Kto po Grassie i Márquezie, czyli rzecz o

Kto po Grassie i Márquezie, czyli rzecz
o feminizmie magicznym
Magdalena Bulińska, Uniwersytet Gdański
Abstrakt
Artykuł Kto po Grassie i Márquezie, czyli rzecz o feminizmie magicznym stawia
sobie za cel zdefiniowanie gatunku literackiego, jakim jest feminizm magiczny.
Odpowiedzi na pytania badawcze poprzedzone są analizą pojęcia gatunku literackiego, co w kontekście całości artykułu jest sprawą kluczową. Najważniejsze
pytanie badawcze artykułu to: czy feminizm magiczny jest jedynie chwytnym
neologizmem, czy faktyczną nową jakością, która wyewoluowała z realizmu magicznego? Kolejnym problemem badawczym jest kwestia założeń ideologicznych
i strategii narracyjnych, które tworzą feminizm magiczny. Badana jest także
grupa autorek i potencjalnych odbiorców gatunku. Aby odpowiedzieć na postawione w artykule pytania, przeanalizowane zostają pisma teoretyczne będące
podwalinami ideologicznymi gatunku. Artykuł zawiera także wyliczenie
i krótką analizę konkretnych utworów decydujących o kształcie feminizmu
magicznego. Artykuł dowodzi, że feminizm magiczny to gatunek, który podporządkowuje światopogląd zaczerpnięty z realizmu magicznego konkretnym
celom ideologicznym, przede wszystkim problemom bliskim feminizmowi
trzeciej fali.
Słowa kluczowe:
feminizm, magiczny, realizm, strategie narracyjne, gatunek
Realizm magiczny to we współczesnym literaturoznawstwie pojęcie
zarezerwowane dla gatunku literackiego na wymarciu. Krytycy odnajdują
Kto po Grassie i Márquezie, czyli...
NOWA PERSPEKTYWA
9
elementy czy też wtrącenia realizmu magicznego w prozie światowej,
jednak uznają je za składowe części nieokreślonej mieszanki stylów,
gatunków i konwencji pod nazwą prozy współczesnej. Czy mają rację?
Czy wraz ze śmiercią mistrzów tego gatunku – Gabriela Garcii Márqueza
i Güntera Grassa – realizm magiczny przechodzi do historii? Jest pewne,
że gatunek ewoluował. Jego początki sięgają z jednej strony europejskiego surrealizmu, a z drugiej słynnego lo real maravilloso Alejo Carpentiera1.
Realizm magiczny był symbolem latynoamerykańskiego boomu i w dużej
mierze zaważył na kształcie literatury postkolonialnej2. Do dziś ma twarz
Wielkich Narracji spod znaku wspomnianych G. Grassa i G.G. Márqueza.
A może problemem jest nie realizm magiczny, a jego definicja? Jeśli
gatunek literacki rozumiemy jako zbiór charakterystycznych strategii narracyjnych, środków stylistycznych, podobnej problematyki, a pisarza jako
księgowego, który skrupulatnie wykorzystuje kolejne elementy składowe,
aby uzyskać konkretny efekt, to możemy z całą pewnością stwierdzić,
że realizm magiczny jest martwy. Jeśli jednak uznamy za Michałem Bachtinem
(Cabanilles, 1995), że gatunek to model ideologiczny zakładający istnienie
pewnego wspólnego światopoglądu, wizji rzeczywistości wymuszającej
często użycie konkretnych strategii i środków, przy czym są one zawsze
podrzędne i wtórne wobec koncepcji ideologicznej i nigdy sztywne,
okaże się, że realizm magiczny ma się dobrze. Jakie więc założenia leżą
u podstaw realizmu magicznego? Jest to, oprócz wspomnianego już lo real
maravilloso americano, także koncepcja myślenia magicznego zaczerpnięta
od G.G. Márqueza. Ta ostatnia zakłada wyjście poza opozycje binarne
i łączenie oksymoronów, na przykład tego, co racjonalne, z tym, co nieracjonalne,
tego, co jest z tego świata, z tym, co nie jest z tego świata, tego, co logiczne,
z tym, co emocjonalne, itd. Nasze poznanie nie jest tylko chronologiczne
i logiczne, jest też atemporalne i emocjonalne. Realizm magiczny dąży
¹ Lo real maravilloso americano, czyli „cudowna rzeczywistość Ameryki”, była koncepcją Carpentiera
zakładającą, że Ameryka Łacińska jest specyficznym terytorium spotkania cywilizacji oświeceniowej
z systemem myślenia magicznego lub mitycznego charakterystycznego dla tamtejszej rodzimej ludności. Takie zderzenie kultur i światopoglądów rodzi nową rzeczywistość z poszerzonymi granicami
poznania, która zezwala na łączenie przeciwieństw i ich twórczą „obróbkę” na gruncie literatury.
