Pobierz artykuł - Forum Socjologiczne

PAWEŁ KOŚCIELSKI
Uniwersytet Wrocławski
Zorganizowana turystyka przygodowa.
Psychospołeczne uwarunkowania konsumpcji
usług turystycznych o podwyższonym stopniu ryzyka
Wstęp
Ryzyko towarzyszy działaniom podejmowanym w różnych dziedzinach ludzkiej aktywności. Przenika ono również w znacznym stopniu sferę konsumpcji.
Decyzje konsumenckie bardzo często wiążą się z brakiem informacji, niewiedzą,
nieprzewidywalnością czy niepewnością. W związku z tym jednostki dokonujące
wyborów konsumpcyjnych są narażone na ryzyko. Wiąże się ono z możliwością
zakupienia nieodpowiedniego produktu (wadliwego bądź niedopasowanego do
oczekiwań kupującego), nabycia go w zbyt dużej lub zbyt małej ilości, zaakceptowania zbyt wysokiej ceny, słowem — wiąże się z możliwością podjęcia złej decyzji.
Ryzyko w kontekście zachowań konsumenckich postrzegane jest zatem najczęściej jako zjawisko negatywne, którego należy unikać lub je minimalizować. Można jednak wskazać obszary, w których relacja pomiędzy ryzykiem a konsumpcją
jest do pewnego stopnia odmienna. Takie, w których ryzyko stanowi wartość pozytywną i za pośrednictwem procesu utowarowienia staje się przedmiotem konsumpcji. Dokładniejsza analiza tego procesu i jego konsekwencji jest przedmiotem niniejszej pracy.
1. Ryzyko we współczesnym społeczeństwie
We współczesnych społeczeństwach zachodnich daje się zaobserwować rosnące zainteresowanie zagadnieniem ryzyka. Ów wzrost znaczenia ryzyka odbywa się, mimo że obecnie życie człowieka jest statystycznie bezpieczniejsze niż
w dowolnej innej epoce, jeśli wziąć pod uwagę przeciętną długość życia czy też
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 55
2014-06-06 09:47:28
56
Paweł Kościelski
współczynniki zachorowalności na wiele śmiertelnych chorób1. Dzięki rozwojowi
technologicznemu oraz postępom w dziedzinie medycyny udało się ograniczyć
lub wyeliminować wiele czynników stanowiących zagrożenie dla ludzkiego życia
i zdrowia. Można postawić tezę, że wraz ze wzrostem bezpieczeństwa jednostki
w społeczeństwie, uzyskanym dzięki ograniczeniu lub wyeliminowaniu dotychczasowych czynników ryzyka, nowe zagrożenia stają się przyczyną zbiorowego
niepokoju2. Ów niepokój jest zaś tym większy, im większy jest zakres społecznego nadzoru nad zagrożeniami, gdyż sam proces poddawania określonych zagrożeń kontroli sprzyja eksponowaniu związanego z nimi ryzyka. Wzrost istotności
ryzyka dokonuje się zatem nie tyle w sferze obiektywnych niebezpieczeństw, ile
w dziedzinie świadomości społecznej. Staje się ono kategorią o fundamentalnym
znaczeniu dla organizacji świata społecznego3.
Zbiorowy niepokój odnośnie do rozmaitych zagrożeń idzie w parze z negatywnym stosunkiem do podejmowania ryzyka. Jest ono we współczesnej kulturze traktowane jako zjawisko niepożądane, coś, czego należy unikać. Nacisk na
unikanie ryzyka wiąże się z pragnieniem sprawowania kontroli nad sobą i swoim losem, dążeniem do niepozostawiania niczego przypadkowi4. Owa kontrola
staje się coraz istotniejszym elementem codziennego życia zarówno w wymiarze
indywidualnym, jak i instytucjonalnym. W wymiarze indywidualnym sprowadza się do konieczności wzięcia odpowiedzialności za swoje życie w procesie refleksyjnego konstruowania własnej tożsamości5. W wymiarze instytucjonalnym
wspomniana kontrola przejawia się w postaci rozmaitych systemów zarządzania
ryzykiem, które zdobywają rosnącą popularność w coraz większej grupie organizacji działających zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym6. Dominująca obecnie tendencja polega zatem na ograniczaniu i eliminowaniu możliwie
największej liczby zagrożeń. Nic dziwnego, że w tym kontekście podejmowanie
niepotrzebnego ryzyka jawi się jako przejaw nieodpowiedzialności, bezmyślności,
a nawet dewiacji7.
Powyższe rozważania dotyczą różnych obszarów aktywności człowieka, w tym
również sfery konsumpcji. Konsument jest w naukach społecznych, zwłaszcza
1
A. Giddens, Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności,
Warszawa 2004, s. 158.
2 M. Douglas, Dominant Rationality and Risk Perception, „PERC Occasional Papers” 1994, nr 4,
University of Sheffield, za: H. Rothstein, M. Huber, G. Gaskell, A Theory of Risk Colonization: The
spiralling regulatory Logics of societal and institutional Risk, „Economy and Society” 35, 2006, nr 1,
s. 96.
3 A. Giddens, op. cit., s. 6.
4 D. Lupton, J. Tulloch, ‘Life would be pretty dull without Risk’: Voluntary Risk-taking and its
Pleasures, „Health, Risk & Society” 4, 2002, nr 2, s. 113.
5 A. Giddens, op. cit.
6 M. Power, The Risk Management of Everything: Rethinking the Politics of Uncertainty, London
2004.
7 D. Lupton, Risk, London 1999, za: D. Lupton, J. Tulloch, op. cit., s. 114.
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 56
2014-06-06 09:47:28
Zorganizowana turystyka przygodowa
57
ekonomii, przedstawiany najczęściej jako racjonalna jednostka dążąca do maksymalizacji osobistych korzyści. Oprócz wąskiej kategorii innowatorów8, konsumenci są uważani za jednostki stroniące od ryzyka i związanej z nim niepewności.
Starają się zatem za pośrednictwem rozmaitych strategii ograniczyć towarzyszące
konsumpcji ryzyko, a jeśli już decydują się na jego podjęcie, to jest to motywowane możliwością uzyskania korzyści (jako przykład można wskazać zakup używanego samochodu, w którym kupujący akceptuje zdecydowanie wyższy stopień
niepewności odnośnie do jakości produktu w zamian za znacznie niższą cenę
w porównaniu z nowym samochodem). Z perspektywy wyborów konsumenckich
ryzyko jawi się jako zjawisko niepożądane.
