sprzęt i sposoby testowania urządzeń isdn - ZST
Transkrypt
sprzęt i sposoby testowania urządzeń isdn - ZST
Jan Francyk Instytut Telekomunikacji i Akustyki Politechnika Wrocławska Jean-Noel Rollet ACACIA – Immeble Pluton – Pole 2000 07131 SAINT – PERAY, Francja SPRZĘT I SPOSOBY TESTOWANIA URZĄDZEŃ ISDN STRESZCZENIE W artykule zaprezentowano ogólne zasady testowania sprzętu stosowanego w systemach ISDN. Przedstawiono kierunki ewolucji sposobów i narzędzi stosowanych do celów kontrolno – pomiarowych przez producentów i operatorów systemów ISDN. Jako przykład konkretnego rozwiązania przedstawiono system testowania o nazwie „Clarinet” – system opracowany i produkowany przez firmę ACACIA we Francji. WSTĘP Stałe wdrażanie systemów cyfrowych do telekomunikacji spowodowało wzrost wykorzystywania sieci powszechnego użytku do transmisji danych. Pociągnęło to za sobą konieczność budowania narzędzi do testowania sprzętu cyfrowego wprowadzanego do sieci telekomunikacyjnych. Testowanie takie sprowadzało się na początku do prostych pomiarów parametrów transmisyjnych. Dopiero w drugiej połowie lat 70 – tych zaczęły pojawiać się urządzenia do testowania protokołów transmisji danych. Pierwsze urządzenia z tej serii to tzw. „Datascope” i „Intershake”. Były to urządzenia służące do sprawdzania jakości transmisji, a ich inteligencja zawierała się w okablowaniu. Prosty ale skromny interfejs operatora pozwalał na dość ograniczone manewrowanie zmianą parametrów testowania. Następne generacje sprzętu pomiarowego były organizowane wokół procesorów 16 i 32 bitowych z dyskietkami, z dyskami twardymi, z ekranami ciekłokrystalicznymi i magistralami standardowymi jako urządzeniami peryferyjnymi. Firmy wiodące prym w tej dziedzinie to AtlanticResearch, Idacom, Tecelec, Siemens, Wandel & Golderman i Hewlett- Packard [2]. Urządzenia tych firm były do siebie bardzo podobne i przede wszystkim służyły do analizy i symulacji protokołów transmisyjnych i komutacyjnych. Różnice polegały tylko na sposobach symulacji, na sposobach dołączania się do badanych urządzeń oraz na protokołach testów. Ciągłe przekształcanie się telefonicznych sieci analogowych na sieci cyfrowe, a następnie na sieci określane mianem cyfrowych sieci z integracją usług (ISDN) spowodowało pojawienie się nowych rodzajów aparatów końcowych (terminali). Są to z reguły wielofunkcyjne terminale pracujące na abonenckich łączach cyfrowych. Zmieniło to w sposób zasadniczy podejście do problemów testowania funkcji takich terminali oraz współpracujących z nimi łączy. Znakomita większość współczesnych terminali ISDN ma spełniać zalecenia opracowane przez ETSI i CCITT/ITU-T. Pozostała część terminali cyfrowych realizując usługi i funkcje charakterystyczne dla jakiegoś kraju nie musi podlegać tym regułom. Pełna więc kontrola takich systemów (terminal – łącze) staje się zadaniem coraz bardziej złożonym i kosztownym Jednak na szczęście, dynamiczny rozwój mikroinformatyki pozwolił na to aby sprzęt pomiarowo-testujący spełniał całkowicie wymagania stawiane mu przez sieci cyfrowe (ISDN). Stało się to za przyczyną komputerów PC. Wprowadzenie komputera PC do testowania sprzętu ISDN spowodowało prawdziwą rewolucję. Komputer PC zdecydowanie wpłynął na koncepcję architektury