Wykład VI. Analiza finansowa w projektach PPP

Wykład VI. Analiza finansowa w projektach PPP
Agata Kozłowska, Remigiusz Górniak
Wstęp
Istotą przedsięwzięć partnerskich w formule partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) jest
takie włączenie sektora prywatnego w sferę przedsięwzięć publicznych, które przyniesie
korzyść nie tylko podmiotom bezpośrednio zaangażowanym w prowadzenie działalności,
ale przede wszystkim finalnym odbiorcom usług. Przedsięwzięcia tego typu spełniają więc
dwojaką rolę. Kapitał zewnętrzny, jaki poprzez zaangażowanie inwestorów prywatnych
wykorzystywany jest na cele świadczenia usług publicznych, pozwala odciążyć w tej kwestii
budżety samorządowe. W każdym przypadku projekty partnerskie łączą wymiar
komercyjny wyrażony w ekonomicznych korzyściach dla inwestora prywatnego z
wymiarem społecznym oznaczającym odpowiedni poziom zaspokojenia popytu na daną
usługę komunalną, bądź odpowiednie zagospodarowanie infrastrukturalne terenu w myśl
zapisów ustawowych o obowiązkach jednostki samorządu terytorialnego wobec
społeczności lokalnej. W ten sposób partnerzy realizujący projekt spełniają istotną rolę w
dziedzinie poprawy jakości oraz zwiększeniu efektywności świadczenia usług, co przynosi
odczuwalne korzyści odbiorcom, spełniając tym samym warunek uwzględnienia
społecznego wymiaru projektu. Aspekt finansowy przedsięwzięć infrastrukturalnych jest
jednym z ważniejszych wyjaśnień dlaczego partnerstwo publiczno-prywatne cieszy się
popularnością w krajach Europy Zachodniej. Z punktu widzenia partnera publicznego jest to
często jedyna możliwość realizacji dużych projektów, na które nie ma możliwości
wygospodarowania środków budżetowych. Włączenie tej metody w planowanie,
finansowanie i realizację inwestycji pozwala na pozyskanie dodatkowych środków
niepublicznych. Pozyskanie inwestorów prywatnych w tradycyjnie publicznych dziedzinach
jest możliwe dzięki zapewnieniu odpowiednich warunków prawnych oraz współpracy przy
podejmowaniu inwestycji z lokalnym sektorem publicznym. W praktyce korzyści jakie
odnosi partner prywatny także mają wymiar finansowy. Wkład, jaki w projekt wnosi partner
publiczny opierać może się na przygotowaniu terenu inwestycji, zapewnieniu dogodnych
warunków realizacji całego przedsięwzięcia, ale też na wsparciu w zakresie posykiwania
zewnętrznych źródeł finansowania przez realizatora prywatnego. Oszczędności, jakie
wynikają z tego tytułu, mogą więc być przeznaczone na późniejszą fazę realizacji inwestycji.
Współpraca obu sektorów przynosi jednak nie tylko korzyści finansowe. Pomimo
rozbieżnych ogólnych celów prowadzonej działalności w obu sektorach, transfer rozwiązań
instytucjonalnych, metod zarządzania i aspektów organizacyjnych praktykowanych przez
inwestorów prywatnych, może okazać się wartościowym wkładem w funkcjonowanie
sektora publicznego. Motywacja sektora publicznego wynikająca z deficytu kapitału,
współgrać musi z oczekiwaniami partnera prywatnego. To właśnie partner prywatny
poprzez swoje doświadczenie w zakresie konstruowania montażu finansowego i
pozyskiwania środków postrzegany jest jako bardziej dynamiczny, kreatywny a przede
wszystkim innowacyjny. Partner publiczny stanowi zaś gwarancję stabilności i trwałości
przedsięwzięcia, zwłaszcza, gdy dotyczy ono świadczenia usług komunalnych. Partycypacja
sektora publicznego jest też ważnym atutem z punktu widzenia bezpieczeństwa instytucji
kredytującej. Współpraca inwestora prywatnego z partnerami samorządowymi jest
czynnikiem znacznie ułatwiającym pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania.
Kluczowym aspektem, który musi być poddany dokładnej analizie w procesie decyzyjnym a
także w późniejszym etapie wyboru partnerstwa publiczno-prywatnego jest to, czy
1
przyniesie ono wartości w stosunku do zaangażowanych pieniędzy i przede wszystkim,
każdą inną dodatkową wartość niż tradycyjne metody udzielania zamówień publicznych.
Wymaga to dodatkowego zaangażowania w opracowanie metody porównań kosztów i
efektów nowatorskich rozwiązań partnerskich wobec metod tradycyjnych. Wynika z tego,
że:

strona publiczna powinna określić faktyczne koszty usług i porównać je z ofertą
rynkową,

zarówno potencjalne korzyści i koszty poddane powinny być bieżącej analizie1.
Dokładnie przygotowana, poprzedzona odpowiednimi analizami koncepcja wdrożenia
projektu opartego o zasady partnerskie, prowadzić powinna do realizacji zasadniczych
celów, jakie przyświecają idei tego typu rozwiązań. Są to:

zmiana profilu aktywności sektora publicznego, który staje się realizatorem i
przedstawicielem wymagań lokalnej społeczności poprzez kontrolę jakości i sposobu
świadczenia usług publicznych,

wdrożenie do sektora usług publicznych innowacyjności charakterystycznej dla sektora
prywatnego. Nowe obiekty powstałe przy udziale tylko i wyłącznie władz
samorządowych często odznaczają się znacznym opóźnieniem technicznym
i technologicznym.

