznej. Znaczy to, że dla tego regionu nie są ustalone (np. w świadomości badaczy i decydentów) priorytety
295
ekorozwojowe. Zabrakło okazji do pełnej i długookresowej integracji tych
ziem, chociażby z myślą o wypełnieniu priorytetowych funkcji: nowoczesnego przemysłu, bogatego rolnictwa, dbałości o spuściznę historyczną, zachowania wspaniałej przyrody dla mieszkańców, turystów i jej samej. Jak
wyżej wspomniano nie udało się wykorzystać jedności administracyjnej
potężnego obszarowo województwa warszawskiego oraz przeróżnych myśli dotyczących rozwoju przedpola stolicy. Krótki epizod z Województwem
Płockim też okazał się niewystarczający.
Wyzwaniem zasadniczym jest przyjęcie modelu zarządzania środowiskiem na „nieokreślonym” gospodarczo Mazowszu. Co ma np. oznaczać
akces do zielonej Europy? Przecież nie ochrona konserwatorska, gdyż
tutejszy krajobraz jest cenny także dzięki pewnemu, dziś konserwatywnemu stylowi agrokultury. Jakie znaczenie mieć będzie dla otaczających
Warszawę powiatów i gmin zastosowanie surowych reguł ochrony wód
podziemnych niecki mazowieckiej oraz szanowanie i rozszerzanie zielonej
strefy wokół stolicy? Jaka wreszcie będzie rola Wisły Płockiej: z jednej strony
„przedpola” jedynego wielkiego spiętrzenia, z drugiej odcinka o najwyższych
walorach ekologicznych i krajobrazowych?
Sprawne i trwałe zarządzanie środowiskiem powinno być budowane na rozumnej akceptacji tych kierunków rozwoju, które zapewniając tradycyjnie pojmowany postęp mieszczą także cele ekorozwojowe.
W przypadku Mazowsza Płockiego wymienić tu można:
−− wspieranie rozwoju ośrodków subregionalnych i lokalnych - wspieranie
i podtrzymywanie funkcji ponadlokalnych usług publicznych (oświata,
ochrona zdrowia, kultura, także ochrona środowiska);
−− wspieranie lokalnego przetwórstwa rolno - spożywczego - doradztwo
techniczno - technologiczne, promocja lokalnych znaków towarowych,
organizacja kontaktów producentów żywności z odbiorcami towarów,
kształtowanie regionalnego, mazowieckiego charakteru produkcji i przetwórstwa rolnego;
−− podniesienie poziomu oświaty i ochrony zdrowia, zwłaszcza na obszarach
wiejskich - poprawa dostępności mieszkańców do usług z zakresu oświaty i ochrony zdrowia, w tym zdrowych stylów życia;
−− rozwój i ekologizacja infrastruktury technicznej i zabudowy, zwłaszcza
transportowej, energetycznej i wodociągowo - kanalizacyjnej na obszarach wiejskich i w małych ośrodkach miejskich - remonty i budowa dróg
o znaczeniu lokalnym, gazyfikacja, reelektryfikacja, promocja energetyki
odnawialnej, rozbudowa sieci telefonicznej, rozbudowa sieci wodociągowej, a w szczególności kanalizacyjnej, modernizacja urządzeń melioracyjnych, zwłaszcza zapewniających retencjonowanie wód;
296
−− stymulowanie pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich w obsłudze rolnictwa, obsłudze ruchu turystycznego i agroturystyce,
konserwacji przyrody, utrzymywaniu infrastruktury technicznej itp.
−− wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw oraz stymulowanie przedsiębiorczości - ułatwienia w dostępie do kredytów, informacji, technologii, informowanie o potencjalnych partnerach, wspieranie lokalnych
inkubatorów przedsiębiorczości w tym rozwijanie ekobiznesu w usługach
i produkcji;
−− przebudowę i modernizację struktur sektora rolnego - komasacja i wymiana gruntów, rozumne zalesianie z rozwojem nowych form wykorzystania lasu i drewna, tworzenie grup producenckich, organizacja rynku
rolnego, wspieranie doradztwa rolniczego, turystycznego itp.;
−− tworzenie ośrodków ułatwiających ubieganie się i absorpcję krajowych
i zagranicznych środków pomocowych;
−− ekologizację rolnictwa oraz wprowadzanie zasad rozwoju ekologicznie
zrównoważonego na obszarach wiejskich - stymulowanie produkcji żywności zgodnie z zasadami ekologii, rozwijanie profesjonalnych usług doradczych w zakresie współczesnych technologii przyjaznych środowisku,
rolnictwa zintegrowanego, a na obszarach chronionych - ekologicznego.
Z powyższego dość jednoznacznie wynika, że zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju przyszłość Mazowsza Płockiego wymaga zmniejszenia obecnych dysproporcji pomiędzy stolicą regionu a pozostałymi, głównie rolniczymi terenami.
W realizacji celów ściśle związanych z ochroną i restytucją środowiska
działania obejmować muszą zarówno sferę przyrodniczą sensu stricto, jak
i pozostałe obszary działalności społeczno - gospodarczej. Do najważniejszych należą:
−− utrwalenie regionalnego systemu obszarów chronionych, zgodnego
ze standardami europejskimi; w tym zakresie najważniejszym jest objęcie
ochroną krajobrazową doliny Wisły Płockiej.
−− zwiększenie lesistości regionu, zwłaszcza w sąsiedztwie elementów przestrzennych struktury NATURA 2000;
−− zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem przeciwdziałania niezrównoważonej gospodarce odpadami, walki
z zagrożeniami hałasem, sanitacji gospodarki wodno - ściekowej - budowa sieci kanalizacyjnej i różnego typu oczyszczalni ścieków, w tym dla
indywidualnych gospodarstw rolnych, małych zakładów przemysłowych, gazyfikacja, budowa i rozbudowa zakładów utylizacji odpadów,
likwidacja nielegalnych wysypisk, likwidacja mogielników;
−− poprawa stanu bezpieczeństwa na wypadek klęsk żywiołowych i katastrof ekologicznych - rozbudowa i modernizacja zbiorników retencyjnych,
297
modernizacja wałów przeciwpowodziowych, wspieranie służb ratownictwa, stworzenie systemu wczesnego ostrzegania; ostateczne przyjęcie
systemu biernej ochrony przeciwpowodziowej,
−− dalsze podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej w zakresie wiadomości
o środowisku przyrodniczym, konieczności jego ochrony i odpowiedzialności w procesie zarządzania.
