Ocena stanu zagrożenia patologiami społecznymi

Urz d Miejski w Gnie nie
ul Lecha 6
62-200 Gniezno
http://www.gniezno.home.pl
Fundacja „Masz Szans ”
Beatrycze 15
20-715 Lublin
www.maszszanse.info
Fundacja „Masz Szans ”
Robert Porzak
Wies aw Poleszak
Ocena
stanu zagro enia
patologiami spo ecznymi
oraz
rezultatów dzia
profilaktycznych
w rodowisku m odzie y Gniezna
SKRÓT RAPORTU Z BADA
PRZEPROWADZONYCH W 2008 ROKU
na zlecenie
Urz du Miejskiego w Gnie nie
LUBLIN 2008
Raport wraz z za cznikami b
cymi jego integraln cz
ci stanowi utwór
w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4
lutego 1994 r., publikator: Dz. U. 1994, nr 24, poz. 83, wraz z pó niejszymi
zmianami.
Wykorzystanie ca
w
szczególno ci
ci lub cz
ci raportu na wszystkich polach eksploatacji, a
powielanie
i rozpowszechnianie
elektronicznie,
mechanicznie, udost pnianie w mediach (w tym zw aszcza w Internecie) i
jakichkolwiek innych formach reprodukcji stosowanych obecnie i w
przysz
ci, za wyj tkiem u ytku zwi zanego bezpo rednio z realizacj
Programu Profilaktyki i Rozwi zywania Problemów Alkoholowych Miasta
Gniezno, jest mo liwe wy cznie po uzyskaniu pisemnej zgody posiadaczy
praw autorskich.
Poni szy opis stanowi fragment raportu. Pe na wersja jest dost pna w
siedzibie Urz du Miasta Gniezno.
2
SPIS TRE CI
WST P ......................................................................................................................................4
METODOLOGIA BADA ........................................................................................................4
Wykonawcy badania ......................................................................................................................... 4
Grupa badana.................................................................................................................................... 6
WYNIKI BADA .......................................................................................................................7
Tendencje rozwojowe ........................................................................................................................ 8
enia rozwojowe, posiadane zasoby ............................................................................................................8
Ocena sytuacji szkolnej................................................................................................................................. 10
Poczucie zadowolenia ................................................................................................................................... 11
Cz stotliwo kontaktów z rodzicami............................................................................................................ 12
Sposoby reagowania na stres i presj .............................................................................................. 14
Zagro enia dla rozwoju dzieci i m odzie y ..................................................................................... 16
Rodzicielskie wzorce dysfunkcji ................................................................................................................... 16
Wagary......................................................................................................................................................... 18
wiadomo ryzyka ...................................................................................................................................... 18
Tyto ............................................................................................................................................................ 19
Alkohol ........................................................................................................................................................ 23
Narkotyki ..................................................................................................................................................... 27
Do wiadczanie przemocy.............................................................................................................................. 31
Stosowanie przemocy ................................................................................................................................... 36
Percepcja lokalizacji zagro
Znajomo
........................................................................................................ 40
róde pomocy............................................................................................................... 41
Czas wolny m odzie y...................................................................................................................... 42
Zaj cia alternatywne ..................................................................................................................................... 42
Propozycje i oczekiwania m odzie y ............................................................................................................. 43
Dzia ania profilaktyczne.................................................................................................................. 44
Zaj cia profilaktyczne dla m odzie y............................................................................................................. 44
Poznawcze i behawioralne rezultaty zaj profilaktycznych ........................................................................... 46
Osobowo ciowe rezultaty udzia u w profilaktyce...........................................................................................47
PORÓWNANIE Z REZULTATAMI POPRZEDNICH BADA .............................................49
PODSUMOWANIE .................................................................................................................52
3
WST P
Wyniki mi dzynarodowych bada
ESPAD prowadzonych w ca ej Europie co 4
lata wskazuj , e kontakt m odzie y w wieku gimnazjalnym z tytoniem i alkoholem sta
si regu . Zmiany w cz sto ci stosowania substancji uzale niaj cych zachodz ce w
przeci gu ostatnich kilku lat, s
prowadzone
stosowaniem
w
Polsce
w
silnie zró nicowane, zale nie od kraju. Badania
ramach
monitorowania
rodków odurzaj cych pokazuj
problemów zwi zanych
ze
wysoki poziom niepokoj cych zjawisk
prowadz cych do uzale nie (Sieros awski, Zieli ski 2002, Sieros awski 2008). Badania
te pokazuj te du e zró nicowanie rodowiskowe obj tych analiz zjawisk. W cz
rodowisk kontakt z alkoholem mia o ju
ci
ponad 90% uczniów gimnazjów. Taki stan
wymaga prowadzenia cyklicznej diagnozy lokalnej, precyzyjnie okre laj cej sytuacj
zagro
dla rozwoju m odzie y w danym
rodowisku w celu planowania trafnej i
ekonomicznej dzia alno ci profilaktycznej.
Niniejszy raport powsta na zlecenie i ze rodków Urz du Miejskiego w Gnie nie.
Celem raportu jest:
charakterystyka zjawisk palenia tytoniu, picia alkoholu, za ywania narkotyków i
stosowania przemocy w ród m odzie y Gniezna;
zbadanie
odbioru
procesu
realizacji
prowadzonych
dotychczas
programów
profilaktycznych, ocena efektywno ci realizacji profilaktyki
ocena zmian, jakie zasz y w porównaniu z rokiem 2003;
wskazanie zalecanych kierunków dzia
profilaktycznych.
METODOLOGIA BADA
Wykonawcy badania
Badania zrealizowa a Fundacja "Masz Szans ". Za
yciele Fundacji, to
Zbigniew B. Ga , Bogumi a Ga i Robert Porzak. Fundacja "Masz Szans " dzia a od
1992 roku na terenie ca ej Polski i skoncentrowana jest na zadaniach profilaktycznych,
terapeutyczno-rehabilitacyjnych
i
konsultacyjno-doradczych.
4
Od
1999
Fundacja
samodzielnie lub we wspó pracy z pracownikami Instytutu Psychologii UMCS w Lublinie
przeprowadzi a liczne badania etiologii i epidemiologii zagro
odzie y dla
rozwoju dzieci i
rodowisk miast i gmin ca ej Polski. Osoby, których prace stanowi
postawy merytoryczne niniejszego opracowania, to prof. dr hab. Zbigniew B. Ga , dr
Robert Porzak, dr Wies aw Poleszak. Prof. Zbigniew Ga , to psycholog, kierownik
Podyplomowego studium Psychoprofilaktyki w IP UMCS, kierownik O rodka Rozwoju
Cz owieka i Psychoedukacji Fundacji "Masz Szans ", autor 12 ksi
ek i ok. 100
artyku ów na temat patologii i profilaktyki psychospo ecznej, od 20 lat specjalizuj cy si
w szkoleniach i superwizji dzia
rozwojowych, autor kilkunastu programów
profilaktycznych i edukacyjnych. Dr Robert Porzak to psycholog, adiunkt w Zak adzie
Psychologii Wychowawczej i Psychoprofilaktyki Instytutu Psychologii UMCS, autor
kilkudziesi ciu publikacji dotycz cych dzia alno ci wychowawczej oraz profilaktyki
psychospo ecznej, trener-edukator specjalizuj cy si
w zakresie doskonalenia dzia
wychowawczych. Dr Wies aw Poleszak jest psychologiem, adiunktem w Zak adzie
Psychologii Wychowawczej i Psychoprofilaktyki IP UMCS, ekspertem CMPPP ds.
profilaktyki, autorem kilkudziesi ciu artyku ów po wi conych profilaktyce i pomocy
psychologicznej. Prowadzi równie prywatn praktyk psychologiczn .
Badania
przeprowadzili
przeszkoleni
ankieterzy
b
cy
psychologami
i
pedagogami pracuj cymi w Poradni Psychologiczno Pedagogicznej w Gnie nie. Zakres
realizowanych bada zosta dobrany tak, aby zapewni respondentom anonimowo
poufno
procedury badawczej. Ankieterzy wykonywali badania w
i
rodowiskach, z
którym nie maj kontaktu zawodowego i prywatnego. Po badaniu wype nione ankiety
nie by y nikomu udost pniane. Dzia ania powy sze zmierza y do zwi kszenia
rzetelno ci i wiarygodno ci uzyskanych wyników bada . W sk ad zespo u badaj cego
wesz y: Ewa Balicka, Joanna D browska, Agnieszka Florczak, Kamila Tomczak,
Katarzyna Tomaszewska. Koordynatork
prac zespo u by a Jolanta Sobczak. Ca y
zespó wykaza du e zaanga owanie w realizacj
bada , umo liwiaj ce ich rzetelne
wykonanie w bardzo krótkim czasie. Dane z bada
zosta y przygotowane do analiz
przez absolwentki psychologii Instytutu Psychologii UMCS w Lublinie, Dominik Wo ek i
Edyt Worobiej.
5
Grupa badana
Badaniami
obj to
934
osoby.
W ród
badanej
m odzie y
najliczniej
reprezentowanym rodowiskiem s gimnazjali ci – 25,8%. Z kolei, najmniej uczniów, tj.
15,4% rekrutuje si
z zasadniczych szkó zawodowych. Po jednej pi tej uczniów
wywodzi si ze szkó podstawowych i rednich szkó zawodowych. Natomiast liceali ci
stanowi 18,5% wszystkich badanych.
W badanej grupie uczniów dziewcz ta stanowi
51,7%, natomiast ch opcy
48,3%. Reprezentacja p ci w poszczególnych typach szkó jest tak e niejednorodna.
Szczególnie widoczne jest to w szko ach ponad gimnazjalnych. Dysproporcja osi ga
najwy sze nasilenie w liceach (dziewcz ta stanowi tu 71,7% populacji). Z kolei, wi cej
dziewcz t ucz szcza do szkó
Zdecydowana wi kszo
zasadniczych i
rednich szko ach zawodowych.
badanych, bo 98,5%, mieszka w domach rodzinnych. Nikt z
badanych nie mieszka w internacie czy te bursie. Jeden procent badanych podaje inne
ni
wymienione miejsca zamieszkania. Najwi cej takich osób znajduje si
w
zasadniczych szko ach zawodowych (2,1%).
Najwi cej uczniów
badanych boryka si
yje w rodzinach pe nych (81,9%), cho
z do wiadczeniem jakiej
niepe nej, gdzie jeden rodzic nie
uczniów (10,6%)
jedna pi ta
formy rozpadu rodziny. W rodzinie
yje wychowuje si
yje w rodzinie, gdzie rodzice s
jednego z rodziców dotyka najcz
a
ciej m odzie
5,1% uczniów. Dwa razy tyle
rozwiedzieni. Problem
mierci
z gimnazjum (7,5%). Natomiast
separacja lub rozwód rodziców to do wiadczenie m odzie y szkó podstawowych i
gimnazjów, a wi c osób najmniej odpornych psychicznie na takie zdarzenia
(odpowiednio 11,8% i 13,7% badanych).
Wi kszo
badanych uczniów deklaruje,
e posiada rodze stwo (88,5%).
Najwi cej jest osób posiadaj cych dwoje lub wi cej rodze stwa (46,5%). Niewiele mniej
jest uczniów z wychowuj cych si z bratem lub siostr (42%). Najwi cej jedynaków jest
ród licealistów (16,8%). Z kolei, najrzadziej spotyka si jedynaków w zasadniczych
szko ach zawodowych (5,6%) i rednich szko ach zawodowych (6,3%). Z tych ostatnich
6
typów szkó rekrutuje si najwi cej m odzie y posiadaj cej dwoje lub wi cej rodze stwa
(odpowiednio 62,5% i 57,1%).
Z informacji podanych przez m odzie
wykszta cone s
matki, ni
zawodowe (34%) i
wynika, i
w ród ich rodziców lepiej
ojcowie. Typowe wykszta cenie matek, to wykszta cenie
rednie (30,7%). Dominuj ce wykszta cenie ojców, to tak e
wykszta cenie zawodowe (41,6%), a dopiero na dalszym miejscu rednie (23,4%). W
grupie uczniów szkó zasadniczych wi kszo
rodziców ma wykszta cenie zawodowe
(59,7% ojców i 53,5% matek). Z kolei, w grupie uczniów rednich szkó zawodowych
najwi cej jest ojców z wykszta ceniem zawodowym. Ojcowie uczniów z liceów
ogólnokszta
cych maj
najcz
ciej wykszta cenie rednie (38,7%) b
zawodowe
(37%) a ich matki wykszta cenie rednie (41%). Podobna sytuacja wyst puje w ród
rodziców uczniów z gimnazjów, gdzie przewa a
rednie (23,7%), b
zawodowe
(27,8%) wykszta cenie ojca i rednie matki (32,4%). Lepiej wykszta conych rodziców ma
odzie z liceów i gimnazjów. Uczniowie szkó podstawowych najcz
wykszta cenia
najcz
swoich
rodziców
(26,7%).
Podstawowe
ciej nie znaj
wykszta cenie
rodziców
ciej mo na spotka w ród uczniów szkó zawodowych.
Badan m odzie z ró nych typów szkó
rodzinna. Ró ni natomiast p
, ilo
czy miejsce zamieszkania i sytuacja
posiadanego rodze stwa oraz wykszta cenie
rodziców.
WYNIKI BADA
Opis rezultatów bada obejmuje sze
grup informacji:
a)
charakterystyk tendencji rozwojowych wyst puj cych w ród badanej m odzie y,
b)
opis sposobów reagowania na stres i negatywn presj ,
c)
charakterystyk zagro
dla rozwoju dzieci i m odzie y p yn cych z ze stosowania
rodków uzale niaj cych (tyto , alkohol, narkotyki) oraz przemocy,
d)
opis rezultatów dzia
profilaktycznych prowadzonych w obj tych badaniami
szko ach
e)
opis róde pomocy znanych osobom badanym.
7
Tendencje rozwojowe
Podstaw
dla okre lenia mo liwo ci efektywnego radzenia sobie w yciu bez
korzystania ze rodków uzale niaj cych i przemocy stanowi charakterystyki tendencji
rozwojowych dotycz cych:
a) poziomu zadowolenia ze swojego aktualnego po
enia yciowego,
b) oceny sytuacji szkolnej
c)
wiadomo ci w asnych zasobów pomocnych w realizacji planów yciowych.
enia rozwojowe, posiadane zasoby
Do istotnych wymiarów opisuj cych badan m odzie nale
d
enia rozwojowe
oraz posiadane zasoby w postaci percepcji w asnych mocnych stron i cz sto ci praktyk
religijnych.
W swych planach
yciowych zdecydowana wi kszo
badanych uczniów
koncentruje si na osi gni ciu sukcesu zawodowego (88,3%). Sukces zawodowy nad
ch
za
enia rodziny przedk adaj przede wszystkim uczniowie szkó podstawowych,
gimnazjów i liceów. Natomiast m odzie ze szkó zawodowych koncentruje si najpierw
na za
eniu rodziny.
Najwi cej w tpliwo ci co do kariery zawodowej zg aszaj
uczniowie
rednich szkó
zawodowych (15,9%) i szkó zasadniczych (13,2%). Z kolei, brak zdania co do
za
enia rodziny prezentuje najwi cej uczniów szkó podstawowych i gimnazjów (po
16,6% badanych).
ród d
rozwojowych wa
rol , jako czynnik chroni cy, pe ni zmienna
ch ci posiadania dzieci. Zdecydowana wi kszo
przysz
osób badanych chce posiada
ci dwoje dzieci (56,1%). Jedno dziecko chcia oby mie
w
13,5% badanych
uczniów. Niemal tyle samo m odzie y nie ma zdania na ten temat (12,6%). Jedynie
jedena cie procent badanych pragnie mie wi cej ni dwoje dzieci.
Badane grupy ró ni
si
w zakresie ch ci osi gni cia sukcesu zawodowego i
planowanej ilo ci posiadanych dzieci. Ku posiadaniu dwójki dzieci sk aniaj si przede
wszystkim uczniowie zasadniczych szkó zawodowych (70,1%), a trojga lub wi cej
odzie liceum i szkó
rednich (odpowiednio 16,2% i 12,7%). Na jedno dziecko chc
8
si
zdecydowa w przysz
ci g ównie uczniowie podstawówek (22,5%) i gimnazjów
(15,4%). Ci ostatni s te w najwi kszym stopniu otwarci na mo liwo
adopcji dziecka
(3,3%). Najbardziej niezdecydowan , co do posiadania dzieci, grup
badanych
stanowi uczniowie szkó podstawowych (15%). Do swoich mocnych stron najwi cej, bo
23%, badanych uczniów zaliczy o wytrwa
i siln
wol , a ponad jedna pi ta
inteligencj i uzdolnienia. Na dalszym miejscu m odzi ludzie wymieniaj stanowczo
upór (15,4%), ambicj (15%) i pracowito
i
(11,2%).
W wymiarze percepcji swoich mocnych stron badani uczniowie z odmiennych
typów szkó ró ni si mi dzy sob . Najwi cej m odzie y z gimnazjów i zasadniczych
szkó
zawodowych umieszcza na pierwszym miejscu inteligencj
Uczniowie pozosta ych typów szkó jako dominuj
siln
wol . Liczn
grup
cech
wymieniaj
i uzdolnienia.
wytrwa
i
m odzie y licealnej charakteryzuje ambicja (27,2%). Du ym
zró nicowaniem wymienianych osobistych atutów charakteryzuje si m odzie
rednich
szkó zawodowych. Wielu z nich dostrzega tak e u siebie tak wa ne cechy jak jasne
cele yciowe (16,9%) i odpowiedzialno
Zarówno w d
(13,8%).
eniach rozwojowych jak i percepcji swoich mocnych stron m odzie jest
zorientowana na obszar zadaniowy funkcjonowania cz owieka, co niesie du e ryzyko
rozwojowe. M odzi ludzie ustawiaj
si
do wy cigu po sukces, nie doceniaj c relacji
mi dzyludzkich i wymiaru spo ecznego.
