Metodyki zdalnego nauczania osób dorosłych w zakresie

Transkrypt

Metodyki zdalnego nauczania
osób dorosłych w zakresie
kompetencji kluczowych
Poradnik
Szczecin, kwiecień 2015
Dorota Dżega, Justyna Osuch
Metodyki zdalnego nauczania osób dorosłych w zakresie kompetencji kluczowych - Poradnik
O Autorkach
dr Dorota Dżega – doktor nauk technicznych w dyscyplinie informatyka, adiunkt
w Zachodniopomorskiej Szkole Biznesu w Szczecinie, trener na studiach podyplomowych
i MBA, metodyk zdalnego nauczania. Posiada bogate i długoletnie doświadczenie
w kierowaniu i realizacji projektów informatycznych oraz szkoleniowych. W swoim dorobku
naukowym posiada liczne publikacje z zakresu zarządzania projektami informatycznymi, data
miningu oraz metodyk zdalnego nauczania. Członek Polskiego Towarzystwa Informatycznego
oraz Stowarzyszenia E-learningu Akademickiego, w którym wchodzi w skład Komisji
Egzaminacyjnej certyfikacji metodyków zdalnego nauczania oraz e-nauczycieli. Od 2007 roku
kieruje Centrum e-Learningu Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu w Szczecinie.
dr Justyna Osuch – doktor nauk ekonomicznych w dziedzinie zarządzania, adiunkt
w Zachodniopomorskiej Szkole Biznesu w Szczecinie. Ekspert, doradca biznesowy w obszarze
zarządzania, trener z ponad 15-letnim doświadczeniem. Specjalista w zakresie zarządzania
projektami funduszy europejskich, finansowania zewnętrznego i współpracy nauki z
biznesem. Od ponad 10 lat aktywnie działa na rzecz rozwoju regionalnego zasiadając w
krajowych i regionalnych gremiach doradczych, współpracując z instytucjami krajowymi i
regionalnymi oraz wspierając regionalne instytucje otoczenia biznesu i przedsiębiorstwa.
Dyrektor Centrum Rozwoju Biznesu Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu - odpowiedzialna za
kreowanie i zarządzanie ofertą szkoleniową, doradczą i informacyjną skierowaną do biznesu,
organizacji pozarządowych i administracji.
Dorota Dżega, Justyna Osuch
Metodyki zdalnego nauczania
osób dorosłych w zakresie kompetencji
kluczowych
Zawartość
Wprowadzenie .......................................................................................................................4
1.
JAK SIĘ UCZĄ DOROŚLI? ...............................................................................................6
Kim jest dorosła osoba ucząca się?..................................................................................6
Jakie należy przyjąć założenia w pracy z dorosłą osobą uczącą się? .................................7
Dlaczego tak ważne jest kształcenie w zakresie kompetencji kluczowych? ....................11
2.
ZDALNE NAUCZANIE A STUDIA PODYPLOMOWE ........................................................14
Studia podyplomowe + e-Learning = Slow Learning?.....................................................15
Studia podyplomowe + m-Learning = Fast Learning? ....................................................17
Cykl Kolba w nauczaniu zdalnym? To możliwe! .............................................................19
3. PROJEKTOWANIE I REALIZACJA PROCESU ZDALNEGO NAUCZANIA NA STUDIACH
PODYPLOMOWYCH Z WYKORZYSTANIEM MODELU KNOWLEDGE@WORK .......................23
Efekty kształcenia a metodyka zdalnego nauczania .......................................................25
Jak poznać grupę? .........................................................................................................25
Dlaczego warto udostępniać materiały dydaktyczne przed zajęciami? ..........................26
Jedzie pociąg z daleka...., czyli kilka słów o mobilności i uczeniu się ..............................28
Społeczność słuchaczy i wykładowców? To (nie) dla mnie! ...........................................29
Blisko, coraz bliżej. Czyli jak wspomóc procedurę dyplomową ......................................30
Wszystko pięknie, ale co z obawami słuchaczy i wykładowców? ...................................30
ZAKOŃCZENIE .......................................................................................................................31
LITERATURA..........................................................................................................................32
Wprowadzenie
Otwierając dorosłe umysły, nie przeciążaj ich. Włóż tam tylko iskrę.
Anatole France
Żyjemy w czasach, w których niezależnie od wieku jesteśmy zobligowani do
nieustannego uczenia się. Uczymy się zarówno w życiu zawodowych, jak i w prywatnym.
Uczenie się w życiu zawodowym jest determinowane potrzebą dostosowywania się do
potrzeb rynku pracy. Natomiast uczenie się w życiu prywatnym to dążenie do
odpowiedniego funkcjonowania we współczesnym systemie społeczno-gospodarczym.
Uczenie się w życiu prywatnym obejmuje także nasze dążenie do samorozwoju. Niezależnie
od obszaru, w którym podejmujemy naukę potrzebujemy odpowiednio zaprojektowanego
procesu uczenia się. To oznacza, że oczekujemy przygotowanego środowiska uczenia się
zgodnie w naszymi potrzebami. Środowisko uczenia się stanowią nauczyciele, materiały
dydaktyczne, system oceniania, system komunikacji oraz środki techniczne.
Oddajemy w Państwa ręce opracowanie, którego głównym celem jest zwiększenie
zainteresowania
uelastycznione
nowoczesnymi
studia
formami
podyplomowe
z
kształcenia
osób
wykorzystaniem
dorosłych,
takimi
jak
możliwości
technologii
internetowych i mobilnych (e-learningu i m-learningu). Opracowanie ma postać zbioru
praktycznych wskazówek przydatnych do prawidłowego zaprojektowania metodyki zdalnego
nauczania osób dorosłych ze szczególnym uwzględnieniem obszaru kompetencji kluczowych.
W pierwszej części opracowania uwagę skupiono na Dorosłej Osobie Uczącej się
(DOU) oraz na zasadach, które należy przyjąć w pracy z tą osobą. Ponadto, zwrócona została
uwagę na rolę, jaką ogrywają kompetencje kluczowe w kształceniu na poziomie studiów
podyplomowych. Położenie nacisku na kompetencje kluczowe jest szczególnie istotne ze
względu na ich uniwersalność oraz praktyczność. Kompetencje kluczowe stanowią obszar,
który powinien znajdować się w szczególnym zainteresowaniu osób odpowiedzialnych za
kształtowanie oferty Lifelong Learning.
4
W drugiej części opracowania poruszono kwestie związane z możliwościami zdalnego
nauczania w zakresie projektowania procesu kształcenia na studiach podyplomowych.
Szczególną uwagę zwrócono na praktyczne aspekty wykorzystania w tym procesie
technologii informatycznych, w szczególności e-learningu i m-learningu.
W trzeciej części opracowania przedstawiono sposób projektowania i realizowania
procesu
zdalnego
nauczania
w
zakresie
kompetencji
kluczowych
na
studiach
podyplomowych z wykorzystaniem modelu Knowledge@Work.
Wszystkie informacje zawarte w niniejszym opracowaniu są zgodne z obecnym
stanem wiedzy oraz zostały poparte kilkuletnim doświadczeniem we wdrażaniu rozwiązań
e-learningowych oraz m-learningowych do procesów kształcenia osób dorosłych na poziomie
studiów wyższych, w tym na poziomie studiów podyplomowych oraz krótkich form
szkoleniowych.
5
1. JAK SIĘ UCZĄ DOROŚLI?
We wprowadzeniu do niniejszego opracowania odwołano się do słów francuskiego
pisarza, filozofa Anatole France, który powiedział: Otwierając dorosłe umysły, nie przeciążaj
ich. Włóż tam tylko iskrę. Myśl ta stała się inspiracją oraz motorem działań, które pozwoliły
na ustalenie tego, czego chcą się uczyć osoby dorosłe, w jaki sposób ma być im
przekazywana wiedza oraz w jaki sposób zweryfikować czego tak naprawdę się nauczyli.
Kim jest dorosła osoba ucząca się?
