Bociany - Turystyczny Szlak Ornitologiczny

SCENARIUSZ ZAJĘĆ nr 5 - turystyczny szlak ornitologiczny
Temat . Wszystko o Bocianach białych
Cele
uczeń:









potrafi rozpoznać bociana białego
potrafi wymienić cechy gatunku
zna biotop, dorastanie, występowanie
zlokalizowanie bocianich gniazd na terenie szlaku ornitologicznego
gniazdo i lęg
zimowanie
pozna bociani kalendarz
zna aspekty prawne bociana białego chronionego
co zrobić gdy znajdziemy rannego bociana
Metody:
rozmowa dydaktyczna, pokaz , obserwacja okazów naturalnych,
obserwacja bezpośrednia ,analiza zebranych informacji
Formy pracy:
indywidualna i grupowa
Czas trwania zajęć:
2 jednostka lekcyjne
Środki dydaktyczne:
Atlas, zdjęcia, lornetki..
Przekazanie informacji o bocianie białym pokaz zdjęć.
Bocian biały Ciconia ciconia należy do rzędu brodzących i rodziny
bocianowatych Ciconiidae. Rodzina ta tworzy 5 rodzajów obejmujących 19
gatunków. Dzieli się na trzy podrodziny: dławigady, bociany i marabuty.
Stojący bocian biały mierzy około 80 cm. Masa ciała dorosłego ptaka wynosi od
2,7 do 4,5 kg, a rozpiętość skrzydeł dochodzi do 2 m. Pokarmem bociana są
wyłącznie zwierzęta Poluje on na: płazy, gryzonie, ssaki owadożerne (np. krety),
duże owady (np. szarańczaki, chrząszcze), ryby, dżdżownice, a czasami gady.
1
Skład bocianiej diety zmienia się w zależności od rejonu, pory roku oraz od
panujących warunków. W przypadku wystąpienia obfitości jakiegoś rodzaju
pokarmu,
bociany
chwytają
najczęściej
ten
rodzaj
zdobyczy.
W latach obfitości gryzoni, które występują średnio co około 3-5 lat bociany
chwytają najczęściej gryzonie (polniki oraz myszy).
Występowanie
Areał lęgowy bociana białego obejmuje większość terenu Europy (za wyjątkiem
Wysp Brytyjskich i Półwyspu Skandynawskiego), Azję Mniejszą oraz północną
Afrykę. Niewielka populacja gnieździ się w południowej części Afryki.
W latach 2004-2005 liczebność światowej populacji lęgowej bociana oceniono
na 230 000 par, z czego 52 500 gniazdowało w Polsce.
Na naszym terenie można spotkać boćka białego na szlaku ornitologicznym na
Piskorach.
.
Bocian jest gatunkiem zasiedlającym głównie krajobraz rolniczy. Jego
występowanie wiąże się najczęściej z terenami podmokłymi.. W ostatnich latach
coraz częściej gnieżdżą się na czynnych słupach trakcji energetycznych, gdzie
łatwo jest zbudować gniazdo. Obecnie już ponad 60 % bocianich par w Polsce
gnieździ się na czynnych słupach energetycznych.
2
fot. Na żerowisku
fot. Na żerowisku
Gniazdo i lęg
Bociany powracają z zimowiska w ostatnich dniach marca lub w kwietniu,
czasem dopiero w maju. Tuż po przylocie poprawiają swoje stare gniazda lub
przystępują do budowy nowych. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 3-5 lat i
wówczas po raz pierwszy przystępują do lęgu. Pierwsze jaja składają na ogół w
drugiej dekadzie kwietnia. Z obserwacji wynika, że samica składa je przeważnie
między godziną 19-24 (albo bezpośrednio po północy). Zdarza się jednak
również, że składa w godzinach popołudniowych.
W gnieździe znajduje się zwykle od 3 do 6 jaj, które są wysiadywane na zmianę
przez obydwa ptaki. Przeciętna wielkość zniesienia dla Polski wynosi 4 jaja.
Wysiadywanie rozpoczyna się od drugiego lub nawet od trzeciego jaja.
Inkubacja trwa 33-34 dni, a po 60-65 dniach młode bociany opuszczają
gniazdo. W zależności od daty przystąpienia do lęgu młode opuszczają gniazda
od pierwszej dekady lipca do trzeciej dekady sierpnia. Wyjątkowo nawet do
pierwszych dni września. Bociany spędzają w Polsce około 5 miesięcy, po
czym już od połowy sierpnia odlatują na zimowiska w Afryce. Młode, nie
doświadczone ptaki budują gniazda w różnych miejscach (np. na kilku
sąsiadujących ze sobą słupach energetycznych) by przekonać się, które z miejsc
jest najbezpieczniejsze. Nie należy przeszkadzać im podnosząc gniazda na
platformę bowiem można je wypłoszyć. Ostatecznie ptaki same wybiorą
najlepsze miejsce i przystąpią do lęgu.
