lingua latina pro usu medico
Transkrypt
lingua latina pro usu medico
III Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kochanowskiego w Krakowie Ewa Czadowska Lingua Latina pro usu medico Skrypt do nauki języka łacińskiego dla klas o profilu medycznym Kraków 2013 Znajomość języka łacińskiego jest niezbędna zarówno lekarzom, jak i pielęgniarkom. Daje możliwość pisania i rozumienia rozpoznań (diagnoz) w języku łacińskim, pisania i rozumienia recept, porozumiewania się z lekarzami innych narodowości. Adresatem niniejszego skryptu są uczniowie klas medycznych w III Liceum Ogólnokształcącym im. Jana Kochanowskiego w Krakowie. Większość tekstów służących do ilustracji zjawisk gramatycznych występujących w łacinie jest tematycznie związana z potrzebami uczniów, którzy zamierzają studiować medycynę, farmację lub analitykę lekarską. Przy redagowaniu skryptu autorce przyświecał cel dydaktyczny – zaznajomienie uczniów z podstawami języka łacińskiego oraz cel wychowawczy – ukazanie przyszłym adeptom sztuki Hipokratejskiej ich zasadniczego zadania : Natura sanat, medicus morbos curat. - przyroda uzdrawia, lekarz leczy choroby. Rozpoczynamy przygodę z lingua Latina - językiem starożytnych Rzymian. Łacina uchodzi za język martwy, ponieważ nie jest używana na co dzień przez żaden naród, ani grupę etniczną. Nie znamy wymowy starożytnych Rzymian, zatem dziś ludzie z różnych nacji stosują wymowę słów łacińskich zgodnie z właściwym sobie systemem fonetycznym. Badania uczonych zmierzają do ustalenia jednolitej wymowy, zbliżonej do wymowy starożytnych Rzymian (tzw. Latina restituta). W polskich szkołach dominuje jednak wymowa tradycyjna, to jest taka, jaką Polacy stosowali od początku współistnienia łaciny z językiem polskim. Gdybyśmy używali wymowy rekonstruowanej, musielibyśmy czytać tytuł powieści Sienkiewicza: Kło ładis, gdyż tak mniej więcej powiedziałby starożytny Rzymianin. Pozostańmy jednak przy bliższej polskiemu uchu wymowie: Kwo wadis? Lectio prima Litteras Latinas recitamus Abdicatĭo, adultus, advocāre, aeger, aethĭca, aēr, aether, appendix, basis, bestia, biochimĭa, botanĭca, calcium, circus, corpus, comoedia, consuetudo, diagnōsis, diagnostĭca, effectus, facĭes, gastrĭcus, gratĭa, heros, infectĭo, influenza, kalĭum, lectĭo, lector, littĕra, lingua, matūrus, margo, mathematĭca, millennium, neurologĭa, nervus, nux, ocŭlus, Oedĭpus, oesophagus, opium, parentes, paediăter, pharmăcon, piper, philosŏphus, poēta, principālis, quaestiō, qualitās, rheumatismus, rex, sanctus, scribĕre, septuaginta, therapia, thrombus, tabuletta, toxĭcus, universus, urīna, vehicŭlum, verbum, virgo, vitaminum, vox, zincum. magistra, ae dicipula, ae medicus, i infirmaria, ae patiens, patientis Lectio tertia Czasowniki III koniugacji ♥ Odmienna od poznanych koniugacji jest koniugacja III, która ma temat najczęściej zakończony na spółgłoskę. Aby utworzyć temat czasownika III koniugacji należy od bezokolicznika oddzielić zakończenie -ĕre temat czasownika vado, vadĕre vad- znaczenie czasownika iść traho, trahĕre trah- ciągnąć dico, dicĕre dic- mówić scribo, scribĕre scrib- …………………… Musculi corporis humani Pochodzenia greckiego są w II deklinacji rzeczowniki rodzaju nijakiego (neutra) zakończone w nomominativie singularis na –on. Występują one także w zlatynizowanej formie z zakończeniem –um, np.: cranion, ii n organon, i n sceleton, i n pharmacon, i n Ćwiczenie Uzupełnij brakujące zakończenia wyrazów: Magister scelet… demonstrat. Infirmairia diamet.... puellae spectat. Medica method… adhibet Physicus clarus de atom… narrat. Lectio decima De corpore humano Corpus humanum e capite, e trunco, e quattuor membris constat. Caput ope cervicis cum trunco iungitur. In trunco thorax, abdomen pelvisque