narzędzi testujących, wprowadzając nowe elementy tej architektury. Do tych nowych elementów należy zaliczyć [3]: • niezależne programy modularne, • integracja podprogramów (jednolite mechanizmy komunikowania się podprogramów), • dialogowanie operatora za pomocą Windows. Filozofia ta dała początek nowej, współczesnej generacji narzędzi i metod przeznaczonych do testowania i badania sprzętu ISDN i innych systemów telekomunikacji cyfrowej. WSPÓŁCZESNE METODY TESTOWANIA W SIECIACH CYFROWYCH Architektura współczesnych narzędzi do testowania ISDN (sprzętu i połączeń) obecnie jest w zasadzie jednolita. Główne moduły tej architektury to: • moduł przyłączeniowy przeznaczony do zarządzania interfejsem. W module takim zawarte ogólne informacje o testowanej implementacji IUT (Implementation Under Test) • moduł przetwarzania – przetwarza informacje pochodzące z interfejsu przy jednoczesnej ich ochronie. Forma tych informacji jest w tym module przetwarzana na formę przyjazną dla operatora. Narzędzia testowania dysponują dwiema głównymi funkcjami, które w zasadzie pokrywają całkowicie pole potrzeb w dziedzinie badania jakości i funkcjonalności sprzętu cyfrowego telekomunikacji. Funkcje te to: • „Funkcja monitoringu” – narzędzie, które potrafi skutecznie śledzić działanie badanego interfejsu; • „Funkcja symulacji” – narzędzie, które potrafi zastępować stronę sieciową ISDN w stosunku do terminala ISDN lub odwrotnie, zastępować terminal w stosunku do sieci. Narzędzia te mogą dysponować mniej lub bardziej wyrafinowaną funkcjonalnością w zależności od stopnia złożoności testowanego interfejsu (Interface Under Test – IUT). Typowy interfejs z reguły posiada dwie wersje: • BRI (Basic Rate Interface. Ten rodzaj połączenia pozwala na realizację dwóch jednoczesnych komunikacji i jednego kanału sygnalizacyjnego (czyli 2B+D). Warstwa fizyczna tych relacji zdefiniowana jest jako styki S/T i U: • PRI (Primary Rate Interface). Ten rodzaj połączenia pozwala na realizację jednocześnie 30 komunikacji (wersja E1, zdefiniowana początkowo dla Europy) lub 23 komunikacji (wersja T1, zdefiniowana początkowo dla USA) sterowanych za pomocą jednego kanału sygnalizacyjnego (czyli 30B+D lub 23B+D). Warstwa fizyczna wykorzystuje bazę zdefiniowaną dla systemu PCM przez ITU-T (G 703...). W procesie dołączania terminala abonenckiego do sieci ISDN należy przeprowadzić kwalifikację łącza końcowego (abonenckiego) jako łącza cyfrowego realizującego zadania warstwy fizycznej. Do tego celu zostały opracowane odpowiednie narzędzia. Narzędzia do testowania warstwy fizycznej ISDN zawierają dwa rodzaje aplikacji: • Uruchomianie dostępu podstawowego (BRI) lub pierwotnego (PRI). Uruchomianiu tych dostępów towarzyszy sprawdzanie nośnika poprzez wysyłanie odpowiednich kombinacji sygnałów cyfrowych do interfejsu. Jest to realizowane za pomocą prostego sprzętu przenośnego („Hand- held”) bezpośrednio u abonenta. Ten rodzaj testowania sprowadza się do symulacji krótkotrwałych; • Sprawdzanie zgodności wszystkich parametrów i charakterystyk z zaleceniami ITU-T. Ten rodzaj sprawdzania odbywa się za pomocą specjalnych stanowisk w laboratoriach testowania i homologacji telekomunikacyjnego sprzętu cyfrowego. Procedury w tych przypadkach bywają raczej