3
fot. Tuż przed odlotem
fot. Nocleg w bezpiecznym miejscu
Przeprowadzeni zabawy śródlekcyjna – „Bocianie gniazda” (5 min)
Uczniowie ustawieni trójkami na obwodzie koła – dwie osoby („gniazdo”) stoją
naprzeciwko siebie trzymając się za ręce, trzecia osoba („bocian”) znajduje się
w środku. Jedna osoba stoi w środku koła – to ona wywołuje zmiany w
ustawieniach. (Ilość uczniów musi być taka, aby po utworzeniu trójek jedno z
dzieci zostało „bez przydziału”). Na hasło „bocian” uczniowie stojący
w środku wybiegają i szukają sobie nowego „gniazda”. Na hasło „gniazda”
uczniowie w parze, trzymając się za ręce szukają nowego „bociana”. Gdy
padnie hasło „wiosna” – wszyscy się rozbiegają i tworzą nowe trójki „Bocianie gniazda”.
Poszukiwanie boćka białego jego miejsc lęgowych i gniazd -obserwacja
terenowa
Karta Pracy
Korzystając z tabelki zaznacz gatunek ptaka jakiego zaobserwowałeś.
Skorzystaj z lornetek, przewodników oraz atlasów do oznaczenia ptaków.
Data ..................................
Godzina ....................................
Nazwa zbiornika wodnego .............................................
Miejscowość .......................................
Obserwatorzy...................................................................
4
Liczba osobników
Nazwa
gatunkowa
Samice
młode
Uwagi
samce
Zadanie 2
Obserwuj go tak długo, jak się da. Zwróć uwagę na jego wygląd, a następnie
zanotuj w tabeli jego cechy charakterystyczne oraz podaj jego nazwę
gatunkową. Użyj w tym celu lornetki, przewodników oraz atlasów do
oznaczania ptaków
Obserwator
Data obserwacji
Miejsce obserwacji
Warunki pogodowe
Nazwa obserwowanego zbiornika
Cechy charakterystyczne obserwowanego gatunku
Wielkość
Kształt
5
Ubarwienie
Dziób barwa
Nogi
Zachowania
Wydawane dźwięki
Cechy szczególne
Nazwa gatunkowa ptaka
Przekazanie ciekawostek o bocianie białym
-Ptaki bez gniazd
W różnych miesiącach sezonu lęgowego widywane są stada osobników nie
mających lęgów (tworzą je ptaki niedojrzałe oraz te, które straciły lęgi). Jest to
tak zwana rezerwa populacyjna, która w warunkach sprzyjających przystąpi do
lęgu. Grupy takie koczują w poszukiwaniu pokarmu na dość znacznym
obszarze, a w godzinach wieczornych zlatują się na wspólne noclegowisko.
Takim miejscem jest najczęściej zadrzewienie otoczone łąkami, a czasem
samotne, stare drzewo, sąsiadujące z żerowiskiem.
fot. Bociek w locie
fot. 6 młodych,
6
-Zimowanie
Na terenie kraju i naszego regionu widywane są systematycznie bociany w
okresie zimowym. Prawdopodobnie zimujące bociany to osobniki, które z
różnych przyczyn, głównie złej kondycji zdrowotnej nie podjęły wędrówki.
Niektóre z nich są jednak widywane regularnie na gniazdach w dobrej kondycji.
Każdego roku notuje się w Polsce kilkanaście takich przypadków. Sensacyjne
doniesienia o bocianach widywanych w Polsce już w lutym dotyczą z całą
pewnością ptaków zimujących. W okresie zimowym ptaki takie polują na
gryzonie w sąsiedztwie stogów słomy i siana, chwytają ryby na
niezamarzających ciekach lub też żywią się zjadając resztki na wysypiskach
śmieci. Jeśli zimujący bocian nie wykazuje żadnych oznak chorobowych i nie
pozwala do siebie podjeść nie należy go chwytać.
fot. Młody po upadku gniazda
fot. Trudno tu nawet nogę postawić
-Aspekty prawne ochrony bociana białego
Bocian jest chroniony na mocy Konwencji Bońskiej, Berneńskiej, Ramsarskiej,
a także wymieniany w tzw. Dyrektywie Ptasiej Unii Europejskiej.
