Praca konkursowa Adrianna Patelska

Wielkopolska zrodziła wiele osobistości, które dla regionu oraz
kraju dokonało rzeczy pozwalających uznać ich za najwybitniejszych
Wielkopolan oraz dających poczucie dumy z bycia mieszkańcem
Wielkopolski.
Jednym z nich był Cyryl Ratajski. Urodził się 3 marca 1875 roku
w rodzinie chłopskiej w Zalesiu Wielkim koło Gostynia. Ukończył
niemieckie Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu, które uległo
procesowi germanizacji poprzez usunięcie języka polskiego. Pomimo
tego było ono wysoko cenione w Wielkopolsce, a jego absolwentami
byli m.in.: Karol Marcinkowski, Karol Libelt, Hipolit Cegielski czy Jan
Kasprowicz. Był to jednak okres wzmożonej walki z polskością, język
polski usuwany był nie tylko ze szkół, ale i z urzędów, a nawet z
kościołów. Kilka lat później usiłowano zmusić dzieci do nauki religii po
niemiecku, co przyniosło znaną sprawę dzieci wrzesińskich. W
popularnej "Marynce" Cyryl Ratajski podjął działalność w tajnej
organizacji, Towarzystwie Tomasza Zana (TTZ), najpierw jako
szeregowy członek, a od 1895 roku członek Zarządu. Towarzystwo
skupiało uwagę na pracy samokształceniowej i samo wychowawczej.
Koncentrowało
się na kształceniu
charakteru,
wyrabianiu
samodyscypliny, silnej woli i ducha solidarności. Poznawano zakazaną
literaturę polską, uczono się historii i geografii ojczystej - poprzez
zwiedzanie Poznania i jego najbliższych okolic. Urządzano potajemne
spotkania dla uczczenia wielkich rocznic narodowych, wyznawano hasła
wolności, równości i niepodległości. Lata gimnazjalne całkowicie
ugruntowały w Ratajskim poczucie tożsamości narodowej, wyrobiły siłę
woli, pracowitość i upór w dążeniu do celu .
Cyryl Ratajski był wzorowym uczniem. Uzyskał świadectwo
dojrzałości w 1896 roku. Wybór kierunku studiów dla Polaka w pruskim
zaborze nie należał do łatwych. Nie mogąc liczyć na karierę urzędniczą
lub nauczycielską - pozostawały wolne zawody bądź stan duchowny, o
którym początkowo Cyryl Ratajski myślał. Ostatecznie zdecydował się
na prawo na Uniwersytecie Berlińskim, gdzie studiował od 21 kwietnia
1896 do 7 marca 1899 roku. W Berlinie zetknął się z młodzieżą z całej
1
A. Zarzycki, Na przekór wątpiącym i zrozpaczonym, Poznań 1991,
Polski, reprezentującą różne kierunki ideowo
-polityczne:
klerykalny,
socjaldemokratyczny
i
narodowodemokratyczny. Ratajski włączył się w nurt "rewolucji nieustającej",
nieustającej pracy na wielu płaszczyznach, według wskazań programu
narodowego. Stanął w szeregu członków "Sokoła" - organizacji
gimnastycznej, patriotycznej, wszczepiającej w naród wiarę we
własne siły
1
zaprawiającej do walki o wolną Polskę. Cyryl Ratajski
zakończył pobyt w Berlinie w 1990 roku po złożeniu 2 marca
pierwszego egzaminu państwowego na aplikanta sądowego przy
Trybunale Berlińskim. Następnie w latach 1900-1901 odbył
jednoroczną służbę wojskową w 5 pułku artylerii ciężkiej w Poznaniu,
gdzie dosłużył się rangi feldfebla. Wszystkie etapy aplikacji zakończył
9 listopada 1905 roku zdając w Ministerstwie Sprawiedliwości w
Berlinie egzamin państwowy, nadający uprawnienia sędziowskie,
notarialne oraz adwokackie.