W najbliższym czasie szczególne znaczenie dla ustanowienia proekologicznej strategii rozwoju Mazowsza Płockiego ma opracowanie i wdrażanie planu zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego, województw obejmujących fragmenty historycznego Mazowsza
(Łódzkie, Podlaskie) oraz terenów ościennych, w tym zwłaszcza Kujaw
i Ziemi Dobrzyńskiej. Szczególnie chodzi o:
−− wspieranie inwestycji ukierunkowanych na poprawę ładu przestrzennego oraz usprawnienie powiązań Płockiego Zespołu Miejsko - Przemysłowego z pozostałymi terenami Mazowsza oraz sąsiednimi województwami;
−− zwiększenie skuteczności planowania przestrzennego i egzekwowania
postanowień planu;
−− uwzględnienie potrzeby racjonalizacji sieci osadniczej w planowaniu
inwestycji infrastrukturalnych;
−− kształtowanie ładu przestrzennego ukierunkowanego na ograniczenie
pól konfliktów pomiędzy zainwestowaniem technicznym, a środowiskiem przyrodniczym;
−− kształtowanie krajobrazu harmonijnie skomponowanego i zachowującego tożsamość kulturową i walory krajobrazowe.
Wreszcie niezwykle ważne jest, aby zapisane tu postulaty i zadania
miały konkretne odniesienie do miejsc (jednostek przyrodniczych i administracyjnych, stref, zasięgów oddziaływań, obszarów funkcjonalnych, wreszcie obiektów i ośrodków dyspozytorskich). Mazowsze Płockie jest pod tym
względem trudne, bo lista powyższa jest najdłuższa.
Pozwólmy sobie zatem na refleksję dotyczącą przyszłości Płocka, Ziemi
Płockiej i ORLEN-u. Właśnie z pozycji dbałości o jakość środowiska i życia.
Powtórzmy więc, że trzydzieści, czterdzieści lat temu trwały zapasy
lekceważącego środowisko przemysłu ze zdezorientowaną administracją
i społeczeństwem. Dziesięć, dwadzieścia lat temu kolejno likwidowano
i ograniczano presję kombinatu na środowisko - ogromne środki wydane
na wprowadzanie technologii przyjaznych środowisku zbudowały, jeszcze
niepewne zaufanie pomiędzy zagrażającymi i zagrożonymi. Dziś obowiązuje
niepisany pakt o nieagresji. Trzy jego przesłania są najdonioślejsze.
−− Orlen SA zajął polską przestrzeń - rozległą, płodną, przyjazną i uroczą. Oddalił, zeszpecił, ale też wzbogacił i powiększył. Ważne, by nie
298
zmarnotrawił. Ma ta przestrzeń po latach eksploatacji stawać się coraz
bardziej przydatna, czyli coraz więcej warta. I choć nigdy nie osiągnie
wartości tamtejszych, nie zarejestrowanych naukowo lasów, pól, łąk
i dolin pełnych zwierza, to będzie daleko cenniejsza od tego, co pozostanie po hutach Śląska, kopalniach Bełchatowa czy kombinatach budowlanych. Przestrzeń ta jest przeznaczona na nowoczesny, zgodny z zasadami najlepszych dostępnych technik przemysł. Służący ludziom, państwu,
środowisku oraz pięknemu miastu w sąsiedztwie. Zarówno materialnie,
jak i poprzez racjonalizację zagospodarowania przestrzeni. Orlen ma być
równie wartościowym obiektem wśród otaczających go: doliny Wisły,
prastarego Płocka, Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego i grodziska
w Proboszczewicach - przecież najpiękniejszych w Polsce. Wymaga to
bardzo głębokich studiów przestrzennych, kompleksowych i wielowątkowych. To wyzwanie dla wszystkich.
−− Przyszłość Orlenu to także przyszłość ludzi tu pracujących i z nim związanych. Mają to być ludzie wyższych wartości. Człowiek stąd ma stale
zbliżać się do ideału pracownika dbającego w równym stopniu o swoje
miejsce pracy, miejsce pobytu, jakość rodziny i jakość środowiska - przy
czym wszystkie te elementy ma rozumieć w nierozerwalnej współzależności. Bo jakość środowiska poprawia wyniki funkcjonowania zakładu,
a jakość rodziny i jej świadomość, także ekologiczna, wpływa na warunki
życia, zamieszkania i pracy. Dzięki temu Orlen i Płock staną się ważnym
w Polsce i na świecie ogniskiem myśli sozotechnicznej, ale też miejscem
o najwyższych wskaźnikach dotyczących świadomości ekologicznej.
Najwyższe standardy ekologiczne dla przetwórstwa ropy i najwyższe
kryteria dla indywidualnych postaw powinny stworzyć pozytywny, samonapędzający się mechanizm socjologiczny. Właśnie ekosocjologia jest
najnowszym kierunkiem badań bardzo potrzebnych w Polsce.
−− Z powyższego wynika że Orlen nie może po wypaleniu się (dosłownie
i w przenośni) technologii przetwórstwa surowców naftowych przestać
funkcjonować - ma, także dla dobra środowiska, istnieć dodając kolejne
wartości do niegdyś brutalnie zajętej nowej ziemi. Musi Orlen spłacać
odsetki od kredytu pobranego od przyrody. Na przykład poprzez nowoczesne i trwałe ulokowanie się w sektorze produkcji nośników energii. Teraz ekologicznych paliw płynnych, później .... Będą one zawsze potrzebne,
a ponieważ wymusza to posługiwanie się coraz nowocześniejszą wiedzą
i techniką, wkroczy Orlen na bardziej miękkie pola aktywności. Już dziś
całe wydziały kombinatu działają w sferze wyspecjalizowanych badań
i usług technicznych, informatycznych, a nawet ekonomicznych i ekologicznych. Nie bądźmy więc za tym, by kiedyś, gruzy byłej rafinerii rekultywowano jak hałdy minionych kopalń. Nie tylko sprawna oczyszczalnia
299
ścieków, systemy odsiarczania surowców i paliw oraz bogata infrastruktura każą myśleć o tym miejscu z wieloletnią perspektywą. Przez prawie
półwiecze MZRiP, Petrochemia i Orlen ukształtowały przestrzeń dookoła
i ustanowiły szlaki wiodące do i z. Tak, a nie inaczej wygląda dzisiaj Płock
i gminy wokół niego. Tak wyglądają ludzie. Taki osiągnęliśmy poziom
ochrony środowiska i rozumienia zrównoważonego rozwoju. Należy to
konstruktywnie wzbogacać, nie obawiając się nawet radykalnych wyzwań technologicznych, organizacyjnych oraz społecznych. Oczywiście
nauka jest do takich przekształceń niezbędna. Już czas. Ropy starczy dla
nas na pół wieku.