długotrwałe. Stały rozwój ISDN-u spowodował ciągłą rozbudowę sieci dostępowej jako nośnika specjalnie przeznaczonego dla sieci cyfrowych, a to zmniejszyło bardzo wagę znaczenia tej aplikacji. Inną grupę narzędzi stanowią narzędzia do testowania interfejsów ISDN. Narzędzia te pozwalają na sprawdzanie zdolności zarządzania połączeniami oraz mogą kontrolować protokoły sygnalizacyjne. Narzędzia te mogą przeprowadzać dwa rodzaje testów: • Testy weryfikujące gotowość do realizacji funkcji oferowanych przez testowany dostęp ISDN. Są to testy użytkowe, czynnościowe i funkcjonalne. Sprawdzana jest w ten sposób gotowość interfejsu do zestawiania i likwidacji połączeń. Sprawdzana jest też jakość transmisji i poziom dostępności do usług telekomunikacyjnych; • Testy sprawdzające zgodność sygnałów każdej warstwy protokołów sygnalizacyjnych z zaleceniami ITU-T. Są tu również testy zgodności komunikatów i testy sprawdzające respektowanie norm protokołów. Testy funkcjonalności mogą być więc realizowane zarówno za pomocą „funkcji monitoringu” jak i „funkcji symulacji”. Funkcji opisanych już na wstępie. Natomiast testy zgodności są wykonywane tylko za pomocą narzędzi symulacji. Pierwszy poziom funkcjonalności jest wykonywany w toku testu symulacji. Sprawdza on zdolność realizowania wywołań podstawowych przez testowany podzespół. Testy funkcjonalne służące do badania podzespołów i do badania dostępu wykorzystują metody z kryteriami poszukiwania błędów. Stosowane są tu też metody symulacyjne polegające na zestawianiu różnych dróg połączeniowych możliwych do modyfikowania bezpośrednio przez operatora. Jednym ze znanych sposobów wiarygodnego stwierdzenia, czy urządzenie rzeczywiste spełnia zakładane wcześniej wymagania, jest wykonywanie testów zgodności. Sprawdza się czy tzw. implementacja jest zgodna ze specyfikacją. Przy wykonywaniu testów zgodności wykorzystywane są tzw. zestawy testów abstrakcyjnych (ATS – Abstract Test Suite), opracowanych przez Standard Organisation (ITU-T, ETSI) i zapisanych w języku TTCN w układzie zgodnym z dokumentem TSS&TP [1]. Tworzenie programów testujących przy pomocy kompilatorów pozwala na dostarczanie pakietów dedykowanych każdej warstwie protokołu ISDN i każdej usłudze dodatkowej. Narzędzia do testowania w dziedzinie ISDN wspomagają częściowo lub całkowicie funkcje monitorowania i funkcje symulacji. Pozwala to na uzupełniające badanie funkcjonalności sprzętu i jego zgodności z normami i zaleceniami. Na rynku telekomunikacyjnym dostępne są dwa typy rozwiązań sprzętu testującego i pomiarowego: • Narzędzia testowania dedykowane. Skojarzony rozwój sprzętu i oprogramowania jest tak realizowany, aby uzyskać jedno zamknięte urządzenie. W tej klasie sprzętu znajdują się wszystkie urządzenia przenośne (hand-held), przeznaczone do uruchomiania sprzętu i usług oraz ekspertyz, z reguły u abonenta; • Sprzęt do testowania, którego architektura oparta jest na komputerze PC. Rozbudowa urządzenia w tym przypadku jest zależna od modułów interfejsów ISDN dołączonych do PC przez porty standardowe (szeregowe, równoległe itp.) oraz przez współpracujące z im oprogramowanie działające pod systemem operacyjnym, najczęściej MS – Windows zawierającym jedynie funkcje testowania ISDN. Zastosowanie komputerów