Cz sto
praktyk religijnych nale y do podstawowych czynników chroni cych
przed zachowaniami dysfunkcjonalnymi. Religijno
jednocze nie stanowi jeden ze
wska ników tendencji rozwojowych. W badanej populacji zale y ona od wieku uczniów i
typu szko y. Najwi cej uczniów ucz szcza do ko cio a raz w tygodniu (50,6%). Po
blisko jednej pi tej badanej m odzie y ucz szcza do ko cio a raz w miesi cu lub jedynie
kilka razy w roku. Oko o dziesi ciu procent badanych uwa a si za nie praktykuj cych.
Pod wzgl dem praktyk religijnych badana m odzie
jest wewn trznie zró nicowana.
Najmniejsze zaanga owanie w regularne praktyki religijne przejawia m odzie
zawodowych. Natomiast regularnie ucz szczaj
szkó
do ko cio a uczniowie podstawówek
(71,7% raz w tygodniu). Pewien kryzys religijno ci dostrzegany jest ju na poziomie
gimnazjum, gdy jedna piata m odzie y praktykuje raz w miesi cu i tyle samo jedynie
9
kilka razy w roku. Spo ród tych ostatnich rekrutuje si najwi cej, cho jedynie 2,5%,
uczniów deklaruj cych codzienne wizyty w ko ciele. Jedynie w ród uczniów rednich
szkó zawodowych nikt nie uczestniczy w codziennych nabo
stwach.
Ocena sytuacji szkolnej
Miar
Najcz
osi gni
szkolnych w percepcji uczniów s
ciej pojawiaj ce si
otrzymywane oceny.
oceny w ród badanych uczniów to trójki (38%) i czwórki
(34,5%). Co dziesi ty ucze dostaje pi tki (12,8%)i tyle samo dwójki (9,3%).
Pod tym wzgl dem uczniowie ró ni
si
istotnie w zale no ci od typu szko y. Czym
wcze niejszy etap kszta cenia tym wi cej pi tek i szóstek. Najwy sze oceny otrzymuj
uczniowie szkó podstawowych, dominuj
tu oceny czwórkowe (38%) i pi tkowe
(35,3%). Ta grupa jako jedyna mo e si te pochwali szóstkami (3,7%). W gimnazjum
(41,1%) i liceum (46,3%) dominuj
oceny dobre. Z kolei, w
zawodowych przewa aj oceny dostateczne (ZSZ – 51,4%,
jedynek przydarza si
rodowisku szkó
SZ – 55,6%). Najwi cej
uczniom gimnazjum (4,6%) oraz uczniom zasadniczych szkó
zawodowych.
Oceny szkolne, które dostaj badani uczniowie maj tendencj spadkow wraz z
wiekiem respondentów. Najwy sze oceny otrzymuj
najgorsze
m odzie
z
zawodówek.
Opisane
uczniowie podstawówek a
powy ej
prawid owo ci
budz
zastanowienie i jednocze nie niepokój. W wi kszo ci analizowanych ocen brak jest
rozk adu normalnego. Nauka szkolna to g ówny element aktywno ci m odego cz owieka.
Miernikiem potwierdzania siebie w tym obszarze s oceny, wa nym jest wobec tego,
aby by y one adekwatne do mo liwo ci i wk adu pracy ucznia. W innym wypadku straci
on zainteresowanie zdobywaniem wiedzy, a realizowania siebie b dzie poszukiwa w
innych sferach ycia.
Konsekwencj trudno ci w nauce jest korzystanie z korepetycji. Korzysta z nich
blisko jedna trzecia uczniów. Najwi cej uczniów si ga po korepetycje z j zyka
angielskiego (15,8%) i matematyki (13%). Liczna grupa respondentów nie udzieli a
odpowiedzi na to pytanie (7,9%).
10
Pod wzgl dem korzystania z korepetycje badana m odzie ro ni si istotnie od siebie.
Korepetycje bior najcz
ciej uczniowie liceum (zarówno z j. angielskiego - 31,8%, jak i
matematyki – 23,7%) i podstawówki (g ównie z j. angielskiego – 28,3%). Najrzadziej po
korepetycje si ga m odzie ze szkó zawodowych, a szczególnie zasadniczych szkó
zawodowych.
Problem powtarzania klasy pojawia si
gdzie co dziesi ty ucze
najcz
ciej w szko ach gimnazjalnych,
ma takie do wiadczenie. Z kolei,
najrzadziej mamy do
czynienia z takim zjawiskiem w liceach.
Z trudno ciami w nauce nieod cznie zwi zane s wagary, z których skorzysta o
ponad dwie trzecie uczniów. Co dziesi ty ucze chodzi regularnie na wagary, a jedna
pi ta kilka razy w roku. Najwi cej uczniów ucz szcza na wagary w ma ych grupach
(61,7%), a 16% ucieka z lekcji samotnie. Dane te wskazuj na to, e uczniowie nie
realizuj obowi zku szkolnego pod wp ywem innych rówie ników.
odzie
z badanych typów szkó ró ni si
od siebie pod wzgl dem frekwencji.
Najwi cej z wagarów korzysta m odzie szkó zawodowych, jedna czwarta chodzi na
nie regularnie. Najmniej wagarowiczów jest w szko ach podstawowych.
Poczucie zadowolenia
Badana m odzie
wymiarów codziennego
osi ga ponad przeci tny poziom zadowolenia z ró nych
ycia.
rednie wyniki mieszcz
si
na kontinuum od raczej
zadowolony do zadowolony. Pod wzgl dem zadowolenia badana m odzie
na
pierwszym miejscu stawia relacje ze znajomymi ( rednia 1,74), a nast pnie relacje z
rodzin
(1,69) i poczucie bezpiecze stwa (1,62). Z kolei, najmniej m odzie
jest
zadowolona z kontaktów z nauczycielami (1,31) oraz z w asnego wygl du (1,41).
Poczucie zadowolenia z kontaktów ze znajomymi jest podobne we wszystkich
poziomach wiekowych. Wszystkie pozosta e wymiary ró nicuj typy szkó .
Najwy szy poziom ogólnego zadowolenia przejawiaj uczniowie szkó podstawowych
=22,03). Z kolei, najmniej zadowoleni z tego co do wiadczaj s uczniowie rednich
szkó zawodowych ( =18,49) i liceów ( =18,98).
11
odsi uczniowie zadowolenie s przede wszystkim z kontaktu z rodzin , a na
dalszym miejscu z relacji z rówie nikami. U starszych uczniów ta kolejno
si odwraca.
Wa nymi ród em informacji o badanych s te obszary najwi kszego niezadowolenia,
pod wzgl dem których m odzie tak e si istotnie ró ni. Uczniowie szkó podstawowych
i liceów najbardziej niezadowoleni s
z w asnego wygl du. Natomiast m odzie
pozosta ych szkó najbardziej uskar a si na niesatysfakcjonuj ce relacje jakie
z
cz ich
z nauczycielami. U uczniów rednich szkó zawodowych niezadowoleni budzi te stan
materialny i mo liwo ci rozwoju.
Cz stotliwo
kontaktów z rodzicami
Niemal e co dziesi ty badany (9,2%) podaje, e nigdy nie sp dza czasu wolnego
z rodzicami. Jedna trzecia przebywa z rodzicami w czasie wolnym kilka razy w roku
(34,2%), podobna grupa ma kontakt rodzicami kilka razy w miesi cu. Systematyczny
kontakt z rodzicami kilka razy w tygodniu charakteryzuje jedn pi
m odych ludzi.
Badana m odzie ró ni si istotnie pod wzgl dem sp dzania czasu wolnego w
gronie rodzinnym. Najwi cej uczniów systematycznie odpoczywaj cych wraz z
rodzicami jest w ród uczniów szkó podstawowych (44,9%). Wraz z wiekiem kontakty te
abn . W
redniej szkole zawodowej jedynie 6,9% sp dza wolny czas w gronie
rodziny. W ród tych ostatnich najwi cej te
osób podaje,
e nie ma tego typu
kontaktów.
Najwi cej m odych ludzi rozmawia z rodzicami o szkole kilka razy w tygodniu
(59,9%). Jedna czwarta badanych do wiadcza takich rozmów kilka razy w miesi cu, co
dziesi ty kilka razy w roku, a 3,6% nigdy nie rozmawia na ten temat z rodzicami.
Najmniej rozmawiaj
o sytuacji szkolnej z rodzicami uczniowie zasadniczych szkó
zawodowych. Z kolei, rodzice najbardziej interesuj si tym co si
dzieje w szkole u
dzieci ucz szczaj cych do podstawówki i gimnazjum. Ró nice mi dzy typami szkó s
istotne statystycznie.
Rozmowy o innych sprawach ni szko a prowadzi z dzie mi kilka razy w tygodniu
43% rodziców. Jedna trzecia rozmawia rzadziej, kilka razy w miesi cu. Sporadycznie,
kilka razy w roku do wiadczanie rozmów na tematy wykraczaj c poza sprawy szkolne
12
deklaruje 11,9% uczniów. Cz
badanych uczniów (11%) twierdzi, i
w ogóle nie
rozmawia z rodzicami na tematy wykraczaj ce poza sprawy szkolne. Podobnie jak
mia o to miejsce w rozmowach o szkole najwi cej rodziców uczniów szkó
podstawowych (52,4%), gimnazjów (46,1%) i liceów (42,2%) d
y do nawi zywania
kontaktu poprzez rozmow . W szko ach zawodowych sytuacja ta wygl da znacznie
gorzej. Jedynie jedna trzecia m odych ludzi ze szkó profilu zawodowym deklaruje, e
maj
okazj
rozmowy z rodzicami o codziennych sprawach z cz stotliwo ci
zapewniaj c podtrzymanie emocjonalnego kontaktu, co najmniej raz w tygodniu.
Uprawianie wspólnie z rodzicami hobby to do wiadczenie ponad po owy
badanych uczniów (53,1%). Ponad 45% m odzie y twierdzi, e nigdy nie zdarza si im
sp dza w taki sposób czasu wolnego. Niemal co czwarty ucze podaje, e dzieje si
to sporadycznie, kilka razy w roku.
Prawie jedna pi ta tej m odzie y (19,7%) ma okazj sp dza w ten sposób czas
systematycznie, kilka razy w miesi cu. Ponad 9% uczniów podaje, ze sp dza w ten
sposób wolny czas kilka razy w tygodniu. Najwi ksze szanse na wspólne hobby z
rodzicami maj uczniowie szkó podstawowych. Podaj oni dwukrotnie cz
ciej, ni inni
uczniowie sp dzanie czasu z rodzicami na wspólnym uprawianiu hobby. W najgorszej
sytuacji znajduj si uczniowie szkó o profilu zawodowym, a zw aszcza rednich szkó
zawodowych, z których tylko co trzeci dzieli cho by sporadycznie wspólne hobby z
rodzicem. Regularn aktywno
zwi zan z zainteresowaniami, realizowan wspólnie z
rodzicami kilka razy w miesi cu lub cz
ciej, deklaruje w ród uczniów rednich szkó
zawodowych 12,1%.
Kolejnym obszarem gdzie spotykaj
si
rodzice i dzieci jest wspólne
podejmowanie decyzji. Co pi ty ucze twierdzi, i nie uczestniczy w takiej formie ycia
rodzinnego. Sporadyczny wp yw na podejmowanie decyzji dotycz cych codziennego
ycia, kilka razy w roku, deklaruje niemal 30% uczniów. Podobna grupa zg asza wp yw
na decyzje rodzinne kilka razy w miesi cu. Regularny udzia w decydowaniu o
sprawach rodzinnych podaje niemal 20% uczniów. Wzgl dnie najcz
rodzinnych decyzjach maj
ciej udzia
liceali ci. Jest on niemal dwukrotnie cz stszy, ni w ród
uczniów zasadniczych szkó zawodowych.
13
Sposoby reagowania na stres i presj
Jednym
z
czynników
zaburzaj cych
prawid owy
rozwój
cz owieka
jest
do wiadczany stres, jako reakcja na bod ce wewn trzne czy zewn trzne. St d te
zdolno
radzenia sobie ze stresem i negatywn presj jest podstawowym czynnikiem
chroni cym przed niekorzystnymi wp ywami spo ecznymi.
odzie
z badanych szkó zdecydowanie najcz
poprzez s uchanie muzyki b
ciej radzi sobie ze stresem
ogl danie telewizji ( rednia 1,53). Inne pasywne i
ucieczkowe formy przeciwdzia ania skutkom stresu, po które si gaj m odzi ludzie to
zabawa komputerem (1,13) i zapominanie o problemie (1,10). Spo ród konstruktywnych
sposobów radzenia sobie ze stresem najwy ej lokuje si rozmowa ze znajomymi (1,17).
Sport i spacery jako jeden z aktywnych sposobów przeciwdzia ania skutkom stresu
preferuj g ównie uczniowie szkó podstawowych (si gaj tak e po rozmow z rodzin )
i gimnazjali ci. Najmniejsz
popularno ci
cieszy si
on w zasadniczych szko ach
zawodowych.
Warto zwróci uwag
znacz
w szko ach podstawowych i gimnazjach
pozycj zabaw komputerem w ród reakcji na stres. By mo e jest to nowy
trend zachowa . Wydaje si
przysz
na wyst puj
ci mo e sta
Potwierdzaj
si
on by
zwi zany z dost pno ci
jednym ze sposobów na ucieczk
to dane dotycz ce
do komputera, ale w
od rzeczywisto ci.
rednich szkó zawodowych, gdzie wielu uczniów
wybiera ten sposób na poradzenie sobie ze stresem.
Niepokoj cym zjawiskiem jest tak e fakt, i
wielu m odych ludzi prze ywa
do wiadczane trudno ci w samotno ci, zamykaj c si we w asnym wiecie. Dotyczy to
zw aszcza licealistów i uczniów rednich szkó zawodowych i gimnazjalistów. M odzie
licealna ucieka si tak e do roz adowywania napi
poprzez k ótnie i konflikty rodzinne.
Pozosta e formy reakcji na stres wyst puj rzadziej, cho pojawia si znaczne
zró nicowanie preferencji. Rozmow
najcz
z rodzicami i czytanie ksi
ek wybieraj
ciej uczniowie podstawówek i gimnazjów a najrzadziej m odzie
zawodowych.
14
ze szkó
W silnie uzale niaj cych formach reagowania na stres, to jest paleniu tytoniu i
piciu alkoholu, dominuj
uczniowie zasadniczych i
rednich szkó
zawodowych.
Podobnie jest z najrzadziej wyst puj cymi, ale najgro niejszymi formami radzenia sobie
ze stresem za pomoc
leków i narkotyków. Tu prym wiod
uczniowie zasadniczych
szkó zawodowych.
Sublimacyjne formy odreagowania stresu w aktywnym uprawianiu sztuki
najcz
ciej wyst puj
w ród uczniów podstawówek, liceów i gimnazjów, najrzadziej
ród uczniów rednich i zasadniczych szkó zawodowych. Uczniowie liceów i szkó
zawodowych s z kolei relatywnie najmniej sk onni do szukania pomocy u pedagoga.
Wysoko cenione przez badanych s ich w asne sposoby na radzenie sobie ze stresem.
Z powy szej analizy wynika, i podstawowym sposobem radzenia sobie badanej
odzie y ze stresem jest uciekanie od problemu poprzez ogl danie telewizji i
uchanie muzyki, rozmowa, b
wynika, i
zabawa na komputerze. Z bada
etiologicznych
taka reakcja na stres jest czynnikiem ryzyka w powstawaniu zachowa
dysfunkcjonalnych (patrz interakcyjny model zachowa dysfunkcjonalnych Jessor’ów).
Dalszym obszarem analizy s reakcje badanych uczniów na negatywn presj
rówie nicz . Jako najwa niejszy sposób radzenia sobie z zewn trznym naciskiem
odzie wymienia utrzymywanie si przy swoich decyzjach i wyborach (39,2%). Innym
znacz
reakcj na presje jest odmawianie (36,7%). W dalszej kolejno ci uczniowie
podejmuj dzia ania pozwalaj ce im unikn
(8,2%). Pozosta e sposoby nie znajduj
uczniów. Odmówi
kontaktu z osobami wywo uj cymi presj
znacz cego uznania w oczach badanych
w takiej sytuacji gotowa jest prawie po owa uczniów szkó
podstawowych. Oni te sk onni s szuka rady u rodziców (7,5%) lub unika kontaktu z
osobami wywieraj cymi presj
(11,2). Z tego ostatniego sposobu korzysta te
co
dziesi ty gimnazjalista. Starsza m odzie preferuje g ównie pozostawanie przy swoich
wyborach. pozostaje blisko po owa uczniów szkó ponad podstawowych. Najmniej
sk onne s
uczniowie
zasi gn
odmówi
w przypadku zewn trznego nacisku gimnazjali ci (33,6%)
rednich szkó zawodowych (32,8%). Rady u rówie ników gotowi s
g ównie uczniowie zasadniczej szko y zawodowej (4,9%) i liceali ci (4,0%).