Na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku w
sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną, jest on
gatunkiem ściśle chronionym. Oznacza to, że w okresie lęgowym nie można go
płoszyć, niepokoić, zrzucać gniazd itp. Osobniki ranne lub młode wyrzucone z
gniazd można przetrzymywać tylko w związku z ich leczeniem i rehabilitacją i
mogą robić to tylko instytucje posiadające pisemną zgodę na przetrzymywanie z
Ministerstwa Środowiska..Drzewa znajdujące się na posesji (także te z
bocianimi gniazdami) są własnością właściciela posesji i ich pielęgnacja leży w
7
gestii i interesie właściciela. Na wycięcie drzewa należy uzyskać zezwolenie z
właściwego Urzędu Gminy.
fot. Prace modernizacyjne
fot. Tuż przed otrzymaniem dowodów
osobistych
Jak zbudować gniazdo? Miejsce
Budowanie nowych gniazd, a także przenoszenie nowych powinno być
praktykowane tylko w okolicy, gdzie istnieją dogodne żerowiska. W
najbliższym sąsiedztwie nie powinny gniazdować inne bocianie pary, które
mogą odpędzać nowych, potencjalnych lokatorów. Sąsiedztwo gniazd powoduje
też konflikty pomiędzy parami mogące kończyć się wyrzuceniem jaj lub piskląt.
Bociany tolerują obecność innych par tylko w przypadkach, gdy gnieżdżą się w
koloniach (wtedy gniazda znajdują się nawet na tym samym budynku lub, jeśli
pozwalają na to możliwości, są oddalone o kilka czy kilkadziesiąt metrów od
siebie). Wskazane jest, by nowe gniazdo budować w okolicy miejsca, gdzie
wcześniej gnieździły się bociany, ale obecnie z różnych względów nie ma
gniazda. Przy przenoszeniu gniazda z jednego miejsca na drugie np. z drzewa
czy budynku na słup wolnostojący, należy ustawiać nowe gniazdo jak najbliżej
miejsca, na którym znajdowało się poprzednie. Optymalnie jest, gdy znajduje
się ono do 60m od starego. Gniazda należy umiejscawiać w oddaleniu od linii
energetycznych oraz stacji transformatorowych. Zapobiegnie to w przyszłości
porażeniom prądem młodych, uczących się latać, ptaków. Należy ustawiać je w
miejscach eksponowanych, ze swobodnym dolotem przynajmniej z jednej
strony. Wysokość montażu platformy gniazdowej zależy od ekspozycji gniazda
w terenie, jednak powinno ono znajdować się na wysokości, co najmniej 7mgeneralnie im wyżej tym lepiej. Większość bocianów buduje gniazda w
miesiącach odpowiadających ich normalnemu cyklowi rozrodczemu – w
8
kwietniu lub na początku maja, ale czasem ptaki mają trudności z ułożeniem
materiału. Pamiętajmy, że nie należy pomagać ptakom w budowie gniazda,
bowiem można je wypłoszyć. Jeśli ptaki zbudowały gniazdo, a nie znoszą jaj,
może to oznaczać, że mamy do czynienia z młodą parą, która nie jest gotowa
jeszcze do odbycia lęgu.
fot. Młode boćki
fot. Na straży gniazda
-Co zrobić, gdy? Znajdziemy rannego bociana
W przypadku znalezienia rannego bociana należy dostarczyć go do lekarza
weterynarii celem ustalenia rozmiaru obrażeń, a następnie przekazać go do
najbliższego ogrodu zoologicznego lub ośrodka zajmującego się leczeniem i
rehabilitacją dzikich zwierząt. Nie istnieją skuteczne sposoby by w okresie
zimowym schwytać zdrowego, latającego bociana. Ptaki przylatujące w tym
okresie na gniazdo należy obserwować i podejmować interwencję w przypadku,
gdy są na tyle osłabione, że pozwalają się schwytać. O wszystkich bocianach
zaobserwowanych w miesiącach od X do II, warto powiadomić przyrodników,
by w ten sposób wzbogacić wiedzę o gatunku.
fot. Sześć bocianów z jedną głową
fot. Dzisiaj piskorz
9
- Spadło gniazdo
Gdy w wyniku burzy czy silnych wiatrów spadnie gniazdo z młodymi ptakami i
część lęgu przeżyje, należy możliwie szybko zainstalować platformę na miejscu
gdzie było gniazdo lub jak najbliżej tego miejsca. Jeśli młode ptaki odpowiednio
szybko zostaną umieszczone na platformie to rodzice dalej będą je karmić..