PC typu „Notebooks” pozwala na organizowanie sprzętu przenośnego i bardziej elastycznego pod kątem jego możliwości funkcjonalnych. W tej grupie sprzętu znalazły się zarówno urządzenia przeznaczone do instalacji sprzętu ISDN w terenie jak również urządzenia laboratoryjne przeznaczone do dokonywania ekspertyz i do przeprowadzania testów zgodności. Jest rzeczą bezsporną, że urządzenia przeznaczone do testowania ISDN, których architektura oparta jest na komputerze PC przewyższają swoimi możliwościami funkcjonalnymi rozwiązania dedukowane. Przede wszystkim są to urządzenia bardziej elastyczne pod kątem ich szybkiej „przestrajalności” przez operatora w razie potrzeby. Mogą one być wykorzystywane zarówno przy prostych pomiarach jak i przy przeprowadzaniu ekspertyz bardziej skomplikowanych. Dobrym przykładem takiego rozwiązania może być urządzenie o nazwie „Clarinet” opracowane i zbudowane przez francuską firmę ACACIA. SYSTEM POMIAROWO - TESTUJĄCY „CLARINET” Podstawą architektury systemu „Clarinet” jest komputer PC – notebook. W otoczeniu tego komputera znajdują się elementy zewnętrzne o nazwie „Clarinet Book” będące interfejsami ISDN przeznaczonymi do wykonywania różnorodnych testów w środowisku ISDN (Rys.1). Rys.1 Widok ogólny systemu Clarinet. Interfejsy te zostały podzielone na dwie grupy [3]: • „Clarinet - Book PRI” zawierające protokoły interfejsów E1 i T1; • „Clarinet – Book BRI” zawierające protokoły interfejsów S/T i U. Istnieje możliwość jednoczesnego podłączenia do układu i jednoczesnego kontrolowania aż siedmiu różnych urządzeń typu „Clarinet – Book”. Każdy taki „Clarinet – Book” posiada własne zasoby inteligencji w postaci procesora i pamięci. Wystarcza to całkowicie aby zagwarantować takiemu układowi poprawną pracę (analizę lub symulację) w czasie rzeczywistym. Oprogramowanie własne o nazwie Clarinet Run – Time może pracować w środowisku Widows XP lub Windows 2000. Profile programu zawierają pełną definicję testów. Modele tych urządzeń są wstępnie przygotowane do realizacji wszystkich interfejsów ISDN (E1, T1, S/T, U) tak w trybie analizy jak i symulacji. TESTY FUNKCJONALNE ISDN-BRI I ISDN-PRI Funkcje analizatora BRI i PRI są podzielone na Clarinet – Book i PC-host (Rys.2). Pobieranie informacji w czasie rzeczywistym pozwala na ocenę aktywności warstwy fizycznej. Analizowane są ramki wymieniane w kanale D i dane przesyłane w jednym z kanałów B. Wszystkie zdarzenia testowanego interfejsu są zapisywane i analizowane z rozdzielczością 0,1 milisekundy. Zdarzenia te Użytkownik Użytkownik Testowany Interfejs 2 Testowany Interfejs 1 PH Akwizycja #2 Akwizycja #1 AS-INTERFACE #2 Interfejs AS #1 C1 C2 NETWORK Sieć Profile PRF3 PRF2 PRF1 uruchom Driver AS Program zarządzający edytuj Zapis Zdarzenie Zbiór zdarzeń Wyświetlanie Edytor zdarzeń Rys.2 Schemat blokowy systemu Clarinet są zapisywane w postaci binarnej na twardym dysku komputera co zapewnia im dobrą ochronę i mogą być one prezentowane na ekranie, w dowolnym czasie na życzenie operatora. Prezentacja ta jest realizowana w formie znormalizowanej za pomocą programu Event-Editor. Dekodowanie i analizowanie zdarzeń w kanale D jest realizowane za pomocą zestawu testów protokołu, którego parametry mogą być zmieniane przez operatora w