Do ulegania negatywnej presji przyznaje si
15
ma y procent badanych uczniów szkó
podstawowych i
rednich szkó zawodowych. Z analizowanych sposobów radzenia
sobie z presj wynika, i badani próbuj radzi sobie samodzielnie, rzadko korzystaj z
porady innych osób, a zw aszcza rodziców.
Zagro enia dla rozwoju dzieci i m odzie y
W dalszej cz
ci pracy zostan zaprezentowane g ówne zagro enia dla rozwoju
badanych uczniów. Nale y do nich palenie tytoniu, picie alkoholu, za ywanie
narkotyków oraz do wiadczanie i stosowanie przemocy. Poddane ocenie wymiary
pozwalaj
okre li
rodzaj i intensywno
dysfunkcji powstaj cych pod wp ywem
zanalizowanych wcze niej zmiennych wyj ciowych. W tej cz
te b dzie znajomo
ci raportu przedstawiona
czynników uzale niaj cych, informacje o rodzinnych wzorcach
dysfunkcji oraz o wagarowaniu, b
cym równocze nie przejawem dysfunkcji, jak i
jednym z czynników zwi kszaj cych ryzyko pozosta ych zachowa dysfunkcjonalnych.
Rodzicielskie wzorce dysfunkcji
Z danych wynika, i 40,1% badanych uczniów spotyka si codziennie z paleniem
tytoniu, przez które ze swoich rodziców. W tych rodzinach pojawia si wzorzec rodzica
uzale nionego od tytoniu. U co dziesi tego ucznia rodzice sporadycznie si gaj
papierosy. Jedynie jedna czwarta uczniów wychowuje si
w domu gdzie
po
adne z
rodziców nie pali papierosów. Najwi cej codziennych kontaktów z paleniem tytoniu
przez rodzica maj m odzi ludzie z zasadniczych szkó zawodowych (51,4%) i rednich
szkó zawodowych (44,4%). Najwi cej uczniów ze szkó podstawowych (36,9%) i liceów
(31,2%) ma pozytywny wzorzec rodzicielski w stosunku do u ywania tytoniu.
Rodziców pij cych alkohol m odzi ludzie widz zwykle kilka razy w roku (28,7%).
Jednak ponad jedna czwarta uczniów obserwuje takie sytuacje nawet kilka razy w
miesi cu (28,7%). Ponad dziesi
procent badanych nigdy nie spotka a si
z
ywaniem alkoholu przez rodziców (12,2%). Kilka razy w tygodniu kontakt z rodzicami
pij cymi alkohol ma 7,3% badanych. W grupie tej dominuj liceali ci (8,7%) i uczniowie
szkó
podstawowych (7,5%). Relatywnie najmniej uczniów zasadniczych szkó
16
zawodowych widzi rodziców pij cych alkohol kilka razy w tygodniu (6,3%). Z
codziennym piciem alkoholu przez rodziców spotyka si
niewielu uczniów, jest to
ównie m odzie zasadniczych (3,5%) i rednich (2,1%) szkó zawodowych. Jedynie
uczniowie podstawówek nie do wiadczaj sytuacji, w których rodzice pij codziennie
alkohol.
Innym negatywnym wzorcem dla m odzie y jest widok pijanego rodzica. Taka
sytuacja nie przydarzy a si 37,5% badanych. U 17,2% m odzie y mia a ona miejsce
kilka razy w yciu, a 12,2% kilka razy w roku. Co dwudziesty ucze
widzi pijanego
rodzica kilka razy w miesi cu, a 2,1% nawet kilka razy w tygodniu. Na dysfunkcjonalny
obraz upijaj cego si rodzica najbardziej nara ona jest m odzie szkó zawodowych i
liceów.
Nale y przyzna , i
w obszarze modelowania trze wo ci sytuacja nie
prezentuje si pozytywnie dla wi kszo ci m odzie y.
Najwi kszy odsetek uczniów, to jest ponad jedna czwarta, nigdy nie widzia , aby
które z rodziców stosowa o agresj s own
(27,1%). Z kolei, 16,8% badanych mia o
kilka razy w yciu kontakt z sytuacj wyzywania kogo przez rodziców. Kilka razy w
miesi cu lub kilka razy w roku obserwuje agresj s own co dziesi ty ucze . Oko o pi
procent m odzie y szkó ponad gimnazjalnych codziennie widzi rodzica stosuj cego
agresj
werbaln . Co dziesi ty ucze
zasadniczej szko y zawodowej i liceum ma do
czynienia z takim zachowaniem kilka razy w tygodniu. Najwi cej uczniów szkó
podstawowych (bo po owa) zaznaczy o, e nie do wiadcza tego wzorca.
Rzadziej badana m odzie ma do czynienia z agresj
kogo
innego (70,2% nie mia o kontaktu z tak
fizyczn
rodzica wobec
sytuacj ). Najwi cej uczniów
obserwowa o tak form przemocy raz albo kilka razy w yciu (oko o 5%). Kilka razy w
roku obserwuje takie zdarzenia 1,8% m odzie y, najcz
ciej s to uczniowie redniej
szko y zawodowej (3,2%).
Niewielkiemu odsetkowi badanych (1,5%) zdarza si widzie bicie kogo przez
rodzica nawet kilka razy w miesi cu, najcz
ciej do wiadczenie takie sygnalizuj
uczniowie zasadniczej szko y zawodowej (4,9%). Zjawisko agresji fizycznej w
wykonaniu rodzica z cz stotliwo ci
kilka razy w tygodniu lub cz
17
ciej obserwuje
znikomy procent m odzie y. Wielu m odych ludzi odmówi o odpowiedzi na to pytanie,
dotyczy to szczególnie m odzie y gimnazjalnej i zasadniczych szkó zawodowych.
Najcz
ciej z agresja fizyczn rodzica maj do czynienia uczniowie zasadniczej
szko y zawodowej ale sporadyczne do wiadczenie wzorca przemocy fizycznej rodzica
wyst puje te w rodowisku szkó
rednich. Najrzadziej to zjawisko wyst puje i dotyczy
najmniejszej liczby osób w ród uczniów szkó podstawowych.
Wagary
Nigdy nie ucieka a ze szko y ponad jedna czwarta uczniów obj tych badaniem
(27,4%). W ród osób, które kiedy wagarowa y najliczniejsz grup stanowi m odzie ,
która by a na wagarach kilka razy w yciu (40,3%).
Kilka razy w roku wagaruje 20% uczniów, a kilka razy w miesi cu 12,4%.
Najcz
ciej z lekcji ucieka m odzie zasadniczych szkó zawodowych (25,7% - kilka
razy w miesi cu) i rednich szkó zawodowych (22,2%). W ród licealistów najwi cej
osób (59%) uciek o ze szko y kilka razy w yciu, jedna piata kilka razy w roku. Cz stsze
ucieczki, kilka razy w miesi cu deklaruje 6,4% licealistów. Najrzadziej wagaruj
uczniowie podstawówek, 64,2% nigdy nie uciek o z lekcji, a 32,1% kilka razy w yciu.
Kilka razy w miesi cu ucieka jedynie 1,6%.
Najpopularniejszym sposobem uciekania z lekcji s kilku osobowe grupy. W taki
sposób wagaruje ponad po owa uczniów (61,7%). Blisko jedna trzecia uczniów
wychodzi na wagary ca a klas (23,1%). Samotne wagarowanie jest g ównie domen
uczniów podstawówek (32,7%). Relatywnie rzadziej przydarza si ono m odzie szkó
rednich.
wiadomo
ryzyka
Pogl dy obj tych badaniem uczniów na
uzale niaj cych stanowi
dla nich podstaw
temat substancji i
zachowa
do oceny ryzyka stosowania danej
substancji, a w konsekwencji do podejmowania lub niepodejmowania okre lonego
zachowania. Znajomo
czynników uzale niaj cych przedstawia tabela nr 9. Do
18
najcz
ciej wymienianych substancji lub zachowa , które prowadz
do uzale nienia
odzie wymienia alkohol (77,8%), tyto (75,2%) i narkotyki (73,4%). Wielu m odych
ludzi wymienia o te poszczególne nazwy narkotyków, jako substancje uzale niaj ce.
Tylko 7,1% wyró ni o marihuan
jako czynnik uzale niaj cy. Na szczególn
jednocze nie zaniepokojenie zas uguje fakt, i
uwag
i
jedynie 14,3% uczniów widzi ryzyko
uzale nienia si w korzystaniu z komputera czy te telewizji (4,9%).
wiadomo
zagro
wcze niej wymienionymi rodkami psychoaktywnymi jest
najwy sza w szko ach podstawowych i liceach. W najmniejszym stopniu ryzyko
uzale nienia tymi rodkami dostrzegaj
uczniowie zasadniczych szkó zawodowych i
gimnazjów.
W dalszej kolejno ci jako
rodki uzale niaj ce wymieniane s
leki (13,1%).
Zagro enie to dostrzega szczególnie wielu licealistów (28,9%), bagatelizuje je
natomiast m odzie
z podstawówek (5,9%), z zawodówek (6,3%) oraz gimnazjów
(8,7%) oraz dziewcz ta. Odwrotna prawid owo
pojawia si w przypadku marihuany i
amfetaminy najwy szy odsetek badanej uczniów szkó zawodowych spostrzega ryzyko
uzale nienia
tymi
narkotykami.
Stosunkowo
wysok
wiadomo
zagro enia
uzale nieniem z korzystania z urz dze elektronicznych maj gimnazjali ci i uczniowie
szkó podstawowych (odpowiednio 19,9 i 17,1%). U innych badanych grup wiadomo
ryzyka towarzysz ca tym rodkom jest mniejsza.
Spo ród
narkotyków
stosunkowo
znanym
rodkiem
uzale niaj cym
w
rodowisku badanej m odzie y jest amfetamina (5,9%). Oko o trzy procent badanych
spostrzega zagro enie w kofeinie, kokainie, heroinie oraz zachowaniach zwi zanych z
seksualno ci cz owieka. Spontaniczne wymienianie innych substancji uzale niaj cych
oraz zachowa mog cych prowadzi do uzale nienia pojawia si sporadycznie.
Co dziesi ty ucze nie udzieli odpowiedzi na taka postawione pytanie.
Tyto
Uczniowie, którzy codziennie spotykaj
rówie ników pal cych tyto
37,4% ogólnej populacji badanych. Naj atwiej spotka
stanowi
osoby pal ce w szko ach
ponadpodstawowych, zw aszcza w zasadniczych szko ach zawodowych (65,3%) i
19
rednich
szko ach
zawodowych
rówie nikami zdarza si
(55%).
Znacznie
rzadziej kontakt
z pal cymi
uczniom gimnazjów i szkó podstawowych (odpowiednio:
28,6% i 7,5%). Zarazem w ród uczniów szkó podstawowych wyst puje najwi kszy
odsetek osób, które nie maj kontaktu z rówie nikami pal cymi tyto (39%).
Ponad po owa uczniów szkó obj tych badaniami nie pali tytoniu (56,2%).
Pozosta e osoby przesz y ju inicjacj tytoniow . Co dziesi ty ucze jest uzale niony od
palenia papierosów. Najwi cej osób niepal cych jest w szko ach podstawowych
(83,4%) i gimnazjach (61,4%). Najmniej osób, które nigdy nie pali y jest w ród uczniów
redniej (39,7%) i zasadniczej szko y zawodowej (36,8%). Z kolei osoby pal ce
codziennie, a wi c uzale nione od palenia, stanowi
jedn
czwart
tych dwóch
rodowisk m odzie y. W liceach osoby uzale nione od palenia tytoniu to 17,5%
odzie y. Na ogowych palaczy nie ma w szkole podstawowej, cho zdarzaj si osoby
ju eksperymentuj ce z paleniem tytoniu. W gimnazjach odsetek codziennie pal cych
uczniów wynosi ju 4,6%. Kolejne osiem procent pali kilka razy w miesi cu lub tygodniu.
redni wiek inicjacji tytoniowej przypada w grupie badanej na po ow trzynastego
roku ycia. Najwcze niej po papierosy si gn li uczniowie szkó podstawowych (10,18) i
gimnazjali ci (11,47). W szko ach ponadpodstawowych wiek inicjacji jest najni szy. W
porównaniu z podstawówk
odsetek osób maj cych za sob
inicjacj
tytoniow
w
gimnazjum wzrasta bardzo znacz co, a o 20%.
Warto zauwa
, i etap gimnazjum, jest to okres wczesnej adolescencji, czyli
czas buntu wobec autorytetów i koncentracji na relacjach w grupie rówie niczej. St d
te w poszukiwaniu przyczyn, wczesnej inicjacji tytoniowej, trzeba zwróci uwag
wp yw presji rówie niczej i trudno ci adaptacyjne zwi zane ze zmian
na
poziomu
nauczania.
Potwierdzeniem powy szej tezy jest fakt, i
palenia tytoniu m odzie
jako najbardziej typow
wymienia spotkania z rówie nikami, pod nieobecno
doros ych, na tak prawid owo
wskazuje 14,6% badanych. Kolejnym miejscem gdzie
odzie cz sto si ga po papierosa jest droga do szko y (10,5%). Ponad sze
uczniów przyznaje si
sytuacj
procent
do palenia na ró nego rodzaju spotkaniach towarzyskich,
zarówno formalnych jak i nie formalnych. Tyle
20
samo m odzie y pali papierosy za
wiedz rodziców, dotyczy to szczególnie uczniów szkó zawodowych. Typow sytuacj ,
w której m odzie
zasadniczych szkó zawodowych pali papierosy s
spotkania ze
znajomymi (24,3%). Z kolej, uczniowie rednich szkó zawodowych najcz
ciej pal w
drodze do szko y (21,2%). Rówie niczy model u ywania tytoniu charakteryzuje te
gimnazjalistów (14,1%) i licealistów (13,3%). Wielu m odych ludzi, zw aszcza z
gimnazjum i
rednich szkó zawodowych unika o odpowiedzi na pytanie o sytuacje
palenia. Jak wida z analiz wypowiedzi uczniów, niepokoj cym zjawiskiem jest du a
tolerancja rodziców wobec palenia, zarówno w domach rodzinnych jak i na spotkaniach
za zgod rodziców.
odzie zaopatruje si najcz
ciej w tyto w dwojaki sposób. Jest cz stowana
przez rówie ników (16,5%) lub w efekcie zakupu w kiosku czy sklepie (15%). Co
dziesi ty ucze nie udzieli odpowiedzi na to pytanie. Samodzielne zakupy przewa aj
ród uczniów starszych, zw aszcza
rednich (29,1%) i zasadniczych szkó
zawodowych (25,7%). Z kolei, cz stowanie przez kolegów wyrazi cie dominuje w ród
gimnazjalistów. Jednym z cz stszych sposobów zaopatrywania si
odzie
w tyto
przez
zasadniczych szkó zawodowych jest otrzymywanie go od rówie ników
(31,2%)i od starszych kolegów (12,2%). Podbieranie papierosów rodzicom (8,5%) i
kupowanie papierosów w szkole (7,4%) preferuje m odzie z zawodówek.
Wielu badanych uczniów ma negatywn
postaw
(19,1%) lub dezaprobuj
(15%)
wobec palenia tytoniu. Zdecydowanie jednak najcz stszym podej ciem do
tego problemu jest oboj tno
(30,7%). Postaw
tak
przyjmuje blisko czterdzie ci
procent osób badanych ze szkó ponad gimnazjalnych. M odzie szkó podstawowych
charakteryzuje si najwi kszym nasileniem krytycznych postaw wobec palenia (35,3%),
na przeciwleg ym biegunie znajduj si uczniowie rednich szkó zawodowych (8,5%).
Najmniej przyzwolenia dla tytoniu maj
uczniowie podstawówek (8,6%), z kolei
najwi cej akceptacji dla palenia mo na spotka
w
rednich szko ach zawodowych
(31,2%). Niepokoj cym zjawiskiem jest znacz cy odsetek dzieci w szko ach
podstawowych i gimnazjach, które charakteryzuje pozytywne lub przyzwalaj ca
21
postawa wobec palenia tytoniu. Nasilenie postaw pozytywnych jest najwi ksze w ród
odzie y rednich szkó zawodowych (6,9%) i szkó podstawowych (7%).
Powy sze wyniki wskazuj
na niebezpieczn
tendencj , gdy
od przyzwolenia na
palenie tytoniu jest ju o jeden krok do si gni cia po papierosa.
W reakcji na propozycj
zapalenia papierosa wi kszo
zdecydowanie odmówi (63,2%). Co dziesi ty ucze
odmówi . Zdecydowanie chc
odmówi
badanych twierdzi, i
sk onny jest równie
raczej
uczniowie szkó podstawowych (86,1%). W
gimnazjach i liceach zdecydowanych stanowczo odmówi
jest ponad sze
dziesi t
procent uczniów. W pozosta ych szko ach jedynie mniej ni po owa. Na skorzystanie z
propozycji zapalenia papierosa najbardziej otwarta jest m odzie szkó zawodowych.