Naturalną granicę po przekroczeniu której uznajemy, że mamy do czynienia z Dorosłą Osobą
Ucząca się przyjmuje się wiek ok. 20-22 lat. Jest to najczęściej spotykany okres, w którym
osoba ucząca się wychodzi z formalnego systemu kształcenia (tzw. K-12) i wchodzi na rynek
pracy. Wraz z jej wejściem na rynek pracy następuje (zazwyczaj) pierwsza konfrontacja
kształcenia formalnego z kształceniem nieformalnym. Pojawiają się pierwsze instruktaże
stanowiskowe, pierwsze szkolenia branżowe, kursy kwalifikacyjne, egzaminy certyfikujące
itp. Na tym etapie DOU dostrzega, że:
− zmianie uległa rola Nauczyciela z nauczyciela oświaty, wykładowcy na studiach na
trenera, szefa, a często na kolegę lub koleżankę z biurka obok;
− materiał do nauki różni się zawartością i źródłem pochodzenia od materiału
dostarczanego w szkole lub na studiach;
− coraz większe znaczenie zaczyna odgrywać samodyscyplina, samoorganizacja,
umiejętność zarządzania czasem, umiejętność planowania działań i ich skutków,
a także zdolności adaptacyjne.
Wraz ze zwiększeniem poziomu doświadczenia DOU zauważa potrzebę uczenia się tego co
jest niezbędne, np. do podjęcia decyzji lub wykonania zadania itp. Zmianie ulega także
poziom percepcji u DOU. Pojawia się nieodparta potrzeba uczenia się na przykładach
odwołujących się do konkretnych doświadczeń. Ponadto uruchamiają się mechanizmy
sterujące potrzebą uczenia się tego co naprawdę jest interesujące, najczęściej interesujące w
danym momencie. Stąd też wszystkie podmioty zaangażowane w kształcenie DOU powinny
zwracać szczególną uwagę na konieczność odpowiedniego zaprojektowania oferty
6
dydaktycznej oraz na odpowiedni dobór nauczycieli (wykładowców, trenerów, instruktorów
itp.) do pracy z DOU. W niniejszym opracowaniu szczególna uwaga została poświecona
procesowi uczenia się DOU wspomaganego e-learningiem i m-learningiem. Osoby
zainteresowane tematyką edukacji osób dorosłych (andragogiką) mogą uzupełnić swoją
wiedzę zapoznając się z opracowaniem pt. „O czym należy pamiętać w procesie kształcenia
osób dorosłych”1.
Jakie należy przyjąć założenia w pracy z dorosłą osobą uczącą się?
Helsińska Fundacja Praw Człowieka w zrealizowanym projekcie pt. „Weź kurs na
wielokulturowość” i w przygotowanym w ramach tego przedsięwzięcia e-podręczniku
określiła trzy podstawowe zasady, którymi należy kierować się w pracy z DOU2.
Zaprezentowane poniżej rozwinięcie zasad przedstawionych na rysunku 1 stanowi ich
interpretacja dokonana przez autora niniejszego opracowania.
Rysunek 1. Zasady pracy z dorosłą osobą uczącą się
Zasada 1
• "Dorośli to nie puste naczynia, gotowe, by
wykładowcy je wypełnili"
Zasada 2
• "Podczas nauki nie ma możliwości uzyskania
odpowiedzi na wszystkie pytania"
Zasada 3
• "Nauka nie jest biernym procesem"
Źródło: E-podręcznik „Weź kurs na wielokulturowość”. Helsińska Fundacja Praw Człowieka
1
B. Sack „O czym należy pamiętać w procesie kształcenia osób dorosłych”. Produkt w projekcie innowacyjnym
„Knowledge@Work - zintegrowany model kształcenia przez całe życie na uczelniach wyższych”, Szczecin 2013
2
E-podręcznik „Weź kurs na wielokulturowość”, dostępny w Internecie w dniu 15.07.2013, pod adresem:
http://www.hfhr.org.pl/wezkurs/epodrecznik/index.php?option=com_content&view=article&id=22&Itemid=36
7
Stosując się do pierwszej z powyższych zasad wykładowcy na studiach
podyplomowych powinni dostrzegać i umiejętnie wykorzystywać doświadczenie, które
posiadają słuchacze. Możliwe jest to między innymi poprzez:
− przygotowywanie symulacji na zajęciach osadzonych w realiach dobrze znanych
słuchaczom, przykładowo poznawanie rynków kapitałowych finansowych to biuro
maklerskie lub bank, przygotowywanie kampanii marketingowej to agencja
reklamowa, a zarządzanie projektami informatycznymi to przygotowanie
dokumentacji projektowej niezbędnej do uruchomienia projektu;
− angażowanie słuchaczy w przygotowywanie i realizację zajęć z zakresu, który
jest zbieżny z ich pracą zawodową lub zainteresowaniami, przykładowo
ustalenie scenariusza zajęć z zakresu metodyk zarządzania projektami podczas
których słuchacze wcielają się w role kierowników projektów i przeprowadzają
krótki instruktaż z zakresu metodyki stosowanej w ich firmie (pozostała część
grupy traktowana jest jako nowi członkowie zespołów, których należy wprowadzić
do projektu). Pole do popisu mogą mieć słuchacze z wysokim poziomem tzw.
miękkich kompetencji. Wykładowca może odpowiednio zaaranżować zajęcia
z technik sprzedaży, negocjacji czy też mediacji gospodarczych. Ponadto,
umiejętności pracy z ludźmi można trenować przy współudziale słuchaczy, którzy
na co dzień są pracownikami działów HR, szefami zespołów lub właścicielami firm;
− odpowiednie dobieranie treści szkoleniowej ze szczególnym uwzględnieniem jej
aktualności, wiarygodności oraz możliwości zastosowania w praktyce. Dobór
treści szkoleniowej w kształceniu DOU w pierwszej refleksji jest czymś prostym.
Niemal każdy wykładowca wie co w tym obszarze należy zrobić. Jednak
wieloletnie doświadczenie w pracy z DOU wykazuje, że wykładowcy na studiach
podyplomowych ulegają urokom szkolnego podejścia, w którym na pierwszym
miejscu wciąż jest stawiana wiedza teoretyczne, potem przykłady, ćwiczenia
i pytania kontrolne. Aby praca z DOU była efektywna należy zerwać ze
schematem liniowości zajęć. Dobór treści szkoleniowej powinien zachowywać
właściwe proporcje między teorią a praktyką, między powagą a żartem oraz
między wiedzą trudną do przyswojenia a tą łatwiejszą.
8
Podczas wystąpień publicznych lub w trakcie szkoleń można zaobserwować sytuację,
w której prezentujący w połowie swojego wystąpienia wtrąca żart. Czyni to postępując
zgodnie z poradnikami, w których to znajduje recepty na podtrzymywanie uwagi u słuchaczy.
W skrócie: aby wystąpienie było odbierane jako interesujące prowadzący mniej więcej
w jego połowie opowiada dowcip. Niestety wielu z prezentujących robi to w tak nienaturalny
sposób, że na pierwszy plan wysuwa się ich zachowanie godne precyzji szwajcarskiego
zegarka. Efekt? Część słuchaczy nie odbiera tego jako elementu wzmocnienia uwagi, a wręcz
przeciwnie – demaskuje zabiegi prowadzącego.
Druga zasada głosi, że podczas nauki osoby uczące się nie będą miały możliwości
uzyskania odpowiedzi na wszystkie pytania, które nasuną im się na myśl. To oznacza, że:
− wykładowca nie powinien za wszelką cenę dążyć do udzielania odpowiedzi,
szczególnie na pytania co do których nie ma pewności. W przypadku niektórych
wykładowców jest to dość trudne doświadczenie. Jednak w takich sytuacjach
należy być przygotowanym do poinformowania słuchaczy o tym, że nie zna się lub
nie jest się pewnym odpowiedzi na zadane pytanie;
− słuchacze dość często poprzedzają zasadniczą część pytania stwierdzeniem:
A u mnie w firmie to robimy tak i tak… Następnie pada pytanie o meritum, czyli
najczęściej o konfrontację informacji przekazywanych przez wykładowcę
z doświadczeniem DOU. W takiej sytuacji wykładowca nie musi udowadniać, że
jest „alfą i omegą” i posiadł wiedzę absolutną. Sytuację tą można wykorzystać do
zaangażowania osoby zadającej pytanie w rozwinięcie pytania lub w pełniejsze
przedstawienie problemu w taki sposób, aby możliwe było wyciągnięcie
generalnych wniosków. Dzięki takiemu zabiegowi uczący się doświadczą, że nie
jest możliwe udzielenie informacji na każde pytanie, które padnie oraz że nie jest
możliwe podawanie rozwiązań na bardzo wysokim poziomie szczegółowości
pasujących do każdej sytuacji i każdego problemu;
− część pytań, które padają podczas zajęć powinna pozostać bez podawania
jednoznacznej odpowiedzi. Wykładowca może posłużyć się wyrażeniem:
9
„To zależy…”, dzięki któremu słuchacze dostrzegą wieloaspektowość sytuacji
przedstawionej w pytaniu. Zabieg ten może także stać się zachętą do dalszych
poszukiwań, dyskusji, weryfikacji informacji. Uwaga! Nie należy nadużywać tego
sformułowania.