W rozważaniach tych nie uwzględnia się jednak sfery dobrowolnego podejmowania ryzyka (voluntary risk taking), a więc wszelkich działań, w których nie
stanowi ono wartości instrumentalnej, czyli nie jest jedynie środkiem do osiągnięcia innego celu. Chodzi tu przede wszystkim o nieprzymuszone angażowanie
się w działania, które wiążą się z relatywnie wyższym zagrożeniem utraty zdrowia, a nawet życia, takie jak: skoki spadochronowe, wspinaczka, spływy kajakowe
i tym podobne. Jest to sfera, której istnieniu poświęcono dotychczas stosunkowo
niewiele uwagi w dyskusji akademickiej. Można postawić tezę, że przyczyną tego
stanu rzeczy jest niezgodność dziedziny dobrowolnie podejmowanych zachowań
ryzykownych z dominującą w naukach społecznych koncepcją człowieka jako
istoty racjonalnej. Mimo to zagadnienie dobrowolnego narażania się na niebezpieczeństwo spotyka się w ostatnim czasie z coraz większym zainteresowaniem
przedstawicieli różnych dyscyplin. Ich prace ukazują zgoła odmienny wymiar
ryzyka, przeciwstawny do dominującego współcześnie postrzegania go przede
wszystkim jako zjawiska negatywnego.
Autorzy zajmujący się tą problematyką wskazują na rozmaite pozytywne
aspekty dobrowolnego angażowania się w potencjalnie niebezpieczne aktywności. Badania przeprowadzone na skoczkach spadochronowych, surferach, młodocianych przestępcach oraz kobietach uprawiających boks wskazują, że rozmyślne
podejmowanie ryzyka umożliwia samorealizację, doświadczenie pozytywnych
przeżyć czy osiągnięcie poczucia sprawstwa9. Dobrowolne ryzykowanie wiąże
się także z dążeniem do znalezienia granic własnych możliwości, doskonaleniem
zdolności zachowania kontroli w trudnej sytuacji czy ćwiczeniem wytrwałości
psychicznej10. Stawienie czoła sytuacji zagrażającej zdrowiu bądź życiu ma również potencjał sensotwórczy — pozwala na uzyskanie wglądu w siebie oraz we
8
J. Woś, J. Racocka, M. Kasperek-Hoppe, Zachowania konsumentów. Teoria i praktyka, Poznań
2004.
9
D. Lupton, J. Tulloch, op. cit., s. 115.
S. Lyng, Edgework: A social psychological Analysis of voluntary Risk Taking, „American Journal of Sociology” 95, 1990, nr 4, s. 851–886.
10
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 57
2014-06-06 09:47:28
58
Paweł Kościelski
własne doświadczenie życiowe11. Ryzyko, nawet podejmowane w życiu codziennym, daje możliwość przekraczania osobistych granic poprzez samodoskonalenie
się, angażuje emocjonalnie, dzięki czemu pozwala oderwać się od życiowej rutyny
oraz zwiększa poczucie kontroli nad sobą12. Należy jednak podkreślić, że warunkiem osiągnięcia osobistego spełnienia w wyniku podejmowania ryzyka jest brak
przymusu i dobrowolna, świadoma decyzja o zaangażowaniu się w daną aktywność13.
Obszarem, w którym dobrowolne podejmowanie ryzyka styka się ze sferą
konsumpcji, jest komercyjna turystyka przygodowa, czyli działalność usługowa
polegająca na organizowaniu wycieczek czy obozów skupionych wokół aktywności podwyższonego ryzyka, mających dostarczyć ich uczestnikom ekstremalnych wrażeń. Wśród usług oferowanych w ramach turystyki przygodowej wymienić można skoki spadochronowe w tandemie, spływy kajakowe czy obozy
wspinaczkowe. Taka turystyka stanowi odpowiedź na rosnące zapotrzebowanie
na doświadczenie przygody, związane z ewolucją ryzykownych sportów, które
z kontrkulturowych aktywności praktykowanych przez nielicznych pasjonatów
przekształciły się w coraz powszechniejszą rozrywkę głównego nurtu14. Do wzrostu popularności turystyki przygodowej przyczynił się z pewnością także medialny wizerunek sportów ekstremalnych, przedstawiający podejmowanie ryzyka
w pozytywnym świetle oraz stwarzający wrażenie, że ekstremalne aktywności dostępne są właściwie dla każdego15.
W tym kontekście wyłania się interesujące zagadnienie relacji pomiędzy konsumpcją a ryzykiem w odniesieniu do turystyki przygodowej. Jedną z fundamentalnych cech produktów oferowanych w ramach omawianego segmentu usług
turystycznych jest to, że charakteryzują się one podwyższonym stopniem ryzyka.
Mamy tu więc do czynienia z sytuacją, kiedy konsument dobrowolnie decyduje
się na zakup usługi, w którą wpisany jest pewien stopień zagrożenia. Na pozór
kłóci się to więc z przedstawioną wyżej wizją konsumenta jako jednostki starającej się unikać podejmowania ryzyka, zwłaszcza w sytuacji, w której nie wiąże się
z tym potencjalna korzyść w wymiarze ekonomicznym. Aby wyjaśnić tę sprzeczność, należy poddać dokładniejszej analizie funkcjonowanie turystyki przygodowej z perspektywy wymagań i oczekiwań klientów oraz działań podejmowanych
przez organizatorów tego typu aktywności. Przed przystąpieniem do takiej anali11
S. Ortner, Thick Resistance: Death and the cultural Construction of Agency in Himalayan
Mountaineering, „Representations” 1997, nr 59, s. 139.
12 D. Lupton, J. Tulloch, op. cit.
13 D. Le Breton, Playing symbolically with Death in Extreme Sports, „Body & Society” 6, 2000,
nr 1, s. 6.
14 R. Cloutier, The Business of Adventure Tourism, [w:] S. Hudson (red.), Sport and Adventure
Tourism, New York 2003, s. 241.
15 C. Palmer, ‘Shit happens’: The Selling of Risk in Extreme Sport, „The Australian Journal of Anthropology” 13, 2002, nr 3, s. 325–326.
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 58
2014-06-06 09:47:28
Zorganizowana turystyka przygodowa
59
zy warto przyjrzeć się bliżej sportom ekstremalnym, czyli dziedzinie stanowiącej
swego rodzaju podstawę, na której opiera się funkcjonowanie zorganizowanej turystyki przygodowej. Pozwoli to na osadzenie przedstawianych rozważań w szerszym kontekście oraz na pełniejsze zrozumienie istoty turystyki przygodowej.
