Czas Kolskiego - Filmoteka Szkolna

Czas Kolskiego
Katarzyna Kubisiowa
„Film” 1998, nr 11
Kolski bawi si wasn ,,mitologi” z mozoem rozpracowywan przez widowni i krytyków
Józef Andryszek Pierwszy – kowal z Popielaw w drugiej po
owie XIX wieku – buduje kinomaszyn,
w ten oto prosty sposób wyprzedzajc wynalazki Edisona i braci Lumiere. Koleje losów trzech cz
onków
rodziny Andryszków wyznaczaj czas filmowej opowieci, koczcej si w latach 60. naszego wieku.
Poznajemy wówczas Andryszka Pitego i jego kilkunastoletniego syna, Andryszka Szóstego, zwanego
Szóstkiem. Andryszek Pierwszy zgin
w powstaniu styczniowym, a jego dzie
o czeka na tego, kto ponownie
tchnie dusz w bezczynnie stojcy mechanizm. Szóstek, po okupionych cik chorob staraniach,
odzyskuje projekty kinomaszyny naszkicowane przez Andryszka Pierwszego prawie 200 lat wczeniej.
Dla Jana Jakuba Kolskiego formu
a rodzinnej sagi, któr czciowo pos
uy
si w „Historii kina
w Popielawach” sta
a si pretekstem do przedstawienia dramatu przeznaczenia.
Po kilku latach kinowego milczenia Kolski powróci
do swoich róde
, na nowo odkry
elementarne
kategorie i wartoci: czas, nadziej, mi
o, cierpienie. Niby nic si nie zmieni
o, nadal rozpoznajemy te
same obrazy: dalekie horyzonty, wiejskie pola, cha
upy, podobnych bohaterów – u
omnych nieudaczników,
nieszczliwie kochajce kobiety i ich drczonych poczuciem niespe
nienia mczyzn. Lecz w „Historii kina
w Popielawach” stykamy si z czym jeszcze nierozpoznanym. Kade bowiem przedsiwzicie reysera nie
tyle zaskakuje coraz doskonalszym warsztatem i nieokie
znan wyobrani, co przede wszystkim intryguje
subteln reinterpretacj wczeniej podejmowanych problemów. Z filmu na film obserwujemy na celuloidowej
tamie zaszyfrowany w fikcyjnych fabu
ach zapis dojrzewania cz
owieka; wykluwanie si i kszta
towanie
osobistej wizji wiata. Rzadko w polskim kinie mona przeledzi ewolucj samopoznania artysty,
niestrudzenie poszukujcego odpowiedzi na pytanie: w czym tkwi istota cz
owieczestwa?
W koncepcji Kolskiego cz
owieczestwo ma szans si wy
oni w momencie zasmakowania goryczy
utraty, niespe
nionej mi
oci, twórczego nienasycenia. Jacio Wodnik przejmuje rol Pana Boga i wówczas
zostanie mu odebrana moc czynienia cudów. Lecz poprzez grzech pychy odkryje prawdziw bosk si
,
nadajc wiatu sens. Niewinny ksidz z „Cudownego miejsca”, cho ju otrzyma
wicenia, tak naprawd
staje si kap
anem dopiero w chwili, gdy ulega najbardziej przyziemnym pokusom. Andryszek Pity
/Krzysztof Majchrzak/ z „Historii kina w Popielawach” po latach upokarzajcego pijastwa i okruciestwa
wobec najbliszych, odradza si jako ojciec, mczyzna, twórca. Opuszczony przez Szóstka /Micha
Jasiski/ oraz Hanutk /Grayna B
cka-Kolska/ w kocu pojmie, e traci tych, którzy utrzymuj go jeszcze
przy yciu. Pod
ym, ale yciu. Nadchodzi czas, kiedy musi ich uczucia odzyska; tylko to pozwoli mu raz
jeszcze godnie zaistnie wród ludzi. Cho za zniszczenie wykonanych przez Andryszka Pierwszego
/Bartosz Opania/ bezcennych szkiców kinomaszyny zostaje wyklty przez w
asne dziecko, potrafi ocali
ojcowsko-synowskie wizi.
Andryszkowi Pitemu amie ycie nieumiejtno prze
oenia talentu na twórczo, która ujrza
aby
dzienne wiat
o. Andryszek Pity pozbawiony jest determinacji, ale posiada j jego wt
y syn. Dziedzictwo
zostaje w pe
ni przejte. Szóstka nie zraaj przeciwnoci losu, dlatego midzy innymi stanie si artyst.
Ch
opiec obserwujc losy ojca ju wie, e ród
em frustracji s niezrealizowane aspiracje. Dlatego Szóstek
jest niez
omny. Jedna posta zosta
a rozpisana na dwa g
osy – historia ojca to jeden z moliwych wariantów
ycia syna; syn móg
by zosta tym, kim ojciec, gdyby ten wczeniej nie da
mu swoj postaw przestrogi.