Trzecia zasada głosi, że nauka nie jest biernym procesem. Oznacza to, że proces
uczenia się wymaga zaangażowania w nim, wszystkich jego uczestników, zarówno słuchaczy
jak i wykładowców. Aby skutecznie włączać DOU w proces uczenia się należy przede
wszystkim:
− wykorzystać energię słuchaczy. W każdej grupie znajdują się osoby o różnych
typach osobowości, z różnym bagażem doświadczeń i o różnym podejściu do
zajęć. Zadanie wykładowcy polega na trafnej diagnozie energii grupy do której
wchodzi na zajęcia. Informacja ta może zostać wykorzystana do szybkiego,
odpowiedniego przemodelowanie zajęć. Inaczej bowiem należy pracować z grupą
zdominowaną przez introwertyków, którzy w większości pochodzą z jednej firmy,
a po której to firmie krążą pogłoski o redukcji zatrudnienia niż z grupą
zdominowaną przez ekstrawertyków, którzy marzą o sukcesie swojego nowego
produktu. W praktyce na tę diagnozę wykładowca ma zaledwie kilka minut, od
zamknięcia drzwi do sali do momentu przedstawienia się;
− zaimprowizować sytuację, w której słuchacze będą mogli osobiście zaangażować
się w zajęcia. Najpopularniejszą formą osobistego zaangażowania słuchaczy jest
stosowanie różnego rodzaju gier symulacyjnych lub decyzyjnych. Gra jako
narzędzie dydaktyczne wymaga czasu niezbędnego do przekazania instrukcji,
przeprowadzenia rozgrywki i przekazania informacji zwrotnej o jej przebiegu
i osiągniętych wynikach. Efekt osobistego zaangażowania się można także
osiągnąć prosząc słuchaczy o przyniesienie przedmiotów związanych z tematyką
zajęć lub z wykonaniem prac poprzedzających dane zajęcia. Przyniesione
przedmioty doskonale sprawdzają się w roli rekwizytów do zajęć. Natomiast,
prace poprzedzające zajęcia mogą przyjąć formę zapoznania się z dokumentacją
projektu na podstawie której będą realizowane zajęcia, przeczytania kilku
10
artykułów na dany temat lub zapoznania się z instrukcją działania danego
urządzenia lub oprogramowania;
− nie unikać aranżowania potrzeby pomagania innym. Ludzie z natury lubią być
pomocni, stąd też warto tą wiedzę wykorzystać w procesie uczenia się. Plan
studiów podyplomowych sprzyja rozwijaniu tej potrzeby. Spotkania 1-2 razy
w miesiącu, odległość geograficzna, zmiana środowiska to najlepsze motywatory,
do tego aby DOU zaczęły sobie pomagać. Wykładowca może w odpowiedni
sposób przygotować zadania projektowe wymagające pracy zespołowej, która ma
trwać także poza godzinami spędzonymi na uczelni. Może aranżować sytuacje,
w których słuchacze zaangażują się w działania mające na celu niesienie pomocy
innym. Działania te sprawią, że DOU odczują to, że są potrzebni, co ma pozytywny
wpływ na ich stosunek do otoczenia, a tym samym na proces uczenia się.
Przedstawione zasady wraz z odniesieniem ich do konkretnych sytuacji mogących mieć
miejsce na studiach podyplomowych dowodzą jak trudnym i złożonym przedsięwzięciem jest
zaplanowanie efektywnego i skutecznego procesu uczenia się DOU.
Dlaczego tak ważne jest kształcenie w zakresie kompetencji kluczowych?
Słuchacze studiów podyplomowych to najczęściej osoby o ukształtowanej pozycji
zawodowej i społecznej. Od takich osób oczekiwane jest posiadanie nie tylko doświadczenia,
ale
i
ukształtowanych
kompetencji
kluczowych.
Kompetencje
kluczowe
zgodnie
z rekomendacjami modelu Knowledge@Work są stałym elementem każdego programu
studiów podyplomowych. Rekomendacje te zostały poparte licznymi badaniami oraz
obserwacjami.
Podjęcie przez słuchacza decyzji o rozpoczęciu studiów podyplomowych powinno być
poprzedzone analizą potrzeb i predyspozycji. Są osoby, które podejmują daną formę
kształcenia ze względu na rozwój kariery zawodowej lub ze względu na zainteresowania. Są
także osoby, które ulegają trendom w modzie na dany kierunek. Przed kilkoma laty w Polsce
nastąpił wysyp kierunków związanych z bezpieczeństwem narodowym. Co jest dość
interesujące, gdyż przed laty likwidacji uległ przedmiot Przysposobienie obronne (zastąpiono
11
go Edukacją dla bezpieczeństwa) realizowany na poziomie szkoły średniej. Jednak
zaangażowanie się Polski w działania militarne z ramienia NATO, ilość informacji medialnych
o zagrożeniu atakami terrorystycznymi oraz szalejący kryzys gospodarczy wykreowały modę
na dokształcanie się w zakresie bezpieczeństwa narodowego.
Kluczowe kompetencje pożądane na rynku pracy i nie tylko3:
1. Autoprezentacja
2. Funkcjonowanie w otoczeniu międzynarodowym
3. Komunikacja interpersonalna
4. Kreatywność
5. Praca w zespole
6. Prawo w działalności gospodarczej
7. Ugruntowane podstawy matematyki
8. Zarządzanie wiedzą
9. Zarządzanie zespołami
10. Znajomość technologii informatycznych
Raporty z przeprowadzonych badań pierwotnych i wtórnych oraz rekomendacje Unii
Europejskiej zwróciły uwagę na fakt, iż kadry nowoczesnej gospodarki powinny posiadać
dobrze ukształtowane kompetencje kluczowe, dzięki którym możliwe jest podnoszenie
wartości pracowników na rynku pracy. Zazwyczaj w programach studiów podyplomowych
znajdują się przedmioty, na których są kształtowane umiejętności interpersonalne. Jednak
z praktyki wynika, że mogą być one dyskryminowane na rzecz przedmiotów specjalistycznych
ściśle związanych ze specyfiką danego kierunku studiów. Stąd też w modelu
Knowledge@Work rekomendowana jest struktura programu studiów, która traktuje na tym
samym poziomie istotności i ważności efekty kształcenia w zakresie kompetencji
profesjonalnych
(wiedza
specjalistyczna),
jak
i
kompetencji
kluczowych.
Na rysunku 2 przedstawiono w poglądowy sposób pożądany rozkład kompetencji.
3
Raport PARP „Foresight kadr nowoczesnej gospodarki”, Warszawa 2009
12
Rysunek 2.Zalecany udział kompetencji profesjonalnych i kluczowych w programach studiów
podyplomowych
40%
60%
Kompetencje kluczowe
Kompetencje specjalistyczne (profesjonalne)
Źródło: dokumentacja projektu „Knowledge@Work - zintegrowany model kształcenia przez całe życie na
uczelniach wyższych”.
Szczegółowe informacje dotyczące kompetencji kluczowych, ich pomiaru i wpływu na
przebieg studiów podyplomowych znajdują się w opracowaniu „Podręcznik Barometru
Kompetencji Kluczowych – dla uczelni”4.
4
B. Dobińska „Podręcznik Barometru Kompetencji Kluczowych – dla uczelni”. Produkt w projekcie
innowacyjnym „Knowledge@Work - zintegrowany model kształcenia przez całe życie na uczelniach wyższych”,
Szczecin 2013.