2 Realizm magiczny był narzędziem dla takich pisarzy postkolonialnych jak Salman Rushdie, Michael
Ondaatje czy Ben Okri.
10 GDAŃSKIE ZESZYTY KULTUROZNAWCZE
Magdalena Bulińska
do ukazania prawdy o ludzkim doświadczeniu, co nie udało się pisarstwu
realistycznemu3. Prawda, jak twierdzi Michał Głowiński, jest zależna
od gatunku literackiego i stanowi pewne założenie ideologiczne, rodzaj
umowy między czytelnikiem i pisarzem (Głowiński, 1971).
Realizm magiczny jest zatem gatunkiem, który przekracza granice,
tak ontologiczne, jak i polityczne, społeczne czy ekonomiczne (Zamora, Faris ,
1995). Ukazuje sztywność i sztuczność wszelkich stereotypów, usankcjonowanych tradycją mechanizmów władzy i opresji. Jest on, jak twierdzi
Shannin Schroeder w książce Lifting „the Weight of the Continent”. Magical
Realism on the North American Landscape (Schroeder, 2012)⁴, przedłużeniem
figury Innego dla zachodniego społeczeństwa i kultury, jako że redefiniuje stary porządek polityczny, religijny i ekonomiczny. Daje głos ludziom
z marginesu, którzy dzięki temu gatunkowi mogą przedstawić swoją prawdę
o historii i swoją tożsamość. W świetle powyższych założeń najbardziej
naturalną grupą autorów tworzących w ramach realizmu magicznego są
pisarze etniczni, literaccy bezpaństwowcy szukający swojej tożsamości
między skrajnymi wartościami i światopoglądami różnych kultur. Drugą
grupą marginalizowaną w dyskursie publicznym są kobiety, a w szczególności kobiety podwójnie marginalizowane: za bycie kobietami, ale także
imigrantkami, homoseksualistkami itd. To właśnie te kobiety decydują
o kształcie współczesnego realizmu magicznego i z dużym prawdopodobieństwem wpłyną na jego przyszłość. Tylko czy jest to jeszcze realizm magiczny,
czy możemy już mówić o osobnym nurcie, feminizmie magicznym?
Terminu feminizm magiczny użyła po raz pierwszy Patricia Hart w 1989
roku na określenie pisarstwa Isabel Allende (Hart, 1989). Najprościej definiowany jest jako realizm magiczny w utworach feminocentrycznych.
Przy czym, jeśli pojawi się określenie feminizm, należy wyjaśnić, do
jakiego konkretnie feminizmu, do której fali się ono odnosi. Feminizm
w feminizmie magicznym jest rozumiany tak, jak mówią o nim tak zwane
feministki trzeciej fali. Podzielają one założenia swoich poprzedniczek
w takich kwestiach jak potrzeba dania prawdziwego świadectwa o kobiecym
doświadczeniu, zrekonstruowanie kobiecej tradycji literackiej i kulturowej
3 Günter Grass twierdził wręcz, że realizm to kłamstwo o człowieku.
4 Schroeder mówi o realizmie magicznym na gruncie północnoamerykańskim.
Kto po Grassie i Márquezie, czyli...
NOWA PERSPEKTYWA 11
i wreszcie naświetlenie mechanizmów patriarchalnych, które kształtowały i często nadal kształtują sytuację kobiet w życiu społecznym i politycznym.