Z Berlina przeniósł się na Śląsk Opolski i zamieszkał 15 lutego
1906 roku w Raciborzu, gdzie otworzył kancelarię adwokacką i podjął
pierwszą samodzielną pracę zawodową, zasilając nieliczną
inteligencję polską w tym mieście. W 1908 roku ożenił się z młodszą
od siebie o 10 lat córką bogatego przemysłowca poznańskiego
Romana Maya, Stanisławą, z którą doczekał się dwóch synów
Ziemowita i Kordiana. Cyryl Ratajski - od młodości zapalony turysta,
przerażony był "niemiecką inwazją" na Beskid Śląski, gdzie Polacy
nie mieli jeszcze swojego schroniska. W 1909 roku zainicjował
budowę schroniska na górze Ropiczce, za własne fundusze zakupił
parcelę i wkrótce stanęło polskie schronisko w Beskidach. W 1910
roku został pierwszym prezesem utworzonego z jego inicjatywy
Polskiego Towarzystwa Turystycznego "Beskid" w Raciborzu i
Cieszynie. Był to jedynie wstęp do dalszego krzewienia turystyki
górskiej2.
Sytuacja - tak w Poznaniu jak i w całej Wielkopolsce zdominowana była w dużej mierze przez coraz gorsze stosunki między
Polakami i Niemcami. Zróżnicowanie ludności pod względem
narodowym, społecznym i wyznaniowym nakładało się na siebie,
potęgowane przez antypolską politykę lokalnych i centralnych władz
Rzeszy Niemieckiej i społecznych organizacji niemieckich,
powodowało ciągłe konflikty i kontrakcje społeczeństwa polskiego .
Taką sytuację zastał Cyryl Ratajski osiedlając się w Poznaniu w
kwietniu 1911 roku. Rezygnując z dalszej praktyki prawniczej zajął
się, jako współwłaściciel, znanym i dużym przedsiębiorstwem im. dra
Romana Maya, prowadzonym przez rodzinę żony, co wprowadziło go
na wyżyny hierarchii materialnej.
Wykorzystując swoje wielkie doświadczenie w turystyce, dnia
17 czerwca 1913 roku,
2
A. Kołodziejczyk, Cyryl Ratajski 18751942, Poznań 1986, s. 6.
na poufnym zebraniu sekcji kulturalnej stowarzyszenia "Straży",
wraz z jej przewodniczącym
Bernardem Chrzanowskim założył Towarzystwo Krajoznawcze w
Poznaniu, przekształcone w roku 1920 w Oddział Poznańskiego
Towarzystwa Krajoznawczego, działającego do dzisiaj jako Oddział
Poznański PTTK.
Powstanie Wielkopolskie, które wybuchło 27 grudnia 1918 roku
rozlało się szeroko po całej Wielkopolsce zwarło tysięczne zastępy
Wielkopolan. Od początku powstania czynnie włączył się doń Cyryl
Ratajski, stając już od listopada na czele Wydziału Przemysłowo-Handlowego Poznańskiej Rady Ludowej.
Nowa rzeczywistość Wielkopolski usankcjonowana ustaleniami
Traktatu Wersalskiego rozpoczęła okres odbudowy polskiej
państwowości. Przed społeczeństwem poznańskim stały nowe,
ogromne zadania. Należało odbudować polską administrację,
szkolnictwo, prawodawstwo, zastąpić obsadzone niegdyś przez
Niemców i dla nich zastrzeżone miejsca Polakami. Już 11 listopada
1918 roku powołano komisję, która zajęła się organizowaniem
polskiego Uniwersytetu w Poznaniu. Jednym z jej najbardziej
czynnych członków był Ratajski - od początku gorący orędownik jego
powołania, który nie skąpił pieniędzy a także ofiarował znaczne ilości
książek. Nie tylko Uniwersytet zawdzięczał Ratajskiemu pomoc
materialną. Już przed I wojną światową był on czynnym członkiem
Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, otrzymując niebawem
tytuł członka dożywotniego4.
Po śmierci pierwszego polskiego prezydenta Poznania Jarogniewa Drwęskiego, w kwietniu 1922 roku zapadła niemal
jednogłośna decyzja Rady Miejskiej by kolejnym prezydentem miasta
był Cyryl Ratajski. Był to wyraz uznania dla jego zaangażowania i
zaufania do zdolności organizacyjnych. Przyjmując wybór Ratajski
zdawał sobie sprawę, że czeka go ogrom pracy i obowiązków. Dał
temu wyraz w mowie wygłoszonej przy okazji wprowadzania w urząd
w sali Rady Miejskiej Ratusza, 26 kwietnia 1922 r.: "...Obejmując
urząd prezydenta, pragnę oddać życie swoje miastu w zupełności; nie
mam innych ambicji ponad tę jedną, aby pozostawić dobrą u
potomnych pamięć. Jedno wiem tylko: gdy pierwszy prezydent miasta
był z konieczności jego żywicielem, drugi musi być jego budowniczym.