13
2. ZDALNE NAUCZANIE A STUDIA PODYPLOMOWE
Termin zdalne nauczanie obejmuje wszystkie formy wspomagania procesu uczenia
się technologiami informacyjno-komunikacyjnymi. Najpopularniejszą postacią zdalnego
nauczania się jest e-learning, czyli uczenie się na odległość z wykorzystaniem technologii
internetowych. Wraz z rozwojem urządzeń mobilnym dość prężnie rozwija się m-learning,
jako uczenie się z wykorzystaniem takich urządzeń jak: smartfon, tablet, urządzania mobilne
w samochodzie, czy też smartwatch (zegarek wyposażony w system operacyjny na
urządzenie mobilne).
Wdrożenie metodyki zdalnego nauczania sprawia, że jest możliwe podniesienie
jakości i atrakcyjności kształcenia na poziomie studiów podyplomowych poprzez:
− przeniesienie części wykładowej zajęć do przestrzeni wirtualnej, wówczas
słuchacze mają możliwość zapoznania się z niezbędnym materiałem przed
fizycznym rozpoczęciem zajęć, a tym samym mają możliwość efektywniejszego
wykorzystania godzin kontaktowych z wykładowcą;
− wykorzystanie zaoszczędzonego czasu poświeconego na przedstawienie całej
teorii na to co jest naprawdę ważne, trudne do zrozumienia lub wymaga
dodatkowego objaśnienia, przykładowo instruktażu urządzeń w laboratorium;
− wprowadzenie metod aktywizujących słuchaczy oraz warsztatowych form zajęć
podczas, których będzie kładziony główny nacisk na uczenie się praktyczne.
Wyróżnikiem studiów podyplomowych powinna być ich elastyczność oraz zdolność do
szybkiego reagowania na zapotrzebowanie płynące z rynku. Stąd też przed wdrożeniem
zdalnego nauczania w proces kształcenia zalecane jest wytypowanie zestawu przedmiotów
kanonowych, które niezależnie od sytuacji zewnętrznej, będą stanowić trzon oferty
dydaktycznej danej uczelni i są dość odporne na zmiany.
Niewątpliwą zaletą zdalnego nauczania jest wsparcie indywidualizacji procesu uczenia
się. Indywidualizacja procesu uczenia się jest możliwa dzięki dostosowaniu poziomu
trudności szkoleń e-learningowych, będących odpowiednikiem przedmiotu w tradycyjnym
rozumieniu programu studiów, do predyspozycji DOU oraz warunków środowiskowych.
W modelu Knowledge@Work rekomendowane jest zastosowanie Barometru Kompetencji
14
Kluczowych w celu dostarczenia niezbędnych informacji osobom decyzyjnym (Brokerowi
edukacyjnemu oraz samemu słuchaczowi) do dokonania odpowiedniego doboru zestawu
szkoleń e-leaningowych zgodnych z potrzebami DOU oraz z efektami kształcenia
przypisanymi do wybranego programu studiów.
Barometr Kompetencji Kluczowych to narzędzie diagnostyczne opracowane do celów
diagnozy kompetencji kluczowych rozumianych jako szeroki wachlarz posiadanych przez
słuchacza
umiejętności i wiedzy niezbędnych do sprawnego funkcjonowania na
współczesnym rynku pracy. Barometr Kompetencji Kluczowych to zestaw 10 testów, który
umożliwia dokonanie oceny poziomu kompetencji kluczowych u danego słuchacza.
Diagnozowane kompetencje stanowią istotne uzupełnienie kompetencji profesjonalnych
(specjalistycznych) i bezpośrednio wpływają na podniesienie atrakcyjności zawodowej DOU.
Studia podyplomowe + e-Learning = Slow Learning?
e-Learning to nowoczesny sposób uczenia się z wykorzystaniem technologii
informatycznych i Internetu. Od blisko 10. lat jest stosowany z powodzeniem na wielu
uczelniach oraz w firmach szkoleniowych, zazwyczaj do wspomagania tradycyjnych zajęć lub
szkoleń. W modelu Knowledge@Work rekomendowany jest zestaw 10 szkoleń
e-learningowych z zakresu kompetencji kluczowych. Szkolenia e-learningowe z zakresu
kompetencji
kluczowych
mogą
być
samodzielnymi
przedmiotami
na
studiach
podyplomowych, mogą także stanowić uzupełnienie kształcenia tradycyjnego. Szkolenia
e-learningowe rekomendowane w modelu Knowledge@Work wyróżniają się innowacyjnym
procesem planowania materiałów dydaktycznych ukierunkowanym na ich dostosowanie do
sposobu uczenia się DOU oraz na spełnieniu założeń cyklu Kolba. Więcej informacji
o wykorzystaniu cyklu Kolba w zdalnym nauczaniu znajduje się w dalszej części opracowania.
Uczenie się z wykorzystaniem e-learningu oprócz możliwości łatwiejszego godzenia
pracy zawodowej z nauką, oszczędności czasu, dostępu do odpowiednio przygotowanych
materiałów e-learningowych, cechuje możliwość dostosowywania zakresu i tempa nauki do
15
predyspozycji oraz potrzeb osoby uczącej się. e-Learning jest formą wspomagającą uczenie
się, która doskonale wpisuje się w ideę znaną pod angielskojęzyczną nazwą Slow Learning.
Slow Learning:
Promuje „głębokie uczenie się”
Obejmuje kilka dziedzin, dyscyplin, obszarów
Skoncentrowany na osobie uczącej się
Wskazuje przyjemność z uczenia się
Pobudza dociekliwość
Trwa przez całe życie
Poszukuje niezapośredniczonych doświadczeń
Wspiera i jest wspierany przez społeczności uczących się
DOU w swojej świadomości mają zakorzeniony pogląd, że proces kształcenia
preferuje osoby, które potrafią szybko rozwiązywać zadania, szybko udzielają odpowiedzi na
pytania, szybko biegają na „setkę”. Jednak wraz z upływem lat dorosła osoba ucząca się
zauważa, że zmienia się jej podejście do określenia szybko w sensie najlepiej. DOU docenia
takie zajęcia podczas których może zrozumieć interesujące ją zagadnienie, poznać metody i
techniki, które będzie mogła wykorzystać w swojej pracy zawodowej.
Zastosowanie metod i technik zdalnego nauczania na studiach podyplomowych
pozwala osiągać dobre wyniki w kształceniu. Badania własne polegające na obserwacji
aktywności słuchaczy e-learningowych studiów podyplomowych w Zachodniopomorskiej
Szkole Biznesu w latach 2010-2013 wskazują, że:
− 92% DOU
kończy z sukcesem
studia podyplomowe realizowane w trybie
e-learningowym (przystępuje do testów zaliczeniowych i składa pracę
dyplomową);
− 78% DOU uzyskuje wyniki z testów zaliczeniowych na poziomie co najmniej
15 pkt. przy wymaganych do zaliczenia 20 pkt.;
− 89% DOU dotrzymuje terminów zaliczeń.
16
Wysoki poziom zaangażowania DOU w studia podyplomowe realizowane w trybie
e-learningowym jest po części zasługą odpowiednio zaprojektowanej metodyki zdalnego
nauczania. Metodyka ta obejmuje m.in. przygotowanie materiałów e-learningowych pod
kątem merytorycznym, organizacyjnym oraz technologicznym, ustalenie zasad dostępu do
testów zaliczeniowych, natychmiastową informację zwrotną o wynikach zaliczenia, opiekę
ze
strony
wykładowców
oraz
osób
odpowiedzialnych
za
stronę
organizacyjną
i technologiczną studiów.
DOU najczęściej cenią
e-Learning
za
możliwość dostępu do materiałów
dydaktycznych w dogodnym czasie i miejscu. Wpływ na proces uczenia się DOU ma także
możliwość swobodnego poruszania się po treści szkoleniowej. Elementy te wpływają na
komfort środowiska uczenia się, w którym na pierwszym miejscu stawiany jest słuchacz.
