Osobliwości w odmianie rzeczownika Rzeczownik przyjaciel, na

Osobliwości w odmianie rzeczownika
Rzeczownik przyjaciel, na pozór identyczny z rzeczownikiem nauczyciel, w liczbie mnogiej
odmienia się jednak zupełnie inaczej. We wszystkich przypadkach oprócz mianownika ma on
zmieniony temat:
liczba pojedyncza
liczba mnoga
M. nauczyciel, przyjaciel
D. nauczyciel-a, przyjaciel-a
C. nauczyciel-owi, przyjaciel-owi
B. nauczyciel-a, przyjaciel-a
N. z nauczyciel-em, z przyjaciel-em
Ms. o nauczyciel-u, o przyjaciel-u
W. nauczyciel-u!, przyjaciel-u!
nauczyciel-e, przyjaciel-e
nauczyciel-i, przyjaciół
nauczyciel-om, przyjacioł-om
nauczyciel-i, l przyjaciół
z nauczyciel-ami, z przyjaciół-mi
o nauczyciel-ach, o przyjacioł-ach
nauczyciel-e!, przyjaciel-e!
Rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na -anin (np. dworzanin, mieszczanin, Amerykanin)
mają w liczbie mnogiej skrócony temat, bez cząstki –in.
Rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na -a (np. poeta, specjalista) i nazwiska zakończone na
-o (np. Kościuszko, Moniuszko) odmieniają się w liczbie pojedynczej jak rzeczowniki żeńskie, np.:
poety, poecie jak kobiety, kobiecie, Moniuszki, Moniuszce jak matki, matce. W liczbie mnogiej
omawiane rzeczowniki odmieniają się już według deklinacji męskiej.
Bardzo nietypową odmianę mają rzeczowniki sędzia i hrabia (oraz burgrabia i margrabia):
liczba pojedyncza
liczba mnoga
M. sędzi-a
D. sędzi-ego
C. sędzi-emu
B. sędzi-ego
N. z sędzi-ą
Ms. o sędz-i
W. sędzi-o!
sędzi-owie
sędzi-ów
sędzi-om
sędzi-ów
z sędzi-ami
o sędzi-ach
sędzi-owie!
Jak widzisz, rzeczownik ten w liczbie pojedynczej częściowo odmienia się jak rzeczowniki żeńskie
(w mianowniku, narzędniku, miejscowniku i wołaczu), częściowo zaś jak przymiotniki (w
pozostałych przypadkach), natomiast w liczbie mnogiej zachowuje się jak normalny rzeczownik
rodzaju męskiego. Jeśli już czytałeś Pana Tadeusza, pamiętasz zapewne, że wśród bohaterów tego
utworu są Sędzia i Hrabia. Zwróć uwagę, że Mickiewicz nieco inaczej odmienia te wyrazy, np. nie
ma sędzi, daję sędzi, widzę sędzię. Są to formy dawno wyszłe z użycia, dziś już uważane za błędne.
Pewne trudności mogą ci też sprawić formy rzeczowników brat i ksiądz w liczbie mnogiej. Oto ich
odmiana:
M. braci-a
D. brac-i
C. braci-om
B. brac-i
N. z brać-mi
Ms. o braci-ach
W. o bracia!
księż-a
księż-y
księż-om
księż-y
z księż-mi
o księż-ach
o księża!
W liczbie pojedynczej wyrazy te odmieniają się typowo, zapamiętaj jedynie, że wołacz
rzeczownika ksiądz ma formę księż-e!
Rzeczowniki typu: imię, zwierzę odmieniają się tak samo (tzn. mają takie same końcówki) jak
rzeczowniki nijakie zakończone na -e, ale we wszystkich przypadkach oprócz mianownika,
biernika i wołacza liczby pojedynczej przed tymi końcówkami pojawia się rozszerzenie tematu o
cząstkę -eń-, -ęć-, -on-, -ęt- (-ąt-):
liczba pojedyncza
M.imi-ę
D. imieni-a
C. imieni-u
B. imi-ę
N. z imieni-em
Ms. o imieni-u
W. imi-ę!
liczba mnoga
zwierz-ę
zwierzęci-a
zwierzęci-u
zwierz-ę
ze zwierzęci-em
o zwierzęci-u
zwierz-ę!
M. imion-a
D. imion
C. imion-om
B. imion-a
N. z imion-ami
Ms. o imion-ach
W. imion-a!
zwierzęt-a
zwierząt
zwierzęt-om
zwierzęt-a
ze zwierzęt-ami
o zwierzęt-ach
zwierzęt-a
Bardzo ciekawie odmienia się też rzeczownik książę, którego formy bywają czasem mylone z
formami omówionego już rzeczownika ksiądz. Choć książę jest rzeczownikiem męskim, niektóre
jego formy są typowe dla deklinacji nijakiej: książę jak pisklę, książęta jak pisklęta:
liczba pojedyncza
liczba mnoga
M. książ-ę
D. księci-a
C. księci-u
B. księci-a
N. księci-em
Ms. księci-u
W. książ-ę
książę-ta
książąt
książęt-om
książąt
książęt-ami
książęt-ach
książęt-a!
Spójrz jeszcze, jak odmienia się rzeczownik ksiądz:
liczba pojedyncza
liczba mnoga
M. ksiądz
D. księdz-a
C. księdz-u
B. księdz-a
N. z księdz-em
Ms. o księdz-u
W. księż-e!
księża
księż-y
księż-om
księż-y
z księż-mi
o księż-ach
księż-a!
Kolejną osobliwość w polskiej fleksji stanowi odmiana rzeczowników oko i ucho. W liczbie
mnogiej mogą one mieć różne końcówki w zależności od tego, czy oznaczają narządy wzroku i
słuchu, czy też „oko” w sieci rybackiej i „ucho” od torby:
M. ocz-y (człowieka, zwierzęcia)
D. ocz-u
C. ocz-om
B. ocz-y
N. z ocz-ami (z ocz-yma)
Ms. o ocz-ach
W. ocz-y!
ok-a (w sieci, na rosole)
ok
ok-om
ok-a
z ok-ami
o ok-ach
ok-a!
M. usz-y (człowieka, zwierzęcia)
D. usz-u
C. usz-om
B. usz-y
N. z usz-ami (z usz-yma)
Ms. o usz-ach
W. usz-y!
uch-a (torby, garnka)
uch
uch-om
uch-a
uch-ami
o uch-ach
uch-a!
Pewne trudności mogą ci też sprawiać rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -um, np.
gimnazjum, akwarium, muzeum. Nie odmieniają się one w liczbie pojedynczej, zaś w liczbie
mnogiej mają następującą odmianę:
M. gimnazj-a
D. gimnazj-ów
C. gimnazj-om
B. gimnazj-a
N. z gimnazj-ami
Ms. o gimnazj-ach
W. gimnazj-a!