inveniuntur. Pars posterior trunci dorsum vocatur. Truncus bina membra superiora et bina membra inferiora habet. Membrum superius ex brachio, cubito, antebrachio, palma manus et digitis constat. Membrum inferius femur, genu, crus et pedem continet. Cavum thoracis a cavo abdominis diaphragma seiungit. Diaphragma solida membrana musculosa est, inspirationi multum valet. In regione dextra diaphragmatis venae foramnen videmus. In cavo thoracis trachea, oesophagus, pulmones, bronchi, cor saccusque pericardiacus locantur. In abdominis cavo gastrem, pancreas, renes, ureteres, vesicam urinariam et alia organa conspicimus. Duae lineae horizontales abdomen in tres regiones dividunt: epigastrium, mesogastrium et hypogastrium. Caput in duas partes dividitur: in partem cerebralem et faciem. Pars cerebralis frontem, vert icem, occiput temporaque continent. Facies palpebras, nasum, labia, mentum genasque continent. De dosibus Doses remediorum variae sunt: dosis minima, dosis media, dosis medica seu therapeutica, dosis maxima, dosis toxica, dosis letalis. Pharmacopoea doses maximas remediorum, venenorum et remediorum heroicorum probe notat „pro dosi”. Doses toxicae morbos molestos et interdum mortem provocant. Iam 0,2 (decigrammata duo) morphini dosis letalis est. Medicus et pharmacista doses medicamentorum bene scire debent. doses madicamenti dosis maxima dosis medica dosis media dosis toxica dosis letalis ♥ Najważniejsze wyjątki rodzaju żeńskiego manus, manus f domus, domus f De fructibus Hodie fructus cognoscimus. Genera fructŭum varia sunt. Fructus multārum plantārum remedĭa sunt velut Fructus Sorbi, Fructus Rosae canīnae, Fructus Sambuci et alii. Ex fructibus succi et sirupi varii praeparantur. Succis fructuum aegroti sanantur. Rosa canina Iuglans regia Sambucus Sorbus Fructus Rosae canīnae matūrus magnam copiam Vitamīni C autumno contĭnet. In nuclĕis Fructŭum Iuglandis regiae olĕum pingue continētur, Vitamino A copiosam, fructus Iuniperi communis varia acida et sales minerales continet. Pharpacopola Infūsum e Fructĭbus Iuniperi commūnis in apotheca praeparat. Fructus Capsĭci ad usum internum et ad usum externum remedium est. E pulveratis fructibus Capsĭci Tinctūra Capsĭci praeparatur. Linimentum e fructibus Capsĭci remedium dermaticum est. Fructus Capsĭci rubro colore, gustu acuto sunt. Etiam animalia contra morbos remedia inveniunt: hirundines Herbā Chelidonii nidos pullorum construunt. De alcaloīdis Alcaloida venēna sunt. Alcaloīda e plantis plerumque eliciuntur. Atropa belladonna, Hyoscyamus niger, Scopolia carniolica alcaloida varia continent. Atropa belladonna planta valide toxica atque therapeutica est. In organis suis alcaloida varia continet, ut Hyoscyamĭnum, Atropīnum, Scopolaminum, Belladonninum aliaque. Atropa belladonna Hyoscyamus niger Rozpoznania anatomopatologiczne (oryginalne diagnozy) 1. Płeć męska Wiek: 36 lat Focus ischaemicus, probabiliter infarctus recens parietis anterioris ventriculi sinistri cordis. Hypertrophia concentrica ventriculi sinistri cordis. Atherosclerosis. Oedema pulmonum. Hyperaemia passiva acuta organorum Tatuatio cutis. Vocabularium focus, i m - ognisko ischaemicus, a, um - niedokrwiony probabiliter - prawdopodobnie infarctus, us m - zawał recens, entis - świeży . paries, etis m - ściana anterior, oris - przedni ventriculus, -i m - komora sinister, -tra, -trum - lewy cor, cordis n - serce De Aesculapio Aesculapius - Graece Ἀσκληπιός filius Apollinis, semideus qui artem salutarem curavit. Chiro eum medicinam edocuit. Filae Aesculapii Salus (ὑγίεια) et Panacea (παναίκεια). Notissimus cultus Aesculapii Epidauri situs est. Aelius Aristides scripsit libros sex de somniis quibus Aesculapium vidit. Asesculapius, medicorum deus, in Graecia