Zasadniczą zmianą jest jednak ścisłe powiązanie tych problemów z kwestiami
etniczności, rasy, klasy, orientacji seksualnej. Jedną z kluczowych teoretyczek
tej fali jest Barbara Smith. W swoim eseju Toward a Black Feminist Criticism
(Smith, 1978) stawia tezę, iż czarnoskóre kobiety mają podobne podejście
do pisania i stawiają mu podobne cele, ponieważ znajdowały się i znajdują
w podobnej sytuacji politycznej, społecznej i ekonomicznej. Na podobieństwo
to składa się trauma związana z niewolnictwem i przymusowymi migracjami z jednej strony, a z drugiej tradycyjne dla czarnoskórych kobiet zajęcia,
takie jak położnictwo, zielarstwo, uzdrowicielstwo, czary. Nie bez wpływu
pozostają także charakterystyczne życie wspólnotowe i bogata tradycja
ustnego przekazywania, opowiadania historii. Wspólne doświadczenia
pozwalają na wypracowanie specyficznego języka, stylu narracji, konstrukcji
postaci i struktury wątków w utworach czarnoskórych kobiet (Smith, 1978).
Nie znaczy to jednak, że pisarstwo czarnoskórych kobiet jest hermetyczne,
że może być tworzone i właściwie odczytywane tylko przez wąską grupę
kobiet, które mają te same doświadczenia. Inne krytyczki tego nurtu,
takie jak Barbara Christian czy Deborah McDowell (1980), zastanawiają
się, czy biały mężczyzna także może przyjąć perspektywę czarnoskórej
kobiety ze społecznego marginesu. Jeśli rozważymy to pytanie w świetle
cytowanych już poglądów Bachtina i Głowińskiego, wskazujących na umowność między pisarzem a czytelnikiem, feminizm magiczny byłby kwestią
przyjętego, a niekoniecznie odziedziczonego, światopoglądu. Faktem
pozostaje jednak, że główne teoretyczki i twórczynie rekrutują się spośród
kolorowych, marginalizowanych kobiet.
Obok tekstów czarnoskórych kobiet bardzo ważne są teksty Latynosek,
przede wszystkim Glorii Anzaldúy. Jej opublikowany w 1983 roku zbiór esejów
This Bridge Called My Back (1981) jest manifestem kolorowych kobiet
w sprawie ich inności i jej odzwierciedlenia w literaturze. Ten absolutnie
przełomowy tekst, który jest w istocie pracą zbiorową kolorowych pisarek,
głosi tezę, że pisanie jest dla kolorowych kobiet szansą na stworzenie
własnego świata, formą emancypacji z poczucia inności. Pozwala im
na stworzenie własnej przestrzeni, gdyż często czują się one wyobcowane
z obu kultur, na styku których się znalazły. Według Anzaldúy kolorowe pisarki
12 GDAŃSKIE ZESZYTY KULTUROZNAWCZE
Magdalena Bulińska
powinny zdystansować się od języka i oczekiwań białych feministek. Powinny
zwrócić się w stronę pisania organicznego, pisania prostego i wprost, które
byłoby swoistą ekspresją ciała (Anzaldúa, 1983). Jednak znów – nie oznacza
to hermetyzacji ich pisarstwa, wręcz przeciwnie, ma być kanwą dialogu
międzykulturowego. Jak sugeruje tytuł manifestu autorki, to ciało ma być
pomostem łączącym centrum z peryferiami, obcość ze swojskością itd.
Specyfice dialogu międzykulturowego jako zadaniu pisarskiemu
poświęca Anzaldúa swoją kolejna pracę, Borderlands/La Frontera: The New
Mestiza z 1987 roku. Użyta w tytule „granica” jest bardziej terminem psychologicznym niż geograficznym, określającym doświadczenie wykluczenia, niedopasowania, bycia pomiędzy. Wykluczenie może dokonywać się
na różnych płaszczyznach: koloru skóry, klasy, płci kulturowej czy orientacji seksualnej. Mieszkańcy tego obszaru to ci, którzy nie mieszczą się
w normie, standardzie, stereotypie (Anzaldúa, 1999). Głównym celem
pisarstwa kobiecego wypowiadającego się z perspektywy granicy powinno
być budowanie nowej, pluralistycznej kultury, u Anzaldúy zwanej kulturą
nowego mestycyzmu. Nowa kultura powinna porzucić myślenie dualistyczne
i wypracowywać nowy system wartości oparty na tak zwanej świadomości
mestycyzmu. Świadomość ta zakłada łączenie przeciwieństw i skrajności
za pomocą nowego języka poddanego procesowi hybrydyzacji⁵ (Lugones,
1992). Anzaldúa postuluje także rewizję historii, zastępując chronologiczny
zapis zapisem spersonalizowanym, który destabilizuje hegemoniczne
paradygmaty i archetypy tak zwaną autohistorią (Martin, 2009). Jest to wersja
herstorii postulowanych przez białe feministki. Doświadczenie granicy jest
udziałem nie tylko Latynosów, ale wszystkich innych grup mniejszościowych,
które dążą do odkrycia bądź zredefiniowania własnej skomplikowanej
tożsamości, wytworzenia nowej jakości międzykulturowej.