Pocztkowo okrutny i cyniczny Andryszek Pity z czasem agodnieje, od ch
opca uczc si mnoci.
Szóstek nie jest do koca dzieckiem, on wie, e pe
nia ycia musi zosta okupiona cierpieniem. Tylko
wówczas zrozumie si, e realno jest jeszcze trudniejsza do ogarnicia i ujarzmienia ni fantazja, e
rzeczywisto ma wicej tajemniczych wymiarów ni fikcja. Majchrzak-Jasiski tworz zgrany duet.
Powcigliwe aktorstwo Majchrzaka pozwala w pe
ni zaistnie wystpujcemu po raz pierwszy przed
kamer Jasiskiemu. Gdy widzimy ich w kadrze razem, czuje si midzy nimi iskrzce porozumienie.
Falowanie emocji kontrolowane aktorskim warsztatem Majchrzaka i naturszczykowsk intuicj Jasiskiego
czyni ich postaci wiarygodnymi.
W „Historii kina w Popielawach” porzdek wiata wyznacza idea wiecznego powrotu – aden
uczynek nie przepada w czasie, niesie ze sob konsekwencje bez wzgldu na to, kiedy zosta
pope
niony.
Kade zdarzenie ma sens nawet, jeeli w teraniejszym yciu nie znajduje rozwizania lub wydaje si
www.filmotekaszkolna.pl
przypadkowe. Ale za jaki czas bdzie ono kontynuowane w dzia
aniach innych ludzi, tak jak Szóstek
próbuje zwieczy twórcze dzie
o Andryszka Pierwszego, a Andryszek Pity spe
nia jego mi
o wic si
z Hanutk, krewn ukochanej jego przodka. W jakim wic szczególe tkwi tematyczna nowo najnowszego
filmu Kolskiego, skoro w bieg zamknitego w kole czasu wpisani s bohaterowie wikszoci jego filmów?
W „Jaciu Wodniku” obowizywa
a zasada winy i jej odkupienia. W pierwszej scenie zdycha ko,
najpierw obity przez wieniaka orczykiem, a póniej wypdzony z wioski. Cz
owiek, pope
niajc wobec
zwierzcia grzech, powiksza w wiecie z
o, za które zostaje ukarany. Owoc cudzej g
upoty irracjonalnie
uderza w Jacia; z tego te powodu sprzeniewierza si on swojemu szlachetnemu przeznaczeniu. Jacio
cofajc czas, pragnie wymaza wyrzdzone krzywdy. Zanim zrozumie, e nie jest to moliwe, up
ynie sporo
lat. Dopiero wówczas pogodzi si z przemijaniem. Bohaterowie „Historii kina w Popielawach” s ju
„mdrzejsi” o dowiadczenie Jacia. Oni z czasem nie walcz, oni „w nim rzebi”. Znajduj fenomenalny
sposób na jego zatrzymanie - projektor poruszajcy wiat
oczu
b
on, na której sfotografowana
rzeczywisto staje si niemiertelna. Wczeniejsze filmy Kolskiego by
y opowieciami o niespe
nieniu.
W ,,Historii kina w Popielawach” perspektywa zmienia si; losy rodziny Andryszków, zatoczywszy krg,
kocz si dobrze, ludzie realizuj marzenia swoje i innych. Dziki temu agodniej, staj si lepsi,
zaczynaj kocha. Ich spokój zasadza si w tym, e idea uruchomienia kinomaszyny spdzajca szeciu
pokoleniom sen z powiek, w kocu zostaje urzeczywistniona. Tylko w ten hochsztaplerski sposób cz
owiek
moe zblia si do wiecznoci, która dana jest wy
cznie Stwórcy.
Kolski dostrzega w kinie niepowtarzaln szans nawizania z widzem dialogu. Równoczenie
poprzez w
asne filmy przyglda si sobie, wyzwala z obsesji, leczy z kompleksów. Jednoczenie nie
zapomina, e kinematograf w za
oeniach wynalazców mia
spe
nia funkcj ludyczn, dlatego nawet
najpowaniejszy temat stara si roz
adowa humorem. Bawi si w
asn „mitologi” z mozo
em
rozpracowywan przez widowni i krytyków. Rodzinny filmowy rodowód – prababka, dziadek, ojciec, siostra
byli ludmi kina – traktuje z autoironicznym dystansem. Wspomnienie, konfabulacja, zmylenie wskrzeszaj
na wpó
realn filmow rzeczywisto - kanw dla autentycznego ludzkiego dramatu. Pierwsze kadry
„Historii kina w Popielawach” komentuj czytane z offu s
owa reysera: /.../ ten film bdzie o czym
niezwykle kruchym, o pamitaniu. O pamitaniu, które nie pozwala przestawa by ludzkim i o pamitaniu,
które inspiruje sztuk.
www.filmotekaszkolna.pl