zależności od odmian narodowych (ETSI...) i od wersji zastosowań. Usługi dodatkowe są dekodowane bezpośrednio w notacji ASN.1 (ITU-T X.208). System dysponuje odpowiednio przygotowaną funkcją statystyki, która może prowadzić zliczanie wszystkich wiadomości wysyłanych i odbieranych Q 931. Pozwala to na realizowanie badań statystycznych. Symulacja funkcjonowania systemów czy urządzeń jest w wielu przypadkach bardzo wygodnym narzędziem ich testowania. System Clarinet przeznaczony do testowania dostępów do ISDN zawiera również funkcje symulacji. Zadania symulacji mogą być tu dokonywane jednocześnie z zadaniami analizy. Zadania te (analizy i symulacji) choć będą dokonywane jednocześnie to są całkowicie niezależne od siebie (Rys.3). Każda symulacja może być realizowana na wiele sposobów. Wyróżnia się tu dwie zasadnicze grupy sposobów: • Symulacja automatyczna (Rys. 4); • Symulacja programowalna (Rys. 5). Symulacja automatyczna potrafi tak sterować połączeniami w ISDN, aby w określonym przedziale czasu zestawić maksymalną liczbę, jednocześnie trwających połączeń (np. 2 połączenia w przypadku BRI, 23 połączenia w przypadku PRI-T1 oraz 30 w przypadku PRI-E1). Zintegrowany symulator emuluje wówczas cały zestaw protokołów Q 921/Q931. Dołączane są do tego również funkcje generatora połączeń wychodzących i funkcje podzespołu odzewowego dla połączeń przychodzących. Wszystkie komunikaty i ich parametry mogą być precyzowane i wybierane w trybie dialogu za pomocą aplikacji pracującej pod systemem operacyjnym Windows. Użytkownik Użytkownik Interfejs dla Testu 2 Interfejs dla Testu 1 PH Koprocesor #2 Koprocesor #1 AS-INTERFACE #2 Interfejs AS #1 C1 DL NETWORK Sieć Zbiór Profile PRF3 PRF2 PRF1 Driver AS uruchom Zarządzanie edytuj Zapis Symulator Zdarzenie Zbiór zdarzeń Wyświetlanie Edytor zdarzeń Rys.3 Podstawy działania symulacji w systemie Clarinet. Warstwa fizyczna PH Testowany interfejs L3 L2 L1 SL DL Interfejs AS Zbiór Profile PRF3 PRF2 PRF1 Emulator SL Driver AS uruchom Zarządzanie edytuj Symulator SL Zapis Zdarzenie Zbiór zdarzeń Wyświetlanie Edytor zdarzeń Rys.4 Symulacja automatyczna w systemie Clarinet Możliwość ustawiania parametrów pozwala na regulację sposobów emulacji w relacji użytkownik/sieć. Pozwala też na wybór standardów krajowych (narodowych) i ustawianie zakresów członów czasowych. Źródła danych zintegrowanych są zawsze gotowe do wypełniania kanałów B (Loop, DTMT, BERT...). Zbiór źródłowy UP.C Kompilator Microsoft C Zbiór binarny Zbiór profile Warstwa fizyczna PH Emulator (L-1) SL Interfejs AS DL IUT UP.EXE Driver AS uruchom PRF uruchom edytuj Symulator programu użytkownika Zarządzanie Zapis Zdarzenie Zbiór zdarzeń Wyświetlanie Edytor zdarzeń Rys.5. Symulacja programowalna w systemie Clarinet. Symulacja programowalna jest natomiast stosowana wtedy gdy badania wymagają tworzenia sekwencji komunikatów szczegółowych dla dowolnej wybranej warstwy ISDN. Rozwinięcie zestawu Clarinet o nazwie Clarinet-API zawiera w sobie wszystkie interfejsy potrzebne do konstrukcji oprogramowania w języku C. Oferowane są modele systemu Clarinet dla Q 921, Q 931 itp. TESTY ZGODNOŚCI Z NORMAMI I ZALECENIAMI W ISDN Dynamiczny rozwój technik informatyczno-telekomunikacyjnych oraz doskonała miniaturyzacja