Jeszcze bardziej wymownie brzmi podobna perspektywa dla całej Ziemi
Płockiej. Nie można jej traktować jak planty wokół najcenniejszego środka.
Nie stało się tak, jak z wieloma wielkim ośrodkami miejsko - przemysłowymi, gdzie otoczenie porzuciło swe naturalne funkcje na rzecz przemysłu.
Płockie ma inne, bardzo ważne, ponadregionalne walory.
Żyj zasobami płockiej ziemi
Ziemia płocka powinna zwiększyć korzyści związane z bezpośrednim
sąsiedztwem rozwijającego się miasta i kombinatu, powinna stać się zasadniczym terenem bliskiego wypoczynku i rekreacji, dobrze skojarzonym zapleczem dla gospodarki komunalnej, głównym źródłem dobrej i atrakcyjnej
żywności, miejscem dla lokalizacji trudniejszych usług i przetwórstwa, strefą
infrastrukturalną i obszarem wdrażania ekotechnologii, w tym energetyki
odnawialnej.
Polskie owoce i warzywa przez cały rok
Nowe, ogrzane spotęgowanym efektem cieplarnianym, rolnictwo
to wyzwanie dla obszarów o specjalnych predyspozycjach fizjograficznych
- cały południowy stok wysoczyzny płockiej może być taką strefą wymagającą specjalnego myślenia i projektowania, dziś już jest to możliwe, zdrowa
i bliska żywność, czarny bez i dynia.
Wisła płocka - prawdziwa rzeka
Dolina płockiej Wisły jest unikalnym ciągiem przyrodniczym o ponadregionalnych możliwościach rozwoju turystyki i atrakcyjnego osadnictwa w sąsiedztwie, okazją do trwałej promocji regionu i kraju - wyzwaniem dla państwowych i unijnych sił wspierających zrównoważony rozwój
i chroniących biologiczną różnorodność, wciąż znajdujące się w wiślanej
wodzie zanieczyszczenia zasadniczo nie pochodzą z płocka i kombinatu można tworzyć płocką strategię wiślaną.
Zapraszamy do wspólnej edukacji
Płocki model edukacji ekologicznej się sprawdza - polega na współpracy wszystkich, bez odgórnej koordynacji i konkurencji. Jednocześnie jest
tu z całej polski najbliżej.
300
Załącznik nr 1
Prawo ochrony środowiska
Niektóre ustawy związane z ochroną środowiska obowiązujące w latach
1975 - 2000:
−− z 7 kwietnia 1949r. o ochronie przyrody,
−− z 17 czerwca 1959r. o hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowiecki,
−− z 16 listopada 1960r. o prawie geologicznym,
−− z 21 maja 1963r. o substancjach trujących,
−− zarządzenie Prezesa Centralnego Urzędu Gospodarki Wodnej z dnia
15 lipca 1966r. w sprawie pomiarów rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń
w powietrzu atmosferycznym.
−− z 26 października 1971r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz
rekultywacji gruntów,
−− z 24 października 1974r. Prawo wodne,
−− z 31 stycznia 1980r. o ochronie i kształtowaniu środowiska,
−− z 18 kwietnia 1985r. o rybactwie śródlądowym,
−− z 20 grudnia 1989r. o Ministerstwie Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa,
−− z 20 lipca 1991r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska,
−− z 28 września 1991r. o lasach,
−− z 16 października 1991r. o ochronie przyrody,
−− z 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze,
−− z 7 lipca 1994r. o zagospodarowaniu przestrzennym,
−− z 7 lipca 1994r. Prawo budowlane,
−− z 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych,
−− z 13 października 1995r. Prawo łowieckie,
−− z 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach,
−− z 27 czerwca 1997r. o odpadach,
−− z 19 czerwca 1997r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest,
−− z 21 sierpnia 1997r. o ochronie zwierząt,
−− przepisy dotyczące terenowej administracji publicznej (z 8 marca 1990r.
o samorządzie terytorialnym, z 22 marca 1990r. o terenowych organach
rządowej administracji ogólnej),
Niektóre ustawy związane z ochroną środowiska obowiązujące w latach
2001 - 2012:
−− z 18 kwietnia 1985r. o rybactwie śródlądowym,
−− z 20 lipca 1991r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska,
−− z 28 września 1991r. o lasach,
−− z 16 października 1991r. o ochronie przyrody,
301
−− z 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze,
−− z 7 lipca 1994r. o zagospodarowaniu przestrzennym,
−− z 7 lipca 1994r. Prawo budowlane,
−− z 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych,
−− z 13 października 1995r. Prawo łowieckie,
−− z 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach,
−− z 19 czerwca 1997r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest,
−− z 27 czerwca 1997r. o odpadach,
−− z 21 sierpnia 1997r. o ochronie zwierząt,
−− z 11 stycznia 2001r. o substancjach i preparatach chemicznych,
−− z 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska,
−− z 27 kwietnia 2001r. o odpadach,
−− z 11 maja 2001r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych,
−− z 11 maja 2001r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie
depozytowej,
−− z 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzaniu ścieków,
−− z 18 lipca 2001r. Prawo wodne,
−− z 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska,
ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw,
−− z 30 sierpnia 2002r. o systemie oceny zgodności,
−− z 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,
−− z 12 marca 2004r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS).
−− z 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody,
−− z 20 kwietnia 2004r. o substancjach zubożających warstwę ozonową,
−− z 22 grudnia 2004r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji,
−− z 20 stycznia 2005r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji,
−− z 29 lipca 2005r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym,
−− z 13 kwietnia 2007r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie,
−− z 29 czerwca 2007r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów,
−− z 10 lipca 2007r. o nawozach i nawożeniu,
−− z 10 lipca 2008r. o odpadach wydobywczych,
−− z 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach
oddziaływania na środowisko,
−− z 24 kwietnia 2009r. o bateriach i akumulatorach,
−− z 9 czerwca 2011r. Prawo geologiczne i górnicze.