Podsumowując, w warstwie ideologicznej feminizm magiczny przełamuje stereotypy i przewartościowuje archetypy, wskazuje na nierówności
społeczne, w podziale władzy itd. Odkrywa także na nowo wartość tradycyjnie kobiecych, a często trywializowanych zajęć, takich jak gotowanie,
opieka nad dziećmi z jednej strony i medycyna naturalna, położnictwo lub
czary z drugiej strony. Elementy magiczne służą najczęściej wypracowaniu
i wypromowaniu nowego modelu kobiecości albo, jak chce Anzaldúa, nowej
kobiety. Mają dać jej siłę, wiarę we własne możliwości i w potęgę kobiecej
Kto po Grassie i Márquezie, czyli...
NOWA PERSPEKTYWA 13
wspólnoty. Natomiast elementy realistyczne rzucają nowe światło na
tradycyjnie kobiece zajęcia, a jednocześnie ukazują traumę, jakiej doświadczały i często doświadczają kobiety w różnych obszarach życia rodzinnego
i społecznego. Warto w tym miejscu dokładnie przyjrzeć się strategiom,
jakie stosują, i środkom, jakich używają pisarki feminizmu magicznego,
aby osiągnąć te cele.
Charakterystyczną konwencją feminizmu magicznego jest użycie
różnych form literackich. Realizm magiczny, jako gatunek łączący opozycje,
nie zna rozróżnienia na gatunki wysokie i popularne. Feminizm magiczny
czyni podobnie, szczególny walor nadając kojarzonym z twórczością kobiecą formom, takim jak powieść sentymentalna czy powieść w odcinkach.
Pojawiają się także odniesienia do kultury popularnej, seriali, telewizyjnych
show czy telenoweli. Takie elementy znajdujemy u pisarek z kręgu chicana⁶:
Any Castillo i Sandry Cisneros. W bogatym repertuarze form feminizmu
magicznego znajdujemy także powieść detektywistyczną, jak u pisarki
chicana Luchy Corpi, czy konwencję baśniową, jak u brytyjskich pisarek
Angeli Carter czy Jeanette Winterson. Ważne miejsce zajmują poradniki
i przepisy kulinarne, między innymi u Meksykanki Laury Esquivel i Any Castillo.
Taki kolaż stylistyczny pozwala uzyskać dystans, ale przede wszystkim daje
głos marginalizowanym. Przewartościowanie popularnych, stereotypowo
kobiecych gatunków uderza w patriarchalne schematy dotyczące wartości
literatury, a także twórczości kobiecej jako takiej. Dzięki łączeniu stylów
i konwencji możliwy jest też dialog międzykulturowy, pojawiające się tu
elementy amerykańskiej kultury popularnej współgrają z indiańskimi
legendami.
Kolejnym charakterystycznym elementem są nadzwyczajne zdolności
niektórych postaci. Nie są to jednak postaci o szczególnym, wyróżniającym
je statusie. Ich umiejętności: rzucanie czarów, uzdrawianie czy odczytywanie przyszłości, traktowane są na równym poziomie z kunsztem w szyciu
czy gotowaniu. Tak jak realizm magiczny, tak i feminizm magiczny przydaje
elementom realistycznym i magicznym jednakowy ontologiczny status.
I tak Clara, jedna z bohaterek powieści Dom duchów (Allende, 1996) chilij5 W przypadku kultury latynoskiej jest to spanglish, język angielski z dużą ilością zapożyczeń
z języka hiszpańskiego.