2. Ryzyko w sportach ekstremalnych
Pojęcie sportów ekstremalnych jest stosunkowo nieostre, sam termin zaś bywa
używany w wielu rozmaitych kontekstach, przez co trudno precyzyjnie określić
jego znaczenie. Na potrzeby niniejszej pracy będą one rozumiane jako aktywności odmienne od tradycyjnych sportów, charakteryzujące się podwyższonym
stopniem ryzyka utraty zdrowia lub życia, których przedstawiciele najczęściej nie
konkurują z sobą jednocześnie i bezpośrednio, lecz pośrednio poprzez indywidualną aktywność16. Należy podkreślić, że istotnym aspektem sportów ekstremalnych jest związane z nimi ryzyko, które jest akcentowane również w innych definicjach obecnych w literaturze przedmiotu17. W przeciwieństwie do tradycyjnych
sportów, te nazywane ekstremalnymi nie są uprawiane na specjalnie przygotowanych w tym celu boiskach czy halach, lecz na świeżym powietrzu, w terenie.
Uprawianie sportów ekstremalnych wymaga także od osób w to zaangażowanych
posiadania odpowiednich umiejętności i specjalistycznego przygotowania. Jako
przykłady takich aktywności można wskazać skoki spadochronowe B.A.S.E., ekstremalne spływy kajakowe (związane z pokonywaniem wodospadów w kajaku),
surfing uprawiany na wielkich falach czy wspinaczkę wysokogórską18.
Od połowy lat 70. ubiegłego wieku daje się zaobserwować znaczny wzrost
popularności sportów ekstremalnych oraz poszerzenie się grona osób zaangażowanych w ich uprawianie w zachodnich społeczeństwach19. W badaniach amerykańskich stwierdzono, że w latach 1978–2000 liczba osób uprawiających takie
sporty jak wspinaczka, kajakarstwo czy kolarstwo górskie wzrosła dwuipółkrotnie, podczas gdy w tym samym czasie uczestnictwo w tradycyjnych sportach
wzrosło zaledwie o 1,8%20. Szacuje się, że w skali globalnej w 2000 roku na ekstre16 H. Puchan, Living „extreme”: Adventure Sports, Media and Commercialization, „Journal of
Communication Management” 9, 2005, nr 2, s. 171.
17 G. Breivik, Personality, Sensation Seeking and Arousal in High Risk Sports, Oslo 1995, za:
M. Guszkowska, A. Bołdak, Sensation Seeking in Males involved in recreational high Risk Sports,
„Biology of Sport” 27, 2010, nr 3, s. 157; E. Brymer, Risk Taking in Extreme Sports: A phenomenological Perspective, „Annals of Leisure Research” 13, 2010, nr 1–2, s. 219.
18 E. Brymer, G. Downey, T. Gray, Extreme Sports as a Precursor to environmental Sustainability,
„Journal of Sport & Tourism” 14, 2009, nr 2–3, s. 194.
19 C. Palmer, op. cit., s. 323; H. Puchan, op. cit., s. 173; E. Brymer, op. cit., s. 218; T. Langseth,
Risk Sports — social Constraints and cultural Imperatives, „Sport in Society” 14, 2011, nr 5, s. 629.
20 R. Gillis, Ready to board?, „Sport Business International” 14, 2001, s. 15–16, za: H. Puchan,
op. cit., s. 173.
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 59
2014-06-06 09:47:28
60
Paweł Kościelski
malną formę wypoczynku zdecydowało się 100 milionów ludzi21. Można spotkać
się z różnymi próbami wyjaśnienia tak dużego i szybkiego wzrostu popularności
sportów ekstremalnych w ciągu kilku ostatnich dekad. W ujęciu socjologicznym
można owe próby przyporządkować do dwóch głównych perspektyw: kompensacyjnej i adaptacyjnej22.
Perspektywa kompensacyjna odwołuje się do negatywnych aspektów funkcjonowania instytucji nowoczesności, a jej źródeł można dopatrywać się w rozważaniach inspirowanych rozpropagowaną przez Foucaulta koncepcją nowoczesności,
odwołującą się do wizji Panoptykonu. Punkt ciężkości tej perspektywy odnosi
się do obserwowanego we współczesnych społeczeństwach zachodnich wzrostu
liczby norm i regulacji, których celem jest uczynienie życia bezpieczniejszym
i wyeliminowanie zagrożeń23. Wiąże się to z nałożeniem na jednostki licznych
ograniczeń i znacznym zawężeniem swobody podejmowanych przez nie działań. Cena, jaką przychodzi zapłacić za osiągnięte w ten sposób bezpieczeństwo,
to doświadczenie życia w nadmiernie regulowanym, pełnym rutyny, zbiurokratyzowanym świecie, którym rządzą bezosobowe, pozostające poza indywidualną
kontrolą siły24. Podejmowanie ryzyka poprzez uprawianie sportów ekstremalnych jest w perspektywie kompensacyjnej widziane jako sposób na przekraczanie
granic narzuconych przez społeczeństwo i ucieczkę od rutyny codziennego życia.
W takim ujęciu można nawet wskazać na istnienie pewnej analogii pomiędzy perspektywą kompensacyjną a myślą Freuda, zwłaszcza jeśli chodzi o podkreślanie
ograniczeń nakładanych na człowieka przez kulturę.
Druga perspektywa tłumacząca rosnącą popularność ryzykownych sportów,
perspektywa adaptacyjna, odwołuje się do pozytywnych czynników obecnych
we współczesnych społeczeństwach zachodnich, które sprzyjają zaangażowaniu
się w tego typu aktywność. Zgodnie z tą optyką etos sportów ekstremalnych jest
w pewnych aspektach zbieżny z wartościami promowanymi we współczesnej kulturze, takimi jak: indywidualizm, autentyczność, kreatywność, spontaniczność
czy samorealizacja25. W tej perspektywie można wyróżnić dwa główne, wzajemnie powiązane czynniki sprzyjające popularności sportów ekstremalnych: indywidualizację oraz otwarcie się na ryzyko26. Indywidualizacja odnosi się do kulturowej normy wzięcia odpowiedzialności za swoje życie, refleksyjnego budowania
własnej tożsamości i wyboru właściwego sobie stylu życia, co nierzadko wymaga
podejmowania ryzyka27. Otwarcie się na ryzyko natomiast wiąże się z charakte21 M. Kaufman, Board Sports Stoke Equipment, Apparel Sales, „Sports Business Journal” 4, nr 18,
s. 24, za: H. Puchan, op. cit., s. 174.