Poczuwam się do obowiązku, aby zwalczyć wszystkie trudności,
piętrzące się przy podjęciu budowli miejskich, czy to ulic, czy
4
A. Kołodziejczyk, Cyryl Ratajski
1875-1942, Poznań 1986, s. 9. Tamże,
s. 11.
budynków i przystąpić w bliskim czasie do naprawy i rozbudowy
miasta,
duszącego
się
w
murach
dotychczasowych,
niewystarczających po zastoju budowlanym ośmioletnim... "5.
W ciągu kilkunastu pierwszych miesięcy urzędowania Cyryla
Ratajskiego przebudowano plac Wolności, który stał się jednym z
piękniejszych w kraju. Usunięto pruskie pomniki i zniszczony
drzewostan, wprowadzono wiele zieleni i kwiatów nadając mu
reprezentacyjny charakter. Podjęto szeroko zakrojone prace nad
modernizacją ulic, wiele z nich przebrukowano i wyasfaltowano,
wybudowano kilka kilometrów nowych. Prezydent dbał również o
rozwój kulturalny Poznania, o szkoły oraz zdrowie publiczne. Na
szkoły wydatkowano 5,5 min, zbudowano stadion sportowy, w
budowie znajdował się szpital, przytułki, sierociniec, ośrodek zdrowia
i łaźnie. W latach dwudziestych obszar parków i ogrodów publicznych
powiększył się prawie dwukrotnie. Tworzono nowe, upiększano stare,
w 1925 roku dokonano otwarcia Ogrodu Botanicznego a po roku w
parku Wilsona powstawały szklarnie, akwaria, palmiarnia i ogród
kwiatowy. Szeroka była również jego działalność jako mecenasa
sztuki a pasją jego życia stało się upiększanie miasta i przydanie mu
blasku. Był również gorącym zwolennikiem i propagatorem Targów
Poznańskich odbywających się od 1921 roku, początkowo jako
krajowe, potem międzynarodowe.
Podsumowując kilkuletnie rządy polskie w Wielkopolsce na
uroczystym posiedzeniu Rady Miejskiej 22 listopada 1924 roku
Ratajski z dumą mógł stwierdzić: "...Dziś pragniemy być drugą po
Warszawie stolicą Rzeczypospolitej Polskiej, pragniemy być daleko na
zachód widocznym znakiem postępu cywilizacyjnego, kultury polskiej,
myśli narodowej i rzetelnej pracy. Jako strażnica Zachodniej Polski
chcemy być dla swoich pobudką, dla wrogów przestrogą, dla
potomnych zaś pragniemy być tymi, którzy położyli kres legendzie o
słowiańskiej bezproduktywności. Poznań wierzy w twórczy czyn
Polski, więc przyszłość do niego należy...,l6.
Pierwszy, niespełna dwuletni okres prezydentury Cyryla
Ratajskiego, mimo bardzo trudnej sytuacji gospodarczej, nie należał
do straconych. Potrafił on przygotować miasto do późniejszego
rozwoju poprzez dwukrotne powiększenie jego obszaru, podniesienie
stanu gospodarki miejskiej i skupienie większej władzy w rękach
samorządu. Osiągnięcia te, będące wynikiem jego dużych zdolności
organizacyjnych, trafnych decyzji i twórczego działania, znalazły
oddźwięk w Warszawie w sferach rządowych.
Poznana przeze mnie i przedstawiona powyżej część biografii
Cyryla Ratajskiego pozwoliła uznać Go przeze mnie najwybitniejszym
Wielkopolaninem minionych wieków. Dzięki patriotyzmowi, swojej
ciężkiej pracy, zdolnościami organizacyjnymi, umiejętnościami,
dyscypliną, ładem i mądrością polityczną oraz swoją działalnością
Tamże, s. 15.
przyczynił się do zmiany obrazu Polski wśród rodaków i innych
narodów świata. Cyryl Ratajski powinien być przykładem dla obecnie
sprawujących stanowiska włodarzy miast jak gospodarować dla dobra
wszystkich mieszkańców. Każdy, kto aspiruje do miana dobrego
gospodarza miasta musi przyjąć i realizować myśl przekazaną przez
Cyryla Ratajskiego: "Szczęśliwy, kto tworzy dla potomnych, ciesząc się
zaufaniem współczesnych".
BIBLIOGRAFIA
Zarzycki A. Na przekór wątpiącym i
zrozpaczonym, Poznań 1991 Kołodziejczyk A.
Cyryl Ratajski 1875-1942, Poznań 1986