6 Pisarki pochodzenia latynoskiego mieszkające i tworzące w Stanach Zjednoczonych.
14 GDAŃSKIE ZESZYTY KULTUROZNAWCZE
Magdalena Bulińska
skiej pisarki Isabel Allende, potrafi bezbłędnie odczytywać znaczenie snów
i nie jest to przez nikogo kwestionowane ani uznawane za niesamowite,
jest to część jej osobowości. Z kolei Tita, bohaterka powieści Przepiórki
w płatkach róż Esquivel, swobodnie komunikuje się ze swoją zmarłą piastunką, która obdarza ją życiowymi mądrościami i magicznymi przepisami
kulinarnymi. Tita odkrywa w sobie także umiejętność komunikowania swoich
emocji i wpływania na uczucia innych ludzi poprzez jedzenie, które serwuje.
Te wymienione oraz wiele innych magicznych umiejętności mają podkreślić
moc drzemiącą w kobietach i wartość ich twórczości na różnych polach.
Obecność duchów jest nierozłącznie związana tak z realizmem, jak i feminizmem magicznym. Postacie te są naturalnym elementem świata przedstawionego, tak jak dzieje się to na przykład w książkach noblistki Toni
Morrison. W powieści Umiłowana (Morrison, 2007) dom głównej bohaterki
Sethe nawiedzany jest najpierw przez ducha jednego z niewolników,
a później przez młodą kobietę, która okazuje się wcieleniem córki Sethe,
którą matka zamordowała, by uchronić ją przed doświadczeniem niewolnictwa. Tytułowa Umiłowana burzy spokój w życiu Sethe i jej partnera,
ale nie dlatego, że jest postacią nie z tego świata, lecz dlatego, że okazuje
się silną, niezależną i uwodzicielską kobietą.
Charakterystycznym narzędziem pisarstwa feminizmu magicznego
jest wyolbrzymienie i przesada. W opowiadaniach Sandry Cisneros (1991)
czytelnik bombardowany jest obrazami wiedźmowatych teściowych,
do bólu zaborczych ojców, bardzo licznych i interesownych rodzin, które
w okrutny sposób determinują życie bohaterek. Takie wyolbrzymienia służą
ukazaniu matni patriarchalnego społeczeństwa meksykańskiego. Ponadto
pisarstwo Cisneros obfituje w obrazy ilustrujące błędne koło amerykańskiego konsumpcjonizmu, takie jak wszechogarniające reklamy, wystawy
pełne identycznych lalek Barbie itp.
Twórczynie feminizmu magicznego używają też często konwencji realistycznej, gdy mówią o największych traumach i najokrutniejszych doświadczeniach swoich bohaterek. Na przykład u Any Castillo w powieści So Far
from God (1993) znajdujemy bardzo lapidarne, napisane w dokumentalistycznym tonie opisy niewolniczej pracy i wykorzystywania pracowników dla zysku. Śmierć jednej z głównych bohaterek powieści, owładniętej
potrzebą realizowania amerykańskiego snu, poniesiona wskutek niewolKto po Grassie i Márquezie, czyli...
NOWA PERSPEKTYWA 15
niczej pracy w fabryce chemikaliów, opisana jest w telegraficznym skrócie
ocierającym się o banalizację, będącą jedyną strategią pozwalającą na
włączenie tej problematyki we wrażliwość feminizmu magicznego.
Kolejnym tematem relacjonowanym w reporterskim tonie jest problem
przemocy domowej, a w szczególności kazirodztwa. Pisarki czarnoskóre
uważają ten temat za specyficzny dla postniewolniczej sytuacji Afroamerykanek. W powieści Toni Morrison Najbardziej niebieskie oko (Morrison,
2014) pojawia się postać Pecoli, młodej dziewczyny gwałconej przez ojca;
w innych powieściach noblistki gwałcicielami są zarówno właściciele niewolników, biali oprawcy, jak i czarni mężczyźni, często członkowie rodzin
ofiar. Przemoc domowa jest z kolei jednym z głównych tematów podejmowanych przez pisarki z kręgu chicana. Jej przejmujące obrazy, którym
towarzyszy cierpienie dzieci, przymusowe ucieczki itd. znajdujemy między
innymi w zbiorze opowiadań Sandry Cisneros Woman Hollering Creek
(1991). Tragiczna sytuacja, często nielegalnych, imigrantów ukazana jest
natomiast w powieściach Any Castillo, szczególnie w jej zbiorze opowiadań Loverboys (1996). Społeczność imigrancka jest ukazana jako żyjąca
w getcie, zepchnięta na margines społeczny bez żadnych perspektyw i szans
na awans. Także w tym przypadku autorka używa konwencji realistycznej
do opisania tej dramatycznej sytuacji.