22 T. Langseth, op. cit.
23 Ibidem, s. 631.
24 Ibidem.
25 Ibidem, s. 633.
26 Ibidem.
27 Zob. też A. Giddens, op. cit.
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 60
2014-06-06 09:47:28
Zorganizowana turystyka przygodowa
61
rystycznym dla współczesnej gospodarki przerzuceniem ryzyka ekonomicznego
na jednostkę, której zadaniem jest radzenie sobie z niepewnością zatrudnienia
czy podejmowanie właściwych decyzji odnośnie do swojej kariery we własnym
zakresie28. W świetle działania obydwu tych czynników umiejętne podejmowanie
ryzyka staje się w perspektywie adaptacyjnej imperatywem kulturowym nowoczesności, a sporty ekstremalne mogą być traktowane jako jedna z form realizacji
owego imperatywu.
Dwie przedstawione powyżej perspektywy mogą sprawiać wrażenie do pewnego stopnia wykluczających się, ponieważ pierwsza z nich traktuje uczestnictwo
w ryzykownych sportach jako formę sprzeciwu i ucieczki od kulturowego nacisku
instytucji nowoczesności, druga zaś to samo zjawisko interpretuje w kategoriach
podążania za wartościami promowanymi przez współczesną kulturę29. Jeśli jednak spojrzeć na historię kształtowania się nowoczesnych instytucji, można dostrzec współistnienie dwóch przeciwstawnych idei towarzyszących projektowi
nowoczesności — dyscypliny i wolności30. Ta pierwsza związana jest z rozwojem
państwa dobrobytu, które zmierza do utworzenia społeczeństwa wolnego od ryzyka za pośrednictwem odgórnych regulacji ograniczających jednostkową swobodę działania, wpisuje się więc w perspektywę kompensacyjną. Druga natomiast
związana jest z perspektywą adaptacyjną i łączy się z osłabieniem funkcji regulacyjnej państwa oraz ekspansją tendencji do indywidualizacji od połowy ubiegłego
wieku. Można więc postawić tezę, że zarówno czynniki przedstawione w ramach
perspektywy kompensacyjnej, jak i adaptacyjnej oddziałują równolegle, stanowiąc uzupełniające się siły, które jednocześnie wypychają i przyciągają jednostki
w kierunku ryzykownych sportów.
Powyższe rozważania można również odnieść do turystyki przygodowej, a więc
dziedziny usług turystycznych w znacznej mierze bazującej na popularności sportów ekstremalnych, polegającej na dostarczaniu klientom nieposiadającym specjalistycznego przygotowania możliwości zakosztowania uroków ryzykownych
sportów. Czynniki wymienione w obrębie obydwu wyżej opisanych perspektyw
przyczyniają się więc także do wzrostu popularności takiej formy wypoczynku.
3. Ryzyko utowarowione. Turystyka przygodowa
Podobnie jak w przypadku sportów ekstremalnych, również turystyka przygodowa bywa różnorodnie definiowana, co jednak istotne, wspólnym elementem
większości definicji jest podkreślenie ryzyka towarzyszącego tego typu aktywno28
T. Langseth, op. cit., s. 635.
Ibidem.
30 P. Wagner, A Sociology of Modernity — Liberty and Discipline, London 1994, za: T. Langseth,
op. cit., s. 636.
29
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 61
2014-06-06 09:47:28
62
Paweł Kościelski
ści31. Stosunkowo uniwersalna definicja pod pojęciem turystyki przygodowej rozumie komercyjnie organizowane przedsięwzięcia wiążące się z połączeniem doświadczenia przygody i ekscytujących wrażeń, odbywające się w plenerze i łączące
się z występowaniem pewnego spektrum ryzyka32. Trudno wymienić wszystkie
możliwe aktywności oferowane w ramach tego sektora usług33. Jako przykłady
można wskazać skoki spadochronowe w tandemie, wyprawy kajakowe, skoki na
bungee czy różnego rodzaju parki linowe.
Obecnie daje się zaobserwować dość znaczący wzrost tego sektora usług turystycznych34. Oprócz wymienionych wyżej czynników rosnącą popularność turystyki przygodowej można tłumaczyć także globalnym trendem do angażowania
się w aktywność na łonie natury35 oraz wpływem mediów, które w pozytywny
sposób prezentują ryzykowny wypoczynek36. Ponadto turystyka przygodowa
znakomicie wpisuje się w potrzeby współczesnego człowieka przedstawionego
przez pryzmat zaproponowanych przez Baumana ponowoczesnych wzorców
osobowych37. Stanowi ona atrakcyjny produkt zarówno dla poszukującego coraz
to nowych przygód i wrażeń turysty, jak i zdecydowanego oddać swój los w ręce
przypadku i niestroniącego od podejmowania ryzyka gracza.
Można postawić tezę, że popularność turystyki przygodowej opiera się na wizerunku sportów ekstremalnych oraz osób zaangażowanych w ich uprawianie.
Entuzjaści sportów ekstremalnych są przedstawiani jako ludzie, dla których nie
ma rzeczy niemożliwych38. Ów wizerunek przenosi się, przynajmniej w części, na
klientów komercyjnie organizowanego ryzykownego wypoczynku. Potencjalnie
niebezpieczne aktywności, takie jak: skoki spadochronowe, spływ rwącą rzeką
czy wspinaczka, wcześniej dostępne jedynie dla stosunkowo nielicznej grupy odpowiednio przygotowanych osób, dzięki firmom zajmującym się zorganizowaną
turystyką przygodową stają się osiągalne praktycznie dla każdego. Dochodzi do
utowarowienia ryzyka i przekształcenia go w szeroko dostępny, gotowy do skon31
S. Page, T. Bentley, L. Walker, Scoping the Nature and Extent of Adventure Tourism Operations
in Scotland: how safe are they?, „Tourism Management” 26, 2005, nr 3, s. 382.
32 T. Bentley, S. Page, I. Laird, Accidents in the New Zealand Adventure Tourism Industry, „Safety
Science” 38, 2001, nr 1, s. 32.
33 Zob. M. Durydiwka, Turystyka przygodowa. Wprowadzenie, „Prace i Studia Geograficzne”
32, 2003, s. 163.
34 R.J. Gordon, Introduction, [w:] L. Vivanco, R. Gordon (red.), Tarzan was an Ecotourist, New
York 2006, s. 1–23, za: R. Fletcher, The Emperor’s New Adventure: Public Secrecy and the Paradox of
Adventure Tourism, „Journal of Contemporary Ethnography” 39, 2009, nr 1, s. 7; S. Page, W. Steele,
J. Connel, Analysing the Promotion of Adventure Tourism: A Case Study of Scotland, „Journal of Sport
& Tourism” 11, 2006, nr 1, s. 52; P. Beedie, S. Hudson, The Emergence of mountain-based Adventure
Tourism, „Annals of Tourism Research” 30, 2003, nr 3, s. 626.