Ponad jedna czwarta badanych uczniów uchyli a si od odpowiedzi na pytanie o
reakcj na propozycj zapalenia tytoniu (29,2%). Spo ród ro nych sposobów odmowy
badani preferuj powiedzenie proponuj cemu, e nie pal (19,9%). Pi tna cie procent
badanej m odzie y odmawia, mówi c krótkie i stanowcze „nie”. Niewiele mniej odmawia
poprzez „nie chc ” (10,7), bez t umaczenia przyczyn. Co dziesi ty ucze
umacz c swoj
czego
decyzj
(11%). Rzadziej w ród badanych wyst puje powiedzenie
na odczepnego (8,6%), a sporadycznie nakrzyczenie na kogo
cz stowania tytoniem (2,2%). Badana m odzie
odmawiania na propozycj
zawodowych maj
odmawia
tendencj
ró ni si
przy próbie
w preferowanych stylach
palenia tytoniu. Uczniowie z zasadniczych szkó
do odmawiania unikowego. Z kolei, liceali ci preferuj
bardziej asertywny styl odmowy.
Wi kszo
uczniów nie poda a przyczyn zgody na skorzystanie z zapalenia
papierosa (59,4%). Jako g ówn
przyczyn
papierosa badani uczniowie wymieniaj
skorzystania z propozycji zapalenia
ciekawo
(19,4%). Na dalszym miejscu
pojawia si ochota (6,3%), zwi zana z nawykiem palenia. Po tyle samo uczniów jako
przyczyn wyra enia zgody na palenie papierosów podaje prze ywane problemy i ch
zaimponowania innym (3,6%). Innym istotnym czynnikiem stoj cym za zgod
na
za ywanie tytoniu jest obawa przed odrzuceniem (4,1%). W okresie dojrzewania
akceptacja grupy rówie niczej ma du e znaczenie dla m odych ludzi. Z powodu
uzale nienia najcz
ciej po papierosa si gaj
22
uczniowie szkó zawodowych. Ch
zaimponowania poprzez palenie tytoniu to domena uczniów szkó zasadniczych.
Licealistami kieruje g ównie ciekawo
. Znacz
przyczyn
palenia papierosów dla
odzie y ponad gimnazjalnej s te do wiadczane problemy.
Alkohol
Poni ej przedstawiono charakterystyk
cz sto ci kontaktu z osobami pij cymi
alkohol, cz sto ci picia alkoholu i upijania si , wieku inicjacji alkoholowej oraz typowych
okazji, w jakich badani uczniowie pij
i sposobów, w jakie zdobywaj
alkohol.
Dominuj cy odsetek badanych uczniów ma kontakt z pij cymi rówie nikami kilka razy w
ci gu miesi ca (23,2%). Wielu uczniów jednak obserwuje pij cych kolegów nawet kilka
razy w tygodniu (16,5%), a nawet codziennie (3,5%). Codzienne obserwowanie picia
alkoholu przez rówie ników to domena
rodowiska zasadniczej szko y zawodowej
(8,3%) oraz w mniejszym stopniu rednich szkó zawodowych (5,3%). Jedna czwarta
odzie y ze rednich szkó zawodowych ma kontakt z pij cymi kolegami kilka razy w
tygodniu, a kolejne trzydzie ci procent kilka razy w miesi cu. Stosunkowo najwi cej
odzie y szkó podstawowych jest wolna od kontaktu z rówie nikami pij cymi alkohol
(41,7%). Niestety ju w gimnazjum jest tylko 17% takiej m odzie y, a w szko ach ponad
gimnazjalnych pojedyncze osoby. W grupie licealistów jedna czwarta m odzie y
obserwuje picie alkoholu przez rówie ników kilka razy w miesi cu, a niemal 16,5% kilka
razy w tygodniu.
Kolejnym czynnikiem ryzyka jest kontakt z rówie nikami upijaj cymi si . Jedynie
22,3% badanej m odzie y nie mia a takich do wiadcze . Do tej grupy nale y po owa
uczniów szkó podstawowych i ponad jedna czwarta gimnazjalistów. Reprezentanci
pozosta ych szkó stanowi
kilku procentowy udzia w tej grupie. Blisko jedna pi ta
uczniów widzi pijanych rówie ników kilka razy w roku, a kolejne 15,3% nawet kilka razy
w miesi cu. Najcz
ciej kontakt z pijanymi rówie nikami maj
uczniowie szkó
zawodowych, a szczególnie rednich szkó zawodowych. Jedynie liceali ci nie maj
codziennego kontaktu z upijaj cymi si
rówie nikami i pojedyncze osoby z po ród
uczniów podstawówek.
23
Dane dotycz ce cz sto ci picia alkoholu pokrywaj si niestety z informacjami
zaobserwowanymi przez m odzie . Do picia alkoholu kilka razy w miesi cu przyznaje
si jedna czwarta uczniów. Kolejne dwadzie cia procent si ga po t u ywk kilka razy
w miesi cu. Kilka razy w miesi cu pije alkohol najwi kszy odsetek m odzie y ze szkó
rednich ( rednie szko y zawodowe - 47,6%, zasadnicze – 37,5%, a licea - 32,9%).
Kontaktu z alkoholem jak dot d unikn a g ównie m odzie
ze szkó podstawowych
(58,3%). Niepokój budzi mo e intensywne wej cie w problem picia alkoholu uczniów
gimnazjów, gdzie jedna trzecia z nich spo ywa go kilka razy w roku lub miesi cu lub
kilka razy w tygodniu. Jednak najintensywniej problem ten wyst puje w szko ach
zawodowych, gdzie nale y przyj
, i oko o 15% uczniów jest ju uzale niona.
Nigdy si nie upi o 60,6% badanych uczniów. W ród tych osób, które nigdy nie
do wiadczy y upojenia alkoholowego dominuj
uczniowie szkó
podstawowych i
gimnazjali ci (odpowiednio 92 i 75,9%). Kilka razy w ci gu roku upija si
12,1%
uczniów. Dotyczy to zw aszcza m odzie y szkó ponad gimnazjalnych, a zw aszcza
szkó zawodowych, gdzie do takich zachowa
przyznaje si
jedna pi ta uczniów. W
grupie uczniów rednich szkó zawodowych znajduje si najwi cej osób, które upijaj
si kilka razy w miesi cu (11,6%). Z kolei, w ród m odzie y z zawodówek jest najwi cej
osób, które upijaj si kilka razy w tygodniu (2,1%).
Pierwszy kontakt z alkoholem badani mieli przeci tnie po dwunastym roku ycia
(12,99). Najni szy wiek inicjacji alkoholowej podaj
uczniowie podstawówek i
gimnazjów (odpowiednio 10,36 i 12,23). Najpó niej, bo w pi tnastym roku ycia, po
alkohol si gn a m odzie
zasadniczych szkó zawodowych (14,10). Z kolei wiek
pierwszego upicia si to rednio 15,08. Najni szy redni wiek upicia si deklaruj osoby
ze szkó podstawowych (11,11). Najpó niej natomiast upicie przydarzy o si uczniom
rednich szkó zawodowych (15,62) i liceów (15,55).
Kolejne niepokoj ce zjawisko to ilo
porcji wypijanego jednorazowo alkoholu. W
tej niechlubnej statystyce przewodzi picie wódki, przeci tnie badana m odzie wypija
6,37 porcji tego typu alkoholu, przy czym kolejne miejsce zajmuje piwo z warto ci 4,30
porcji. Najmniej m odzie pije wina (3,14). W ilo ci jednorazowo wypitego ka dego typu
alkoholu
przewodzi
m odzie
szkó
zawodowych.
24
Uczniowie
rednich
szkó
zawodowych dominuj w ilo ci jednorazowo spo ytej wódki (8,18 porcji), a m odzie ze
szkó zasadniczych pije jednorazowo najwi cej piwa i wina (5,87 i 3,84 porcji).
Problematyczna jest tak e ilo
spo ywanego piwa przez gimnazjalistów (3,75 porcji),
która wyprzedza m odzie licealn (2,98).
Zdecydowanie najwi cej, bo 29,1% badanych spo ywa alkohol na spotkaniach z
rówie nikami. W dalszej kolejno ci miejscem kontaktu z alkoholem s
uroczysto ci
rodzinne, na których pije alkohol 17,6% m odzie y. Prym w tej grupie wiod liceali ci,
spo ród których a 49,1% u ywa alkoholu w czasie spotka ze znajomymi. Najwi cej
uczniów rednich szkó zawodowych, bo blisko jedna trzecia, spo ywa alkohol w domu,
podczas uroczysto ci rodzinnych. Du a grupa badanych uczniów pije alkohol podczas
zaj
szkolnych. Dominuj w tym uczniowie szkó zawodowych i gimnazjali ci. Rzadziej
w badanej populacji zdarza si , e m odzie si ga po trunki uzale niaj ce w drodze do
szko y. Rówie niczy model spo ywania alkoholu preferuj przede wszystkim liceali ci i
uczniowie
rednich szkó zawodowych, ale w innych
rodowiska ma on tak e
zasadniczy udzia . Wartym podkre lenia jest fakt, i ju w szkole podstawowej 9,6%
dzieci podaje, e zdarza si im picie alkoholu na uroczysto ciach rodzinnych.
Najcz stszym sposobem zdobywania alkoholu s zakupy w sklepie, dotyczy to
26,9% badanych. W taki sposób zaopatruje si
41,6% licealistów, ponad po owa
odzie y rednich szkó zawodowych i jedna trzecia m odzie y zasadniczych szkó
zawodowych. Tak e 10,8% uczniów gimnazjów dokonuje zakupów alkoholu w sklepie,
w przypadku których nie mo na mie
w tpliwo ci,
Stawia to pod znakiem zapytania skuteczno
alkoholu nieletnim. Do
e s
osobami niepe noletnimi.
przestrzeganie przepisów o sprzeda y
cz stym sposobem zaopatrywanie si
w alkohol jest
cz stowanie przez rówie ników lub osoby starsze (dotyczy to kilkunastu procent
odzie y). Dla uczniów szkó podstawowych najcz stszym sposobem zdobywania
alkoholu jest cz stowanie przez osoby starsze (5,9%).
Dominuj
postaw badanych uczniów wobec alkoholu jest oboj tno
(31,7%).
To ambiwalentne ustosunkowanie dotyczy w najwi kszym stopniu m odzie y szkó
rednich. Uczniowie liceów i
rednich szkó
zawodowych
charakteryzuj
si
najwy szym odsetkiem osób przyzwalaj cych na spo ywanie alkoholu (odpowiednio
25
30,1 i 28,6%). Ponad co dziesi ty ucze
z zasadniczej szko y zawodowej i redniej
szko y zawodowej przejawia pozytywn
postaw
wobec picia alkoholu. Krytycznie
nastawiona (postawy negatywne i dezaprobuj ce) wobec u ywania tego
rodka
psychoaktywnego jest po owa uczniów szkó podstawowych i jedna trzecia m odzie y
gimnazjalnej.
Na
propozycj
wypicia
alkoholu
wi kszo
m odzie y
zareagowa aby
zdecydowan odmow (35,9%), kolejne 15,5% raczej by odmówi o. Jednak e prawie
jedna trzecia badanych skorzysta aby z otrzymanej propozycji. Najwy szy odsetek osób
zdecydowanych na przyj cie pocz stunku alkoholem jest w
rednich szko ach
zawodowych (38,6% raczej skorzysta, a 10,1% na pewno skorzysta). Ogólnie jedna
trzecia uczniów szkó ponad gimnazjalnych przyzwalaj co odnios aby si
do z
propozycji wypicia alkoholu. Stanowczo odmówi jest zdecydowana wi kszo
podstawówek (80,2%) i o po ow
onej
uczniów
mniejsza grupa gimnazjalistów (40,7%). Kolejne
21,6% gimnazjalistów jest sk onne odmówi na tak propozycj .
Najcz
ciej wykorzystywanym sposobem odmowy by oby powiedzenie czego
na odczepnego, a wi c postawa nie asertywna i unikowa (20,8%). Mniej badanych
uczniów sk onna jest odwo
si do zasady, e nie pije alkoholu (14,1%). Prawie tyle
samo m odzie y odmówi oby t umacz c swoj decyzj (13,2%).
Na zdecydowane „nie” zdoby by si
badanych nie potrafi a ustosunkowa
asertywne postawy przejawiaj
tylko co dziesi ty ucze . Jedna trzecia
do tak postawionego pytania. Najbardziej
uczniowie podstawówek. Zachowania unikowe to
domena m odzie y rednich szkó zawodowych i licealistów.
Prawie po owa badanych pytana przyczyny zgody na wypicie alkoholu uchyli a
si odpowiedzi. Warto zaliczy ten obszar do pracy profilaktycznej. Wiod
przyj cia propozycji wypicia alkoholu by o d
przyczyn
enie do poprawy humoru (23,1%). Ten
motyw wyra ania zgody na picie alkoholu dotyczy blisko jednej trzeciej uczniów szkó
zawodowych i ogólnokszta
alkoholu jest ciekawo
cych. Inn
przyczyn
wyra enia zgody na spo ycie
dotycz ca g ównie uczniów m odszych i m odzie y zawodówek
(kilkana cie procent badanych). Ochot
wynikaj
z wcze niejszych do wiadcze
ywania tej substancji, jako powód si gni cia po alkohol podaje 7% badanej
26
odzie y. Aczkolwiek najliczniej reprezentowana grup
ogólnokszta
stanowi
uczniowie liceum
cego (18,5%). Uczniowie podstawówek s sk onni si gn
wzgl du na ch
po alkohol ze
zaimponowania (9,1%) oraz l k przed odrzuceniem ze strony
rówie ników (5,3%). S
oni bardzo podatni na picie wynikaj ce z poszukiwania
akceptacji w grupie.
Najwy sz
wiedz
o zjawisku picia alkoholu i jego konsekwencjach, wyra on
redni warto ci , posiadaj uczniowie liceów (63,11). Z kolei, najmniej takiej wiedzy
posiadaj uczniowie najm odsi, ze szkó podstawowych (51,52) i uczniowie zawodówek
(50,17).
Reasumuj c poziom wiedzy na temat powszechnych opinii na temat alkoholu jest
niezadowalaj cy. Nieumiej tno
prawid owego sklasyfikowania którejkolwiek z opinii
zawartych w ankiecie i kierowanie si fa szywym prze wiadczeniem mo e doprowadzi
odego cz owieka do katastrofalnych yciowych skutków.
Narkotyki
Ponad po owa badanych (54,6%) nie mia a dot d kontaktu z rówie nikami
za ywaj cymi narkotyki, pozosta e osoby maj ju za sob takie do wiadczenie. Raz w
yciu takie spotkanie mia o 11,2% uczniów, a kilka razy w
yciu 8,5% m odzie y.
Najwi cej uczniów maj cych kontakt z rówie nikami za ywaj cymi narkotyki znajduje
si w rednich szko ach zawodowych. W szko ach zawodowych jest te najliczniejsza
grupa uczniów (oko o 6%), która ma codziennie lub kilka razy w tygodniu kontakt z
osobami za ywaj cymi narkotyki. 14% licealistów i 18 % uczniów
redniej szko y
zawodowej spotyka si z faktem za ywania narkotyków przez rówie ników kilka razy w
roku. W najmniejszym stopniu kontakt z rówie nikami za ywaj cymi narkotyki maj
uczniowie podstawówek, 74,9% z nich nigdy nie spotka a takich osób.
Okazje do za ycia narkotyków mia o oko o 20% badanych. Najwi kszy odsetek
badanych spotyka si z okazj do brania narkotyków kilka razy w miesi cu (5%). Raz w
yciu b
raz w roku spotka o si z tak okazj po 4,9% badanej m odzie y. Najwi cej
takich mo liwo ci zg osi a m odzie ze rednich szkó zawodowych, 4,2% uczniów tego
typu szkó codziennie ma okazj za ywa narkotyki. Z kolei, w zasadniczych szko ach
27
zawodowych jest grupa 3,5% uczniów maj ca tak
okazj
kilka razy w tygodniu.
Najmniej okazji do za ywania narkotyków zg asza m odzie podstawówek i gimnazjów.
Jedynie kilka procent uczniów podstawówek i kilkana cie procent gimnazjalistów by a
cz stowana narkotykami.
Zdecydowana wi kszo
Najwi cej osób, które za
badanych uczniów nie za ywa narkotyków (87,2%).
y kiedykolwiek narkotyki jest w
zawodowych i zawodówkach. Kilka razy w
yciu za
Kolejne 3,5% za ywa o narkotyki kilka razy w roku lub cz
rednich szko ach
o narkotyki 2,6% badanych.
ciej. Najwi ksza grupa osób
maj cych dotychczas kilka razy w yciu kontakt z narkotykami, to uczniowie rednich
szkó zawodowych (6,3%). Wielu badanych sporadycznie korzystaj cych z narkotyków
uczy si w liceum. Z kolei, w ród m odzie y zasadniczych szkó zawodowych jest grupa
osób (2,8%) uzale niona od narkotyków, która si ga po nie kilka razy w tygodniu.
Cz stsze przyjmowanie narkotyków to domena badanych ze
rednich szkó
zawodowych. Uczniowie podstawówek nie si gaj po narkotyki, wyj tek stanowi 2,1%
uczniów, która ju eksperymentowa a z braniem narkotyków.
rednia wieku pierwszej okazji za ycia narkotyku, i pierwszej próby za ycia
narkotyku to ponad 15 lat (odpowiednio 15,50 i 15,74). W zdecydowanej wi kszo ci
przypadków inicjacja narkotykowa odbywa si
w czasie, kiedy pojawi si
pierwsza
okazja za ycia narkotyku.