colebatur et multa templa dei ibi inveniebantur. Aesculapius caducifer Instrumenta chirurgica antiqua Sanati advenae in muro templi Aesculapii tabulas cum nominibus morborum atque cum medicina adversus morbos ponebant. Ita deo gratias agebant. Vocabularium deus, dei - bóg colo, ĕre – czcić, szanować templum, i - świątynia invenio, īre – znaleźć, spotkać oppidum, i - miasto Recepta Formula remediorum composita Formula remediorum composita talem compositionem habet: remedium cardinale (basis), remedium adiuvans, remedium corrigend, remedium constituens. . saccharum, sirupi varii, aquae aromaticae remedia corrigenda sunt. Remedium constituens, verbi gratia, aqua destillata, vaselinum remedia constituenda sunt. Wzory recept 1. Recipe: Pulveris foliorum Digitalis 0,05 (centgrammata quinque) Sacchari lactis ad 0,3 (decigrammata tria) Misce fiat pulvis. Dentur tales doses numero X (decem) in oblatis. Signa 3 x dziennie po 1 proszku. 2. Rp. Acidi borici 3,0 (grammata tria) Aquae destillatae 100,0 (grammata centum) Misce, fiat solutio. Signa. Zewnętrznie 3. Rp. Calcii carbonici praecipitati 4, (grammata quattuor) Magnesii carbonici 9,0 (grammata novem) Olei Menthae piperitae guttas IV (quattuor) Misce, fiat pulvis dentifricius albus. Signa. Proszek do zębów. Ćwiczenie A. Odczytaj recepty w pełnym brzmieniu: 1. Rp. Tincturae Valerianae aethereae Da. Signa. 20 kropli na łyżeczkę cukru 10,0 Cor humanum Cor (Gaece: καρδία) est organum myogenicum musculare in omnibus animalibus systema circulatorium habentibus (omnibus vertebratis inclusis inventum, quod sanguinem per arteriis venisque contractionibus rhythmice iteratis palpitans impellit. Cor hominis in thorace, ab ossibus protectum, positum est. Cor in nonnullis culturis est signum amoris. Structura cordis Cor a pericardio circumdatum est. Interioris paries cordis, quae dicitur endocardium, a cellulis similes cellularum parietum vasorum sanguineorum constituitur. Pars cordis a texto musculari constituta, quae palpitationem cordis efficit, dicitur myocardium. Sanguis in corde hominis a quattuor cameris contituto quattuor spatia transit: duo atria quae sanguinem e corpore aut e circulo pulmunari colligunt et ad ventriculum ducunt et duos ventricolos, qui sanguinem e atriis colligunt et e corde expellunt. Valvae cordis, cum se aperiunt et claudunt, fluxum sanguinem in una directione servant. 1 vena cava superior 2 truncus pulmonalis 3 venae pulmonalis 4 valva bicuspidis 5 valva aortae 6 ventriculus sinister 7 ventriculus dexter 8 atrium sinistrum 9 atrium dextrum 10 arteria aorta 11 valva pulmonaris 12 valva tricuspidalis 13 vena cava inferior De oculis Varia verba anatomica oculi cognoscimus velut: bulbum oculi, corneam, scleram, macuam luteam, palpebras, supercilia aliaque. Bulbus oculi in orbita iacet. In oculi bulbo tunicam fibrosam, tunicam vasculosam, tunicam internam observamus. Tunica fibrosa e cornea et sclera constat. In sclera sulcum sclerae, substantiam priopriam sclerae, laminam fuscam sclerae ceteraque observo. In tunica vasculosa bulbi choroidea inter retinam et scleram iacet. In oculi retina discum nervi opici et maculam luteam video. Organis accessoriis oculi musculos bulbi oculi, supercilia, palpebras annumeramus. De gastre et gastris morbis Gaster aliter in lingua Latina venter, ventriculus, stomachus, alvus nominatur. Gaster canalis alimentarii paene media et lata pars est. Gaster inter lienem et hepar posita est. In gastre partem cardicam, fundum, corpus partemque pyloricam sive pylorum distinguimus. Ostium cardiacum gastrem cum oespophago iungit, pylorum autem cum duodeno. In gastre curvaturas videtis, ubi glandualae variae inveniuntur, exampli causa: glandulae in regione fundi et corporis gastris locantur.