302
Załącznik nr 2
Zarządzanie środowiskiem 1975 - 2012
Lata 1975 - 1989
−− Wojewódzka Rada Narodowa (WRN) w Płocku,
−− Wojewoda Płocki,
−− Dyrektor Wydziału Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska Urzędu
Wojewódzkiego w Płocku (WGTiOS UW),
−− Dyrektor Wydziału Ochrony Środowiska, Gospodarki Wodnej i Geologii
Urzędu Wojewódzkiego w Płocku (WOŚ, GWiG UW),
−− Naczelnicy gmin:
33 Bedlno, Bielsk, Bodzanów, Brudzeń Duży, Bulkowo, Czerwińsk n/Wisłą, Daszyna, Drobin, Dąbrowice, Gostynin (Rataje), Gozdowo, Góra
św. Małgorzaty, Iłów, Kiernozia, Krzyżanów, Kutno, Łanięta, Łąck,
Łęczyca, Mała Wieś, Mochowo, Nowe Ostrowy, Nowy Duninów,
Oporów, Pacyna, Piątek, Radzanowo, Rościszewo, Sanniki, Sierpc,
Słubice, (Borowiczki), Słupno, Stara Biała, Staroźreby, Strzelce,
Szczawin Kościelny, Szczutowo, Witonia, Zawidz.
−− Naczelnicy miast (Gąbin, Krośniewice, Gostynin, Łęczyca, Sierpc,
Wyszogród, Żychlin),
−− Prezydenci miast: Płock, Kutno,
−− Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska w Płocku (OBiKŚ),
−− Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego w Płocku,
−− Wojewódzki Zarząd Inwestycji Rolniczych w Płocku,
−− Dyrektor Gostynińsko - Włocławskiego Parku Krajobrazowego w Kowalu (od 1988r. - Dyrektor Gostynińsko - Włocławskiego i Brudzeńskiego
Parku Krajobrazowego),
−− Nadleśniczowie Nadleśnictw: Gostynin, Płock, Łąck.
Lata 1990 - 1998
−− Wojewoda Płocki,
−− Dyrektor Wydziału Ochrony Środowiska, Gospodarki Wodnej i Geologii
Urzędu Wojewódzkiego w Płocku, później Dyrektor Wydziału Ochrony
Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Płocku (WOŚUW),
−− Kierownicy Urzędów Rejonowych w Płocku, Kutnie, Sierpcu, Łęczycy,
−− Prezydenci Miast: Płock, Kutno,
−− Burmistrzowie miast: Sierpc, Gostynin, Łęczyca; miast i gmin: Krośniewice, Żychlin, Gąbin, Drobin, Wyszogród,
−− Wójtowie gmin:
33 Bedlno, Bielsk, Bodzanów, Brudzeń Duży, Bulkowo, Czerwińsk n/Wisłą, Daszyna, Dąbrowice, Gostynin, Gozdowo, Góra św. Małgorzaty,
303
Iłów, Kiernozia, Krzyżanów, Kutno, Łanięta, Łąck, Łęczyca, Mała Wieś,
Mochowo, Nowe Ostrowy, Nowy Duninów, Oporów, Pacyna, Piątek,
Radzanowo, Rościszewo, Sanniki, Sierpc, Słubice, Słupno, Stara Biała,
Staroźreby, Strzelce, Szczawin Kościelny, Szczutowo, Witonia, Zawidz.
−− rady w/w gmin,
−− Sejmik Samorządowy Województwa Płockiego,
−− Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
w Płocku (od 3 czerwca 1993r. do 31 grudnia 1998r.), (WFOŚiGW),
−− Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska w Płocku (do 1991r.), Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska w Płocku (od 1991r.), (WIOŚ),
−− Nadleśniczowie Nadleśnictw: Płock, Łąck, Gostynin, Kutno (od 1993r.),
−− Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Gostynińsko - Włocławskie”
(od 1996r.),
−− Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Płocku (WZMiUW),
−− Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
w Warszawie (NFOŚiGW).
Lata 1999 - 2012
−− Wojewoda Mazowiecki,
−− Sejmik Województwa Mazowieckiego,
−− Marszałek Województwa Mazowieckiego,
−− rady powiatów: płockiego, sierpeckiego, gostynińskiego, kutnowskiego,
łęczyckiego, m. Płock),
−− Starostowie: Płocki, Łęczycki, Kutnowski, Gostyniński, Sierpecki,
Prezydent Miasta Płocka (miasto na prawach powiatu)
−− Gminy, jak w latach 1990 - 1998,
−− Kierownik Delegatury w Płocku Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego,
−− Kierownik Delegatury w Płocku Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego,
−− Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Delegatura
w Płocku,
−− Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska w Warszawie, Biuro Terenowe w Płocku,
−− Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
w Warszawie (NFOŚiGW),
−− Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie
Oddział w Płocku,
−− Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Warszawie Wydział Spraw
Terenowych II w Płocku (od 15.11.2008r.),
−− Dyrektor Gostynińsko - Włocławskiego Parku Krajobrazowego w Kowalu,
304
−− Dyrektor Zespołu Parków Krajobrazowych Mazowieckiego, Chojnowskiego i Brudzeńskiego do 31 grudnia 2009r., obecnie Dyrektor Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych.
Komisje, zespoły doradcze, instutucje 1975 - 2012
−− Komisja Ochrony Środowiska WRN w Płocku (od 1980r. do 1989r.),
−− Komisja Ochrony Środowiska Sejmiku Samorządowego Województwa
Płockiego (1990 - 1998),
−− Wojewódzka Komisja Ochrony Przyrody w Płocku (do 1998r.),
−− Wojewódzka Komisja ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko (1993 - 1998),
−− Komisja Ochrony Środowiska Rady Powiatu w Płocku (od 1999r.),
−− Politechnika Warszawska Filia w Płocku, potem Szkoła Nauk Technicznych i Społecznych w Płocku, obecnie Politechnika Warszawska
Filia w Płocku,
−− Uniwersytet Warszawski (Wydział Geografii i Studiów Regionalnych,
Wydział Geologii),
−− Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku (SWPW),
−− Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (SGGW),
−− Akademia Górniczo - Hutnicza w Krakowie (AGH),
−− Uniwersytet Łódzki w Łodzi,
−− Towarzystwo Naukowe Płockie w Płocku (TNP),
−− Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie (IOŚ),
−− Instytut Ochrony Środowiska O/Gdańsk,
−− Instytut na rzecz Ekorozwoju w Warszawie (InE),
−− Instytut na Rzecz Społeczności Zrównoważonych w Wermont w USA (ISC),
−− Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach (IETU),
−− Fundacja - Porozumienie Wojewodów ds. budowy Kaskady Dolnej Wisły,
−− Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym
Uniwersytetu Warszawskiego (UCBSP UW),
−− Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska w Warszawie (NFOŚ),
−− Narodowe Centrum Edukacji Ekologicznej w Warszawie (NCEE),
−− Płocki Ośrodek Edukacji Ekologicznej (1993 - 1996), obecnie Regionalne
Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku (1996 - nadal) (POEE, RCEE),
−− Zarząd Okręgu Ligi Ochrony Przyrody w Płocku (ZO LOP),
−− Zarząd Okręgu Polskiego Związku Łowieckiego w Płocku (ZOPZE),
−− Zarząd Okręgu Płockiego PZW z s. w Płocku, obecnie Zarząd Okręgu
Płocko - Włocławskiego PZW z s. we Włocławku,
−− Zarząd Okręgu Mazowieckiego PZW z s. w Warszawie,
−− Fundacja „Centrum Edukacji Ekologicznej Wsi” w Krośnie (CEEW),
−− Związek Gmin Regionu Płockiego z s. w Płocku (ZGRP),
−− Stowarzyszenie Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego
z s. w Łącku (SGTPG),
305
−− PROEKO Sp. z o.o. w Warszawie,
−− „ATMOTERM” Biuro Projektowe w Szczecinie,
−− Wojewódzka Dyrekcja Inwestycji w Płocku (WDI),
−− Dyrekcja Inwestycji w Kutnie,
−− Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Płocku (WPEC ),
−− Bank Ochrony Środowiska O/Włocławek Filia w Płocku (od 1998r.) (BOŚ).