Badani uczniowie si gaj po narkotyki przy okazji spotka z rówie nikami (2,9%)
oraz w czasie zaj
(1,2%). Najwi ksz
grup
rednich szkó zawodowych. Oprócz spotka
stanowi tu m odzie
zasadniczych i
towarzyski, ci ostatni bior
narkotyki w
szkole (2,6%), a m odzie z zawodówek si ga po w drodze do szko y. Cz
z badanej
odzie y ze
rednich szkó
zawodowych spo ywa narkotyki na w domu na
uroczysto ciach rodzinnych (1,6%). Kilkana cie procent badanych nie udzieli a
odpowiedzi na to pytanie.
Podstawowym sposobem zaopatrywania si
kupowanie ich poza szko
badanych w narkotyki jest oraz
(2,5%). Innym sposobem na zdobycie jest cz stowanie
przez rówie ników (1,5%) i osoby starsze (1,1%). Uczniowie ze
zawodowych najcz
ciej zaopatruj
si
rednich szkó
w narkotyki kupuj c je poza szko
28
(6,9%).
Ponad trzy procent tej m odzie y podaje te ,
nale
e kupuje narkotyki w sklepiku, co
oby sprawdzi i zweryfikowa . Z kolei, m odzie zawodówek jest równie cz sto
cz stowana przez rówie ników, jak i zaopatruje si
na zewn trz szko y. Tutaj tak e
kilkana cie procent badanej m odzie y nie udzieli a odpowiedzi na pytanie o sposoby
zdobywania narkotyków.
Blisko po owa badanych przyjmuje negatywn
postaw
wobec narkotyków
(47%). Kolejne 27,1% ma stosunek dezaprobuj cy. Oboj tna postaw
wobec
narkotyków przyjmuje co dziesi ty z badanych uczniów. Ten ambiwalentny stosunek
wyra a
najwi cej uczniów szkó
zawodowych.
Jednoznacznie
pozytywn
lub
przyzwalaj ca postaw prezentuje oko o 5% badanych. W ród tej grupy znajduje si
najwi cej uczniów
rednich szkó zawodowych ( cznie ponad 10%). Najbardziej
negatywnie nastawiona do narkotyków jest m odzie
szkó podstawowych (57,2%) i
odzie licealna(56,1%). Stosunkowo najwi cej postaw przyzwalaj cych pojawia si
ród m odzie y zasadniczych szkó zawodowych.
Zdecydowana wi kszo
narkotyków odmow
badanych zareagowa aby na propozycj
za ycia
(86,2%). Kolejne 5,7% m odzie y odmówi aby z pewnym
wahaniem. Niezdecydowanych, co do w asnej reakcji, jest 4,1% uczniów. Blisko cztery
procent osób badanych z mniejsz lub wi ksz pewno ci skorzysta aby z propozycji
przyj cia narkotyku. Najbardziej sk onna do wzi cia narkotyków jest m odzie
zasadniczych szkó zawodowych (oko o 9%). W tej grupie badanych jest te najwi cej
osób wahaj cych si (7,6%). Do odmowy na propozycj za ycia narkotyku sk onni s
uczniowie szkó podstawowych i gimnazjów.
Jedna
trzecia
badanych
nie
potrafi a
zdecydowa
si
na
aden
z
zaproponowanych sposobów odmowy za ycia narkotyku. G ównymi sposobami
odmowy wymienionymi przez badanych jest stwierdzenie „nie bior ” (18%). Co ponad
dziesi ty ucze
gotowy jest powiedzie
„nie”, bez dalszych rozmów. Tyle
samo
odzie y gotowa jest powiedzie , e nie chce (zarówno z t umaczeniem si , jak i bez
wyja niania powodów). Na odmow
narkotyków zdecydowa oby si
ucieczkow
ze wskazaniem na konsekwencj
5,2% m odzie y, g ównie z liceów. Inn
w postaci powiedzenia czego
29
brania
reakcj
na odczepnego gotowe jest zastosowa
4,2% uczniów. Z kolei ofensywn
reakcj w postaci nakrzyczenia na proponuj cego
wybiera 4,3% badanych. W tak stanowczy sposób zareagowaliby g ównie badani z
podstawówek (5,9%) i liceów (8,1%). Reakcje ucieczkowe sk onni s stosowa m odzi
ludzie z zasadniczych szkó zawodowych (5,6%).Jedna trzecia badanych wycofa a si z
odpowiedzi na pytanie o sposoby odmówienia na propozycje za ycia narkotyku.
Badani pytani o przyczyn zgody na przyjmowanie narkotyków w wi kszo ci nie
udzielili odpowiedzi na to pytanie. Ci, którzy odpowiedzieli wskazuj przede wszystkim
ciekawo
(19,2%). Kolejnym istotnym czynnikiem motywuj cym do si gania po
substancje odurzaj ce jest zmiana samopoczucia (5,8%). W ród motywów, dla których
badana m odzie gotowa jest skorzysta z propozycji za ycia narkotyku jest te obawa
przed odrzuceniem przez rówie ników (2,1%) oraz ch
zaimponowania innym (2%).
Pierwszy motyw dominuje w ród uczniów szkó podstawowych, a drugi w
gimnazjach i podstawówkach. Ciekawo
jako przyczyna si gania po narkotyki to
domena m odzie y ponad gimnazjalnych, cho w pozosta ych szko ach te jest wa nym
motywem. Poprawa samopoczucie i sposób na problemy to motyw, który najcz
ciej
pojawia si w ród uczniów z zasadniczych szkó zawodowych i podstawówek.
Najwy szy poziom wiedzy na temat narkotyków charakteryzuje m odzie licealn
rednia 71,93 przy ogólnym wyniku 63,09). Uczniowie szkó podstawowych legitymuj
si
rednim poziomem wiedzy. Z kolei, najni szy poziom wiedzy reprezentuje m odzie
zasadniczych szkó zawodowych. M odzi ludzie ze
gimnazjów dysponuj
mniejszym ni
rednich szkó zawodowych i
przeci tnym poziomem wiedzy na temat
narkotyków.
Wi kszo
osób nie udziela a odpowiedzi na wszystkie podpunkty pytania, st d
dysproporcje w rozk adzie wyników. Do narkotyków, które badana m odzie najcz
mia a okazj
za
ciej
nale y marihuana. W ród wszystkich osób badanych, mo liwo
za ycia marihuany mia o 7,1% uczniów. Najbardziej dost pna jest ona w
szko ach zawodowych (16,5%) i zawodówkach (9,7%). Wed ug cz
rednich
ci badanych jest
ona tak e najbardziej dost pnym narkotykiem w liceach (8,7%). Innym narkotykiem
ciesz cym si
du
dost pno ci
jest amfetamina. Cieszy si
ona najwi ksz
dost pno ci w ród uczniów rednich szkó zawodowych i zawodówek. W rodowisku
30
tych pierwszych pojawia si
te ecstasy. Mo liwo
za ycia pozosta ych narkotyków
zg asza u amek procenta badanych uczniów.
Narkotykiem, od którego m odzie rozpoczyna kontakt ze rodkami odurzaj cymi
jest
w
zdecydowanej
mierze
marihuana.
Dotyczy
to
zw aszcza
rodowiska
zasadniczych szkó zawodowych, ale tak e licealistów i uczniów zasadniczych szkó
zawodowych. Spo ród innych
rodków psychoaktywnych cz
pierwszy narkotyk amfetamin
i ecstasy, dotyczy to g ównie wybranych uczniów
redniej szko y zawodowej. Inicjacj
osób za
a jako
pozosta ymi typami narkotyków zg asza u amek
procenta badanych uczniów. Oko o dziesi
procent m odzie y licealnej jest
przekonanych, e narkotyków nie ma w szkole.
Analogiczna do powy szej struktury jest charakterystyka dotychczas za ywanych
narkotyków. Czo owe miejsce w za ywanych dotychczas rodkach psychoaktywnych
zajmuje marihuana. Najwi cej dotychczas za ywa o j
zawodowych i licealistów). W
m odzie y
rednich szko ach zawodowych du
rednich szkó
popularno ci
cieszy si ecstasy, a zawodówkach amfetamina.
Jako najcz
ciej za ywany rodek uczniowie wymieniaj marihuan . Na dalszym
miejscu pojawia si
amfetamina
zawodowych. Marihuan
rednich i ecstasy w zasadniczych szko ach
za ywa najcz
ciej m odzie
rednich szkó zawodowych i
zasadniczych szkó zawodowych.
Powy sze
analizy
potwierdzaj
prawid owo
inicjacyjnego
charakteru
marihuany. Zwracaj te uwag sytuacja m odzie y rednich szkó zawodowych, która
w porównaniu z pozosta ymi grupami obj tymi badaniem stosuje
przeci tnie dwa do trzech razy cz
rodki odurzaj ce
ciej.
Do wiadczanie przemocy
Wi kszo
rówie ników.
badanych uczniów do wiadczy a jakich
Dominuj cym rodzajem
przemocy
form przemocy ze strony
rówie niczej jest
z
liwo
i
mieszanie ze strony kolegów (42,5%). Kolejnym bolesnym do wiadczeniem dla
badanej m odzie y jest agresja s owna. Wyst pienie takiego problemu zg asza 38,4%
uczniów. W ród innych form przemocy rówie niczej uczniowie wymieniaj
31
uderzanie
lub szarpanie (17,1%) oraz powa ne gro by (13,1%). Na wulgaryzmy pod swoim
adresem oraz przejawy agresji s ownej nara eni s
najbardziej uczniowie
redniej
szko y zawodowej (odpowiednio 43,9% i 54%) i liceali ci (odpowiednio 43,4% i 52,6%).
Z kolei, agresji fizycznej w postaci uderze b
szarpania najwi cej mo na spotka w
rednich szko ach zawodowych (22,8%) i gimnazjach (19,1%). Powa nych gró b
do wiadcza najwi cej m odzie y z zasadniczych szkó zawodowych (15,3%), ale i
winnych jest to powa ny problem, bo dotyka kilkana cie procent uczniów. Spo ród
wszystkich osób badanych uczniowie szkó podstawowych s stosunkowo najbardziej
nara eni na wymuszenia pieni dzy (4,3%) oraz na ró nego rodzaju pobicia (4,8%). Na
wymuszenia wskazuj
te uczniowie zawodówek (4,9%). W szko ach podstawowych
(7%) i zawodówkach (7,6%) najcz
godno
ciej dochodzi te
do zachowa
poni aj cych
badanych uczniów.
Formy przemocy do wiadczanej ze strony starszych uczniów to rzadsze
zjawisko. Jedna czwarta uczniów twierdzi, e takich zachowa nie ma w szkole. Z kolei,
ponad czterdzie ci procent badanych nie udzieli a odpowiedzi na to pytanie.
Najcz stsza forma przemocy ze strony starszych uczniów to wulgarne wymy lanie,
czego do wiadczy o 13,1% m odzie y. Prawie tyle samo uczniów wskazuje te
na
powa ne gro by (12,5%), a co dziesi ta badana osoba uskar a si na o mieszanie i
inne z
liwo ci ze strony starszych kolegów. Na przemoc ze strony starszych uczniów
najbardziej nara eni s uczniowie szkó podstawowych. Oni najcz
ciej do wiadczaj
poni ania (5,3%), wymusze (6,4%) i powa nych gró b (15%), aczkolwiek ta ostatnia
forma agresji pojawia si
tak e w gimnazjach i zawodówkach (oko o 14%). Problem
wulgarnego wymy lania zg asza najwi cej uczniów gimnazjów (17,4%), w tym
rodowisku dochodzi najcz
ciej do powa nego pobicia ze strony starszych uczniów.
ejsza przemoc fizyczna najcz
ciej dotyka uczniów zawodówek, co zg asza co
dziesi ty badany z tego rodowiska.
Na pytanie o formy przemocy ze strony rodziców wi kszo
badanych nie
udzieli a odpowiedzi (56,9%). Kolejna jedna trzecia badanych wskaza a na brak takich
do wiadcze w ich yciu. Je li si przemoc ze strony rodziców pojawia to najcz
32
ciej
przybiera posta uderzania lub szarpania (3,4%) oraz z
liwo ci i o mieszania (1,9%).
Inne przejawy przemocy wyst puj sporadycznie.
Najwi ksze
ogólnokszta
nasilenie
przemocy
wyst puje
w ród
uczniów
liceów
cych. Najwi cej m odzie y z tego rodowiska wskazuje na s absz form
agresji fizycznej w postaci uderzania lub szarpania (7,5%) oraz z
liwo ci i
mieszania (5,2%). Znacz ca grupa badanych z tego typu szkól uskar a si
na
agresj werbaln ze strony rodziców (4%). L ejsza forma przemocy fizycznej pojawia
si tak e w ród m odzie y rednich szkó zawodowych (3,7%) i gimnazjalistów (2,9%).
Ci ostatni i uczniowie zasadniczych szkó zawodowych sygnalizuj tak e do wiadczenie
pobicia przez którego z rodziców (po 2,1%). Najmniej przemocy ze strony rodziców
spotyka uczniów szkó podstawowych i zawodówek, aczkolwiek ci pierwsi najcz
ciej
unikali odpowiedzi.
Przemoc odbierana ze strony nauczycieli przybiera podobn
przemocy rodzicielskiej. Ponad po owa badanych nie wybra a
struktur
do
adnej odpowiedzi, a
jedna trzecia twierdzi, e nie do wiadcza przemocy ze strony nauczycieli. Je li przemoc
si
pojawia to najcz
ciej przybiera form
z
liwo ci i o mieszania (7,7%), a w
nast pnej kolejno ci wulgarnego wymy lania (2,8%) i powa nych gró b (2,5%). Na
liwo
i o mieszanie ze strony wychowawców uskar a si ponad co dziesi ty ucze
szkó zawodowych, ale zjawisko to ma miejsce tak e w gimnazjach i liceach, cho w
mniejszym nasileniu. Przemoc w postaci wulgarnego wymy lania to do wiadczenie
uczniów ze rednich szkó zawodowych (5,3%) i gimnazjów (3,7%). Inna forma agresji
ze strony nauczycieli to powa ne gro by, których problem zg aszaj uczniowie szkó
zawodowych i gimnazjów. W szko ach zawodowych kilka procent uczniów wskazuj na
do wiadczenie molestowania. W gimnazjach i zawodówkach zdaniem uczniów
dochodzi te do przemocy fizycznej (ponad 2% badanych). Uczniowie podstawówek
najcz
ciej unikali odpowiedzi na pytanie o formy przemocy ze strony nauczycieli, a
odzie
z zasadniczych szkó
zawodowych najliczniej zg aszali brak takich
do wiadcze .
Na brak do wiadcze
przemocy ze strony obcych doros ych wskaza o 32,7%
badanych. Po owa z nich nie udzieli a odpowiedzi. Najcz
33
ciej opisywana przemoc
przybiera a posta
powa nych gró b (5,2%). W dalszej kolejno ci pojawia si
do wiadczenie wulgarnego wymy lania (2,8%) i ró nego typu z
Najwi cej do wiadcze
przemocy ze strony obcych doros ych maj
zawodowych, a zw aszcza zasadniczych szkó zawodowych. Najcz
liwo ci (2,5%).
uczniowie szkó
ciej s to powa ne
gro by (8,3%) i wy miewanie (5,6%), agresja s owna (5,6 %) oraz zmuszanie do
czego poni aj cego (4,9%). Kilka procent m odzie ponad gimnazjalnej uskar a si na
przemoc fizyczn w postaci uderze i poszturchiwania, ale tak e pobicia w przypadku
odzie y ze szkó zawodowych.
Na przemoc ze strony innych osób uskar a si
wi cej osób ni
w przypadku
agresji ze strony obcych doros ych, cho i w tym przypadku prawie po owa badanych
odmówi a odpowiedzi na to pytanie. Ponad jedna czwarta stwierdza brak takiego
rodzaju przemocy. Blisko co dziesi ty ucze sygnalizuje przemoc w postaci powa nych
gró b i wulgarnego wymy lania. Niewiele mniej, bo kilka procent badanych wskazuje
te na pozosta e formy przemocy. Najwi cej takich negatywnych do wiadcze ,
cznie
z pobiciami i molestowaniem, maj uczniowie szkó zawodowych.
Blisko po owa badanych (46,1%) nigdy nie do wiadczy a przemocy werbalnej w
postaci o mieszania lub z
liwo ci. Prawie czterdzie ci procent m odzie y spotka o si
z tego typu przemoc raz lub kilka razy w yciu. Co dziesi ty badany prze ywa takie
sytuacje kilka razy w roku. Kolejne sze
nawet kilka razy w tygodniu. Najcz
rodzaju spotyka si
pi
procent uczniów kilka razy w miesi cu, a
ciej, bo kilka razy w tygodniu, z przemoc tego
procent uczniów szkó podstawowych. Podobna grupa
badanych ze rednich szkó zawodowych i liceów ma do czynienia z tak form agresji
kilka razy w miesi cu. Spo ród wszystkich badanych najcz
ciej do wiadczaj takich
form przemocy uczniowie rednich szkó zawodowych i liceów.
Po owa badanych podaje, e nigdy si nie spotka a z kolejn formy przemocy,
jak jest wulgarne wymy lanie. Ponad jedna czwarta mia a z ni do czynienia raz lub
kilka razy w yciu (28,8%). Ponad dziesi
procent uczniów do wiadcza takiej agresji
kilka razy w roku (12,4%), szczególnie dotyczy to uczniów rednich szkó zawodowych
(18,5%). Kilka razy w miesi cu z tym zjawiskiem spotyka si
34
g ównie m odzie szkó
zawodowych i gimnazjalnych. Z kolei, kilka razy w tygodniu ten rodzaj przemocy
spotyka 5,5% uczniów podstawówek.