Kolejną strategią narracyjną charakterystyczną dla feminizmu magicznego jest intertekstualność. W tekstach znajdujemy bogate nawiązania
do kobiecej tradycji literackiej, na czele z Virginią Woolf, której Własny
pokój intertekstualnie cytuje Sandra Cisneros w swojej debiutanckiej
powieści The House on Mango Street. Warto dodać, że feminizm magiczny
korzysta z bogatego zasobu tradycji ustnej, w szczególności legend
oraz mitów indiańskich i afrykańskich. Z kolei La Malinche i La Llorna to dwie
legendarne postacie, które zostały wykorzystane i odczytane na nowo przez
pisarki z kręgu chicana. La Llorna, „płacząca kobieta”, zabija swoje dzieci,
żeby połączyć się z ukochanym mężczyzną. Odrzucona przez niego sama
topi się w rzece, ale powraca na ziemię, żeby odnaleźć utracone potomstwo.
Zawieszona pomiędzy tym i tamtym światem błąka się po świecie, szalejąc
z rozpaczy. La Llorona pojawia się między innymi u Any Castillo w So Far from
God jako symbol kulturowych i genderowych stereotypów, w których zamknięte są kobiety w wielu społecznościach. Duch matki-morderczyni został
16 GDAŃSKIE ZESZYTY KULTUROZNAWCZE
Magdalena Bulińska
wykorzystany przez Sandrę Cisneros w Woman Hollering Creek, gdzie staje
się symbolem wyzwolenia kobiet spod męskiej dominacji i agresji. Z kolei
figura La Malinche, Indianki „podarowanej” konkwistadorowi Hernánowi
Cortésowi przez wodza jednego z plemion indiańskich, która stała się jego
partnerką, tłumaczką i doradczynią, wyraża rozdarcie kobiety we współczesnym świecie, w szczególności w społeczeństwach tradycyjnych. Postać
ta wyraża dychotomię w obrazie kobiet zawieszonych pomiędzy obrazem
perfekcyjnej matki i żony, strażniczki domowego ogniska, nieobecnej
w życiu społecznym a atrakcyjnej i wpływowej kobiety u władzy, która
nie cieszy się społecznym szacunkiem. Powieści takie jak Caramelo Sandry
Cisneros (2002) i So Far from God Any Castillo próbują przełamać czarną
legendę La Malinche, która funkcjonowała w powszechnej świadomości
jako symbol zdrady, i uczynić z niej symbol wyzwolenia z opresyjnej
dychotomii. Tradycja ustna, folklor i mity dominują również w powieściach pisarek afroamerykańskich: Glorii Naylor czy Ntzotage Shange,
oraz indiańskich: Leslie Marmon Silko czy Louise Erdrich.
Podsumowując, feminizm magiczny to głos kobiet w ramach realizmu
magicznego. Głos szczególny, bo zaangażowany po stronie wykluczonych
i marginalizowanych, szukający prawdy o ludzkim doświadczeniu
pośród sprzeczności i stereotypów kształtowanych przez różne kultury.
Taka koncepcja ideologiczna wymusza użycie konkretnych środków wyrazu.
Wśród bogatego zespołu strategii narracyjnych znajdziemy intertekstualność, elementy magiczne, mityczne i baśniowe, konwencję realistyczną
i banalizację, wyolbrzymienie i przesadę. Autorki reprezentujące nurt feminizmu magicznego czerpią obficie nie tylko z legend i mitów, ale także
z kultury popularnej, są mistrzyniami w łączeniu różnych gatunków i stylów.
Bibliografia
•
•
•
Allende, I. (1996). Dom duchów. Warszawa: Muza.