Kadra
−− Przewodniczący WRN w Płocku: Jarosław Nowakowski,
−− Przewodniczący Komisji Ochrony Środowiska WRN: Andrzej Bukowski,
Waldemar Sieradzki,
−− Wojewodowie:
−− Wicewojewodowie odpowiedzialni za
środowisko:
33 Kazimierz Janiak,
33 Stanisław Janiak,
33 Karol Gawłowski,
33 Włodzimierz Gaszewski,
33 Antoni Bielak,
33 Marek Makowski,
33 Jerzy Wawszczak,
33 Jerzy Ceranowski,
33 Krzysztof Kołach,
33 Krzysztof Szymański,
33 Andrzej Drętkiewicz.
33 Marian Rodzeń,
33 Zbigniew Wdowiak.
−− Dyrektor Generalny Urzędu Wojewódzkiego w Płocku - Waldemar Kuliński
−− Przewodniczący Sejmiku Samorządowego Województwa Płockiego:
33 Jakub Chmielewski, Michał Boszko.
−− Przewodniczący Komisji Ochrony Środowiska Sejmiku:
33 Józef Kolczyński, Wojciech Gajewski.
−− Dyrektor Biura Sejmiku:
33 Żaneta Puczek.
−− Urząd Wojewódzki w Płocku Wydział d/s Środowiska:
33 Dyrektorzy:
• Leszek Zaremba, Włodzimierz Marszewski, Ryszard Chmielecki,
Edward Kowalczyk, Norbert Latuszek, Janina Kawałczewska (1987
- 15.07.1998), Tadeusz Harabasz (16.07.1998 - 31.12.1998).
33 Zastępcy:
• Stanisław Żurański, Włodzimierz Marszewski, Piotr Tatar,
Jadwiga Mentlewiak (obecnie Zonenberg) (1979 - 1982), Edward
Sawicki (Geolog Wojewódzki) 1975 - 1991, Jerzy Nowakowski
(1991 - 1995), Tadeusz Harabasz (1996 - 1998).
−− Wojewódzki Konserwator Przyrody:
33 Maria Borkowska - Radomska,Zbigniew Matysiak, Ludwik Ryncarz.
−− Geolodzy:
33 Sławomir Milik, Mirosław Kwiatkowski.
306
−− Przewodniczący Wojewódzkiej Komisji Ochrony Przyrody:
33 prof. dr hab. Henryk Zimny.
−− Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska w Płocku:
33 Dyrektor: Andrzej Hasa,
33 Z-cy: Tadeusz Chmurski, Bolesława Kłos - Żurańska.
−− Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Płocku:
33 Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska: Andrzej Hasa,
33 Dyrektor: Bolesława Kłos - Żurańska.
−− Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Płocku:
33 Przewodniczący Rady Nadzorczej:
• Jerzy Wawszczak, Krzysztof Szymański, Krzysztof Kołach, Andrzej Kijek.
33 Prezesi Zarządu:
• Janina Kawałczewska (1993 - 1995), Jerzy Nowakowski (1996 - 1998).
−− Zespół Parków Krajobrazowych: Gostynińsko - Włocławskiego
i Brudzeńskiego:
33 Dyrektor: Andrzej Drozdowski.
−− Nadleśniczowie Nadleśnictw:
33 Łąck: Waldemar Sieradzki, Andrzej Rosiński, Ryszard Bijak
33 Gostynin: Stanisław Wojnowski, Jacek Liziniewicz,
33 Płock: Michał Szpakowicz, Roman Malinowski, Zbigniew Suchodolski
33 Kutno: Adam Pewniak, Krzysztof Burchardt.
−− Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku:
33 Katarzyna Rogucka - Maciejowska, Mira Płocka, Ludwik Ryncarz,
−− Zarząd Okręgu Ligi Ochrony Przyrody:
33 Prezes: Władysław Skalny,
−− Kierownicy Urzędów Rejonowych:
33 w Płocku: Tomasz Kępczyński,
33 w Sierpcu: Paweł Ambor, Bożena Strzałkowska,
33 w Kutnie: Andrzej Okupny, Andrzej Kurek,
33 w Łęczycy: Stefan Zazoniuk, Bożena Bujała.
−− Dyrektor Woj. Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Płocku:
33 Kazimierz Paczkowski.
−− Wojewoda Mazowiecki:
33 Tomasz Koziński, Leszek Mizieliński,Jacek Sasin, Jacek Kozłowski.
−− Dyrektor Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego
w Warszawie:
33 Ewa Stępniewska, Teresa Stachowicz.
−− Przewodniczący Sejmiku Województwa Mazowieckiego:
33 Włodzimierz Nieporęt, Piotr Fogler, Robert Soszyński, Ludwik Rakowski.
−− Marszałek Województwa Mazowieckiego:
33 Zbigniew Kuźmiuk, Adam Struzik.
307
−− Dyrektorzy Departamentu d/s środowiska Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Mazowieckiego:
33 Romuald Woźniak, Anna Gołębiewska, Małgorzata Krzyżanowska,
Małgorzata Młodawska, Andrzej Daniluk.