Zdecydowana wi kszo
badanej m odzie y nigdy nie do wiadczy a powa nych
gró b pod swoim adresem (72,5%). Blisko jedna pi ta badanych spotka o si
z
powa nymi gro bami raz lub kilka razy w yciu. Kilka razy w roku ma do czynienia z tym
przejawem przemocy 5,6% badanych uczniów. W tej grupie jest najwi cej m odych
osób ze szkó zawodowych i gimnazjów. Kilka razy w miesi cu t
form
przemocy
prze ywa 3,2% m odzie y ze rednich szkó zawodowych. W tym rodowisku najwi cej
odzie y do wiadcza tego typu agresji.
Zmuszanie do jakich niechcianych czynno ci oraz poni anie do wiadcza 7,3%
badanych uczniów. Ta forma przemocy nie ró nicuje badanych ze wzgl du na typ
szko y. Prawie sze
procent m odzie y spotka a si z poni aniem swojej osoby raz lub
kilka razy w yciu. Kolejne 3,5% uczniów prze ywa a takie do wiadczenia kilka razy w
roku lub kilka razy w miesi cu.
Kolejnym rodzajem przemocy jest agresja niewerbalna. Zalicza si
mi dzy innymi molestowanie. Do takiej formy przemocy przyznaje si
do niej
niespe na 7%
badanych. Cztery procent m odzie y mia o takie do wiadczenia raz lub kilka razy w
yciu, a pó tora procenta kilka razy w roku. Cz
ciej taka przemoc zdarza a si jedynie
pojedynczym osobom. Problem molestowania dotyka najwi cej uczniów ze rednich
szkó
zawodowych i zasadniczych szkó
zawodowych. Najwi cej uczniów szkó
podstawowych (5,3%) sygnalizuje ten problem z cz stotliwo ci
yciu. Cz
szkó
raz lub kilka razy w
ciej, bo kilka razy w roku spotyka to uczniów gimnazjów (2,9%) i rednich
zawodowych. Opisane ró nice mi dzy szko ami nie s
jednak istotne
statystycznie, wi c nale y je interpretowa z ostro no ci .
Odebrania pieni dzy lub przedmiotów do wiadczy a siedem procent badanych.
Ponad pi
procent uczniów spotka o si
z tego typu przemoc
raz lub kilka razy w
yciu. Cz stsze zabieranie pieni dzy i rzeczy osobistych zdarza si
pojedynczym
osobom.
Przemocy w postaci uderzania lub szarpania do wiadczy a jedna czwarta
badanych uczniów. Blisko jedna pi ta z nich prze ywa a to cz sto ci raz lub kilka razy
35
w yciu. Z kolei, kilka razy w roku ta forma przemocy spotka a 4,1% uczniów. Raz lub
kilka razy w yciu szarpanych lub uderzanych by o najwi cej uczniów szkó
rednich
(27,3%) i licealistów (20,9%). Kilka razy w roku ta forma agresji fizycznej towarzyszy a
7% uczniów szkó
przydarza si
rednich i 5,6% m odzie y z zawodówek. Szarpanie i uderzanie
z cz stotliwo ci
kilka razy w miesi cu ponad dwóm procentom
gimnazjalistów i uczniów szkó podstawowych.
Powa ne pobicie przydarzy o si dziesi ciu procentom badanej m odzie y. Raz
lub kilka razy w yciu takie do wiadczenie mia o 6,1% uczniów. Kilka razy w roku z
pobiciem mia o do czynienia 1,5% badanych. Stosunkowo najcz
odzie y ze
rednich szkó
zawodowych. Ró nice te nie s
ciej dotyczy to
jednak istotne
statystycznie.
Powy sze
dane
pokazuj
do
znaczn
intensywno
wyst powania
agodniejszych form przemocy, zw aszcza w relacjach rówie niczych. Zwraca te
uwag wy sza, ni w innych grupach cz sto
do wiadczania przemocy w ród uczniów
szkó zawodowych, a zw aszcza rednich szkó zawodowych.
Stosowanie przemocy
Jedna trzecia badanych odmówi a podani informacji na ten temat. Z kolei, jedna
pi ta uczniów twierdzi, i nie stosuje adnej przemocy. Spo ród ró nych form przemocy
wobec rówie ników badani uczniowie najcz
ciej stosuj
z
liwo
i o mieszanie
(34%). Innym rodzajem zachowa przemocowych, cz sto stosowanych przez m odzie ,
jest agresja werbalna (21,9%). Wielu m odych ludzi posuwa si
do agresji w postaci
uderzania lub szarpania rówie ników (16,3%). Jedna dziesi ta badanej m odzie y
przyznaje si do stosowania powa nych gró b wobec swoich rówie ników (16,3%), a
nieznacznie mniej do powa nej agresji fizycznej w postaci pobicia (7,6%).
We wszystkich wymienionych formach przemocy wobec rówie ników przewodzi
odzie ze rednich szkó zawodowych.
du o przemocy s
te
rodowiskiem, w którym wyst puje bardzo
gimnazja. W zasadniczych szko ach zawodowych dominuje
agresja fizyczna, zarówno w jej l ejszej, jak i ci
36
kiej postaci. Z kolei, w liceach
dominuje przemoc psychiczna i werbalna. Najmniej dysfunkcjonalnym rodowiskiem
pod wzgl dem przemocy s szko y podstawowe.
Przemoc wobec starszych uczniów zdarza si rzadziej i nie jest tak zró nicowana
jak wobec rówie ników. Po owa badanych nie udzieli a odpowiedzi na to pytanie, a
jedna trzecia zg osi a brak takich zachowa . Najcz
liwo
ciej pojawiaj ce si formy agresji to
i o mieszanie (4,2%) oraz wulgarne wymy lanie (4,9%). Innymi formami
agresji wobec starszych uczniów s powa ne gro by (3,9%) oraz szarpanie i uderzanie
(3,3%).
Na pytanie o formy zachowa agresywnych wobec rodziców ponad po owa badanych
nie zaznaczy a adnej odpowiedzi (58,7%). Z kolei, ponad jedna trzecia nie pozwala
sobie takie zachowania (37,7%). Wobec rodziców, najcz
ciej badana m odzie jest
wulgarna (1,2%), a tak e stosuje powa ne gro by wobec swoich bliskich (1,1%). Inne
formy przemocy zdarzaj si sporadycznie.
Najwi ksze nasilenie zachowa
grupie m odzie y ze
agresywnych wobec rodziców wyst puje w
rednich szkó zawodowych, to oni najcz
ciej s
z
liwi i
uszczypliwi, a nawet wulgarni wobec swoich rodziców (po 2,1%). Zró nicowane formy
przemocy wobec rodziców,
cznie z agresj
fizyczn , pojawiaj
zawodówkach. Liceali ci najcz
ciej wulgarnie wymy laj
si
te
w
swoim rodzicom (2,3%).
ród uczniów podstawówek i gimnazjów przemoc wobec rodziców wyst puje rzadziej.
Kolejn
uwzgl dnion
nauczycieli. Niespe na sze
w badaniach kategori
jest przemoc uczniów wobec
dziesi t procent uczniów nie udzieli a adnych informacji
na ten temat. Ponad jedna trzecia z nich nie spotyka si
(36,1%). Najcz
psychiczna (z
ciej pojawiaj
si
form
z tego rodzaju przemoc
przemocy w tej kategorii jest agresja
liwo , oczernianie, wy miewanie). Dotyczy niespe na trzech procent
uczniów (2,7%). Na dalszym miejscu jest wulgarne wymy lanie, do którego przyznaje
si 1,7% m odzie y. Przemoc psychiczn najcz
uczniowie
ciej stosuje m odzie licealna (5,2%) i
rednich szkó zawodowych (4,2%).
wulgaryzmów adresowanych do nauczycieli. Najci
rodowiska te nie stroni
sze formy przemocy,
te
od
cznie z
pobiciami i poni aniem, to domena m odzie y zasadniczych szkó zawodowych (2,8%).
37
Dominuj ce formy przemocy wobec obcych doros ych to wulgaryzmy, agresja
psychiczna, ale i gro by oraz l ejsza posta agresji fizycznej. Tutaj tak e prym wiedzie
odzie
szkó zawodowych z lekk
(uczniowie ci posuwaj
si
przewag
zasadniczych szkó zawodowych
nawet do pobicia nieznanych doros ych). Niestety du y
udzia w takich zachowaniach ma te
m odzie
gimnazjalna. Ró nice te s
na
pograniczu istotno ci statystycznej.
Ostatnia analizowana kategoria zachowa
innych osób z otocznia. Przemoc tu przydarza si cz
agresywnych to przemoc wobec
ciej i jest bardziej zró nicowana.
Dominuje uderzanie lub szarpanie innych osób, do czego przyznaje sie 5,7% badanych.
Na dalszym miejscu plasuje si z
liwe o mieszanie i wulgarnie wymy lanie (po 4,7%).
Niewielu mniej uczniów formu uje te powa ne gro by wobec innych osób (4,3%). O
agresj wobec innych naj atwiej w zasadniczych szko ach zawodowych oraz rednich
szko ach zawodowych.
agodniejsze formy agresji fizycznej i agresja psychiczna w
znacz cym stopniu pojawiaj si ju w szkole podstawowej. Niepokoj ce jest wysokie
nasilenie powa nych form agresji fizycznej w zasadniczych szko ach zawodowych,
gdzie w takich zachowaniach bierze udzia prawie co dziesi ty ucze .
Ponad po owa badanych nie przyznaje si aby kiedykolwiek by a z
innych (53%). Niespe na jedna czwarta uczniów stwierdza,
e by a z
liwa wobec
liwa wobec
innych, o miesza a ich raz lub kilka razy w yciu (22,7%). Kilka razy w roku takie
zachowanie przydarzy o si
6,3% uczniów, a kilka razy w miesi cu 3,3%. Ponad co
dziesi ty ucze nie udzieli informacji na ten temat.
Najwi cej uczniów szkó podstawowych twierdzi,
wobec innych (71,1%). Z kolei, niespe na jedna trzecia
przyznaje si do z
e nigdy nie by a z
m odzie y szkó
liwa
rednich
liwo ci raz lub kilka razy w yciu. Kilka razy w roku stosuje tak
form przemocy oko o 8% m odzie y ze szkó zawodowych.
Podobny rozk ad wyników pojawia si w wulgarnym wymy laniu. Przy czym tutaj
sze dziesi t procent uczniów twierdzi, i nigdy nie pozwala sobie na takie zachowania.
Wielu badanych przyznaje si do rzadkiego stosowania agresji werbalnej, raz lub kilka
razy w yciu (16,2%). Kilka razy do roku wyzywa kogo 5,7% badanych uczniów. Do
cz stszego, kilka razy w miesi cu i cz
ciej, stosowania wulgaryzmów przyznaje si
38
oko o 4,2% m odzie y. Najcz
ciej agresja s owna towarzyszy uczniom gimnazjów
(kilka razy w miesi cu - 3,7%; kilka razy w tygodniu – 2,5%). W ród uczniów
podstawówek dwie trzecie uczniów nigdy nie wymy la innym osobom.
Powa ne gro by stosuje kilka razy w
Najwi kszy odsetek m odzie y gro
yciu grupa 7,6% badanych uczniów.
cej innym z tak
cz stotliwo ci
rednich szko ach zawodowych (12,7%). Na dalszym miejscu znajduj
znajduje si
si
w
uczniowie
zawodówek i gimnazjów, gdzie do takich zachowa przyznaje si prawie co dziesi ty
ucze . Gro by pod adresem innych osób z cz stotliwo ci kilka razy w miesi cu lub
cz
ciej to domena m odzie y
rednich szkó zawodowych i gimnazjalistów.
Dwie
trzecie m odzie y nigdy nie grozi innym osobom.
Zmuszanie kogo
do nieprzyjemnych rzeczy lub poni anie jest realizowane
sporadycznie, bo raz lub kilka razy w yciu, przez 3,1% uczniów. Najcz
ciej s
to
uczniowie rednich szkó zawodowych (5,8%) i gimnazjów (3,3%). Cz stsza tego typu
agresja pojawia si
rzadko, wyj tek stanowi
gimnazjali ci i m odzie
szkó
zawodowych gdzie kilka procent przyznaje si do poni ania innych kilka razy w roku lub
cz
ciej.
W dalszej cz
ci raportu analizie zostanie poddana cz sto ci przemocy
niewerbalnej, w pierwszej kolejno ci molestowanie seksualne. M odzi ludzie pytani o ten
rodzaj przemocy w zdecydowanej wi kszo ci nie przyznaj
si
do takich zachowa
(77,8%). Prawie jedna pi ta z nich unikn a odpowiedzi na to pytanie. Do molestowania
przyzna o si jedynie 2% badanych, którym przydarzy o si to raz lub kilka razy w yciu.
Zachowania takie mia y g ównie miejsce w ród uczniów rednich szkó zawodowych
(3,7%) i gimnazjach (2,(%). W ród tych ostatnich jest ma a grupa badanych, która
pozwala sobie na takie zachowania o wiele cz
ciej.
Kolejna analizowana forma przemocy to zabieranie pieni dzy. Tutaj tak e wiele
badanych osób nie udzieli o informacji, a trzy czwarte m odzie y podaje, ze nigdy na
takie zachowania sobie nie pozwala. Do stosowania tego rodzaju wymuszania, raz lub
kilka razy w yciu przyznaje si
2,8% uczniów. Najwi kszy odsetek wymuszaj cych
pieni dze stanowi uczniowie zasadniczych szkó zawodowych (4,2%) oraz gimnazjów
39
(3,7%). Kilka razy do roku wymusza pieni dze 2,1% uczniów zawodówek i
1,2%
gimnazjów.
Do uderzania lub szarpania przyznaje si
najwi cej badanych uczniów.
Szesna cie procent z nich nie udzieli o informacji na ten temat. Sporadycznie stosuje j
co dziesi ty badany ucze . W tej grupie jest najwi cej m odych ludzi ze rednich szkó
zawodowych (13,8%) i gimnazjów (13,3%). Kilka razy w roku przydarza si taka forma
przemocy niespe na trzem procentom m odzie y Gniezna. W tej grupie dominuje
odzie
pobi
szkó zawodowych (oko o 5%). Natomiast kilka razy w miesi cu drobnych
dokonuje ponad 2% m odzie y gimnazjów. Podstawówek i
rednich szkó
zawodowych. Nale y przypuszcza , e jest to grupa m odych ludzi, która potrzebuje
specjalistycznej pomocy w poradzeniu sobie z niekontrolowan agresj .
Do powa nego pobicia kogo
kilka razy w
yciu przyznaje si
oko o 10%
uczniów. Najwi kszej liczbie z nich przydarzy o si to raz albo klika razy w yciu (5,5%).
Kilka razy w roku 2,4% badanych stosuje ostr form agresji. Problem pobi wyst puje
z najwi ksz cz stotliwo ci w ród uczniów rednich szkó zawodowych.
rednie szko y zawodowe to miejsce gdzie generalnie najcz
ciej mo na do wiadczy
ró nych form przemocy, zw aszcza tej powa nej.
Percepcja lokalizacji zagro
Wed ug badanych miejscem umo liwiaj cym zakup alkoholu o dowolnej porze s
sklepy ca odobowe. Uwa a tak 26,3% badanych uczniów. Inne
uczniowie widz mo liwo
miejsce, gdzie
zaopatrzenia si w alkohol s stacje paliw (4,8%). Cz
odzie y, zw aszcza licealnej, robi zakupy w sieci sklepów „ abka”. Zdaniem
odzie y ze szkó podstawowych atwy dost p do alkoholu jest tak e w barach (2,1%) i
w sklepie „Jagoda” oraz w jego okolicy, przy ul. Mieszka I (2,7%). Mo liwo
zaopatrywania si
w sklepach ca odobowych najcz
rednich szkó zawodowych (39,7%). Dost pno
ciej spostrzega m odzie
ze
alkoholu na stacjach benzynowych
dostrzega m odzie szkó zawodowych.
Mo liwo ci zakupu narkotyków nie s
Najcz
ciej badani uczniowie wymieniaj
wyrazi cie ograniczone terytorialnie.
mo liwo
40
zakupu narkotyków w okolicach
sklepów ca odobowych (0,9%) i na dyskotece (0,8%). Na to pierwsze miejsce wskazuj
ównie uczniowie szkó podstawowych (2,1%), a na drugie gimnazjali ci (1,7%).
odzie ze rednich szkó zawodowych twierdzi, e narkotyki s dost pne wsz dzie
(2,1%). Pozostali badani deklaruj dost pno
narkotyków w ró nych miejscach.
Miejsca cz stych kradzie y wymieniane przez m odzie , to sklepy ca odobowe
(3,4%), „Biedronka” (1,6%), Osiedle Grunwaldzie (zwane potocznie „Tajwanem”),
zw aszcza sklepy przy ul. Cymsa (1,3%), Osiedle Winiary (1%) oraz parki (1%).
Ponadto liceali ci na pierwszym miejscu wymieniaj
poci gi PKP (2,3%), m odzie
rednich szkó zawodowych Osiedle Winiary (2,6%), a uczniowie zasadniczych szkó
zawodowych parki (2,2%). Uczniowie szkó podstawowych i gimnazjów wymieniaj jako
miejsce niebezpieczne sklepy „Biedronk ” i osiedle Grunwaldzkie („Tajwan”).