Gniazdo zastępcze należy montować na możliwie dużej wysokości. Prace
najlepiej jest wykonywać z wysięgnika. Po żadnym pozorem nie można
samodzielnie odbudowywać gniazda na czynnym słupie energetycznym.
fot. Powitanie pary
fot. Chwila odpoczynku
- Młody nie może powrócić na gniazdo
Czasami pierwszy lot młodego ptaka kończy się lądowaniem na ziemi, a ptak
jest jeszcze zbyt słaby by powrócić na gniazdo. W takiej sytuacji należy
rozważyć, czy organizując pomoc i próbując włożyć go do gniazda nie
spowodujemy przerażenia wśród pozostałych młodych i opuszczenia przez nie
w panice gniazda. Jeśli istnieje takie niebezpieczeństwo (od pierwszej dekady
lipca na większości gniazd operacja ta jest bardzo ryzykowna) można młodego
ptaka wypuścić na pobliskie łąki gdzie będzie karmiony przez rodziców lub
zacznie sam chwytać pokarm. Psy i koty nie stanowią najczęściej zagrożenia dla
takiego bociana, bowiem jest on w stanie skutecznie się bronić przy pomocy
dzioba. Jeśli nie ma możliwości wypuszczenia bociana na łąkę oraz istnieje
ryzyko opuszczenia gniazda przez pozostałe młode, ptaka należy przekazać do
ogrodu zoologicznego lub ośrodka zajmującego się leczeniem zwierząt. Po kilku
dniach taki bocian najczęściej sam odlatuje.
10
fot. Gniazdo z 6 młodymi, Stryj, gmina Kłoczew, woj. lubelskie, lipiec 2011
- Bociany wyrzucą młodego
W trakcie okresu lęgowego, najczęściej od ostatniej dekady maja, gdy w
gniazdach zaczynają się pojawiać młode ptaki, dorosłe bociany wyrzucają część
z nich. Dotyczy to na ogół młodych zachowujących się w sposób nie naturalny
np. mniejszych, mało żywotnych, niezbyt intensywnie dopominających się o
pokarm. Wkładanie wyrzuconych młodych z powrotem do gniazd najczęściej
nie przynosi oczekiwanych efektów, bowiem dorosłe ptaki dosłownie po kilku
minutach wyrzucają je ponownie. Odchowywanie takich ptaków jest także
niezwykle trudne i kończy się dla nich najczęściej tragicznie.
fot. W drodze do Afryki
fot. Zakochana parka
-Zginie jeden z dorosłych ptaków
Zdarza się, że w trakcie sezonu lęgowego dochodzi w wyniku różnorodnych
sytuacji do śmierci jednego z dorosłych ptaków. Ludzie zamieszkujący w
sąsiedztwie gniazda próbują pomagać w różny sposób pozostałemu rodzicowi w
wychowaniu dorastającego potomstwa. Podrzucają pokarm, a czasami wręcz
transportują go na gniazdo przy pomocy wymyślnych urządzeń twierdząc, że
11
ptak w pojedynkę nie poradzi sobie z wychowaniem potomstwa. Nie należy
postępować w ten sposób. Śmierć jednego z partnerów oznacza większe
zaangażowanie w wychowywanie potomstwa ptaka pozostałego przy życiu. Jest
on na ogół w stanie sam poradzić sobie z wychowaniem piskląt.
.
fot. Trudny czas wysiadywania fot. Wieczór pośród łąk
Uwaga!
Bociani dziób jest bardzo skutecznym narzędziem obrony. Ptak czując
zagrożenie stara się bronić przy pomocy dzioba uderzając w miejsca
newralgiczne np. w oczy. Chwytając bociana należy w pierwszej kolejności
chwytać go za dziób. Transportując bociana najlepiej jest zamknąć go w
kartonowym pudle z otworami wentylacyjnymi. Pudło powinno być
odpowiednie do rozmiarów ptaka lecz takie by ptak nie mógł w nim stać i
zabezpieczone by nie wydostał się on podczas jazdy. Nie należy transportować
bocianów w różnego rodzaju workach, które nie dają możliwości oddychania i
mogą spowodować uduszenie.
źródła ;
Zdjęcia pochodzą z albumu „Bocian” wydanego w roku 2012 bocianybolec.pl, prawa: totoru.com, Źródło:
Wikipedia. Google grafika - zdjęcia Literatura:
Mały słownik zoologiczny. Ptaki, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990,
Tablice biologiczne, Adamantan, Warszawa 1994,
Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce,
Multico, Warszawa 1993,
Pellerin P., Channel J., Tajemnice zwierząt. W ogrodzie i w domu,
Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1991,
Praca zbiorowa, Świat zwierząt, Multico, Warszawa 1993,
Praca zbiorowa, 1000 cudów przyrody, Reader’s Digest, Warszawa 2003.
Strony internetowe: www.eko.org.pl/bocian, www.kazimierz-biskupi.pl, www.kwb.konin.pl, www.kleczew.pl,
www.kalinski.bociany.pl
12