−− Dyrektor Departamentu d/s opłat środowiskowych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego:
33 Artur Dąbrowski.
−− Dyrektor Departamentu d/s Rozwoju Obszarów Wiejskich Urzędu
Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego:
33 Radosław Rybicki.
−− Dyrektor Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych
w Warszawie:
33 Robert Kęsy.
−− Dyrektor Oddziału w Płocku WZMiUW:
33 Stanisław Maciejewski.
−− Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Warszawie:
33 Adam Ludwikowski.
−− Kierownik Delegatury w Płocku WIOŚ w Warszawie:
33 Andrzej Hasa.
−− Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
w Warszawie:
33 Prezesi Zarządu:
• Janusz Piechociński, Marek Papuga, Maciej Kurowski, Elżbieta Lanc,
Krystian Szczepański, Tomasz Skrzyczyński.
33 Dyrektorzy WFOŚiGW w Warszawie Biuro Terenowe w Płocku:
• Ludmiła Będzikowska, Eliza Gelec.
−− Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie:
33 Aleksandra Atłowska.
−− Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie:
33 Leszek Bagiński.
−− Powiat Płocki
33 Przewodniczący Rady Powiatu w Płocku:
• Sławomir Wiśniewski (1999 - 2002), Adam Sierocki (2002 - nadal).
33 Przewodniczący Komisji ds. środowiska:
• Tomasz Duda (1999 - 2006), Zbigniew Kisielewski (2006 - nadal).
33 Starosta Płocki
• Michał Boszko (1999 - 2010, 2011 - nadal), Piotr Zgorzelski
(2010 - 2011).
33 Członek Zarządu odpowiedzialny za środowisko
• Jan Ciastek - Wicestarosta (1999 - nadal),
308
−− Pracownicy (1987 - 2012):
33 Urząd Wojewódzki w Płocku Wydział Ochrony Środowiska
• Aleksandra Kalińska, Alina Węgrzyn, Aneta Ramotowska, Anna
Trojanowska, Anna Wrześniewska - Bigorajska, Anna Zielińska,
Barbara Adamkiewicz, Cezary Januszewski, Danuta Jarota,
Danuta Olejniczak, Dorota Daniłowska, Edyta Korzeniewska,
Eliza Gelec, Elżbieta Król, Ewa Cybulska, Ewa Końska, Ewa Różalska, Ewa Stanisławska, Feliks Wołowiec, Grażyna Pełka, Grażyna
Zielińska, Halina Sobańska, Jan Szeluga, Jolanta Chudzik, Katarzyna
Jasińska - Turkowska, Kordian Kluska, Krzysztof Karolewski, Łucja
Piekut, Magdalena Charzewska, Maja Syska - Żelechowska, Maria
Żelazińska, Mirosław Kwiatkowski, Ryszard Sobieraj, Sławomir
Gogół, Sławomir Milik, Tadeusz Lubieniecki, Teresa Januszewska,
Wincentyna Lepakiewicz, Zbigniew Szelągowski, Zbigniew Szelągowski, Zenon Goc, Zygmunt Ostrowski.
−− Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Płocku:
33 Alicja Szeluga, Beata Cieszkowska, Daniela Szafrańska, Eryk Stogowski,
Halina Kin, Lilianna Karol, Małgorzata Kacperska, Wiesław Raczyński.
−− Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie Biuro Terenowe w Płocku:
33 Eliza Gelec, Krzysztof Olejnicki, Daniel Kaźmierczak, Piotr Strzemieczny
−− Starostwo Powiatowe w Płocku
33 Dyrektorzy Wydziału ds. środowiska:
• Janina Kawałczewska (1999 - 2007), Marek Pietrzak (2007 - 2011),
Maja Syska - Żelechowska (2011 - nadal).
33 Z-ca dyrektora:
• Jadwiga Zonenberg (1999 - 2011).
−− Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku:
33 Agnieszka Ogrodowczyk, Anna Gołębiewska, Anna Jakubowska, Dariusz Winiarski, Dorota Kociemska, Emilia Winiarska, Iwona Marczak,
Janina Kawałczewska, Joanna Imiela, Lilianna Karol.
−− Delegatura Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Płocku:
33 Kierownicy:
• Ryszard Głoś, Andrzej Dwojnych, Mirosław Milewski, Radosław
Lewandowski.
33 Kierownicy wydziałów odpowiedzialni za środowisko:
• Tadeusz Harabasz.
−− Delegatura Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego
w Płocku:
33 Kierownicy:
• Krystyna Furmańska, Piotr Zgorzelski, Michał Twardy.
309
−− Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie Biuro Terenowe
II w Płocku
33 Anna Kaleta, Bogdan Kaźmierczak, Grażyna Zielińska.
−− Pracownicy administracji ds. środowiska:
33 Starostwo Powiatowe w Płocku:
• Beata Banaszczak, Dorota Zakrzewska, Edyta Anyszka, Edyta Korzeniewska, Grzegorz Ziemba, Joanna Lisicka, Jolanta Filipiak, Klaudia
Nowak - Kolczyńska, Kordian Kluska, Małgorzata Guz, Mirosław
Kwiatkowski, Renata Markiewicz, Władysław Świecki.