Miejsce niebezpieczne ze wzgl du na ryzyko pobicia i napa ci, które wymieni a
odzie , to przede wszystkim Osiedle Grunwaldzkie („Tajwan”), sklep przy ul. Cymsa
(2%) oraz okolice banków i parki (oko o 1,5%). Zagro enie wyst puje zdaniem cz
ci
badanych tak e w okolicach na osiedlach: Winiary i Wenecja. Liceali ci uwa aj , e o
napad naj atwiej na ul. Cymsa, w parkach i poci gach PKP. Z kolei gimnazjali ci i
odzie
z podstawówek za niebezpieczne uznaj
okolice banków i ul. Cymsa.
Natomiast uczniowie rednich szkó zawodowych wskazuj centrum miasta, ul. Cymsa i
ul. Jana Paw a II jako miejsce, gdzie cz sto zdarzaj si napady. Z kolei, m odzie z
zasadniczych szkó
zawodowych jako miejsce niebezpieczne wymienia parki.
Najbardziej problemowym miejscem s sklepy ca odobowe, stacje paliw i sklep przy ul.
Cymsa.
Znajomo
róde pomocy
Przy problemie uzale nie
badani uczniowie poszukiwaliby pomocy g ównie w
ogólnie wymienianym szpitalu psychiatrycznym (6,7%) lub innym szpitalu oraz
pogotowiu (4,7%). M odzie
gotowa jest te
szuka
wsparcia u pedagoga lub
psychologa szkolnego (4%) oraz na ul. Pozna skiej w Wojewódzkim Szpitalu
„Dziekanka”, u lekarza i na policji. Dla licealistów istotnym ród em pomocy s o rodki
specjalistyczne (8,7%), podobnie dla uczniów z podstawówek. Ci ostatni s najbardziej
41
sk onni szuka
pomocy u doros ych specjalistów (po 7%). Gimnazjali ci jako
pomocy w uzale nieniu wymieniaj
ród o
pedagoga i szpital (po oko o 5%). Najstarsi
uczniowie pomocy szukaliby w Szpitalu dla Osób Psychicznie i Nerwowo Chorych. Z
pomocy klubów AA sk onni s
wymieniaj
skorzysta
g ównie uczniowie z zawodówki (4,9%),
tak e Szpital Wojewódzki „Dziekanka” jako miejsce gdzie tak
pomoc
mo na uzyska . Znikoma liczba osób zwróci aby si do doros ych, takich jak rodzic czy
nauczyciel (po 1,2%).
Wiod ce ród o pomocy przy do wiadczaniu przemocy, to policja. Wymienia j
29,7% badanych. Policj , jako
ród o pomocy wymieniaj
najcz
ciej uczniowie
gimnazjów (34%) i podstawówek (31,6%). Najmniej uczniów wymieniaj cych policj ,
jako ród o pomocy wywodzi si z liceów (23,1%). Cz
badanych uczniów sk onna
jest spostrzega jako ród o pomocy pedagoga lub psychologa szkolnego (5,7%) oraz
nauczyciela i szko
(2,8%). Pomoc u psychologa czy pedagoga uwa a za mo liw do
uzyskania m odzie
z gimnazjów, liceów i uczniowie podstawówek. Natomiast na
telefon zaufania jako
ród o pomocy wskazuje m odzie
licealna. M odzie
ze szkó
zawodowych wymienia te ul. Jana Paw a II, wskazuj c Powiatow Komend Policji.
Reasumuj c poziom wiedzy na temat znajomo ci
róde
pomocy przy
uzale nieniach i przy do wiadczaniu przemocy jest w ród badanych uczniów bardzo
niski.
Czas wolny m odzie y
Zaj cia alternatywne
Udzia w ró nych rodzajach zaj
pozalekcyjnych wzi o w ci gu ostatniego roku
68% spo ród badanych uczniów. W jakiej formie dodatkowych zaj
brali udzia najcz
pozalekcyjn
pozaszkolnych
ciej uczniowie szkó podstawowych oraz gimnazjów. Aktywno
deklarowali
wzgl dnie
najrzadziej
zawodowych.
42
uczniowie
zasadniczych
szkó
Najcz stszym rodzajem zaj
pozalekcyjnych spo ród wymienianych przez
badanych uczniów by y zaj cia sportowe, w których wzi o udzia ponad 48% badanej
odzie y. Szczególnie du
aktywno
sportow
przejawiali uczniowie gimnazjów i
szkó podstawowych. Uczniowie podstawówek najliczniej spo ród wszystkich grup brali
udzia
w dodatkowych zaj ciach wszystkich typów, oprócz artystycznych, gdzie
dominowa udzia licealistów. Uczniowie szkó o profilu zawodowym brali udzia w
pozalekcyjnych zaj ciach sportowych cz
ciej, ni
liceali ci, jednak w pozosta ych
formach aktywno ci bra o udzia mniej, ni 10% uczniów szkó o profilu zawodowym.
Wiedz
o dost pno ci zaj
alternatywnych posiada o niemal 80% badanych.
Najcz
ciej badani wiedzieli o dost pno ci zaj
sportowych. Du a grupa posiada a te
wiedz
o zaj ciach j zykowych i artystycznych, cho te ostatnie by y rozpoznawane
ównie przez licealistów. Brak informacji o dost pno ci zaj
wyst powa najrzadziej w ród licealistów a najcz
pozalekcyjnych
ciej w grupie uczniów szkó o profilu
zawodowym.
Ch
udzia u w dodatkowych zaj ciach pozalekcyjnych zg osi o ponad 45%
badanych uczniów. Najcz
ciej zainteresowanie zaj ciami pozalekcyjnymi wyra ali
uczniowie szkó podstawowych. Najni sze zainteresowanie dodatkowymi formami
aktywno ci pozalekcyjnej przejawiali uczniowie szkó o profilu maturalnym. Zaj cia
budz ce wzgl dnie najcz
ciej zainteresowanie uczniów, to zaj cia sportowe oraz
informatyczne, turystyczne (w podstawówkach) i artystyczne.
Propozycje i oczekiwania m odzie y
Zainteresowania i preferencje m odzie y s
bardzo zró nicowane. Najwi cej
uczniów podstawówek chcia oby sp dza czas na uprawianiu sportu, w tym zw aszcza
na basenie. Podoba oby im si
równie
sp dzanie czasu na zakupach. Osoby z
pozosta ych szkó najch tniej sp dza yby czas z przyjació mi i znajomymi. Gimnazjali ci
dodatkowo zainteresowani sportem, w tym zw aszcza pi
, ch tnie wybraliby si te
na zakupy.
Uczniowie szkó o profilu zawodowym s zainteresowani sportem, mo liwo ci
chodzenia na dyskoteki i do kina, jednak cze
43
z nich w wolnym czasie najch tniej nic
by nie robi a. Liceali ci podali wzgl dnie najszerszy repertuar form, w jakich chcieliby
sp dza
czas wolny. Poza wymienionymi wcze niej spotkaniami z przyjació mi oraz
sportem, kinem i dyskotekami, najch tniej sp dzaliby czas na koncertach rockowych
oraz
zaj ciach
hobbystycznych,
umo liwiaj cych
im
rozwój
skrystalizowanych
zainteresowa . Wzgl dnie najmniej osób w tej grupie by o zainteresowanych zakupami.
Dzia ania profilaktyczne
Zaj cia profilaktyczne dla m odzie y
Analiza udzia u w zaj ciach profilaktycznych zosta a oparta na deklaracjach
respondentów, nale y wiec pami ta
o tym, ze ma ona charakter szacunkowy.
Prowadz cy badania zg aszali trudno ci w rozpoznaniu przez m odzie
nazw
programów.
Osoby, które nie poda y nazwy
adnego dzia ania profilaktycznego, w którym
bra y udzia w ci gu ostatniego roku szkolnego, stanowi y 32% badanej grupy uczniów.
Wzgl dnie najcz
Najcz
ciej udzia
w jakiej
ciej wymienian form dzia
formie profilaktyki deklarowali liceali ci.
profilaktycznych, w której brali udzia uczniowie
by y godziny wychowawcze. Udzia w zaj ciach profilaktycznych prowadzonych na
godzinach wychowawczych deklarowali przede wszystkim uczniowie liceum, najrzadziej
natomiast uczniowie podstawówek. Oprócz godzin wychowawczych do najcz
wymienianych
przez
uczniów
programów
profilaktycznych
nale
y
ciej
programy
ukierunkowane na bezpiecze stwo i przeciwdzia anie agresji. We wszystkich szko ach,
zw aszcza w technikach, uczniowie szczególnie licznie deklarowali udzia w programie
Szko a bez przemocy. Cz sto wymienianym programem w podstawówkach i szko ach
maturalnych by a te Bezpieczna szko a. Uczniowie szkó podstawowych i gimnazjów
wymieniali te program A s siedzi nic nie widzieli – razem bezpieczniej. Program TZA
wymieni o tylko 3,4% uczniów, w tym najcz
ciej uczniowie szkó o profilu zawodowym.
Spo ród programów ogólnorozwojowych i profilaktyki uzale nie
44
do najcz
ciej
wymienianych nale
program Dzi kuj – Nie, rozpoznawany przez gimnazjalistów i
uczniów szkó maturalnych. Program III Elementarz wymieni o tylko 2,9% uczniów.
Ch
dalszego udzia u w zaj ciach prezentuje tabela 32. W analizie
uwzgl dniano wy cznie oceny tych osób, które zadeklarowa y udzia w danym
programie. Ze wzgl du na niewielkie liczebno ci grup uczniów, którzy dokonali oceny
dzia
profilaktycznych wyniki nale y traktowa
z du
ostro no ci . W tabeli
uwzgl dniono tylko te programy, których oceny w oparciu o deklaracj w asnego udzia u
dokona o wi cej, ni 20 osób, jednak suma odpowiedzi dotyczy wszystkich badanych.
Wzgl dnie najwi cej uczniów szkó podstawowych uzna o za przydatny dla siebie
lub dla kogo w klasie udzia w zaj ciach programu Dzi kuj - Nie. Poczucie korzy ci
deklarowa a te znaczna grupa uczniów podstawówek bior cych udzia w programie
Bezpieczna Szko a. Z udzia u w programie Zachowaj Trze wy Umys wi cej uczniów
deklarowa o poczucie osobistych korzy ci, w programie Bezpieczna Szko a przewa
o
poczucie korzy ci dla innych.
Uczniowie gimnazjów i szkó o profilu zawodowym przejawiali mniejsze poczucie
korzy ci z udzia u w profilaktyce. Wyra nym uznaniem cieszy si jednak w tej grupie
program Dzi kuj
NIE. Ponad 28% oceniaj cych uczniów uzna a ten program za
korzystny dla kogo
w klasie, ponad 57% za korzystny dla siebie. Znaczna grupa
uczniów uzna a te program Bezpieczna szko a za korzystny dla innych osób w klasie.
Ocena po ytków z udzia u w profilaktyce prowadzonej w ramach godzin
wychowawczych wyra nie spada w kolejnych poziomach edukacji, jednak liceali ci
doceniaj
równie
takie formy zaj
. Zwraca jednak uwag
krytycyzm wobec zaj
profilaktycznych prowadzonych na godzinach wychowawczych, wyra any przez
uczniów rednich szkó o profilu zawodowym.
Ch
dalszego udzia u w zaj ciach profilaktycznych prowadzonych w podobny
sposób, jak program, w którym uczestniczyli, wyra ali najcz
Dzi kuj
ciej uczestnicy programu
- Nie (ok. 35% uczniów deklaruj cych udzia w programie). W szko ach
maturalnych by o to ponad 40 % osób. Równie ponad 32% uczniów zg aszaj cych
udzia w zaj ciach profilaktycznych prowadzonych w ramach godzin wychowawczych
wyrazi o ch
ich kontynuacji. Nieco mniej zainteresowani dalszym udzia em w
45
podobnych zaj ciach byli uczestnicy programów Szko a bez przemocy i Bezpieczna
szko a (po ok. 27%).
Propozycje uczniów zmierzaj
zazwyczaj do zwi kszenia cz stotliwo ci zaj
oraz czasu trwania. Szczególnie wyra nie wida to w odniesieniu do programu Szko a
bez przemocy. Propozycje zmniejszenia cz stotliwo ci zaj
by y sporadyczne.
Skrócenie profilaktyki na godzinach wychowawczych postulowa o 50% uczniów ZSZ.
W
odniesieniu
proponowali
do
zwi kszenie
wszystkich
ilo ci
obj tych
informacji
analiz
programów
przekazywanych
w
uczestnicy
ramach
zaj
profilaktycznych oraz ilo ci prowadzonych zabaw.
Poznawcze i behawioralne rezultaty zaj
profilaktycznych
Uczniowie bior cy udzia w programach profilaktycznych w reakcji na stres
przejawiaj podobne zachowania, jak pozostali uczniowie. Mimo braku istotnych ró nic
mi dzy cz sto ci
zarysowuj
si
poszczególnych zachowa
pewne rozbie no ci. Uczniowie deklaruj cy udzia w programach
profilaktycznych cz
Cz
podejmowanych w reakcji na stres,
ciej odreagowuj stres chodz c na spacery lub uprawiaj c sport.
ciej te wyra aj emocje w p aczu lub rozmawiaj ze znajomymi. Cz
im si jednak popada w bierno
ciej zdarza
i lenistwo, ogl da telewizj , odreagowywa stres na
rodzinie. Rzadziej si gaj pod wp ywem stresu po tyto , alkohol nieco rzadziej stosuj
rodki psychoaktywne czy autodestrukcyjne g odówki. Rzadziej jednak czytaj ksi
ki
lub chodz do kina, teatru.
Cz sto
odzie
bior
stosowania legalnych i nielegalnych rodków psychoaktywnych przez
udzia w profilaktyce i osoby, które nie uczestnicz
profilaktycznych ró ni si
w dzia aniach
istotnie tylko w odniesieniu do narkotyków. Uczestnicy
profilaktyki istotnie rzadziej stosuj narkotyki w sposób wielokrotny, cho nieco cz
podj li jednorazow prób za ycia. Cz sto
ciej
palenia tytoniu, picia alkoholu czy upijania
si nie jest wyra nie powi zana z faktem udzia u w zaj ciach profilaktycznych.
Inicjacja alkoholowa i pierwszy kontakt z narkotykami wyst puje w grupie
uczestników profilaktyki nieco pó niej, ni
w ród osób nie bior cych udzia u w
programach profilaktycznych, jednak ró nice nie s istotne. Natomiast pierwszy kontakt
46
z tytoniem oraz pierwsze upicie si
nast puj
istotnie pó niej. Ilo
porcji alkoholu
wypijanego jednorazowo przez uczestników profilaktyki jest nieco ni sza, ni u osób nie
bior cych udzia u w zaj ciach, jednak ró nica ta nie jest istotna. Obie grupy podaj
ilo ci wypijanego jednorazowo alkoholu wiadcz ce o piciu ryzykownym.
Cz sto
ró ni si
cz
wagarowania jest istotnie ni sza w grupie uczestników profilaktyki,
tak e istotnie forma wagarowania. Uczniowie bior cy udzia w profilaktyce
ciej podejmuj sporadyczne wagary raz lub kilka razy w yciu wraz z ca
rzadziej natomiast zdarza im si
klas ,
wagarowa w formach sprzyjaj cych podejmowaniu
zachowa ryzykownych - wraz z grup kilku osób lub samemu.
Formy reakcji na negatywn
presj
osób uczestnicz cych w zaj ciach
profilaktycznych i osób nie bior cych udzia u w profilaktyce ró ni si istotnie. Postawy
uczestników profilaktyki wobec stosowania wszystkich grup rodków psychoaktywnych
krytyczne istotnie cz
ciej, ni
w ród osób nie bior cych udzia u w profilaktyce.
Szczególnie wyra nie jest to widoczne w odniesieniu do narkotyków, co wydaje si by
wa nym czynnikiem chroni cym.
Cz sto
kontaktu m odzie y z negatywnymi wzorcami stosowania przez
rówie ników tytoniu i narkotyków jest istotnie ni sza w grupie uczestników profilaktyki,
ni w ród osób nie bior cych udzia u w programach profilaktycznych. W odniesieniu do
alkoholu ró nica jest bliska istotno ci.
Ró nice w zakresie cz sto ci zachowa
zwi zanych z przemoc
s
istotne w
odniesieniu do czterech wymiarów. Osoby uczestnicz ce w zaj ciach profilaktycznych
istotnie rzadziej, ni osoby nie bior ce udzia u w profilaktyce uciekaj si do z
lub poni ania. Rzadziej te naruszaj intymno
Pozosta e formy zachowa
ró nice nie s
liwo ci
lub stosuj szarpanie czy popychanie.
agresywnych równie
wyst puj
nieco rzadziej, jednak
istotne statystycznie.
Osobowo ciowe rezultaty udzia u w profilaktyce
Uczestnicy zaj
profilaktycznych w wi kszym stopniu akcentuj w samoopisie
cechy sprzyjaj ce lepszemu rozumieniu siebie i innych oraz wra liwo ci na potrzeby
47
innych. Poziom samoakceptacji uczestników profilaktyki jest istotnie wy szy, ni u osób
nie uczestnicz cych w szerszej ofercie dzia
Uczestnicy zaj
profilaktycznych.
profilaktycznych istotnie cz
ciej odbieraj
swoje
ycie jako
sensowne i celowe, lepiej rozumiej wydarzenia i zmiany zachodz ce w ich po
eniu
yciowym. Wszystkie pozosta e wymiary wskazuj ce na poczucie spójno ci tak e s
nieco silniej zaznaczone u uczestników profilaktyki. Ogólny poziom koherencji nie ro ni
si
jednak w badanych grupach istotnie. Równie
poczucie zaradno ci w dzia aniu,
mo liwo ci wp ywu na swoje ycie jest w grupie uczestników profilaktyki zbli one do
osób nie bior cych udzia u w zaj ciach.