zwiększenie znaczenia inwestora prywatnego i jego kapitału, który wiąże się z
sektorem usług publicznych na dłuższy okres.
Rysunek 1. Realizacja partnerstwa publiczno-prywatnego
Partner publiczny
Partner publiczny
powierza realizację
Partner prywatny
zadania publiczne go
partnerowi prywatnego,
który powinien na tym
Zadania publiczne
zarobić pod warunkiem,
że zrealizuje ustalone
cele.
Zysk
Źródło: K. Siwek: Koncepcja Partnerstwa Publiczno
- Prywatnego, Wydział Partnerstwa Publiczno
– Prywatnego,
Departament Finansowania Infrastruktury, Ministerstwo Infrastruktury, 2003r.
1
por. Wytyczne dotyczące udanego Partnerstwa Publiczno-Prywatnego, Komisja Europejska, 2003, str.99,P.
Swianiewicz: Kiedy Partnerstwo Publiczno-Prywatne, w: Finanse Komunalne Ekstra, Nr 2/2003
2
Rysunek 1 Główni uczestnicy przedsięwzięcia PPP*
Umowa PPP
określająca szczegółowe
warunki współpracy
Projekt i budowa
Usługa
Udziałowcy Spółki
SPV:
• podwykonawcy
• instytucje finansowe
• potencjalnie –
instytucje sektora
publicznego
Płatności
Instytucja
Instytucja
sektora
sektora
publicznego
publicznego
Eksploatacja
Kapitał
własny
Prywatna
Prywatna
Spółka
SpółkaSPV
SPV
Kontrakty
na
realizację
prac
Kapitał dłużny
Utrzymanie
Wyposażenie
Obowiązkowe
zakupy usług
Instytucje finansowe
Źródło: Raport amerykańskiej Izby Handlowej w Polsce, Partnerstwo Publiczno-Prywatne
jako metoda finansowania infrastruktury w Polsce, Warszawa 2002, str.7
* Spółka SPV – ang. Special Purpose Vehicle – Spółka Celowa
Sektor prywatny będzie zainteresowany projektami we współdziałaniu z podmiotami
publicznymi nie tylko ze względu na płynące z nich korzyści finansowe. Zgodnie z
zasadami rynku inwestor prywatny będzie preferował projekty, które charakteryzuje:



odpowiednio wysoki popyt, zysk i możliwości rozwojowe,
dostosowany do potrzeb firmy okres zwrotu z inwestycji,
zgodność cech projektu z potrzebami rozwojowymi wewnątrz firmy.
Analizując oczekiwania partnerów publicznych istotne będą zaś czynniki takie jak:





finansowanie pozapubliczne,
szybsza realizacja projektu,
wyższy standard usług,
wyższa efektywność,
łatwość wdrożenia2.
Zgodnie z założeniami koncepcji w przedsięwzięciach partnerstwa publiczno-prywatnego,
instytucja publiczna i sektor prywatny zachowują własną hierarchię celów i zakres
2
Por. Wytyczne dotyczące udanego partnerstwa publiczno-prywatnego, Komisja Europejska, 2003, s. 38
3
obowiązków oraz współpracują na podstawie jasno zdefiniowanego podziału ryzyk
i zobowiązań. Rezultatem tej współpracy jest osiągnięcie relatywnie wyższej jakości usług
niż w przypadku ich finansowania w tradycyjny sposób.
Duża rola, jaka przypada w realizacji przedsięwzięć partnerowi prywatnemu budzić może
jednak obawy o trwałość instytucjonalną projektu a ponadto zatracenie społecznego
wymiaru świadczonych w ramach realizowanego przedsięwzięcia usług. Warto więc
podkreślić, że partnerstwo publiczno-prywatne nie niesie ze sobą tego typu zagrożeń, które
wiążą się z prywatyzacją usług i przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie użyteczności
publicznej. Formuła partnerstwa publiczno-prywatnego nie oznacza bowiem prywatyzacji
podmiotów czy też komunalnych jednostek organizacyjnych świadczących usługi
komunalne. Mechanizmy rynkowe, jakie funkcjonują w procesie wdrażania i
funkcjonowania partnerstwa publiczno-prywatnego stanowią istotny fundament
efektywności koncepcji. Realizacja przedsięwzięć wymaga też powoływania spółek
kapitałowych, które funkcjonują na zasadach rynkowych. Pomimo to koncepcja partnerstwa
publiczno-prywatnego nie opiera się na rozwiązaniach prywatyzacyjnych. Gwarancją w tym
zakresie jest struktura własności infrastruktury służącej do świadczenia usług publicznych.
Infrastruktura ta w trakcie całego procesu wdrażania i funkcjonowania partnerstwa nie
stanowi własności sektora prywatnego. Odpowiedzialność za wypełnianie ustawowych
obowiązków w zakresie użyteczności publicznej spoczywa nadal na podmiotach
publicznych wskazanych w prawie.
Rola partnera prywatnego ograniczona jest w zależności od poszczególnych modeli
partnerstwa publiczno-prywatnego do tymczasowej kontroli nad sposobem wykorzystania,
użytkowania infrastruktury bez pozyskania do niej prawa własności. Zawierane w ramach
partnerstwa publiczno-prywatnego umowy nadają sektorowi prywatnemu szerokie
kompetencje jedynie w zakresie sposobu realizacji zakontraktowanych usług. Ma to na celu
zapewnienie maksymalnej efektywności świadczonych usług, a ponadto wysoką jakość,
która z punktu widzenia finalnych konsumentów jest ważnym uzasadnieniem dla
zastosowania rozwiązania opartego o partnerstwo publiczno-prywatne. W takim
rozumieniu partnerstwo publiczno-prywatne nie ma charakteru jednorazowego przekazania
prawa własności do eksploatowanych obiektów infrastrukturalnych stanowiących dotąd
własność publiczną. Przeciwnie zaś, jak już wspomniano wyżej jest formą długotrwałej
współpracy o ściśle określonych zasadach. Współpracy, która z założenia nie prowadzi do
przekazania prawa własności po wygaśnięciu umowy. W stosunku do umów partnerstwa
publiczno-prywatnego prywatyzacja jest więc rozwiązaniem odrębnym, jakie regulują
ewentualne późniejsze umowy.
Uzasadnieniem dla realizacji projektów partnerstwa publiczno-prywatnego jest wykazanie
korzystności tej formuły dla interesu publicznego większej niż w przypadku gdyby dane
zadanie było realizowane w sposób tradycyjny, tj. poprzez zlecenie osobno każdego etapu
przedsięwzięcia
w
trybie
zamówień
publicznych.
Podstawowe


korzyści
wynikające
z
partnerstwa
publiczno-prywatnego,
to:
Podwyższenie jakości świadczonych usług publicznych i korzystanie z know-how
partnera prywatnego – co sprzyja zwiększeniu atrakcyjności infrastruktury dla
odbiorców w stosunku do inwestycji prowadzonych metodą tradycyjną;
Zwiększenie szansy na generowanie dodatkowych przychodów – w zależności od
rodzaju przedsięwzięcia i konstrukcji umowy, możliwe jest korzystanie z tych
4




przychodów przez podmiot publiczny (zwiększenie przychodów podatkowych
miasta, np. podatek dochodowy od firm oraz zatrudnionych dzięki realizacji
inwestycji, przychody z tytułu sprzedaży gruntu pod budowę infrastruktury
towarzyszącej);
Możliwość finansowania szerszego zakresu inwestycji publicznych – w przypadku
ograniczonych środków finansowych budżetu publicznego ;
Ograniczenie kosztów realizacji przedsięwzięcia – ma to miejsce w związku
z realizacją co najmniej części przedsięwzięcia przez partnera prywatnego, który
z racji prowadzonej działalności gospodarczej, ma skłonności do optymalizacji
kosztów i efektywniejszego zarządzania kosztami niż podmiot publicznych;
Zwiększenie efektywności działania administracji publicznej – co ma miejsce
zarówno w zakresie realizacji przedsięwzięcia w formule PPP (poprzez profesjonalne
zarządzanie nim przez partnera prywatnego), jak i w obszarze innych zadań i usług
publicznych, realizowanych przez administrację poprzez wydzielenie przedsięwzięć,
przekazanych do realizacji podmiotom zewnętrznym;
Promocja wizerunku podmiotu publicznego – poprzez zamknięcie finansowe
skomplikowanego przedsięwzięcia, a także poprzez osiągnięcie wartości dodanej
przez podmiot publiczny poprzez zaangażowanie partnera prywatnego w realizację
przedsięwzięcia.
Analiza
finansowa
w
projektach
PPP
Głównym celem analizy finansowej projektu PPP, podobnie jak standardowego projektu
inwestycyjnego, jest pokazanie, na ile opłacalna jest jego realizacja z perspektywy podmiotu
publicznego i inwestora prywatnego, przy uwzględnieniu wszystkich wydatków, które
należy w tym celu ponieść oraz przychodów, które spodziewamy się uzyskać. Finansowa
analiza opłacalności projektu inwestycyjnego jest podstawowym narzędziem oceny projektu
dla właściciela projektu.
Przeprowadzenie rzetelnej analizy finansowej pozwala podmiotowi publicznemu na
uniknięcie ryzyka wdrożenia formuły PPP w dziedzinie, w której nie będzie to korzystne dla
interesu publicznego, strategiczne podejście do planów inwestycyjnych podmiotu
publicznego oraz przygotowanie do negocjacji z partnerem prywatnym i sprawdzenie
możliwości finansowania inwestycji przez instytucje finansowe.
Ścieżka dojścia
Ścieżka dojścia do wyboru partnera prywatnego to schemat i harmonogram czynności, które
trzeba podjąć, aby efektywnie zrealizować dane przedsięwzięcie w modelach PPP
i efektywniej niż w modelach tradycyjnych zrealizować planowane cele wraz
z zaspokojeniem potrzeb.
Główny problem, związany ze stosowaniem ścieżki dojścia, dotyczy braku obowiązku
ustawowego jej wdrożenia. Ścieżka dojścia została wypracowana w praktyce jako sposób
postępowania umożliwiający efektywne przygotowanie przedsięwzięcia do realizacji go w
formule PPP przez instytucje zajmujące się tematyką PPP (np. Ministerstwo Rozwoju).
Celem ścieżki dojścia jest:
 prawidłowe określenie celu przedsięwzięcia, realizowanego w PPP;
 porównanie efektywności realizacji przedsięwzięcia metodą tradycyjną oraz przy
współpracy z partnerem prywatnym;
 przyjęcie wskaźników, umożliwiających kontrolę realizacji założonych celów;
5




