„ Ten co pierwsze zdziczałe ciął gałęzie wzniosłe, I śmiał ścieżki

„ Ten co pierwsze zdziczałe ciął gałęzie wzniosłe,
I śmiał ścieżki odkrywać wiekami zarosłe,
Co nauki, co miłość kraju wzniósł i krzepił,
W cieniu laurów spoczywa, które sam zaszczepił”
Tak pisał o naszym Patronie wybitny poeta polskiego oświecenia Ignacy
Krasicki.
Patron naszej szkoły Hieronim Franciszek Konarski urodził się 30
września 1700 roku w Żarczycach Dużych na ziemi sandomierskiej. Pochodził z
rodziny szlacheckiej. Jego matka - Helena była blisko spokrewniona z możnym
rodem Tarłów, a ojciec piastował godność miecznika sandomierskiego. W 1709
roku Hieronim rozpoczął naukę w kolegium pijarskim w Piotrkowie, a następnie
wstąpił do tegoż zakonu, gdzie przyjął imię zakonne Stanisław od świętego
Wawrzyńca. Kolejne siedem lat swojego życia Konarski spędza w Podolińcu,
gdzie odbywa nowicjat, a następnie zostaje nauczycielem składni i poezji
w słynnym na całą Polskę Kolegium Pijarów. W 1722 roku zostaje przeniesiony
przez władze zakonne do Warszawy, gdzie w tamtejszym kolegium wykłada
retorykę. Kolejne lata nasz Patron spędza za granicą. Konarski studiuje
i wykłada w słynnym w całej Europie rzymskim Collegium Nasaretanum,
studiuje we Francji i w Niemczech. Podróże po Europie pozwoliły ks.
Konarskiemu poznać wybitne dzieła czołowych przedstawicieli epoki
oświecenia i umożliwiły obserwację dobrze rządzonych i nowoczesnych państw.
Skłania to Konarskiego do głębokiej refleksji nad ówczesnym położeniem
Rzeczypospolitej, która na tle innych krajów była państwem słabym
i pogrążonym w wewnętrznym chaosie.
Czasy saskie w których żyje ks. Konarski to jeden z najsmutniejszych
okresów w historii Polski. Rzeczpospolita pogrąża się w coraz większym
kryzysie politycznym i gospodarczym. Bezwzględna walka stronnictw
politycznych, prywata magnaterii, brak reform gospodarczych i ustrojowych
osłabia pozycję Polski na arenie międzynarodowej. Co gorsza nasz kraj za
panowania Augusta II Mocnego staje się areną gier politycznych ościennych
państw, które prowadzą do stopniowej utraty suwerenności.
Szansę na ratunek podupadającego państwa Konarski widzi w kształtowaniu
nowego światłego pokolenia Polaków, którzy w przyszłości podniosą kraj
z upadku i przeprowadzą konieczne reformy. Jednym z najważniejszych
dokonań naszego Patrona jest podjęcie próby stworzenia nowoczesnego systemu
edukacji dostosowanego do potrzeby budowy nowoczesnego i sprawnie
działającego państwa. W dziele; „Mowa o kształtowaniu człowieka uczciwego
i dobrego obywatela” ks. Konarski pisze: „Celem wszystkich szkół jest nie tylko
rozwijanie umysłów i umiejętności, lecz przede wszystkim uszlachetnienie serc
i dusz”.
W 1740 roku Konarski przystępuje do organizacji Collegium Nobilium.
Collegium było, jak na ówczesny czas szkołą nowoczesną, wprowadzony
nowatorski program nauczania uwzględniał ducha epoki oświecenia.
W Collegium szczególny nacisk kładziono na wiedzę praktyczną, nauczano
języka ojczystego i historii. Podniesiono poziom nauczania przedmiotów
przyrodniczych, wprowadzono nauczanie matematyki i fizyki. Nauka miała
służyć nie tylko zgłębianiu wiedzy ale też kształtowaniu postaw obywatelskich
i patriotycznych. Wprowadzono również nowe metody nauczania mobilizujące
uczniów do samodzielnego myślenia i aktywnej pracy poprzez teatr szkolny
i sejmiki szkolne. Szczególnie sejmiki, czyli debaty uczniowskie pozwalały
poruszać polityczne i społeczne problemy kraju, przygotowywały młodzież do
wystąpień w życiu publicznym, kształcąc retorykę i zdolności oratorskie.
W Collegium właściwie wyeliminowano też stosowanie kar cielesnych.