−− Naukowcy, działacze ekologiczni współpracujący z płocką administracją
publiczną:
33 lekarz Adam Struzik, Marszałek Senatu RP, senator, Marszałek
Województwa Mazowieckiego,
33 prof. dr hab. Zbigniew Kruszewski, TNP w Płocku, rektor SWPW
w Płocku, senator RP,
33 prof. dr inż. Andrzej Bukowski, Politechnika Warszawska,
33 prof. dr hab. n. med. Henryk Kirszner, Akademia Medyczna Warszawa,
33 prof. dr hab. Andrzej Drągowski, Uniwersytet Warszawski,
33 prof. dr hab. Andrzej Richling, Uniwersytet Warszawski,
33 prof. dr hab. Henryk Zimny, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
w Warszawie,
33 prof. dr hab. inż. Stefan Kozłowski, Państwowy Instytut Geologiczny,
Minister Środowiska,
33 prof. dr hab. Jan Żelazo, SGGW w Warszawie,
33 prof. dr hab. Lech Wysokiński, Uniwersytet Warszawski ITB,
33 prof. dr hab. Maciej Nowicki, Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie, Minister Środowiska,
33 prof. dr hab. Marek Górski, Uniwersytet Łódzki,
33 prof. dr hab. Zdzisław Mikulski, Uniwersytet Warszawski,
33 prof. dr hab. Zygmunt Glazer, Uniwersytet Warszawski,
33 doc. dr Bolesław Krzysztofik, Politechnika Warszawska,
33 dr hab. prof. Artur Magnuszewski, Uniwersytet Warszawski,
33 dr hab. inż. Gerard Buraczewski, Politechnika Warszawska,
33 dr Witold Lenart, Uniwersytet Warszawski,
33 dr inż. Andrzej Tyszecki, EKOKONSULT w Gdańsku,
33 dr inż. Beata Kłopotek, Ministerstwo Środowiska,
33 dr inż. Jakub Chojnacki, TNP w Płocku,
33 dr inż. Katarzyna Klimkowska, WFOŚiGW w Warszawie,
33 dr inż. Paweł Podwójci, Politechnika Warszawska,
33 dr inż. Tomasz Śnieżek, Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie,
310
33 dr inż. Wojciech Jaworski, Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie,
Ministerstwo Środowiska,
33 dr inż. Zbigniew Karaczun, SGGW w Warszawie,
33 dr Andrzej Kassenberg, Instytut na rzecz Ekorozwoju Warszawa,
33 dr Andrzej Kowalczewski, Uniwersytet Warszawski,
33 dr nauk med. Włodzimierz Klonowski,
33 dr Anna Kalinowska, Uniwersytet Warszawski, Ministerstwo Środowiska,
33 dr Danuta Dobak, Uniwersytet Warszawski,
33 dr Elżbieta Grzybowska, Tygodnik Płocki,
33 dr Ewa Malinowska, Uniwersytet Warszawski,
33 dr Krzysztof Kafel, Ministerstwo Edukacji Narodowej,
33 dr Krzysztof Skalmowski, Politechnika Warszawska,
33 dr Lidia Sieja, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych
w Katowicach,
33 dr Marek Rusin, Ministerstwo Łączności,
33 dr n. med. Piotr Tyszko, Akademia Medyczna Warszawa,
33 dr Tadeusz Garlej, członek TNP,
33 dr Wiesław Cyzman, Uniwersytet M. Kopernika w Toruniu,
33 dr Wiesław Koński, TNP w Płocku,
33 dr Wojciech Nowicki, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska
w Warszawie,
33 mgr inż. Andrzej Deja, Ministerstwo Środowiska,
33 mgr inż. Anna Rybak, Ministerstwo Środowiska,
33 mgr inż. Bogusława Kram, Ministerstwo Środowiska, sekretarz Komisji
Ochrony Środowiska w Sejmie RP,
33 mgr inż. Irena Mazur, Ministerstwo Środowiska,
33 mgr inż. Małgorzata Szymborska, Ministerstwo Środowiska,
33 mgr inż. Małgorzata Wojciechowska, Ministerstwo Środowiska,
33 mgr inż. Stefan Różycki, Ministerstwo Środowiska,
33 mgr inż. Maria Pełda - Sypuła, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej
w Warszawie,
33 mgr inż. Maria Tomczak, Ministerstwo Środowiska,
33 mgr inż. Adam Stachowicz, Orlen Eko Sp. z o.o.,
33 mgr inż. Adam Stoliński, MZRiP w Płocku,
33 mgr inż. Andrzej Chrabąszcz, Basell Orlen Polyolefins Sp. z o.o. w Płocku,
33 mgr inż. Bożenna Wójcik, Instytut na Rzecz Ekorozwoju,
33 mgr inż. Czesław Dolasiński, MZRiP w Płocku,
33 mgr inż. Eugeniusz Korsak, PKN Orlen SA,
33 mgr inż. Henryk Janczewski, PERN w Płocku,
33 mgr inż. Jacek Wojciechowski, BOŚ O/Włocławek,
33 mgr inż. Jan Bernatowicz, EKOMAZ Sp. z o.o. w Płocku,
311
33 mgr inż. Jarosław Cieszkowski, Orlen Eko,
33 mgr inż. Jerzy Pruk, Dyrekcja Inwestycji w Kutnie,
33 mgr inż. Józef Krawczyk, WDI w Płocku,
33 mgr inż. Józef Pawłowski, Petrochemia SA w Płocku,
33 mgr inż. Konrad Jaskóła, Petrochemia SA w Płocku,
33 mgr inż. Marek Sęp, Basell Orlen Polyolefins Sp. z o.o. w Płocku,
33 mgr inż. Mirosława Niedzielska, Zespół Szkół Budowlanych w Płocku,
33 mgr inż. Przemysław Turowski, MZRiP w Płocku,
33 mgr inż. Waldemar Tuszewicki, PKN Orlen SA,
33 mgr inż. Władysław Skalny, MZRiP w Płocku, Prezes ZO LOP w Płocku,
33 mgr Andrzej Kansy, TNP w Płocku,
33 mgr Anna Batorczak, Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego,
33 mgr Anna Ronikier - Dolańska, Wojewódzki Konserwator Przyrody
w Warszawie,
33 mgr Beata Lenc - Macierewicz, Kutno,
33 mgr Ewa Smuk - Stratenwerth, ZIARNO w Grzybowie,
33 mgr Grażyna Rutkowska, Gimnazjum nr 6 w Płocku,
33 mgr Olga Wilczek, Zielona Szkoła w Sendeniu,
33 inż. Stanisław Maciejewski, WZMiUW O/Płock,
33 lekarz Romuald Ostrowski, Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny,
33 mgr Anna Skorus - instruktor ZHP,
33 mgr Lidia Wasilewska - instruktor ZHP,
33 mgr Adam Macierewicz,
33 Krzysztof Sobaszek, Gostynin.
312
Załącznik nr 3
Podział kompetencji w zakresie ochrony środowiska (2012r.)
Zadania
organizacyjne
reglamentacyjne
nadzorcze
−− Minister ds. środowiska:
33 Polityka ekologiczna
państwa,
33 Krajowy
program
−− Emisje, eksploataoczyszczania ścieków
cja:
−− Badania jakości
komunalnych,
(decyzje admini33 Krajowy plan gośrodowiska:
stracyjne)
spodarki odpadami.
33 IOŚ, dyrektor
33 marszałek wo−− Generalna
Dyrekcja
RZGW, marszajewództwa,
Ochrony Środowiska:
łek wojewódz33 starosta,
33 Polityka ekologiczna
twa, starosta,
33 RDOŚ.
państwa w zakresie
−− Programy
−− Ochrona przyrody:
ochrony
przyrody
naprawcze:
(akty normatywi kontroli procesu in33 marszałek wone)
westycyjnego.
jewództwa, sta33 GDOŚ,
−− Sejmik:
rosta, dyrektor
33 sejmik,
33 Program ochrony
RZGW,
33 RDOŚ,
środowiska,
−− Badania przestrze33 rada gminy.
33 Plan gospodarki odgania obowiąz(decyzje adminipadami.
ków ochronnych:
stracyjne):
−− Rada Powiatu:
33 marszałek, IOŚ,
33 starosta,
33 Program ochrony
dyrektor RZGW,
33 wójt, burmistrz,
środowiska.
starosta, wójt,
prezydent,
−− Rada Gminy:
burmistrz, pre33 w o j e w ó d z k i
33 Program ochrony
zydent.