opracowanie modelu biznesowego, który pozwoli partnerowi prywatnemu na
osiągnięcie wymaganej przez niego stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału,
a jednocześnie będzie najkorzystniejszy z punktu widzenia interesu publicznego;
zidentyfikowanie możliwości i ograniczeń potencjalnego partnera prywatnego, co
pozwoli na efektywne przygotowanie ogłoszenia w postępowaniu wybór partnera
prywatnego;
przygotowanie optymalnego wariantu realizacji przedsięwzięcia, który jest podstawą
do konsultacji z potencjalnymi partnerami prywatnymi;
oszacowanie, jaki powinien być wkład własny podmiotu publicznego lub płatności w
fazie operacyjnej projektu i/lub na jak długo umowa PPP powinna być zawarta
(stanowi to pewien punkt odniesienia do oceny otrzymanych od zainteresowanych
podmiotów ofert).
Aby odpowiedzieć na powyższe pytania, opracowuje się przedwstępne wielowariantowe
analizy, z których główną jest analiza finansowa. Analizy finansowe są wykonywane
„z punktu widzenia partnera prywatnego”, tzn. jedynie przy uwzględnieniu interesu
partnera prywatnego możliwy jest sukces przedsięwzięcia, ale nie oznacza to działania
negatywnego wobec interesu publicznego (efekt synergii).
Analizy muszą uwzględniać interes inwestora/partnera prywatnego – sukcesem wieńczącym
proces przygotowań jest zawarcie umowy z partnerem zgodnie z zasadą „win-win”, co
oznacza odejście od dogmatu „najniższej ceny” jako głównego kryterium oferty
najkorzystniejszej dla podmiotu publicznego. Przedsięwzięcie musi mieścić się w warunkach
finansowania banków i innych instytucji finansowych (bankability) – co jest podstawą do
przeprowadzenia konsultacji rynkowych.
Przykładowa struktura analiz finansowych dla przedsięwzięcia PPP może zawierać m.in.
następujące
elementy:







Nakłady inwestycyjne na realizację przedsięwzięcia (szacunki oraz warianty),
Źródła finansowania projektu (alternatywne rozwiązania),
Program sprzedaży, kalkulację przychodów,
Prognozę kosztów eksploatacyjnych,
Rachunek zysków i strat (opcjonalnie bilans),
Rachunek przepływów pieniężnych, z podziałem na przepływy poszczególnych
partnerów,
Analizę
wskaźników
efektywności
inwestycji
(NPV,
IRR).
W analizie zyskowności zasobów stosuje się zwykle takie podstawowe mierniki jak :




stopa zysku w odniesieniu do kapitału zakładowego i całkowitych nakładów
inwestycyjnych,
okres zwrotu nakładów inwestycyjnych,
zaktualizowana wartość netto projektu NPV (net present value)
wewnętrzna stopa procentowa IRR (Internal rate of return)
Wykonując