Struktura warto ci ostatecznych, stanowi cych wiod cy czynnik reguluj cy
zachowanie w sytuacjach dokonywania istotnych wyborów yciowych, jest zbli ona w
badanych grupach m odzie y. S
preferencji wobec cz
zaj
jednak nieistotne statystycznie ró nice nasilenia
ci warto ci ukazuj ce mo liwe tendencje rozwojowe. Uczestnicy
profilaktycznych nieco wy ej ceni
prawdziw
bezpiecze stwo narodowe. Warto ci te cz
i
allocentryczn
profilaktycznych
struktur
ni ej
przyjemno ci i ycia pe nego wra
, m dro
, a tak e
ciowo wskazuj na orientacj prospo eczn
regulacyjnych.
natomiast
przyja
lokuj
Osoby
bior ce
udzia
pozycj
hedonistycznie
w
zaj ciach
zorientowanej
.
W strukturze i nasileniu preferencji wobec warto ci instrumentalnych, podobnie,
jak w odniesieniu do warto ci ostatecznych, równie
miedzy grupami uczestników zaj
zaj ciach.
Zarysowuj ce
statystycznie, wskazuj
si
nie wyst puj
istotne ró nice
profilaktycznych i osób nie bior cych udzia u w
w
rozbie no ciach
na wi ksz
tendencje,
konstruktywno
cho
nieistotne
funkcjonowania m odzie y
uczestnicz cej w profilaktyce. Uczestnicy profilaktyki w wi kszym stopniu ceni
osob
odpowiedzialn , kochaj
i uczciw . Natomiast uwa aj
bycie
za mniej wa ne
warto ci obejmuj ce bycie osob pos uszn oraz indywidualnie zorientowane warto ci
dotycz ce logiki, wyobra ni i odwagi.
Powy sze opisy ukazuj zró nicowane w
zaj
ciwo ci osobowo ciowe uczestników
profilaktycznych. Mo na przypuszcza , e uczestnicy profilaktyki b
samoakceptacji wy sz
odporno
na wzorce zachowa
48
mieli dzi ki
dysfunkcjonalnych i b
bardziej sk onni do podejmowania konstruktywnych dzia
kierowania w asnym yciem. Pozosta e rezultaty dzia
rozwojowych w zakresie
profilaktycznych widoczne w
aszczy nie osobowo ciowej nie s wyraziste.
PORÓWNANIE Z REZULTATAMI POPRZEDNICH BADA
Przedstawione poni ej porównania opieraj
badaniach prowadzonych w roku bie
si
na wynikach uzyskanych w
cym oraz w roku 2003. Grupy obj te badaniami
w roku 2003 wywodz si z tych samych placówek. Jednak ze wzgl du na ró nice w
liczbie osób obj tych badaniami w ramach poszczególnych rodowisk badane grupy
ró ni
si
istotnie liczebno ci
w wewn trz typów szkó . W badaniach w roku 2003
reprezentacja uczniów zasadniczych szkó zawodowych by a zachwiana, podobnie, jak
proporcja p ci wewn trz tych szkó . Zmiany proporcji osób reprezentuj cych
poszczególne typy szkó i proporcji p ci wewn trz szkó mog
wyniki, gdy p
mie istotny wp yw na
i typ kszta cenia s wa nymi czynnikami ryzyka.
Badania z lat 2003 i 2008 ró ni si te istotnie pod wzgl dem liczebno ci osób
badanych w ramach warstw wiekowych. Badania przeprowadzone w 2003 roku nie
obj y uczniów klas 3 i 4 szkó ponadgimnazjalnych o profilu zawodowym. Badania z
roku 2003 zosta y przeprowadzone pod koniec maja, gdy w szko ach nie by o ju
uczniów klas maturalnych. Ocen
zmian zachodz cych w okresie lat obj tych
badaniami nale y wi c prowadzi ostro nie, pami taj c o powy szych ró nicach.
Zestawienie wiod cych czynników wp ywaj cych na ryzyko dysfunkcjonalno ci
oszacowanych w badaniach z lat 2003 i 2008 wskazuje, i zaistnia o wiele korzystnych
zmian w sytuacji m odzie y. Zmiany te skutkuj istotnym wzrostem ogólnego poziomu
zadowolenia, odnosz cym si do wi kszo ci obj tych analiz wymiarów. Zwraca uwag
miedzy innymi istotny wzrost zadowolenia z bezpiecze stwa i z relacji z nauczycielami.
W odniesieniu do zadowolenia z mo liwo ci sp dzania wolnego czasu wzrost nie
osi gn
istotnego poziomu.
Sytuacja
rodzinna
m odzie y
w
p aszczy nie
struktury
rodziny
uleg a
pogorszeniu. Co dziesi ta rodzina do wiadcza rozwodu lub separacji. Wska nik ten
pod
a za trendem ogólnopolskim. Tendencje obserwowane w innych rodowiskach
wskazuj , e nale y liczy si z dalszym wzrostem liczby rodzin w rozpadzie.
49
Mimo zagro
wynikaj cych z obni enia integralno ci rodzin, jako
kontaktu
odzie y z rodzicami uleg a wyra nej poprawie. M odzie deklaruje istotnie cz stszy
kontakt z rodzicami. Poprawa dotyczy zarówno zajmowania si sprawami codziennymi,
jak i sp dzania czasu na rekreacji i realizacji zainteresowa . Jednocze nie jako
kontaktu z rodzicami dotycz cego spraw szkolnych nie uleg a pogorszeniu.
Cele rozwojowe m odzie y wskazuj
przysz
na stabilizacj
d
do osi gania w
ci sukcesu zawodowego. Jednocze nie spad a cz sto
wagarowania, co w
po czeniu ze wzrastaj cym zadowoleniem z kontaktów z nauczycielami pozwala
przypuszcza ,
e cele rozwojowe maj
osobistych wyst puje zmniejszenie d
szanse na realizacj . W p aszczy nie celów
do posiadania w przysz
wprawdzie nieco liczba osób chc cych posiada w przysz
ci dzieci. Wzros a
ci troje i wi cej dzieci i
jedno dziecko. Wyra nie natomiast zwi kszy a si grupa m odzie y wyra aj cej zupe
niech
do posiadania dzieci. Nast pi te wyra ny spadek liczby osób wyra aj cych
ch
posiadania
dwójki
dzieci.
Tym
tendencjom towarzyszy
istotny
spadek
zainteresowania udzia em w yciu religijnym, odzwierciedlaj cy trend ogólnopolski.
Nasilenie negatywnych wzorców rodzinnych zwi zanych ze stosowaniem
rodków psychoaktywnych oraz przemocy ukazuje korzystne tendencje. Istotnie spad a
liczba osób deklaruj cych codzienny kontakt z rodzicami uzale nionymi od tytoniu.
Spad a te nieco ekspozycja na wzorzec regularnego picia alkoholu w domu rodzinnym.
Cz sto
zg aszania prze m odzie wyst puj cej w domu rodzinnym agresji werbalnej i
fizycznej uleg a istotnemu zmniejszeniu.
Ilo
osób deklaruj cych udzia w co najmniej jednej formie zaj
pozalekcyjnych
o charakterze edukacyjnym lub rekreacyjnym wzros a istotnie i obejmuje ju ponad 2/3
badanej grupy. Taki sam poziom osi gn
odsetek uczestników zaj
profilaktycznych,
co stanowi bardzo istotny przyrost.
Zmiany postaw wobec stosowania rodków psychoaktywnych obejmuj wyra ny
wzrost pozytywnego ustosunkowania m odzie y do picia alkoholu oraz stabilizacj
negatywnych postaw wobec stosowania narkotyków. Jednak deklarowane reakcje na
propozycj
wypicia alkoholu oraz za ycia narkotyków staj
si
negatywne. Przyrost liczby osób, które wyra aj jednoznaczna pewno
istotnie cz
ciej
odmowy picia
alkoholu lub za ywania narkotyków wynosi ponad 12%.
Deklarowana przez m odzie
cz sto
stosowania
rodków psychoaktywnych
wskazuje na istotne zmniejszenie skali za ywania nielegalnych rodków narkotycznych.
Wyst puje te
znaczna redukcja cz sto ci palenia tytoniu w sposób wskazuj cy na
50
uzale nienie. Liczba uczniów deklaruj cych sporadyczne picie alkoholu raz lub kilka
razy w yciu wros a. Spad a natomiast liczba uczniów pij cych regularnie, kilka razy w
miesi cu. Zmniejszy a si te grupa osób deklaruj cych picie kilka razy w roku. Grupa
uczniów stosuj cych
rodki psychoaktywne w reakcji na stres uleg a istotnemu
zmniejszeniu jedynie w odniesieniu do tytoniu. Stosowanie w reakcji na stres alkoholu,
leków lub narkotyków równie
uleg o obni eniu, jednak w stopniu nieistotnym
statystycznie.
Wiek pierwszego kontaktu z tytoniem deklarowany w badaniach z bie
cego
roku jest równy poziomowi uzyskanemu w badaniach z roku 2003. Opó nienie
pierwszego kontaktu z alkoholem dotyczy w stopniu istotnym piwa. Natomiast picie
alkoholu w sposób prowadz cym do uzyskania stanu upojenia alkoholowego wyst puje
istotnie pó niej, ni w badaniach z roku 2003.
Wiek, w którym m odzie
po raz pierwszy do wiadcza mo liwo ci za ycia
narkotyków jest istotnie wy szy. Wiek pierwszego za ycia narkotyków w badaniach z
roku 2008 nie ró ni si
jednak istotnie od wieku odnotowanego w roku 2003, cho
kierunek zmian wskazuje na agodne opó nienie inicjacji narkotykowej.
Struktura spo ycia rodków psychoaktywnych nie uleg a zmianie. Zmniejszy a si
jednak liczba uczniów deklaruj cych regularne stosowanie poszczególnych substancji.
Oprócz marihuany,
ma a grupa uczniów.
rodki wymieniane jako stosowane regularnie podawa a bardzo
aden badany nie zg osi te
stosowania w sposób regularny
inhalantów.
Cz sto
do wiadczania przemocy werbalnej i niewerbalnej uleg a istotnemu
zmniejszeniu we wszystkich obj tych badaniem formach. W szczególnie widoczny
sposób spad a agresja werbalna, wyra aj ca si
stosowaniem wulgaryzmów i
wymy lania.
Wzgl dnie najmniejsze, cho
nadal istotne zmiany dotycz
spadku cz sto ci
do wiadczania bójek i pobi . Ze wzgl du wysoki poziom ryzyka zwi zanego z tym
rodzajem agresji nale y jednak uzna powy sz zmian za bardzo korzystn .
51
PODSUMOWANIE
Informacje zaprezentowane w raporcie ukazuj stan i zmiany ryzyka zagro
dotycz cych m odzie y Gniezna w ostatnich latach. Wydaje si
wskazane zwrócenie
uwagi na niektóre z prawid owo ci.
Zmiany
dotycz ce
tendencji
rozwojowych
badanej
m odzie y
obejmuj
zwi kszenie cz sto ci kontaktów z rodzicami, wzrost nast puje we wszystkich
aszczyznach istotnych dla budowania konstruktywnych wi zi emocjonalnych.
Zarazem ekspozycja na negatywne rodzicielskie wzorce palenia tytoniu i picia alkoholu
oraz agresji zmniejszy a si . S
to bardzo korzystne trendy, wzrasta jednak ilo
uczniów, których rodzice s rozwiedzeni lub pozostaj w separacji. M odzie z rodzin w
rozpadzie lub rodzin rozbitych stanowi grup podwy szonego ryzyka, do której nale y
zaadresowa szersz ofert profilaktyczn .
Tendencje rozwojowe m odzie y s
zorientowane na warto ci konstruktywne,
cho skupione na p aszczy nie osobistej. Dominuje cenienie bezpiecze stwa rodziny,
dojrza ej mi
ci i szcz
cia, jednak cele yciowe w mniejszym stopniu, ni w roku 2003
obejmuj posiadanie dzieci. Zmianom tym towarzyszy agodne obni enie nastawienia
na odnoszenie sukcesu zawodowego oraz istotny spadek zainteresowania aktywno ci
religijn .
Poziom zadowolenia z jako ci funkcjonowania w ró nych p aszczyznach wzrasta.
Bardzo istotny przyrost dotyczy zadowolenia z relacji z nauczycielami, co jest
potwierdzone spadkiem ilo ci wagarów. Przyrost zadowolenia jest wzgl dnie mniej
widoczny w zakresie sposobów sp dzania wolnego czasu. M odzie
chcia aby mie
wi ksze, ni obecnie dost pne mo liwo ci sp dzania wolnego czasu ze znajomymi, w
sposób zwi zany z aktywno ci sportow , kinem czy koncertami.
Reakcj
na stres jest najcz
odzie y stosuje te
ciej bierne uciekanie od rzeczywisto ci. Cz
konstruktywne formy radzenia sobie ze stresem. Rzadko w
reakcji na stres pojawia si si ganie po tyto , alkohol i narkotyki. Cz sto
stosowania
tytoniu jako sposobu na zmniejszenie stresu wyra nie spad a. Wyst puje te spadek
cz sto ci wysoce ryzykownego poszukiwania odreagowania w alkoholu i lekach lub
narkotykach, jednak jest on nieistotny statystycznie.
Wzrasta krytycyzm m odzie y wobec stosowania
Uczniowie cz
ciej s
rodków psychoaktywnych.
sk onni do odmowy propozycji palenia tytoniu czy za ywania
narkotyków. Sposób reakcji na propozycj wypicia alkoholu jest zró nicowany. Du a
52
grupa zdecydowanie wyra a odmow , cze
uczniów by aby jednak prawdopodobnie
sk onna do przyj cia propozycji.
Zmniejsza si
stosowanie przez m odzie
psychoaktywnych. Zwi kszy a si ilo
legalnych i nielegalnych
rodków
osób nie pal cych tytoniu, jednak liczba uczniów
deklaruj cych palenie w sposób wiadcz cy o uzale nieniu nadal wynosi ponad 10%.
Liczba uczniów pij cych alkohol co najmniej raz w tygodniu i cz
do poziomu niemal 8%. Wzrasta jednak równie ilo
ciej wykazuje przyrost
uczniów pij cych alkohol jedynie
w wyj tkowych sytuacjach. Podobne tendencje dotycz upijania si . To konstruktywne
zmiany, wiadcz ce o polaryzacji badanych uczniów. Wskazuj one równocze nie na
konieczno
wdro enia oferty dzia
profilaktycznych adresowanych do osób o
wi kszym poziomie dysfunkcjonalno ci, w tym zw aszcza do m odzie y szkó o profilu
zawodowym.
Pierwsze upicie si
oraz pierwsza okazja za ycia narkotyków wyst puje w
pó niejszym wieku, jednak wiek inicjacji tytoniowej i alkoholowej ulega stabilizacji.
rednie wieku wskazuj , e rodowiskiem docelowym dla intensyfikowania programów
przeciwdzia ania wczesnej inicjacji tytoniowej i alkoholowej jest szko a podstawowa,
natomiast dla inicjacji narkotykowej gimnazjum.
Spad a w porównaniu z poprzednimi badaniami cz sto
do wiadczania
wszystkich form agresji i przemocy, w tym szczególnie powa nych. Cho s to obecnie
sytuacje sporadyczne, kilkukrotne w ci gu roku, to wskazane by oby zwi kszenie ilo ci
zaj
przeciwdzia aj cych zachowaniom agresywnym i przemocy rówie niczej w
formach u atwiaj cych rozpoznawanie i wyra anie negatywnych emocji.
Znajomo
róde pomocy w razie problemów z przemoc i z uzale nieniami jest
nieco wi ksza, zwi kszy o si
te
zaufanie do policji. Jednak poziom znajomo ci
poszczególnych róde pomocy jest niewielki.
Istotnie wzros a liczba uczniów bior cych udzia w zaj ciach alternatywnych i
profilaktycznych. Dzia ania profilaktyczne prowadzone w ród m odzie y przynosz
wyra nie korzystne rezultaty w wi kszo ci sfer obj tych badaniem, oprócz p aszczyzny
osobowo ciowej.
Trendy zmian w czasie mi dzy badaniami, obrazowane przez kluczowe
wska niki ryzyka dysfunkcji wskazuj
na zmniejszenie stanu zagro
dla rozwoju
odzie y w rodowisku Gniezna. Nast puj korzystne zmiany wi kszo ci czynników
rokuj cych w przysz
ci odporno
m odzie y na zburzenia zachowania. Zmniejszy a
si skala stosowania narkotyków, zw aszcza w sposób systematyczny. Zmniejszy a si
53
cz sto
palenia tytoniu. Stosowanie przez m odzie
alkoholu nie spada jednak w
wyra ny sposób, a w odniesieniu do picia cz stego nast puje nawet niewielki przyrost.
Postawy wobec picia alkoholu i deklarowane reakcje na propozycj wypicia wskazuj
na du
aprobat
m odzie y dla stylu
ycia z obecno ci
alkoholu. Cz sto
stosowania agresji i przemocy uleg a wyra nej redukcji we wszystkich obj tych
badanem formach. Wzgl dnie najwyra niej spad a agresja werbalna.
54