Konserwator
środowiska,
Zabytków.
33 Zadania własne (zaopatrzenie w wodę,
ścieki, odpady komunalne,
zieleń,
przestrzeń).
313
Załącznik nr 4
Zarządzanie środowiskiem w Polsce (2012r.)
314
Niektóre skróty
ZR - zrównoważony rozwój,
NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
UE - Unia Europejska,
WRN - Wojewódzka Rada Narodowa,
GWPK - Gostynińsko - Włocławski Park Krajobrazowy,
BPK - Brudzeński Park Krajobrazowy
RON - Radiofoniczny Ośrodek Nadawczy,
OBiKŚ - Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska,
PEM - pole elektromagnetyczne,
WIOŚ - Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska,
GIOŚ - Główny Inspektor Ochrony Środowiska,
TNP - Towarzystwo Naukowe Płockie,
WPEC - Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej,
FOŚ - Fundusz Ochrony Środowiska
FGW - Fundusz Gospodarki Wodnej,
UW w Płocku - Urząd Wojewódzki w Płocku,
KWPSP - Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej
KWP - Komenda Wojewódzka Policji
SGTPG - Stowarzyszenie Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego,
RIPOK - Regionalna Instalacja Przetwarzania Odpadów Komunalnych,
MZRiP - Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petrochemiczne,
WOŚUW - Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego,
PW - Politechnika Warszawska,
UW - Uniwersytet Warszawski,
SWPW - Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku,
POEE - Płocki Ośrodek Edukacji Ekologicznej,
RCEE - Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej,
ISC - Instytut na Rzecz Społeczności Zrównoważonych,
LKP - Leśny kompleks Promocyjny.
315
Spis treści
Część I Zarządzanie ochroną środowiska na Mazowszu Płockim
na tle sytuacji w Polsce............................................................................................... 11
Janina Kawałczewska Zmieniające się podstawy prawne ochrony środowiska ..............11
Janina Kawałczewska Administracja na rzecz zrównoważonego rozwoju.........................17
Część II Osiągnięcia i problemy................................................................................. 18
Alina Węgrzyn Pierwsze lata województwa płockiego (1975 - 1987)...................................18
Janina Kawałczewska Ku kolejnej przebudowie administracji (1987 - 1998).......................23
Janina Kawałczewska Ochrona środowiska na Mazowszu Płockim
w nowym tysiącleciu (1999 - 2012) ...........................................................................................47
Jadwiga Zonenberg Działalność prośrodowiskowa powiatu płockiego (1999 - 2012) ......53
Janina Kawałczewska Planowanie w ochronie środowiska w skali regionalnej...............60
Część III Ochrona lasów.............................................................................................. 79
Jadwiga Zonenberg W lasach prywatnych..............................................................................79
Jacek Liziniewicz Lasy Skarbu Państwa....................................................................................83
Część IV Ochrona środowiska w sektorach............................................................. 90
Janina Kawałczewska Działalności gospodarcze a ochrona środowiska ............................90
Janina Kawałczewska Infrastruktura komunalna...................................................................102
Janina Kawałczewska Ochrona powietrza .............................................................................103
Janina Kawałczewska Gospodarka odpadami........................................................................106
Tadeusz Harabasz Zaopatrzenie w wodę..................................................................................110
Tadeusz Harabasz Oczyszczanie ścieków..................................................................................116
Część V Finansowanie ochrony środowiska........................................................... 122
Ewa Różalska, Janina Kawałczewska Instrumenty finansowoprawne ..............................122
Janina Kawałczewska Fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej
w latach 1975 - 1998 .....................................................................................................................131
Eliza Gelec Działalność WFOŚiGW w Warszawie w latach 1999 - 2011
na obszarze północnego Mazowsza..........................................................................................139
Iwona Marczak Pomoc z zagranicy............................................................................................155
Część VI Kontrola stanu środowiska i przestrzeganie prawa................................ 166
Andrzej Hasa Ocena jakości środowiska i jej zmiany.............................................................166
Andrzej Hasa Działalność inspekcji ochrony środowiska na Mazowszu Płockim..............181
Witold Lenart Stan środowiska na Mazowszu Płockim i zdrowie mieszkańców..............186
Część VII Nauka dla ochrony środowiska............................................................... 193
Andrzej Bukowski Aktywność badawcza płockich uczelni dotycząca
ochrony środowiska.....................................................................................................................193
Witold Lenart Rola badań uniwersyteckich służących rozpoznaniu problemów
środowiskowych Ziemi Płockiej ...............................................................................................201
Część VIII Edukacja ekologiczna społeczeństwa..................................................... 211
Witold Lenart Płockie wyzwania edukacji dla zrównoważonego rozwoju........................211
Andrzej Bukowski Edukacja ekologiczna w uczelniach wyższych Płocka .........................216
316
Iwona Marczak, Grażyna Rutkowska Edukacja ekologiczna w szkołach ...........................225
Iwona Marczak Działalność edukacyjna RCEE w Płocku ......................................................232
Leszek Urbankiewicz, Janina Kawałczewska Edukacja ekologiczna na terenie
parków krajobrazowych i lasów................................................................................................245
Janina Kawałczewska Kształcenie kadr dla ochrony środowiska .............................................. 250
Janina Kawałczewska Organizacje ekologiczne na rzecz zrównoważonego rozwoju
Mazowsza Płockiego ..................................................................................................................255
Część IX Wybrane płockie problemy środowiskowe............................................ 261
Maria Żelazińska Petrochemia Płocka i środowisko...............................................................261
Jerzy Nowakowski, Stanisław Maciejewski, Janina Kawałczewska Wisła - tygiel
problemów środowiskowych.....................................................................................................272
Stanisław Maciejewski Rekultywacja płockich jezior............................................................283
Część X Uwarunkowania i perspektywy................................................................ 290
Jadwiga Zonenberg Udział społeczeństwa w kwestiach ochrony środowiska ..................291
Witold Lenart Dokąd zmierzamy? Co powinniśmy osiągnąć? .............................................295
Załącznik nr 1 Prawo ochrony środowiska............................................................................301
Załącznik nr 2 Zarządzanie środowiskiem 1975 - 2012..........................................................303
Załącznik nr 3 Podział kompetencji w zakresie ochrony środowiska (2012r.)..................313
Załącznik nr 4 Zarządzanie środowiskiem w Polsce (2012r.)...............................................314
Niektóre skróty............................................................................................................ 315
317
318