podzespołów elektronicznych w ostatnich latach pociągnął za sobą rozwój nowych zastosowań w dziedzinie dodatkowych usług telekomunikacyjnych. Stało się to wyzwaniem dla rynku telekomunikacyjnego. Jest to zauważalne nie tylko w dziedzinie produkcji terminali abonenckich, ale również w dziedzinie sprzętu sieciowego. Dodatkowo wraz z liberalizacją europejskiego rynku telekomunikacyjnego pojawiła się konieczność przystosowywania interfejsów dla różnych sieci ISDN, oraz rozszerzanie standardów ETSI dla protokołów DSS 1. Stanowi to pewne udogodnienia dla producentów sprzętu komutacyjnego. Te wszystkie wyżej wymienione przyczyny spowodowały rozwój nowej idei testowania protokołów ISDN-DSS1. Protokołów wyszczególnionych przez ETSI i używanych do sterowania usług dodatkowych. Nie dotyczy to oczywiście jedynie rynku europejskiego, ale również rynków Azji i Australii, które również stosują standardy europejskie. A dodatkowo ruch liberalizacji rynku telekomunikacyjnego pozwala różnym operatorom oferować takie same usługi, w różny sposób, sposób specyficzny dla danego kraju. Rywalizacja europejskich producentów sprzętu komutacyjnego musi się opierać na zgodności każdej usługi z zaleceniami zawartymi w specyfikacjach DSS1. Wymagania DSS1 nie tylko że nie zawierają specyfikacji protokołu dostępu do usług, ale również nie zawierają testów potrzebnych da sprawdzania zgodności z protokołem. Zapis zdefiniowany w standardzie ISO-96546 o nazwie TTCN („Tree and Tabular Combinet Notion”) opisuje testy stosowane na poziomie protokołu. Są tam między innymi zestawy testów przeznaczone dla warstwy łącza danych oraz dla usług dodatkowych. Przygotowany przez ETSI zestaw testów dla usług dodatkowych występuje pod nazwą ATS (Abstract Test Suite). Można powiedzieć, że głównym celem testowania jest wykonywanie tzw. „ETS” („Executable Test Suite”) wynikającego z kompilacji ATS. Stworzenie niezawodnej wersji ETS, która mogłaby być dostarczona przez producentów w postaci pakietu programowego jest zadaniem trudnym i złożonym. Opracowanie całkowicie bezbłędnego takiego oprogramowania nie jest możliwe bez jego sprawdzenia w urządzeniu rzeczywistym lub za pomocą narzędzi symulacji. Dobra sposobność stworzenia testów ETS dla interfejsów sieciowych pojawiła się za przyczyną zbieżności interesów producentów sprzętu ISDN, operatorów tego sprzętu oraz wytwórców narzędzi do jego testowania. W rezultacie tego systemy testowania stworzyły platformę do realizacji szeregu testów przeznaczonych do badania dostępu do sieci. Pojedyncze stanowisko zorganizowane na bazie komputera PC i wyposażone w podzespoły (skrzynki) dla interfejsów BRI lub PRI, pozwala na jednoczesne dołączenie aż do czterech interfejsów. Jednoczesne śledzenie (obserwacja) zaopatruje mechanizm analizy zjawisk we wszystkie potrzebne elementy, zbierane w testowanym interfejsie. Swoisty sposób dekodowania zbieranych informacji pozwala na wizualizację badanych zjawisk. Wyniki prowadzonej analizy mogą być prezentowane w postaci odpowiedniego sprawozdania (Rys. 6). Rys.6. Przykładowy raport z działania testów. Clarinet-system jest narzędziem bardzo elastycznym gdyż może współpracować z każdym typem komputera osobistego. Z powodzeniem może to być Desktop albo Notebook. Ze strony