Założenie Collegium Nobilium w Warszawie stało się bodźcem do formowania
podobnych szkół w Wilnie, Poznaniu, Witebsku i innych miastach. Postulaty
reformy szkolnictwa znalazły swoją kontynuację w postaci utworzonej w 1773
roku Komisji Edukacji Narodowej.
Stanisław Konarski był nie tylko organizatorem szkoły ale też autorem
nowoczesnych podręczników: „O poprawie wad wymowy” i „ O sztuce dobrego
myślenia”
Profesor Julian Dłużewski w biografii ks. Konarskiego pisze: „Dzięki
Konarskiemu szkolnictwo polskie zaczęło przetwarzać Sarmatę epoki saskiej na
człowieka nowego, dostosowanego do europejskich potrzeb życiowych. To
nowe pokolenie dokona dzieła Sejmu Czteroletniego i uratuje od zguby naród,
chociaż na ratunek państwa było już za późno”.
Działalność na rzecz reformy systemu edukacji to jedynie część dorobku ks.
Konarskiego. Z niemniejszym zapałem nasz Patron pracuje na rzecz naprawy
ustrojowej Polski.
Księdzu Konarskiemu przyszło żyć w czasach dla Polski bardzo trudnych.
Rzeczpospolita stała na krawędzi wojny domowej. Kończące się panowanie
Augusta II skłoniło przeciwników króla skupionych wokół Stanisława
Leszczyńskiego do większej aktywności. Nie próżnowali także sąsiedzi Polski:
Rosja, Prusy i Austria. W 1732 roku podpisali tzw. traktat trzech czarnych orłów,
w którym zobowiązali się nie dopuścić do elekcji zarówno Sasa jak
i Leszczyńskiego. Kiedy jednak po śmierci Augusta II pozycja Leszczyńskiego
stała się zbyt silna, nastąpiła interwencja wojsk saskich i rosyjskich, co
ostatecznie zakończyło się wstąpieniem na tron Augusta III Sasa.
Stanisław Konarski był głęboko przejęty dramatyczną sytuacją
Rzeczpospolitej i w trakcie walki o tron opowiedział się po stronie Stanisława
Leszczyńskiego. Widział w nim człowieka światłego, ostro krytykującego
propagowaną przez Sarmatów polską rzeczywistość społeczno-polityczną,
domagającego się daleko idących reform ustrojowych. Wielkie wrażenie na
Konarskim zrobiło dzieło Leszczyńskiego „Głos wolny wolność
ubezpieczający”. W duchu reform i potrzeby gruntownej naprawy państwa
Konarski w latach 1760- 1763 pisze pomnikowe dzieło „O skutecznym rad
sposobie”. W tym czterotomowym traktacie Konarski krytykuje wady Sejmu
polskiego, za szczególnie szkodliwe uznaje stosowanie liberum veto i brak
regulaminów sejmowych, opowiada się jednoznacznie za przyjęciem w
głosowaniach sejmowych zasady większości głosów. Z troską odnosi się do
spraw społecznych , za Stanisławem Leszczyńskim podnosi konieczność
otoczenia chłopów i mieszczan opieką prawną. Uczony pijar pisze:
„Rzeczpospolita jest jak dom, albo stary i wielki okręt, ale dawno nie opatrzony,
lub z wierzchu tylko gdzieniegdzie łatany, do ruiny zaś i zniszczenia dążący,
jeśli gruntownie zreperowany nie będzie”.
Zasługi ks. Stanisława Konarskiego zostały docenione przez króla Stanisława
Augusta Poniatowskiego, który dla uhonorowania naszego Patrona nakazał
wybić medal „sapere auso” – temu, który ośmielił się być mądrym.
Na koniec warto postawić pytanie kim dla może być dla nas ks. Konarski? Czy
istnieją korelacje, a może podobieństwa między czasami w których żył nasz
Patron, a współczesnością? Czy po upływie 250 lat, mając bagaż doświadczeń
trudnej, a czasem tragicznej dla naszego narodu historii wykorzeniliśmy dawne
wady? Czy tak krytykowana przez Konarskiego prywata, brak porozumienia,
zaciekłe spory polityczne nie są przeszkodą w rozwoju Polski w czasach nam
współczesnych?
Ksiądz Stanisław Konarski powinien być dla nas autorytetem, może wzorem do
naśladowania w wypełnianiu obowiązków wobec ojczyzny. Pamiętajmy o
sentencji naszego patrona, a zarazem głównym imperatywie jego działań: „ Nie
masz zasług: te co my zowiemy zasługi są tylko ku Ojczyźnie wypłacone długi”