35 S. Page, T. Bentley, L. Walker, op. cit., s. 383.
36 G. Tumbat, High Risk Leisure Discourse: Influence and/or Use by Adventure Companies, „European Advances in Consumer Research” 6, 2003, s. 30–34.
37 Z. Bauman, Dwa szkice o moralności ponowoczesnej, Warszawa 1994.
38 C. Palmer, op. cit., s. 325.
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 62
2014-06-06 09:47:28
Zorganizowana turystyka przygodowa
63
sumowania produkt39. Produkt, na który obecnie istnieje duże zapotrzebowanie,
zwłaszcza w związku z przedstawionymi wyżej czynnikami mieszczącymi się
w obrębie perspektywy adaptacyjnej.
W tym kontekście rysuje się pewien paradoks związany z konsumpcją usług
mieszczących się w ramach zorganizowanej turystyki przygodowej. Klienci decydują się poświęcić własny czas i pieniądze na podjęcie ryzykownej aktywności,
nie otrzymując w zamian żadnych wymiernych korzyści40, oprócz wspomnianych
wcześniej korzyści natury psychologicznej, związanych z dobrowolnym podejmowaniem ryzyka. Konsument nie tylko zatem świadomie podejmuje ryzyko, od
czego najczęściej stroni, jeśli spojrzeć na niego przez pryzmat jego racjonalności,
ale też poświęca w tym celu własne zasoby, nie otrzymując w wymiarze ekonomicznym nic w zamian. Przedstawiona sytuacja na pozór wydaje się osobliwa,
jednak dokładniejsza analiza realiów funkcjonowania zorganizowanej turystyki przygodowej oraz statystyk wypadków z nią związanych pozwala wyjaśnić tę
sprzeczność.
Dla większości konsumentów decyzje dotyczące usług turystycznych wiążą się
ze znacznym ryzykiem, jeśli wziąć pod uwagę trudność oceny danego produktu
przed skorzystaniem z niego oraz fakt, że wydatki na turystykę stanowią zazwyczaj sporą część budżetu konsumenta41. W związku z tym konsumenci starają się
ograniczyć ryzyko podjęcia nieudanej decyzji. Powyższa prawidłowość odnosi
się również do klientów turystyki przygodowej, którzy w trosce o własne bezpieczeństwo chętniej decydują się na usługę oferowaną przez sprawdzone firmy mające doświadczenie w danej dziedzinie42. Jako powód takiego zachowania można
wskazać chęć zminimalizowania ryzyka dwojakiego rodzaju: zakupu rozczarowującego produktu oraz utraty życia lub zdrowia w wyniku wypadku. Do wymagań
klientów związanych z bezpieczeństwem dostosowany jest przekaz reklamowy
firm oferujących omawiane usługi. Materiały reklamowe, oprócz prezentowania
rozmaitych pozytywnych aspektów doświadczenia oferowanego w ramach usług
39
Co ciekawe, współcześnie można zaobserwować też proces odwrotny do omawianego —
mianowicie proces utowarowienia bezpieczeństwa, który jest zgodny z kulturową normą unikania
ryzyka. Przejawia się on na przykład w postaci różnego rodzaju produktów związanych z ochroną
życia i mienia (alarmy, usługi ochroniarskie). Rozważania na ten temat wykraczają jednak poza
ramy niniejszego opracowania (szerzej zob. E. Krahmann, The Commodification of Security in the
Risk Society, „SPAIS Working Paper” 2008, nr 6).
40 R. Buckley, Rush as a Key Motivation in skilled Adventure Tourism: Resolving the Risk Recreation Paradox, „Tourism Management” 33, 2012, nr 4, s. 961.
41 W.S. Roehl, D.R. Fesenmaier, Risk Perception and Pleasure Travel: An Exploratory Analysis,
„Journal of Travel Research” 30, nr 4, za: T. Dickson, S. Dolnicar, No Risk, No Fun — the Role of Perceived Risk in Adventure Tourism, Proceedings of the 13th International Research Conference of the
Council of Australian University Tourism and Hospitality Education, Cauthe 2004.
42 K. Weber, Outdoor Adventure Tourism: A Review of Research Approaches, „Annals of Tourism
Research” 28, 2001, nr 2, s. 362.
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 63
2014-06-06 09:47:28
64
Paweł Kościelski
turystyki przygodowej, takich jak piękno czy wyzwanie43, przedstawiają te aktywności jako bezpieczne nawet dla nowicjuszy44 oraz cytują podkreślające poczucie
bezpieczeństwa wypowiedzi dotychczasowych klientów45. Takie działania przynoszą zamierzony skutek. Zdecydowana większość (94%) konsumentów turystyki
przygodowej, którzy wzięli udział w badaniach w Nowej Zelandii, oceniła ryzyko
doznania poważnego urazu w trakcie podejmowanych aktywności jako bardzo
niskie lub zupełnie nieobecne46. Paradoksalnie taka niewiara w istnienie niebezpieczeństwa może stać się źródłem zagrożenia, jeśli coś pójdzie nie tak. Przekonanie niektórych klientów o tym, że są zupełnie bezpieczni, powoduje, że nie podejmują oni nawet próby ratowania się z opresji w niebezpiecznej sytuacji, całkowicie
zdając się na pomoc przewodników czy organizatorów47.
W tym miejscu warto rozważyć zagadnienie rzeczywistego zagrożenia, jakie
niosą z sobą tego typu usługi. Są one przedstawiane przez organizatorów i generalnie postrzegane przez klientów jako bezpieczne. Nie można jednak zaprzeczyć, że
zdarzają się wypadki związane z taką aktywnością, w tym wypadki śmiertelne48.