systemu Clarinet różne typy „Clarinet-book” mogą być łączone ze sobą do współpracy za pomocą szyny danych, albo pracować całkowicie niezależnie. Oprogramowanie systemu Clarinet może pracować w środowisku Windows XP albo Windows 2000. Ze względu na dużą elastyczność funkcjonalną opisywany system może być używany w wielu sytuacjach w odniesieniu do sieci ISDN: • Badanie i rozwijanie sprzętu komutacyjnego (System Clarinet posiada szeroki wachlarz możliwości: pozwala oceniać walory sprzętu i jego zachowanie i jego zachowanie się podczas pracy); • Produkcja sprzętu (opisywany system dostarcza wzorców, aby móc legalizować produkowany sprzęt. Automatyczny symulator i analizator mogą sprawdzać profile charakterystyk w trakcie produkcji); • Laboratoryjne badanie sprzętu (Wraz z dodatkowymi pakietami programowymi ETS system stanowi niezbyt kosztowny, ale potężne narzędzie do wykonywania standardowych testów ATS); • Badanie sprzętu ISDN w terenie (Clarinet-system jest narzędziem z dużymi możliwościami działania w terenie. Może być wykorzystywany np. dośledzenia błędów przypadkowych podczas połączeń. Błędy te mogą być skrupulatnie zapisywane i przechowywane w pamięci do późniejszej analizy). PODSUMOWANIE Testowanie urządzeń i systemów telekomunikacyjnych jest na ogół procesem złożonym i kosztownym. Ale jest procesem niezbędnym dla utrzymania systemów telekomunikacyjnych na wysokim poziomie. Wraz z rozszerzaniem się zakresu usług oferowanych przez sieci telekomunikacyjne zwiększa się również zbiór konkretnych protokołów, które muszą podlegać testowaniu. Na szczęście mamy do dyspozycji potężne narzędzie, które daje podstawę do konstruowania skutecznych systemów testowania urządzeń i protokołów telekomunikacyjnych. Narzędziem tym jest współczesny komputer PC. Również obecny stan standaryzacji protokołów dla różnych dziedzin ISDN można określić jako wystarczający [1]. Okoliczności te sprawiają, że testowanie sprzętu ISDN staje się coraz lepiej zorganizowane i merytorycznie bardziej poprawne. Pojawienie się tzw. zestawów testów abstrakcyjnych ATS (Abstract Test Suite) wyrażnie ułatwiło badania zgodności implementacji protokołów z ich specyfikacją. Zgodnie z zaleceniami ETSI każda nowo opracowywana specyfikacja protokołu powinna zawierać zestaw testów abstrakcyjnych (ATS), które muszą być cały czas aktualizowane wraz z rozwojem tej specyfikacji. Nowe rozwiązania technologiczne oraz nowe usługi dodatkowe, które wchodzą coraz bardziej dynamicznie do ISDN wymagają dobrych narzędzi testowania, używanych przez producentów sprzętu i jego operatorów. Wyzwaniom tym odpowiedzieli w całej rozciągłości producenci sprzętu pomiarowo-testującego. Jednym z przykładów tej sytuacji może być firma ACACIA [3,4,5]. BIBLIOGRAFIA [1]. Brzeziński K. M,, Protokoły sygnalizacji abonenckiej w sieci ISDN: specyfikacja i testowanie, Materiały konferencyjne „Warsztaty ISDN Wrocław 1998” [2]. Du Castel F., Les Telecommunicztions, X.A.Descours, Berger-Levrault International, Paris 1993. [3]. Rollet J.-N., Outils et methods de tests ISDN, ACACIA, Datacom Test Solution, Saint-Peray, France, 2002. [4]. Clarinet an open standard of PC-based tools for data communication, ACACIA, 07131 SaintPeray, France. [5]. http://www.acacia-net.com