analizę
finansową dla projektu PPP
musimy pamiętać
o tym, że:
Sporządzamy je na podstawie cen stałych, czyli cen obowiązujących w tzw. roku
bazowym,
Rok bazowy to najczęściej rok, w którym sporządzamy analizę.
6
Aby sporządzić analizę finansową projektu PPP musimy wykonać następujące czynności:
1. szacujemy wszystkie nakłady inwestycyjne, które musimy ponieść, aby wdrożyć
projekt,
2. prognozujemy wielkość zapotrzebowania na usługi, które będziemy świadczyć,
3. kalkulujemy koszty związane z eksploatacją projektu po jego oddaniu do
użytkowania (tzw. koszty operacyjne),
4. określamy wielkość zmian kapitału obrotowego, która jest niezbędna do
prawidłowej eksploatacji projektu,
5. opracowujemy harmonogram amortyzacji,
6. opracowujemy harmonogram spłaty długu zaciągniętego na realizację projektu,
7. sporządzamy rachunek wyników projektu,
8. sporządzamy rachunek przepływów pieniężnych wraz z oszacowaniem
wskaźników efektywności projektu: zaktualizowana wartość netto (NPV) i
finansowa wewnętrzna stopa zwrotu (IRR),
9. sporządzamy bilans projektu, czyli sprawozdanie podsumowujące dotychczasowe
obliczenia.
Szczegółowy zakres analizy zależy od wielkości i branży, jakiej dotyczy realizowane
przedsięwzięcie. W analizach finansowych należy uwzględnić akceptowalną wewnętrzną
stopę zwrotu z przedsięwzięcia dla inwestora/partnera prywatnego (IRR przedsięwzięcia minimalna oczekiwana stopa zwrotu). Oczekiwana stopa zwrotu zależy od specyfiki
przedsięwzięcia, ryzyka branży, ryzyka kraju i często ma charakter subiektywny (każdy
inwestor może oczekiwać innej stopy). Można wykorzystać następujące metody szacowania
oczekiwanej stopy zwrotu partnera prywatnego (koszt kapitału własnego, stopa
dyskontowa):
 Porównawcza (benchmarking),
 Model wyceny aktywów kapitałowych (CAPM, capital asset pricing model).
Analizy należy przeprowadzać zestawiając korzyści dla inwestora/partnera prywatnego
z korzyściami dla interesu publicznego. Do porównania efektywności (efekty/koszty)
projektu tradycyjnego i PPP służą wypracowane w teorii i stosowane w praktyce narzędzia,
m.in. komparator PSC (Public Sector Comparator). Komparator PSC pozwala ocenić
rzeczywistą opłacalność inwestycji, na podstawie ofert złożonych w postępowaniu
przetargowym i porównaniu ich z opłacalnością realizacji przedsięwzięcia wyłącznie przez
podmiot publiczny. Pozwala to na ostateczne stwierdzenie czy model PPP jest bardziej
opłacalny niż metoda tradycyjna.
Zakres PSC obejmuje3 m.in.:
 zdefiniowanie projektu referencyjnego, czyli najbardziej prawdopodobnej
i najefektywniejszej formy realizacji w ramach sektora publicznego, która mogłaby
być zastosowana w celu spełnienia wszystkich punktów specyfikacji założeń i celów
przedsięwzięcia;
 kalkulację niezmodyfikowanego (inaczej: podstawowego, surowego) PSC poprzez
wykonanie prognozy przepływów pieniężnych dla projektu według metodologii
3
Por. Partnerships Victoria Public Sector Comparator Technical Note, Guidance Material, June 2001, Department of
Treasury and Finance, State of Victoria, Australia wraz z uzupełnieniem z 2003 r.,
7




DCF (zdyskontowanych przepływów pieniężnych), na podstawie założeń projektu
referencyjnego;
korektę związaną z tzw. neutralnością konkurencyjną - identyfikację wszelkich zalet
i wad, mających wpływ na pozycje kosztowe, jak i przychodowe przedsięwzięcia,
odnoszących się do przedsiębiorstwa publicznego z uwagi na samą publiczną formę
jego własności, ich kwantyfikację, określenie salda oraz kalkulacja wartości bieżącej
przepływów pieniężnych uwzględniającej korektę;
kalkulację ryzyka transferowanego, czyli szacunkową wartość tych rodzajów ryzyka
(widzianych z perspektywy publicznej), które zostaną przeniesione na stronę
prywatną oraz kalkulację wartości bieżącej przepływów pieniężnych, związanych z
ryzykiem transferowanym;
kalkulację ryzyka zatrzymanego, czyli szacunkową wartość tych rodzajów ryzyka
(lub ich elementów), których nie można przenieść na stronę prywatną oraz kalkulację
wartości bieżącej przepływów pieniężnych związanych z ryzykiem zatrzymanym;
kalkulację całkowitego PSC poprzez zsumowanie wartości bieżących przepływów
pieniężnych dla niezmodyfikowanego PSC, neutralności konkurencyjnej, ryzyka
transferowanego oraz ryzyka zatrzymanego.
Metodologia DCF w analizie finansowej projektów PPP
Analizę finansową przeprowadza się w oparciu o metodologię zdyskontowanych
przepływów środków pieniężnych. (ang. discounted cash flow, dalej DCF). Zgodnie z definicją
Komisji Europejskiej, określoną w Metodologii CBA (cost benefit analysis), metodologia DCF
charakteryzuje
się
następującymi
cechami:





obejmuje skonsolidowaną analizę finansową, z punktu widzenia równocześnie
właściciela infrastruktury, jak i podmiotu gospodarczego (operatora infrastruktury),
w przypadku, gdy są oni odrębnymi podmiotami,
bierze co do zasady wyłącznie przepływ środków pieniężnych, tj. rzeczywistą kwotę
pieniężną wypłacaną lub otrzymywaną przez dany projekt (wyjątek: definicja
nakładów inwestycyjnych na realizację projektu uwzględniająca wkład
niepieniężny).
uwzględnia przepływy środków pieniężnych w tym roku, w którym zostały
dokonane i ujęte w danym okresie odniesienia (wyjątek stanowią nakłady
inwestycyjne na realizację projektu poniesione przed pierwszym rokiem okresu
odniesienia - powinny one zostać uwzględnione w pierwszym roku odniesienia w
wartościach niezdyskontowanych),
uwzględnia wartość rezydualną, w przypadku, gdy okres ekonomicznej użyteczności
środków trwałych projektu przekracza przyjęty okres odniesienia,
uwzględnia wartość pieniądza w czasie przy sumowaniu przepływów finansowych
z różnych lat.
Analiza wrażliwości
Analiza wrażliwości pokazuje, jakim zmianom uległyby wskaźniki opłacalności
przedsięwzięcia, gdyby doszło do odchylenia od przyjętego poziomu poszczególnych
parametrów (zmiennych krytycznych).
Analiza wrażliwości pozwala ustalić, jak zmiany pewnych czynników (o określoną
procentowo wartość) wpływają na trwałość finansową inwestycji. Polega na
8
przeprowadzeniu prób, jak zmiana jednego czynnika (przy niezmienionych pozostałych)
wpływa na parametry opisujące rentowność przedsięwzięcia.
Zakres analizy wrażliwości obejmuje elementy takie jak:
1) identyfikacja oraz kategoryzacja zmiennych,
2) eliminacja zmiennych w pełni zależnych,
3) analiza
oddziaływania
poszczególnych
czynników,
umożliwiająca
wyselekcjonowanie tych, które charakteryzują się małą elastycznością (analiza
elastyczności);
4) wybór zmiennych decydujących (krytycznych),
Zgodnie z metodologią CBA (cost benefits analysis), za krytyczne uznaje się te zmienne, w
przypadku których zmiana ich wartości o +/- 1% w stosunku do scenariusza podstawowego,
wywołuje zmianę wartości bazowej IRR o +/- 1 punkt procentowy oraz NPV o +/- 5%.
5) symulacja wpływu zmiany zmiennych krytycznych (np. o +/- 20%, +/-10%) na
wartości wskaźników rentowności.
Do najczęściej wykonywanych testów wrażliwości wykorzystuje się następujące zmienne:
 wysokość nakładów inwestycyjnych,
 uzyskane warunki finansowania (np. koszt zaciągniętego kredytu),
 cenę jednostkową usługi, liczbę sprzedanych usług/poziom prognozowanych
przychodów,
 koszt jednostkowy, zużycie/poziom prognozowanych kosztów zmiennych,
 stopę inflacji.
Analiza ekonomiczna
Analiza ekonomiczna ma na celu dokonanie oceny wkładu projektu we wzrost
ekonomicznego dobrobytu regionu lub kraju. Dokonuje się jej z punktu widzenia interesów
ogółu ludności (miasta, regionu lub kraju), w przeciwieństwie do analizy finansowej, która
przyjmuje jedynie punkt widzenia podmiotów bezpośrednio zaangażowanych w realizację
przedsięwzięcia.
Przepływy finansowe korygowane są o efekty fiskalne, tj. podatek dochodowy oraz efekty
zewnętrzne, tj. ekonomiczne koszty i korzyści społeczeństwa wynikające z realizacji
projektu. Dzięki temu, przedsięwzięcie, choć często nieopłacalne do realizacji pod względem
czysto finansowym, jest korzystne ze społecznego i ekonomicznego punktu widzenia.
Jeżeli na poziomie finansowym i oceny ryzyka nie można jednoznacznie wykazać
korzystności PPP względem modelu tradycyjnego, analiza ekonomiczna może okazać się
decydująca dla podjęcia decyzji o realizacji inwestycji w PPP.
Struktura analizy ekonomicznej obejmuje:
 Identyfikację
kosztów,
zagrożeń
i
korzyści
społeczno-ekonomicznych
przedsięwzięcia,
 Kwantyfikację kosztów i korzyści społeczno-ekonomicznych,
 Obliczenie wskaźników efektywności społeczno-ekonomicznej przedsięwzięcia
(ENPV, ERR, B/C).
Value for Money (VfM) – jako kryterium oceny korzystności realizacji projektu w PPP
Każdorazowo podmiot publiczny powinien wykazać, że wybrana przez niego formuła
realizacji inwestycji daje najwyższą jakość w stosunku do ceny świadczonej usługi.
Głównym celem PPP jest zapewnienie wartość dodanej (ang. value for money) dla sektora
publicznego, która jest tworzona na każdym etapie realizacji projektu.
Wartość dodaną można określić:
 ilościowo w wartościach pieniężnych;
9
oraz
 jakościowo – dokonuje się opisu korzyści niemierzalnych.
Podstawowym narzędziem analitycznym dającym odpowiedź na temat wartości dodanej do
projektu ujętej ilościowo jest porównanie ofert strony prywatnej z modelem PSC.
Ocena czynników jakościowych wymaga:
 identyfikacji istotnych czynników, które nie zostały zawarte przy sporządzaniu
modelu PSC,
 wpływu czynników jakościowych na wartość oferty partnera prywatnego.
Czynniki jakościowe są zwykle bardzo trudne do wyrażenia w wartościach pieniężnych i są
związane także z zagwarantowaniem ochrony interesu publicznego. Ich ocena jest
szczególnie ważna w przypadku, gdy najniższe wartościowo oferty partnera prywatnego są
na podobnym poziomie, co wartość modelu PSC.
Przykładami wartości dodanej mogą być:
 transfer ryzyka na stronę, która jest w stanie najlepiej nim zarządzać,
 innowacyjność rozwiązań technicznych, organizacyjnych,
 integracja - realizacja wszystkich etapów projektu np. zaprojektowanie,
wybudowanie oraz zarządzanie przez jeden podmiot,
 zagwarantowanie profesjonalnego zarządzania,
 lepsza identyfikacja potrzeb klientów i efektywniejsze wykorzystanie posiadanych
zasobów,
 jakość usługi,
 potencjał umożliwiający alternatywne wykorzystania aktywów projektu,
 dbałość o ochronę środowiska naturalnego,
 wpływ projektu na jakość życia społeczeństwa.
Analiza ryzyka
Przeprowadzenie analizy ryzyka pozwala na opracowanie, jak podmiot publiczny i partner
prywatny dzielą między siebie zadania i odpowiedzialność za nieprzewidziane wydarzenia,
które mogą mieć negatywne konsekwencje dla realizacji przedsięwzięcia. Dodatkowo,
podział ryzyka, wskazujący na to, że ryzyko budowy i co najmniej jedno z ryzyk:
dostępności lub popytu, leżą po stronie partnera prywatnego, pozwala na niezaliczenie
zobowiązań finansowych podmiotu publicznego zaciągniętych z tytułu realizacji umowy o
PPP do wskaźników zadłużenia (art. 18a ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym).
Analizę ryzyka przeprowadza się w formie analizy jakościowej i ilościowej.
Analiza jakościowa sprowadza się do identyfikacji rodzajów ryzyka wystąpienia zdarzeń,
które mogą wpłynąć na niekorzystne odchylenie rzeczywistych rezultatów realizacji
przedsięwzięcia względem przewidywanych, oceny prawdopodobieństwa wystąpienia tych
zdarzeń oraz oszacowania ich potencjalnych skutków.
W analizie jakościowej ocenę wpływu ryzyka na przedsięwzięcie oraz prawdopodobieństwa
wystąpienia danego zdarzenia przeprowadza się zazwyczaj poprzez przypisanie im
opisowych ocen w kilkustopniowej skali (minimum trzystopniowej). Najprostszym
zestawem ocen, które można przypisać do obu kategorii jest ocena: wysokie, średnie, niskie.
W wielu przypadkach stosuje się jednak bardziej złożony podział.
Uproszczona analiza jakościowa sprowadza się jedynie do oceny opisowej wielkości ryzyka,
związanego z danym przedsięwzięciem. Wyniki analizy można zestawić w formie mapy
10
ryzyka. Analiza taka w niektórych sytuacjach może okazać się wystarczająca dla oceny, która
ze stron, uczestniczących w przedsięwzięciu, przejmuje więcej ryzyka danego rodzaju.
Nieco bardziej zaawansowana jest analiza, kwantyfikująca wartość ryzyka na bazie oceny
jakościowej. Odbywa się to poprzez przypisanie poszczególnym ocenom (według przyjętej
skali) odpowiednich wielkości procentowych.
Niestety, nie ma w tym zakresie jednoznacznych zasad stopniowania i szacowania ocen.
Zależy to na ogół od wypracowanej praktyki i upowszechnionych standardów. Metodyka
oceny może być dostosowana do specyfiki danego przedsięwzięcia. Ważne jest jednak, aby
skala ocen i ich opis zostały dobrze zdefiniowane przed rozpoczęciem oceny.
Analiza ilościowa prowadzi do określenia miar ryzyka i oszacowania ich wartości.
Realizowana jest głównie na drodze statystycznej. Podstawową zmienną określającą
opłacalność inwestycji jest stopa zwrotu z zaangażowanego kapitału. W warunkach
niepewności, wielkość tą traktujemy jako zmienną losową. Najczęściej przyjmuje się
założenie, że właściwym rozkładem statystycznym, opisującym tą zmienną, jest rozkład
normalny.
Analiza wrażliwości – jest to prosta metoda analizy ilościowej, która sprowadza się do
wyznaczenia wpływu zmiennych „krytycznych” na miernik opłacalności przedsięwzięcia