Okazjonalnie dochodzi również do nieszczęśliwych zdarzeń, w których życie traci
wiele osób, jak choćby w przypadku tragedii podczas komercyjnego wejścia na
Mount Everest w 1996 roku oraz tragedii w trakcie kanioningu w szwajcarskim
Interlaken w 199949. Takie wydarzenia są nagłaśniane przez media, przyczyniając się do propagowania i utrwalania wizerunku turystyki przygodowej jako niebezpiecznej aktywności. Jednak uśrednione ryzyko śmierci związane z tego typu
usługami oparte na analizach statystycznych jest relatywnie niewielkie50. Z nowozelandzkich danych dotyczących bezpieczeństwa w górach wynika, że indywidualni turyści działający niezależnie są narażeni na znacznie większe ryzyko urazu
lub śmierci niż uczestnicy grup zorganizowanych prowadzonych przez przewodnika51. Można tu również przytoczyć opinię pracownicy jednej z firm zajmujących się organizacją spływów kajakowych, która stwierdziła, że jest to bezpieczna
aktywność, jeśli się ją właściwie uprawia52. Ponadto dostawcy opisywanych usług
mają świadomość tego, że wypadki i prawdziwe ryzyko negatywnie wpływają na
ich interesy53, dokładają zatem wszelkich starań, aby ograniczyć możliwość wy-
43
G. Tumbat, op. cit.
C. Palmer, op. cit., s. 327.
45 R. Fletcher, op. cit., s. 18.
46 C. Cater, Playing with Risk? Participant Perceptions of Risk and Management Implications in
Adventure Tourism, „Tourism Management” 27, 2006, nr 2, s. 321.
47 R. Fletcher, op. cit., s. 18.
48 S. Page, T. Bentley, L. Walker, op. cit., s. 392; C. Palmer, op. cit., s. 327.
49 C. Palmer, op. cit.
50 R. Fletcher, op. cit., s. 28; S. Page, T. Bentley, L. Walker, op. cit., s. 396.
51 T. Bentley, S. Page, I. Laird, op. cit., s. 34.
52 C. Cater, op. cit., s. 321.
53 Ibidem, s. 322–323.
44
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 64
2014-06-06 09:47:28
Zorganizowana turystyka przygodowa
65
padku. Podsumowując, można stwierdzić, że turystyka przygodowa stanowi relatywnie bezpieczną formę wypoczynku.
Stwierdzenie to stoi w sprzeczności z przedstawioną wcześniej wizją turystyki
przygodowej jako aktywności, dla której ryzyko stanowi cechę definicyjną. Owa
sprzeczność okazuje się jedynie pozorna po wprowadzeniu rozróżnienia pomiędzy prawdziwym, obiektywnym ryzykiem a jego percepcją54. Realne ryzyko jest
niezależne od jednostkowego postrzegania i odnosi się do statystycznego oszacowania prawdopodobieństwa określonego zdarzenia, percepcja ryzyka zaś ma
wymiar subiektywny i podlega wpływom różnych czynników kulturowych55.
W zgodzie z tym rozróżnieniem to, z czym mają do czynienia konsumenci zorganizowanej turystyki przygodowej, to bardziej ryzyko percypowane niż obiektywne. Zatem przedmiotem konsumpcji polegającej na uczestnictwie w opisywanej formie usług turystycznych jest w istocie w r a ż e n i e ryzyka56. Właściwe
sportom ekstremalnym ryzyko zostaje w procesie utowarowienia przekształcone
w doświadczenie ryzyka, w dużej mierze pozbawione prawdziwego niebezpieczeństwa. Z tej perspektywy turystyka przygodowa przypomina park rozrywki
pozwalający doświadczyć ekscytujących wrażeń w bezpiecznych warunkach.
Satysfakcja oraz przyjemność czerpane przez konsumentów omawianych
usług turystycznych są zależne od stopnia postrzeganego przez nich ryzyka, co
przekłada się na działania organizatorów takiego wypoczynku, zmierzające do
kształtowania percepcji klientów w pożądany sposób57. Częstą praktyką stosowaną przez osoby prowadzące grupę jest straszenie uczestników, wyolbrzymianie
postrzeganego przez nich niebezpieczeństwa58. Nawet jeśli dana aktywność jest
dla przewodnika w dużym stopniu rutynowa i nie jest percypowana jako niebezpieczna, nie daje tego po sobie poznać, starając się przed klientem sprawiać
wrażenie podekscytowanego59. Jednocześnie w sytuacjach trudnych, związanych
z dużym stresem dla klienta, takich jak wywrócenie się kajaka do góry dnem,
przewodnicy humorystycznymi uwagami pomagają mu nabrać dystansu do sytuacji i przedefiniować potencjalnie doświadczone uczucie strachu w przyjemny
dreszcz emocji60. Jako że wśród uczestników zazwyczaj występują osoby charakteryzujące się zróżnicowanym zapotrzebowaniem na doświadczenie niebezpieczeństwa, kompetentni pracownicy dostosowują swoje zachowanie do wymagań
klienta, starając się odpowiednio podnosić lub obniżać poziom percypowanego
54
R. Fletcher, op. cit., s. 10; C. Cater, op. cit., s. 322.
C. Cater, op. cit., s. 322.
56 L. Holyfield, Manufacturing Adventure: The Buying and Selling of Emotions, „Journal of Contemporary Ethnography” 28, 1999, nr 1, s. 3–32; E. Buckley, op. cit., s. 970.
57 P. Cloke, H. Perkins, Commodification and Adventure in New Zealand Tourism, „Current
Issues in Tourism” 5, 2002, nr 6, s. 532–533; E. Buckley, op. cit., s. 970.
58 R. Fletcher, op. cit., s. 17.
59 L. Holyfield, op. cit., s. 10.
60 Ibidem, s. 21.
55
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 65
2014-06-06 09:47:28
66
Paweł Kościelski
ryzyka61. Można owe działania odnieść do homeostatycznej teorii ryzyka, która
postuluje, że ludzie porównują postrzegany w określonym momencie poziom ryzyka z pożądanym przez siebie poziomem docelowym i podejmują działania mające na celu wyeliminowanie rozbieżności pomiędzy nimi62. W przypadku zorganizowanej turystyki przygodowej za dostosowanie percepcji ryzyka klientów do
pożądanego poziomu nie odpowiadają oni sami, lecz ich opiekunowie.
Bliższe przyjrzenie się funkcjonowaniu omawianych usług skłania do wniosku,
że oferowane przez turystykę przygodową doznania to nic innego jak sztucznie
wytworzone doświadczenia. Choć z pozoru oferowane usługi wiążą się ze stawieniem czoła wyzwaniu, zmierzeniem się z niepewnością, nieznanym, to w istocie stanowią one rozrywkę o najczęściej przewidywalnym, zaplanowanym, wręcz
wyreżyserowanym charakterze. Cloke i Perkins63 podają przykład rejsu szybką
motorówką, który odbywa się po z góry określonym torze, dobranym tak, aby
wywołać wrażenie niebezpiecznej bliskości przybrzeżnych skał. W trakcie rejsu
zaplanowany jest również zaskakujący dla uczestników obrót w miejscu sprzyjającym robieniu zdjęć. W celu stworzenia wrażenia przygody w dzikim, odosobnionym miejscu, spływy pontonowe organizowane przez różne firmy na jednej
rzece są skoordynowane w czasie w taki sposób, aby grupy nie miały szansy zobaczyć czy spotkać się64. Przewodnicy prowadzący tego typu wyprawy w istocie
nie potrzebują udziału klientów, aby skutecznie sterować pontonem, niewprawne
wiosłowanie może nawet utrudniać poruszanie się po rzece, jednak starają się
stworzyć wrażenie, że klienci również mają swój udział w sukcesie wyprawy65.