Studia podyplomowe + m-Learning = Fast Learning?
m-Learning to nowoczesny sposób uczenia się z wykorzystaniem urządzeń mobilnych
i Internetu. Uczelnie, które decydują się na wdrożenie m-learningu do wzbogacenia swojej
bazy dydaktycznej odpowiadają na zapotrzebowanie koncepcji uczenia się Just-in-Time.
Koncepcja ta zakłada korzystanie z wiedzy w sytuacjach, w których zachodzi potrzeba jej
niemal natychmiastowego zastosowania. Szkolenia przygotowane zgodnie z koncepcją Justin-Time powalają na optymalne wykorzystanie czasu, którym dysponują uczący się5.
W praktyce oznacza to, że m-learning doskonale wpisuje się w:
− uczenie się na żądanie – zadawanie pytań, wybór tematów z listy itp.,
− przyswajanie małych porcji wiedzy – krótkie informacje, powtarzalność treści itp.,
− szybkie otrzymywanie propozycji rozwiązań – filmy, podcasty, pliki pomocy,
− realizację procesu głębokiego przetwarzania,
− łączenie nauki z zabawą – gry, symulacje, zagadki logiczne.
Ponadto, zastosowanie nośników mobilnych uwalnia osoby uczące się od
przywiązania do komputera, tak jak ma to miejsce w e-learningu. W modelu
Knowledge@Work m-learning proponowany jest w postaci gry „Pigułki kompetencji”.
5
T.G. Tucker, W.W. Winchester “Mobile Learning for Just-In-Time Applications”, [w:] ACM-SE 47 Proceedings of
the 47th Annual Southeast Regional Conference 2009.
17
Proces głębokiego przetwarzania to wielokrotne manipulowanie treściami, których chcemy
się nauczyć. Głębokie przetwarzanie można osiągać za pomocą prostego zabiegu
parafrazowania przerabianych treści. Proces zachodzi w momencie przyswajania wiedzy.
Przykładem procesu głębokiego przetwarzania są reklamy radiowe i telewizyjne kliku sieci
spożywczych w Polsce. W reklamach tych dominuje jeden komunikat: Ogórki 2,99 za kilo,
ogórki 2,99 za kilo. Naprawdę ogórki za 2,99 za kilo.
Zastosowanie m-learningu w modelu Knowledge@Work wspomaga osiągnięcie
efektów kształcenia zakładanych dla poszczególnych kompetencji kluczowych. „Pigułki
kompetencji” mogą być stosowane oddzielnie, mogą także stanowić uzupełnienie szkoleń
e-learningowych lub kształcenia tradycyjnego. To zależy od ustaleń poczynionych w danej
uczelni.
Rysunek 3. Wizualizacja składowej „Pigułki kompetencji”
Pytanie lub
problem do danej sytuacji
Odpowiedź / Decyzja
 Prawidłowa odpowiedź
 Nieprawidłowa odpowiedź
Informacja zwrotna po:
 Prawidłowej odpowiedzi
 Nieprawidłowej odpowiedzi
Źródło: opracowanie własne.
18
Cykl Kolba w nauczaniu zdalnym? To możliwe!
Cykl Kolba jest to model uczenia się eksperymentalnego, w którym zachodzi głębokie
przetwarzanie treści oraz zachowane są różne style uczenia się takie jak odczuwanie,
obserwowanie, myślenie, działanie6. Jest to podstawowy mechanizm, który wykorzystują
DOU. W modelu Knolwedge@Work rekomendowane jest odpowiednie przygotowanie
materiałów
dydaktycznych
wykorzystywanych
w
zdalnym
nauczaniu
kompetencji
kluczowych.
Rysunek 4. Cykl Kolba w zdalnym nauczaniu
•Studium
przypadku
•Testy i zadania
•Raport, opis
zdarzenia, stastyki
itp.
DOŚWIADCZENIE
REFLEKSJA
ZASTOSOWANIE W
PRAKTYCE
NOWA
WIEDZA
•Teoria
Etap I. DOŚWIADCZENIE rozumiane jako zanurzenie w doświadczeniu. W tej części
szkolenia następuje odwołanie do doświadczeń, które posiadają DOU. Odwołanie się do
doświadczeń przyczynia się do różnego rozwiązywania tych samych problemów.
6
A. Kolb, D. A. Kolb “Experiential Learning Theory Bibliography 1971-2001”, Boston, Ma.: McBer and Co 2001
19
W materiałach e-learningowych do kompetencji kluczowych zanurzenie w doświadczeniu lub
w danym temacie osiągane jest poprzez dostarczenie osobie uczącej się odpowiednio
skonstruowanej treści w postaci studium przypadku (case study). Znaczenia nabiera
odpowiednio skonstruowana informacja zwrotna, która przyjmuje postać rozbudowanych
komentarzy po każdym wyborze dokonanym przez osobę uczącą się: po najbardziej
właściwej odpowiedzi oraz po odpowiedzi najmniej właściwej w danej opisanej sytuacji.
Etap II. REFLEKSJA rozumiana jako moment zastanowienia się nad tym co się stało
oraz co zostało zobrazowane w odwołaniu się do doświadczeń. Z uwagi na charakter
materiałów e-learningowych w tym miejscu następuje skonfrontowanie toku rozumowania
osoby uczącej się z tokiem rozumowania eksperta (autora materiałów). Niezwykle istotnym
elementem tej części szkolenia jest pozytywny pogłębiony feedback. Pogłębiony feedback
powinien nawiązywać do informacji w komentarzach zwrotnych. Jego celem jest
podtrzymanie motywacji u osób uczących się oraz próba wyjaśnienia jak powinno wyglądać
modelowe zachowanie. W szkoleniach e-learningowych z zakresu kompetencji kluczowych
refleksję można osiągnąć poprzez dostarczenie osobie uczącej się krótkich treści: kilka zdjęć,
kilka rysunków wraz z interpretacją, kilka tekstów, kilka danych liczbowych, dotyczących tego
samego problemu, ale wyeksponowanego w różnych sytuacjach.
Etap III. NOWA WIEDZA rozumiana jako teoria. W tej części materiałów DOU posiada
własne wyobrażenie na temat tego co zostało przedstawione w dwóch pierwszych częściach.
Rolą autora materiałów w tej części szkolenia jest uzupełnienie wiedzy, którą posiada osoba
ucząca się o nową wiedzę. Uzupełnienie wiedzy odbywa się poprzez prezentację treści
merytorycznych w formie mini wykładów. Prezentacja treści może odbywać się za pomocą
tekstu, odwołań do zasobów Internetu, zdjęć, rysunków, itp. Prezentowane treści muszą
silnie korespondować z zawartością doświadczeń i refleksji.
Etap IV. ZASTOSOWANIE W PRAKTYCE, czyli możliwość przetestowania przez DOU
zdobytej wiedzy. W tej części materiałów e-learningowych ekspert (autor materiałów)
projektuje działania mające na celu sprawdzenia za pomocą pytań testowych czy osoba
ucząca się potrafi wykorzystać tą wiedzę i czy wprowadza ewentualne korekty w swoim
działaniu (możliwość wielokrotnego podejścia do danego testu). Istotnym elementem
sprawdzania nowej wiedzy jest informacja zwrotna po każdym pytaniu testowym. Informacja
20
ta przyjmuje postać rozbudowanych komentarzy zwrotnych po każdym wyborze dokonanym
przez DOU.
Przygotowanie szkoleń e-learningowych odpowiadających cyklowi Kolba to wyzwanie
zarówno w sensie merytorycznym, metodycznym, jak i technologicznym. Jednakże trud
włożony w przygotowanie takich szkoleń bardzo szybko zaczyna procentować. Na etapie
nieformalnych testów wewnętrznych przeprowadzonych w trakcie przygotowywania
materiałów e-learningowych zaprojektowanych zgodnie z cyklem Kolba obserwowane były
następujące reakcje:
− zaciekawienie – osoby testujące szkolenia z trudem przerywały czytanie
materiałów;
− zaangażowanie – w przypadku zadań wymagających obliczeń testujący sięgali po
kalkulatory i przystępowali do wykonywania obliczeń;
− transformacja wiedzy do praktyki – następowała reakcja „w końcu wiem jak to
mogę wykonać”;
− konfrontacja posiadanej wiedzy i doświadczeń ze stanowiskiem eksperta,
w szczególności ustalanie kto ma rację;
− dociekanie szczegółów poprzez rozpoczęcie samodzielnych poszukiwań informacji
rozszerzających treść ze szkolenia.