(IRR, NPV). Zmiennymi krytycznymi, ze względu na które najczęściej bada się wrażliwość,
są: nakłady inwestycyjne, koszty operacyjne (ogólne lub wyspecyfikowane np. koszty
osobowe, koszty energii itp.), przychody operacyjne (ogólne albo wyspecyfikowane np.
wolumen sprzedaży, ceny towarów i usług), koszty finansowe (np. oprocentowanie
kredytów, kursy walut), stopa dyskontowa.
Analiza wrażliwości pokazuje o ile zmienia się wartość oczekiwana inwestycji w przypadku
zmiany zmiennej krytycznej o określoną wielkość (np. o +/-10%, +-20%) względem wartości
prognozowanej. Analiza wrażliwości nie uwzględnia prawdopodobieństwa, z jakim może
nastąpić zmiana wielkości krytycznej o określoną wielkość.
Analiza scenariuszy – polega na wyliczeniu wartości inwestycji, przyjmując zestawy
możliwych wartości zmiennych w kilku (minimum trzech) scenariuszach: oczekiwanym
(realistycznym, bazowym) i w dwóch skrajnych optymistycznym i pesymistycznym. Dla
każdego ze scenariuszy można przeprowadzić, najczęściej metodą ekspercką, szacunek
prawdopodobieństwa wystąpienia danego scenariusza. Na tej podstawie można określić
wartość oczekiwaną przedsięwzięcia, dającą lepsze przybliżenie niż wartość uzyskana
w scenariuszu oczekiwanym.
Symulacje – najczęściej stosowaną techniką symulacyjną jest metoda Monte Carlo. Polega
ona na przeprowadzeniu symulacji mierników opłacalności przedsięwzięcia dla bardzo
dużej liczby możliwych kombinacji zmiennych wejściowych. Do opisu zmiennych przyjmuje
się przy tym założenie określonego rozkładu statystycznego, zazwyczaj rozkładu
normalnego. Do wykonania obliczeń wykorzystuje się techniki informatyczne, które, przy
obecnej wydajności komputerów, pozwalają na przeprowadzenie (w stosunkowo krótkim
czasie) tysięcy symulacji. Wyniki przeprowadzonych symulacji pozwalają na wyznaczanie
empirycznego rozkładu wartości i jego estymację.
Drzewo decyzyjne – metoda polega ma przypisaniu konkretnym zdarzeniom
prawdopodobieństwa ich wystąpienia, a następnie wyznaczenie łącznej wartości
prawdopodobieństwa dla różnych schematów sekwencji zdarzeń.
Dobór
metod
analizy.
Problemy
związane
z
oceną
ryzyka
Wybór właściwej metody uzależniony jest przede wszystkim od dostępności informacji
i danych dotyczących ryzyka związanego realizacją podobnych projektów lub danych
11
historycznych umożliwiających zastosowanie danej metody. Przy doborze metody należy
również uwzględnić cel i etap, na którym jest sporządzana analiza, skalę i stopień złożoności
przedsięwzięcia, a także zasadność ekonomiczną kosztów wykonania analizy.
Należy podkreślić, że im mniej jest dostępnych danych do szacowania ryzyka, a bardziej
złożonej metody analizy oczekujemy, tym większe pociąga za sobą nakłady pracy, a tym
samym koszty wykonania analiz. Warto jednak ponieść nawet wysoki koszt analiz, jeżeli
okaże się on niewspółmiernie niższy od skali oszczędności, możliwych do uzyskania dzięki
prawidłowej i efektywnej identyfikacji i alokacji ryzyka oraz właściwego zarządzania
ryzykiem.
Brak dostępności danych historycznych na temat podobnych projektów, realizowanych w
PPP, wynika przede wszystkim ze słabego zaawansowania realizacji takich projektów w
Polsce. Należy mieć nadzieję, że w Polsce rynek ten będzie się rozwijał podobnie jak w
krajach zachodnich, a liczba i wartość projektów PPP w ciągu najbliższych kilku lat
zwielokrotni się.
Potrzebne jest tutaj wsparcie instytucji, które odpowiedzialne są za upowszechnianie PPP,
aby podjęły się trudu archiwizowania informacji o wdrażanych projektach i publikacji
opracowań statystycznych zdarzeń, wpływających na ocenę ryzyka przedsięwzięć. Bardzo
pomocne byłoby również przeprowadzenie analiz statystycznych, porównujących
efektywność realizacji i eksploatacji podobnych przedsięwzięć.
Analiza ryzyka nie kończy się w momencie podjęcia decyzji o realizacji przedsięwzięcia, czy
też zawarcia umowy. Nie należy zapominać o systematycznym monitorowaniu projektu po
jego wdrożeniu. Ocena ryzyka w miarę upływu czasu zmienia się. Prawidłowa ocena ryzyka
na podstawie zebranych doświadczeń pozwoli na efektywniejsze zarządzanie ryzykiem,
w tym także eliminowanie lub zabezpieczanie nowych zidentyfikowanych rodzajów ryzyka,
bądź obniżenie kosztów już stosowanych zabezpieczeń.
12