Momentami nawet sami klienci zdradzają swoim zachowaniem, że mają świadomość niewielkiego znaczenia zaangażowania z ich strony, kiedy nagle odrzucają
wiosła, by chwycić za aparat i zrobić zdjęcie66. Bell i Lyall67 posuwają się nawet
do stwierdzenia, że uczestnicy, mając świadomość sztuczności zagrożeń, ochoczo
odgrywają jedynie role turystów podejmujących ekstremalne ryzyko, co jednak
nie przeszkadza im w doznaniu wyjątkowych wrażeń.
Zorganizowana turystyka przygodowa oferuje konsumpcję d o ś w i a d c z e n i a ryzyka, która odbywa się w relatywnie bezpiecznych i kontrolowanych warunkach. Taka optyka skłania do ponownego rozważenia powodów, dla których
konsumenci decydują się poświęcić swój czas i pieniądze na udział w tego typu
przedsięwzięciach. Ekonomiści zwrócili uwagę, że wraz z rozwojem społeczeństw
61
C. Cater, op. cit., s. 322.
G.J.S. Wilde, Risk Homeostasis Theory: An Overview, Wilderness Risk Management Conference 1999, Sierra Vista, AZ, za: T. Dickson, S. Dolnicar, op. cit.
63 P. Cloke, H. Perkins, op. cit., s. 538.
64 L. Holyfield, op. cit., s. 18.
65 R. Fletcher, op. cit., s. 21–22.
66 Ibidem, s. 23.
67 C. Bell, J. Lyall, The accelerated Sublime: Thrill-seeking Adventure Heroes in the commodified
Landscape. Practising Places and Tourist Performance 1998, za: P. Cloke, H. Perkins, op. cit., s. 540.
62
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 66
2014-06-06 09:47:28
Zorganizowana turystyka przygodowa
67
ewoluował również wiodący przedmiot wymiany ekonomicznej — od surowców,
poprzez produkty, usługi, aż do obecnie obserwowanego trendu związanego ze
sprzedażą doświadczeń68. Doświadczenie stanowi zatem kolejny etap rozwoju
wartości ekonomicznej. O jego atrakcyjności dla konsumenta decyduje pewna
interakcja, jaka zachodzi między sprzedającym a kupującym, który nierzadko ma
wpływ na ostateczny kształt konsumowanego doświadczenia. Biorąc pod uwagę dwa wymiary, według których można sklasyfikować doświadczenia69, udział
(customer participation) oraz odbiór (connection), doznania związane z turystyką
przygodową można scharakteryzować jako eskapistyczne (aktywny udział konsumenta i obiór polegający na zanurzeniu w sytuację). Pozwalają one zatem oderwać się od życiowej rutyny i na chwilę zapomnieć o codzienności, co można powiązać z przyczynami angażowania się w ryzykowną aktywność przedstawionymi
w ramach perspektywy kompensacyjnej.
Z perspektywy socjologicznej można traktować uczestnictwo w zorganizowanej turystyce przygodowej w kategoriach sposobu na symboliczne wyróżnienie
się jako jednostka nadzwyczajna70. Ponadto należy zauważyć, że w porównaniu
z tradycyjnymi produktami turystycznymi te związane z usługami przygodowymi są stosunkowo droższe. W tym kontekście konsumpcja produktów mieszczących się w ramach zorganizowanej turystyki przygodowej jawi się jako sposób
reprezentantów klas średnich na odróżnienie się od klas niższych71. Taką tezę
potwierdzają obserwacje Fletchera72 prowadzone podczas niemal dwuletnich badań etnograficznych, z których wynika, że większość klientów biorących udział
w komercyjnych spływach pontonowych to biali przedstawiciele klasy średniej
wywodzący się z zamożnych społeczeństw. Możliwość budowania swojego statusu społecznego w oparciu o uczestnictwo w komercyjnych usługach przygodowych wynika z pozytywnego wizerunku, jaki przypisywany jest obecnie „ekstremalnym” aktywnościom. W tym ujęciu, kupując pełną przygód wycieczkę, oprócz
samego doświadczenia, konsument nabywa także możliwość budowania swojego
kapitału symbolicznego na podstawie tego doświadczenia73. Dlatego aspektem
omawianych usług turystycznych, równie istotnym, co samo stworzenie i dostarczenie odpowiedniego wrażenia, jest umożliwienie utrwalenia tych przeżyć w postaci różnego rodzaju pamiątek, takich jak zdjęcia, filmy wideo, koszulki itp.74.
Daje to konsumentom możliwość ponownego przeżywania swoich doświadczeń
68
B.J. Pine, J.H. Gilmore, Welcome to the Experience Economy, „Harvard Business Review” 74,
1998, nr 4, s. 97–105.
69 Ibidem, s. 101–102.
70 R. Fletcher, op. cit., s. 20.
71 I. Munt, The ‘Other’ post-modern Tourism: Culture, Travel and the new Middleclasses, „Theory,
Culture and Society” 11, 1994, s. 101–123, za: P. Cloke, H. Perkins, op. cit., s. 542.
72 R. Fletcher, op. cit. s. 12.
73 D. McGillivray, M. Frew, Capturing Adventure: Trading Experiences in the symbolic Economy,
„Annals of Leisure Research” 10, 2007, nr 1, s. 54–78.
74 Ibidem; P. Cloke, H. Perkins, op. cit., s. 540.
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 67
2014-06-06 09:47:29
68
Paweł Kościelski
w gronie osób ze swojego otoczenia społecznego i szansę podniesienia swojej pozycji w oparciu o uzyskany kapitał symboliczny75. Wszystko to podnosi subiektywną wartość turystyki przygodowej z perspektywy klienta i sprawia, że nierzadko udział w takim przedsięwzięciu okazuje się ryzykiem, które warto podjąć.