Przedstawione reakcje są kolejnym elementem przemawiającym za prawdziwością
i aktualnością motywu przewodniego niniejszego opracowania. Kształcenie na poziomie
studiów podyplomowych nie musi być wypełnione po brzegi nową wiedzą, nie musi być
także realizowane w tempie wyścigów Formuły 1. Wystarczy wskrzesić iskrę, a umysły
słuchaczy otworzą się nie tylko na nową wiedzę, ale i na nowe doświadczenia.
Aby cykl Kolba odniósł sukces warto także ustalić właściwą proporcję między
e-leariningiem ukierunkowanym na zanurzenie i poznawanie (Slow Learning) a m-learnigiem
zorientowanym na szybkie uczenie się i pamiętanie (Fast Learning).
21
Rysunek 5. Dążenie do doskonałości w kształceniu osób dorosłych
Slow
Learning
Fast
Learning
W dalszej części opracowania zostanie przedstawiona metodyka zdalnego nauczania
słuchaczy na studiach podyplomowych opracowana w ramach modelu Knowledge@Work.
22
3. PROJEKTOWANIE I REALIZACJA PROCESU ZDALNEGO NAUCZANIA NA
STUDIACH PODYPLOMOWYCH Z WYKORZYSTANIEM MODELU
KNOWLEDGE@WORK
Projektowanie
podyplomowych
oraz
jest
realizacja
złożonym
procesu
zdalnego
przedsięwzięciem,
które
nauczania
wymaga
na
studiach
zaangażowania
niezbędnych zasobów finansowych, rzeczowych oraz zasobów ludzkich dysponujących
odpowiednimi kompetencjami. Proces ten może zostać ułatwiony poprzez adaptację części
lub wdrożenie całości modelu Knowledge@Work w obszarze metodyki zdalnego nauczania.
Model Knowledge@Work w zakresie zdalnego nauczania wspomaga działania uczelni
poprzez:
− dostarczenie opracowanych przez specjalistów efektów kształcenia na studiach
podyplomowych
w
obszarach
ekonomii,
zarządzania
i
informatyki
z uwzględnieniem możliwości e-learnignu i m-learningu;
− dostarczenie narzędzia do diagnozy i rozwijania kompetencji kluczowych
u słuchaczy studiów podyplomowych (Barometru Kompetencji Kluczowych);
− wspomaganie
procesu
przygotowywania
zindywidualizowanych
ścieżek
kształcenia;
− dostarczenie nowoczesnych środków dydaktycznych w postaci materiałów
e-learningowych i m-learningowych.
Głównymi wyróżnikami modelu Knowledge@Work są:
− diagnoza kompetencji kluczowych z wykorzystaniem narzędzia Barometr
Kompetencji Kluczowych i przy wsparciu Brokera edukacyjnego;
− praktyczne wsparcie organizacyjne i merytoryczne uczelni;
− uelastycznienie programów studiów podyplomowych poprzez zastosowanie
różnych form nauczania z wykorzystaniem nowoczesnych technologii;
− uniwersalność modelu i wsparcie przy jego wdrożeniu w różnych obszarach nauki
i na różnych uczelniach w Polsce.
23
Rysunek 6. Nawigator po modelu Knowledge@Work
KROK 1
Działania Brokera edukacyjnego
Barometr Kompetencji
Kluczowych
KROK 2
Analiza dokumentacji
Ustalenie ścieżki kształcenia dla słuchacza
Kompetencje
profesjonalne (70-60%)
Kompetencje kluczowe
wybór 8 z 10 (40-30%)
Rekomenduje
Broker (50%)
KROK 3
Realizacja procesu kształcenia
Pre-testy
Realizacja zajęć
Szkolenia
e-learningowe
z Kompetencji
Kluczowych
Post-testy
KROK 4
Gra mobilna
„Pigułki
kompetencji”
Procedura dyplomowa
Praca/Projekt dyplomowy
KROK 5
Wybór
Słuchacza(50%)
Egzamin dyplomowy
Walidacja efektów kształcenia
Ocena jakości kształcenia
24
Efekty kształcenia a metodyka zdalnego nauczania
Efekty kształcenia opracowane na potrzeby realizacji kształcenia na poziomie studiów
podyplomowych są ściśle związane z pozyskiwaniem wiedzy, umiejętności i kompetencji
społecznych przy zastosowaniu takich środków nauczania jak: studia przypadków, dyskusje
moderowane, rozwiązywanie zadań problemowych, ćwiczenie umiejętności pracy w zespole.
Osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia wymaga od słuchaczy między innymi
aktywnego uczestnictwa w zajęciach, samodzielnego studiowania literatury przedmiotu, czy
też wykonywania prac projektowych. Metodyka zdalnego nauczania znajduje szczególne
zastosowanie we wspomaganiu procesu uczenia się w zakresie pracy własnej słuchacza.
Jak poznać grupę?
Dobrą praktyką spotykaną wśród wykładowców na studiach podyplomowych
przygotowujących się do zajęć jest zapoznanie się z profilem słuchaczy. Najczęściej przyjmuje
to formę wywiadu bezpośredniego przeprowadzonego z pracownikiem biura studiów
podyplomowych. Informacje pozyskane w ten sposób obejmują zazwyczaj tylko strukturę
wiekową grupy oraz branże w których są zatrudnieni DOU. Nie jest jednak znany poziom
wiedzy i doświadczenia słuchaczy w zakresie tematycznym danych zajęć. Bardzo często
zdążają się sytuacje, gdy wykładowca przyjmuje nietrafne założenie poziomu zajęć.
Wyobraźmy sobie, że wykładowca przystępuje do ćwiczenia polegającego na konstrukcji
budżetu projektu inwestycyjnego. Po czym okazuje się, że połowa słuchaczy na zajęciach
potrafi świetnie konstruować budżet, gdyż robi to na co dzień w pracy zawodowej.
Natomiast druga połowa nie jest w stanie wykonać najprostszych poleceń z powodu braku
elementarnej wiedzy ekonomicznej, ba – nie potrafi odróżnić podstawowych pojęć: koszt –
wydatek, podatek VAT – podatek PIT itp. Niniejszy przykład ilustruje dwubiegunowość
poziomu wiedzy słuchaczy, od bardzo zaawansowanego do bardzo niskiego. Badania
Międzynarodowego Programu Oceny Umiejętności Uczniów (PISA) i OECD (Organizacji
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) ukazały, że prawie połowa badanych Polaków nie
potrafiła odczytywać rozkładu jazdy pociągów lub analizować map pogody.
25
W modelu Knowledge@Work rekomendowane jest przygotowanie, a następnie
przeprowadzenie sprawdzenia poziomu wiedzy wejściowej i wyjściowej w formie pre- i posttestów. Z jednej strony dzięki pre-testom słuchacze będą mieli możliwość zapoznania się
z wymaganiami wstępnymi niezbędnymi do przystąpienia do zajęć. Zaś z drugiej strony
wykładowca będzie dysponował wiedzą na temat grupy, którą może wykorzystać do
odpowiedniego przygotowania zajęć. Dopełnienie pre-testów stanowią post-testy. Post-testy
pozwalają obserwować przyrost wiedzy u DOU, a tym samym umożliwiająca lepszą ocenę
skuteczności procesu kształcenia. Zalecane jest przeprowadzanie pre- i post-testów
z wykorzystaniem technologii stosowanych w e-learningu.
Twórcy
modelu
Knowledge@Work
nie
narzucają
konkretnych
rozwiązań
e-learningowych. Pozostawiają tą decyzję uczelniom. Na rynku dostępne jest szerokie
spektrum narzędzi, zarówno komercyjnych, jak i na licencji Open/Free Software
wspomagających e-learning. Do przygotowania i przeprowadzenia pre- i post-testów można
wykorzystać platformy e-learningowe (wymagana instalacja na serwerze uczelni lub zakup
usługi Software as a Service), zewnętrzne serwisy internetowe oferujące taką funkcjonalność
(wymagana rejestracja w zewnętrznym serwisie) lub serwis internetowy uczelni
(przygotowanie modułu testów w oprogramowaniu CMS).