Anzaldúa, G. (1999). Borderlands/La Frontera. The New Mestiza. San
Francisco: Aunt Lute Books.
Anzaldúa, G., Moraga Ch. (1981). This Bridge Called My Back. London:
Persephone Press.
Kto po Grassie i Márquezie, czyli...
NOWA PERSPEKTYWA 17
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Cabanilles Sanchis, A. (1995). P. Medvedev / M. Bajtín: El concepto
de género y la definición de la poética, [w:] red. J. Castillo, M. Garctía,
Bajtín y la literatura (s. 175–181). Actas del IV seminario internacional
del instituto de semiótica literaria y teatral, Madrid: Visor.
Castillo, A. (1996). Loverboys. New York: W.W. Norton.
Castillo, A. (1993). So Far from God. New York: W.W. Norton.
Cisneros, S. (1991). Woman Hollering Creek and Other Stories. New York:
Random House.
Cisneros, S. (1984). The House on Mango Street. Houston: Arte Público.
Cisneros, S. (2002). Caramelo. New York: Knopf.
Esquivel, L. (2013). Przepiórki w płatkach róży. Powieść w zeszytach
na każdy miesiąc, przepisy kucharskie, historie miłosne, tudzież porady
domowe zawierająca. tłum. E. Komarnicka, Kraków: Społeczny Instytut
Wydawniczy ZNAK.
Faris, B., Zamora, L. (1995). Magical Realism: Theory, History, Community.
Durham, NC: Durham Duke University Press.
Głowiński, M. (1971). Powieść i prawda, [w:] red. J. Sławiński Problemy
socjologii literatury, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: IBL PAN,
„Z Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej”, t. 23.
Hart, P. (1989). Narrative Magic in the Fiction of Isabel Allende. Rutherford:
Fairleigh Dickinson University Press.
Lugones, M. (1992). On Borderlands/La Frontera: An Interpretative Essay.
Hypatia, 7, 4.
Martin, L.M. (2009). Borderlands/ La Forntera de Gloria Anzaldúa: la construcción
de una nueva conciencia y el relato de la historia. Espacios de critica
y producción, 42, s. 135–139.
Mc Dowell, A. (1980). New Directions for Black Feminist Criticism,
[w:] red. E. Showalter, The New Feminist Criticism: Essays on Women,
Literature and Theory, New York: Pantheon.
Morrison, T. (2007). Umiłowana, tłum. R. Gorczyńska. Kraków: Społeczny
Instytut Wydawniczy Znak.
Morrison, T. (2014). Najbardziej niebieskie oko, tłum. S. Studniarz.
Warszawa: Świat Książki.
Schroeder, S. (2012). Lifting „the Weight of the Continent”. Magical Realism
on the North American Landscape, [w:] red. L. Sandin Di Iorio, R. Perez,
18 GDAŃSKIE ZESZYTY KULTUROZNAWCZE
Magdalena Bulińska
Moments of Magical Realism in US Ethnic Literatures. New York:
Palgrave Macmillan.
• Smith, B. (1978). Toward a Black Feminist Criticism. The Radical Teacher,
7, s. 20–27.
Who’s Next After Grass and Márquez?
– on Magical Feminism
Abstract
The article Kto po Márquezie i Grassie, czyli rzecz o feminizmie magicznym
(Who’s Next After Grass and Márquez? – on Magical Feminism) aims at defining the literary genre called magical feminism. After brief comments on
the use of the term genre, the answers to the research questions follow.
The research questions are whether magical feminism is an unnecessary
neologism or an actual new genre which developed from magical realism.
Another problematic issue is connected with determining the ideological
assumptions and narrative strategies of the genre. Further, the article
aims to answer the question whether there is a specific group of authors
and corresponding target readers to be associated with the genre. In order
to address the above mentioned issues, the article includes an analysis
of secondary literature on the subject and refers to particular female authors
and their novels, proving that magical feminism is indeed a new entity which
shares the theoretical assumptions of magical realism but has a strong thirdwave feminist ideology as its fundament.
Key words:
feminism, magical, realism, narrative strategies, genre
Kto po Grassie i Márquezie, czyli...
NOWA PERSPEKTYWA 19