Podsumowanie
Przedstawione rozważania ukazują realia funkcjonowania zorganizowanej turystyki przygodowej we współczesnych społeczeństwach zachodnich, w których
ta forma wypoczynku zdobywa coraz większą popularność. Choć z pozoru wydaje się, że tego rodzaju usługi związane są z wysokim ryzykiem, jakie podejmują
klienci, to jednak dokładniejsza analiza dowodzi, że istotą turystyki przygodowej
jest stworzenie kontrolowanego i przewidywalnego wrażenia ryzyka. Umożliwia
to klientom doświadczenie ekscytujących przeżyć oraz uzyskanie związanego
z nimi kapitału symbolicznego, który może zostać wykorzystany do budowania
swojej pozycji.
Bibliografia
Bauman Z., Dwa szkice o moralności ponowoczesnej, Instytut Kultury, Warszawa 1994.
Beedie P., Hudson S., The Emergence of mountain-based Adventure Tourism, „Annals of Tourism
Research” 30, 2003, nr 3, s. 625–643.
Bentley T., Page S., Laird I., Accidents in the New Zealand Adventure Tourism Industry, „Safety
Science” 38, 2001, nr 1, s. 31–48.
Brymer E., Risk Taking in Extreme Sports: A phenomenological Perspective, „Annals of Leisure Research” 13, 2010, nr 1–2, s. 218–238.
Brymer E., Downey G., Gray T., Extreme Sports as a Precursor to environmental Sustainability, „Journal of Sport & Tourism” 14, 2009, nr 2–3, s. 193–204.
Buckley R., Rush as a Key Motivation in skilled Adventure Tourism: Resolving the Risk Recreation
Paradox, „Tourism Management” 33, 2012, nr 4, s. 961–970.
Cater C., Playing with Risk? Participant Perceptions of Risk and Management Implications in Adventure Tourism, „Tourism Management” 27, 2006, nr 2, s. 317–325.
Cloke P., Perkins H., Commodification and Adventure in New Zealand Tourism, „Current Issues in
Tourism” 5, 2002, nr 6, s. 521–549.
Cloutier R., The Business of Adventure Tourism, [w:] S. Hudson (red.), Sport and adventure tourism,
Haworth Hospitality Press, New York 2003, s. 241–272.
Dickson T., Dolnicar S., No Risk, No Fun — the Role of Perceived Risk in Adventure Tourism, Proceedings of the 13th International Research Conference of the Council of Australian University
Tourism and Hospitality Education, Cauthe 2004.
Durydiwka M., Turystyka przygodowa. Wprowadzenie, „Prace i Studia Geograficzne” 32, 2003,
s. 159–172.
Fletcher R., The Emperor’s New Adventure: Public Secrecy and the Paradox of Adventure Tourism,
„Journal of Contemporary Ethnography” 39, 2009, nr 1, s. 6–33.
75
D. McGillivray, M. Frew, op. cit.
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 68
2014-06-06 09:47:29
Zorganizowana turystyka przygodowa
69
Giddens A., Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, PWN,
Warszawa 2004.
Guszkowska M., Bołdak A., Sensation Seeking in Males involved in recreational high Risk Sports,
„Biology of Sport” 27, 2010, nr 3, s. 157–162.
Holyfield L., Manufacturing Adventure: The Buying and Selling of Emotions, „Journal of Contemporary Ethnography” 28, 1999, nr 1, s. 3–32.
Krahmann E., The Commodification of Security in the Risk Society, „SPAIS Working Paper” 2008,
nr 6.
Langseth T., Risk Sports — social Constraints and cultural Imperatives, „Sport in Society” 14, 2011,
nr 5, s. 629–644.
Le Breton D., Playing symbolically with Death in Extreme Sports, „Body & Society” 6, 2000, nr 1,
s. 1–11.
Lupton D., Tulloch J., ‘Life would be pretty dull without Risk’: Voluntary Risk-taking and its Pleasures,
„Health, Risk & Society” 4, 2002, nr 2, s. 113–124.
Lyng S., Edgework: A social psychological Analysis of voluntary Risk Taking, „American Journal of
Sociology” 95, 1990, nr 4, s. 851–886.
McGillivray D., Frew M., CapturingAdventure: Trading Experiences in the symbolic Economy, „Annals of Leisure Research” 10, 2007, nr 1, s. 54–78.
Ortner S., Thick Resistance: Death and the cultural Construction of Agency in Himalayan Mountaineering, „Representations” 1997, nr 59, s. 135–162.
Page S., Bentley T., Walker L., Scoping the Nature and Extent of Adventure Tourism Operations in
Scotland: how safe are they?, „Tourism Management” 26, 2005, nr 3, s. 381–397.
Page S., Steele W., Connel J., Analysing the Promotion of Adventure Tourism: A Case Study of Scotland, „Journal of Sport & Tourism” 11, 2006, nr 1, s. 51–76.
Palmer C., ‘Shit happens’: The Selling of Risk in Extreme Sport, „The Australian Journal of Anthropology” 13, 2002, nr 3, s. 323–336.
Pine B.J., Gilmore J.H., Welcome to the Experience Economy, „Harvard Business Review” 74, 1998,
nr 4, s. 97–105.
Power M., The Risk Management of Everything: Rethinking the Politics of Uncertainty, DEMOS, London 2004.
Puchan H., Living „extreme”: Adventure Sports, Media and Commercialization, „Journal of Communication Management” 9, 2005, nr 2, s. 171–178.
Rothstein H., Huber M., Gaskell G., A Theory of Risk Colonization: The spiralling regulatory Logics of
societal and institutional Risk, „Economy and Society” 35, 2006, nr 1, s. 91–112.
Tumbat G., High Risk Leisure Discourse: Influence and/or Use by Adventure Companies, „European
Advances in Consumer Research” 6, 2003, s. 30–34.
Weber K., Outdoor Adventure Tourism: A Review of Research Approaches, „Annals of Tourism
Research” 28, 2001, nr 2, s. 360–367.
Woś J., Racocka J., Kasperek-Hoppe M., Zachowania konsumentów. Teoria i praktyka, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2004.
Organized adventure tourism. Psychosocial determinants
of high risk travel services consumption
Summary
Risk is becoming increasingly important for contemporary societies. As risk awareness is growing, different strategies are employed both on individual and institutional level in order to mitigate
various hazards. This paper focuses on a situation to some extent opposite, when through the process of commodification risk becomes a desirable object. Adventure tourism, a growing sector of
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 69
2014-06-06 09:47:29
70
Paweł Kościelski
travel industry, is examined as an example of the aforementioned process. Different perspectives
explaining voluntary consumption of risky activities are given. Inconsistency between presenting
adventure tourism services as activities associated with risk and requirement to provide safe environment for adventure tourists is analyzed. Sociological perspective is employed to examine the
benefits of participating in high risk travel activities.
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 70
2014-06-06 09:47:29