Dlaczego warto udostępniać materiały dydaktyczne przed zajęciami?
Zmiany, które zaszły na przestrzeni ostatnich lat pokazują w jaki sposób
zrewolucjonizowało się podejście DOU do pozyskiwania informacji. Bezpowrotnie minęły
czasy, gdy wykładowca przekazywał wiedzę w sposób werbalny, a osoby uczące się słuchały
go i sporządzały notatki. Obecnie standardem jest przygotowywanie przez wykładowcę
materiałów pomocniczych w postaci prezentacji multimedialnej. Zaś standardem ze strony
osób uczących się jest zwerbalizowane oczekiwanie: Gdzie możemy znaleźć tą prezentację?
Jeszcze nie tak dawno uczący się dyskretnie zadawali pytanie: Czy możemy dostać tą
prezentację? (sic!), jednak bardzo szybko uległo ono przedawnieniu. Po uzyskaniu prezentacji
do zajęć następuje przeniesienie uwagi osób uczących się na odpowiednią stronę
internetową lub do pliku przekazanego przez wykładowcę. Notatki przeszły do lamusa.
26
Dokumentacja zajęć i tego co zostało napisane przez wykładowcę na tablicy ewentualnie
zostaje sporządzana przy pomocy aparatu w telefonie komórkowym.
Metodyka
zdalnego
nauczania
rekomenduje
udostępnianie
materiałów
szkoleniowych słuchaczom na kilka dni przed zajęciami. W modelu Knowledge@Work
rekomendowany jest zestaw 10 szkoleń e-learningowych z zakresu kompetencji kluczowych.
Każde ze szkoleń zostało przygotowane w dwóch wersjach: pełnej zalecanej dla osób, które
uzyskały w Barometrze Kompetencji Kluczowych diagnozę na poziomie podstawowym oraz
zaawansowanej zalecanej dla osób, które uzyskały w Barometrze Kompetencji Kluczowych
diagnozę na poziomie zaawansowanym. Dostęp do szkoleń (materiałów) e-learningowych
słuchacze otrzymują od Brokera edukacyjnego z danej uczelni. Broker na podstawie
przeprowadzonej analizy dokumentacji wyznacza 4 obowiązkowe szkolenia. Są to szkolenia
odpowiadające kompetencjom kluczowym związanym z wybranym przez słuchacza
kierunkiem studiów. Kolejne 4 szkolenia słuchacz wybiera. Przy wyborze kompetencji należy
kierować się wskazaniami Barometru Kompetencji Kluczowych.
Ponadto, zaleca się przyjęcie dobrej praktyki wśród wykładowców do umieszczania
swoich materiałów w jednym ustalonym i znanym wszystkim słuchaczom miejscu. Może to
być platforma e-learningowa, strona internetowa uczelni, miejsce w chmurze itp.
Udostępnianie materiałów dydaktycznych przed zajęciami pozwala DOU na zapoznanie się
z zakresem merytorycznym zajęć. Przez to zajęcia mogą być przeprowadzone w całości
w formie warsztatowej. Zwiększenie udziału warsztatowej formy zajęć w kształceniu DOU
wpływa bardzo pozytywnie na ich ocenę dokonywaną przez słuchaczy.
Ulubionym komentarzem słuchaczy do oceny zajęć na studiach podyplomowych jest
stwierdzenie: za dużo teorii, za mało praktyki. Niestety, po podjęciu dyskusji ze słuchaczami
czym według nich jest teoria, a czym praktyka nie potrafią jednoznacznie wskazać w jaki
sposób (praktyczny) rozumieją te dwa pojęcia. Jako teoria na studiach podyplomowych
mogą zostać zakwalifikowane przez słuchaczy części wykładowe zajęć poświęcone
przykładowo objaśnieniu składników bilansu firmy, zasad sporządzania umowy o pracę, czy
też technologii projektowania aplikacji na urządzenia mobilne.
27
Jedzie pociąg z daleka...., czyli kilka słów o mobilności i uczeniu się
Wyzwania, które stawia współczesny rynek pracy bardzo często obejmują
konieczność dostosowania się do warunków funkcjonowania w mobilnych społecznościach.
Bardzo często słuchaczami studiów podyplomowych są osoby, które z racji wykonywanych
zawodów oraz zajmowanych stanowisk spędzają dużo czasu w podróży. Podróż środkami
transportu publicznego stwarza dobre warunki do uczenia się. Jest to spowodowane
zjawiskiem pewnego odizolowania DOU od otoczenia w którym przebywa na co dzień oraz
chęcią zajęcia się czymś co sprawi, że podróż minie szybciej. Obecnie nikogo nie dziwi widok
podróżnych w porannym pociągu relacji Szczecin-Warszawa przykutych do laptopów lub
tabletów. Część z podróżnych czas przejazdu pociągiem przeznacza na przygotowanie się do
spotkania, część do realizacji zadań zawodowych, a część na rozrywkę. Warto pamiętać, że
jest to także czas, który można wykorzystać na uczenie się. Wystarczy tylko dostarczyć
odpowiednią treść szkoleniową. Przedstawiona powyżej sytuacja stwarza wprost idealne
warunki do zaprojektowania materiałów dydaktycznych w postaci małych porcji wiedzy, tzw.
pigułek wiedzy. W tabeli 1 przedstawiono główne wyróżniki pigułek wiedzy w wersji
audio/wideo oraz w wersji tekstowej.
Tabela 1. Pigułki wiedzy audio/wideo i wersji tekstowej
Obszar porównań
Cel
Czas kursu
Zawartość
Elementy
dodatkowe
Dystrybucja
Audio/wideo pigułka wiedzy
Zrozumienie zasad działania i
doświadczenie zamiast
przyswajania faktów
Do 3 min.
Film, dźwięk
Tekst, grafika, (schematy, wykresy,
tabele)
LMS, urządzenia mobilne, płyty
CD/DVD, portale społecznościowe
Tekstowa pigułka wiedzy
Zrozumienie zasad działania
zamiast przyswajania faktów
Do 15 min.
Do 4500 znaków
Zdjęcia, grafiki (schematy,
wykresy, tabele)
LMS, urządzenia mobilne, płyty
CD/DVD, serwisy WWW
Źródło: opracowanie własne na postawie „Metodyka pigułek wiedzy. Podręcznik mediatora wiedzy”.
Opracowany pod kierownictwem Fillipe Carrera, Konsorcjum projektu Knowledge Pills, Warszawa 2012.
W modelu Knowledge@Work rekomendowane są pigułki wiedzy z zakresu
kompetencji kluczowych w postaci gry mobilnej „Pigułki kompetencji”. Dostęp do gry
28
słuchacz otrzymuje od Brokera edukacyjnego. Mechanizm gry jest dość prosty i polega na
losowym wyborze pytań, które mogą mieć charakter pytań, opisów sytuacji lub grafik. Gracz
przed rozpoczęciem gry w danej kompetencji ustawia sobie cel (wybierając z listy), który
chce osiągnąć. Każda prawidłowa odpowiedź jest punktowana. Mechanizm gry uwzględnia
trzy profile graczy:
1. Szybki, tryb który nagradza szybkość udzielania odpowiedzi.
2. Nieomylny, tryb który nagradza ilość prawidłowych odpowiedzi.
3. Systematyczny, tryb który nagradza systematyczność uczenia się.
Gra mobilna „Pigułki kompetencji” została zaprojektowana w taki sposób, aby mogła być
stosowana oddzielnie lub mogła stanowić uzupełnienie szkoleń e-learningowych lub
kształcenia tradycyjnego.
Społeczność słuchaczy i wykładowców? To (nie) dla mnie!
Istotnym elementem wspomagającym proces uczenia się osób dorosłych jest
przygotowanie odpowiednich mechanizmów komunikacji. Obecnie, poza zajęciami
odbywającymi się na żywo, najpopularniejszą formą komunikacji słuchaczy z wykładowcą
jest poczta elektroniczna. Pomimo wielu zalet to narzędzie ma swoje liczne wady. Z jednej
strony wiadomości wysłane do wykładowcy za pomocą poczty elektronicznej mogą pozostać
na długo bez odpowiedzi. Z drugiej strony kliknięcie przycisku „Wyślij” w programie
pocztowym, uruchamia w DOU żądanie niemal natychmiastowej odpowiedzi. W takiej
sytuacji nie jest istotne to, że wiadomość została wysłana w środku nocy w dzień wolny od
pracy. Ewentualnie nadawca takiej wiadomości (najczęściej jest nim słuchacz, który zalega
z zaliczeniem przedmiotu lub jest zagrożony przekroczeniem terminu złożenia pracy
dyplomowej) odczekuje kilka godzin – do pojawienia się słońca na horyzoncie i następnie
podejmuje próbę telefonicznego wywarcia nacisku na wykładowcy celem przyspieszenia
uzyskania odpowiedzi na postawione pytania lub sprawdzenia pracy przesłanej w załączniku.
W powyższej sytuacji w dość krzywym zwierciadle zobrazowano skutki niewłaściwego
wykorzystania technologii informatycznych w procesie komunikacji. Zarówno słuchacz, jak
i technologia nie mogą być winione za taki stan rzeczy. Pewnych niedociągnięć należy
29
upatrywać w zasadach komunikacji przyjętych lub akceptowanych na danej uczelni. Zupełnie
inaczej mógłby wyglądać proces komunikacji słuchaczy z wykładowcami, gdyby były ustalone
czytelne i respektowane przez obie strony zasady komunikacji. Dużym ułatwieniem
w komunikacji na poziomie studiów podyplomowych jest wykorzystanie narzędzi
zaimplementowanych na platformach e-learningowych, takich jak czaty, fora, blogi itp.
Dodatkowo narzędzia te mogą sprzyjać budowaniu społeczności słuchaczy i wykładowców.
Blisko, coraz bliżej. Czyli jak wspomóc procedurę dyplomową
Procedura dyplomowa jest ostatnim etapem studiów podyplomowych. Zazwyczaj
rozpoczyna się na drugim semestrze studiów i trwa chwilę po zakończeniu realizacji zajęć.
W ramach
metodyki
zdalnego
nauczania
istnieje
możliwość
wsparcia
słuchaczy
przygotowujących prace dyplomowe za pomocą e-seminarium. Dodatkowo słuchacze mogą
wykorzystywać rozwiązania e- i m-learningowe w przygotowaniach do egzaminu
dyplomowego, przykładowo poprzez budowanie repozytorium zagadnień na obronę.
Wszystko pięknie, ale co z obawami słuchaczy i wykładowców?
Zarówno DOU, jak i wykładowcy rozpoczynając przygodę ze zdalnym nauczaniem są
pełni obaw. Najczęściej spotykane obawy są związane z:
− złymi nawykami w uczeniu się, czyli niesystematycznością, odkładaniem uczenia
się na ostatnią chwilę, przekonaniem o zwiększeniu nakładów pracy;
− przekonaniem, że nie poradzą sobie bez kontaktu z żywym człowiekiem;
− niską samooceną umiejętności obsługi technologii informatycznych;
− strachem przed pracą w środowisku on-line;
− komunikowaniem się on-line w czasie rzeczywistym (kolizja terminów);
Zgodnie z zaleceniami metodyki zdalnego nauczania obawy te można zminimalizować
poprzez przygotowanie szkoleń z podstaw obsługi narzędzi wykorzystanych w zdalnym
nauczaniu, dostarczenie dodatkowych informacji wyjaśniających na czym polega e-learning
oraz m-learning. Warto także w przypadku zaistnienia potrzeby zapewnić wsparcie
metodyczne, organizacyjne oraz techniczne zarówno słuchaczom, jak i wykładowcom.
30
ZAKOŃCZENIE
Przedstawiona w niniejszym opracowaniu metodyka zdalnego nauczania osób
dorosłych w zakresie kompetencji kluczowych ukazuje z jednej strony jak złożonym, zaś
z drugiej strony jakże potrzebnym działaniem jest wdrożenie rozwiązań e-learningowych oraz
m-learningowych do wspomagania kształcenia na poziomie studiów podyplomowych.
Projektując rozwiązania charakterystyczne dla zdalnego nauczania należy zachować
zgodność z zasadami projektowania systemów informatycznych. Zasady te dotyczą m.in.
zapewnienia łatwości uczenia się obsługi interfejsu użytkownika, efektywności i wydajności
w użytkowaniu, łatwości zapamiętywania, niskiej podatności zaprojektowanych rozwiązań na
błędy oraz satysfakcji z użytkowania7. Są to zalecenia, które bardzo szybko procentują,
ponieważ poprawnie zaprojektowana metodyka zdalnego nauczania umożliwia realizację nie
tylko części, ale i pełnego programu studiów podyplomowych z wykorzystaniem rozwiązań
e-learningowych oraz m-learningowych. Osoby zainteresowane tematyką projektowania
materiałów dydaktycznych mogą uzyskać więcej informacji w opracowaniu pt. „Zbiór
dobrych praktyk w zakresie tworzenia materiałów e-learningowych i m-learningowych
dedykowanych uczeniu się osób dorosłych”8.
7
D. Su Kuen Seong, “Usability Guidelines for Designing Mobile Learning Portals” [w:] Mobility '06 Proceedings
of the 3rd international conference on Mobile Technology, Applications & Systems 2006
8
D. Dżega „Zbiór dobrych praktyk w zakresie tworzenia materiałów e-learningowych i m-learningowych
dedykowanych uczeniu się osób dorosłych”. Produkt w projekcie innowacyjnym „Knowledge@Work zintegrowany model kształcenia przez całe życie na uczelniach wyższych”, Szczecin 2013
31
LITERATURA
1. B. Dobińska „Podręcznik Barometru Kompetencji Kluczowych – dla uczelni”. Produkt
w projekcie innowacyjnym „Knowledge@Work - zintegrowany model kształcenia przez
całe życie na uczelniach wyższych”, Szczecin 2013
2. B. Sack „O czym należy pamiętać w procesie kształcenia osób dorosłych”. Produkt
w projekcie innowacyjnym „Knowledge@Work - zintegrowany model kształcenia przez
całe życie na uczelniach wyższych”, Szczecin 2013
3. D. Dżega „Zbiór dobrych praktyk w zakresie tworzenia materiałów e-learningowych
i m-learningowych dedykowanych uczeniu się osób dorosłych”. Produkt w projekcie
innowacyjnym „Knowledge@Work - zintegrowany model kształcenia przez całe życie na
uczelniach wyższych”, Szczecin 2013
4. E-podręcznik „Weź kurs na wielokulturowość”, dostępny w Internecie w dniu 15.07.2013,
pod adresem:
http://www.hfhr.org.pl/wezkurs/epodrecznik/index.php?option=com_content&view=article&id=22&Itemid=36
5. „Foresight kadr nowoczesnej gospodarki”. Raport PARP, Warszawa 2009
6. A.Kolb, D. A. Kolb “Experiential Learning Theory Bibliography 1971-2001”, Boston,
Ma.: McBer and Co 2001
7. „Metodyka pigułek wiedzy. Podręcznik mediatora wiedzy”. Opracowany pod
kierownictwem Fillipe Carrera, Konsorcjum projektu Knowledge Pills, Warszawa 2012
8. T.G. Tucker, W.W. Winchester “Mobile Learning for Just-In-Time Applications”, [w:]
ACM-SE 47 Proceedings of the 47th Annual Southeast Regional Conference 2009
9. D. Su Kuen Seong, “Usability Guidelines for Designing Mobile Learning Portals” [w:]
Mobility '06 Proceedings of the 3rd International Conference on Mobile Technology,
Applications & Systems 2006
10. J. Zhang „E-Andragogy and E-Learning. Exploring adults learners’ perspectives and
practices of web-based distance education”. VDM, Germany 2010
32

Metodyki zdalnego nauczania osób dorosłych w zakresie

Transkrypt

Podobne dokumenty

FULL TEXT

Metodyki zdalnego nauczania osób dorosłych w zakresie

Specyfikacja techniczna Prompter Datavideo TP-300

Moduły eWON w aplikacjach zdalnego dostępu

Załącznik Nr 13 „Zdalny Dostęp” do Umowy na Serwis i Utrzymanie

Doradztwo zawodowe i przedsiębiorczość