"Zwyczaje jezykowe..."
Transkrypt
"Zwyczaje jezykowe..."
Mój słownik Krzysztof Rykaczewski Toruń, Napromek, 7 grudnia 2007 roku Streszczenie Brak zainteresowania przeszłością może spowodować, że już wkrótce nie będziemy mieli z nią bezpośredniej styczności. Najlepszą metodą podtrzymania tego zainteresowania i zachowania dla przyszłych pokoleń tego co dziś jeszcze normalne wydaje się publikacja. Dokument te jest podsumowaniem moich rozmów z użytkownikami ginącej dzisiaj już wiedzy o języku z moich młodzieńczych stron, o języku z wielkim bagażem doświadczeń. Obszar, do którego się odnoszę, jest pod wpływem gwary lubawskiej, ale też dialektów: grudziądzkiego, ostródzkiego oraz gwary warmińsko-mazurskiej. Ponadto ziemia ta spotykała się z nieustającym wpływem otaczającej niemczyzny. Wynikiem tego gwara ta została zupełnie odcięta od rozwoju języka ogólnopolskiego, co spowodowało, że język stał się skostniały i zachowało się w nim wiele archaizmów, używanych przed wiekami w całej Polsce (dobrym źródłem informacji w tym zakresie będzie [7]). Dlatego nie można powiedzieć, że będzie to leksykon jakiejś konkretnej gwary. Słownik poniższy został sporządzony głównie przy pomocy [1, 2, 3, 4, 5, 6] oraz źródeł ustnych dlatego do pewnego stopnia jest to wokabularz idiolektu autora. Hasła zostały podzielone na kilka kategorii: związane z rolnictwem, techniczne, ogólne itd. Formą hasłową rzeczownika jest mianownik liczby pojedynczej (lub mnogiej, gdy takowej nie posiada). Po formie rzeczownika słownik podaje jego rodzaj w liczbie pojedynczej oznaczony literami m (męski), ż (żeński), n (nijaki). Poniżej podaję wzór dla pozostałych części mowy: wzór zaimek zaimek (∼końcówki) (również inna wersja) «definicja(e)» [cytat]. przysłówek przysł. (∼końcówki) (również inna wersja) «definicja(e)» [cytat]. przymiotnik przym. (∼końcówki) (również inna wersja) «definicja(e)» [cytat]. czasownik czas. (∼końcówki) (również inna wersja) «definicja(e)» [cytat]. partykuła partykuła (również inna wersja) «definicja(e)» [cytat]. wyrażenie wyr. (również inna wersja) «definicja(e)» [cytat]. ! słowo jest w powszechnym użyciu, ale tutaj ma inne. Słownik akuratnie przyszł. (∼ni, ∼niejszy) «dokładnie, starannie» [1, 2, 4]. akuratny przym. «precyzyjny, dokładny» [1, 2, 4]. aliśtycznie przysł. (∼ej) «chimerycznie». aliśtyczny przym. (∼czni) «chimeryczny, kapryśny, grymaśny». alkierz m «weranda» [1, 2]! antałek m (∼łka) 1. «beczułka dębowa do wina lub piwa»; 2. «jedna ósma miary większej objętości» [1]. antki (również bose antki) «przybysze, obcy ze wschodu». antlager m (również anclager) «pomocnik, robotnik» [3]. antytalent m (∼ntu, ∼ncie; ∼ntów) 1. «całkowity brak zdolności w jakimś kierunku»; 2. «człowiek wykazujący taki brak zdolności» [2]. aprygerka ż «snopowiązałka». arać czas. «pracować». arbajt ż «praca, z niem. arbeit» [3]. apem przym. «otwarte» [3]. baczyć czas. «obserwować, patrzeć, pilnować» [1, 2, 4]. balia ż (również balija) (balii, balij) «płytka wanna, du- 1 Krzysztof Rykaczewski ża miska, zwykle drewniana» [1, 3]. balować czas. (∼luję, ∼lują) rol. «prasować słomę lub siano, z niem. Ballen»! bałamutnik m (∼ikiem; ∼icy, ∼ików) 1. «mężczyzna nakłaniający do czegoś nierozważnego lub kokietujący kobiety» [2]; 2. «człowiek zabierający czas niepotrzebnie». bałek m (∼ka; ∼ków) «bal drzewa, belka, drążek» [3, 5]. balwierz m (również bazwierz) «fryzjer» [1, 2, 3]. bebzun m (również bebcon) «brzuch» [4]. berbelucha ż «bimber, spirytus, wódka» [4]! bez zaimek «poza znaczeniem ogólnopolskim również jako zaimek „przez”, np. bez bary» [4]. beztaleńcie zob. «antytalent». biedka m rol. «dwukołowy powóz konny» [1, 2]. blutka ż «czerwony salceson». błagi przym. «wiotki, elastyczny». bodaj «ponoć, zdaje się, jak mówią, podobno, chyba» [1]. bogać tam wyr. «gdzież tam, ależ» [1, 4]. bolec m (∼lca; ∼lce, ∼lców) tech. «krótki cylindryczny metalowy trzon, śruba, sworzeń» [1, 3]. boł czas. (bołem) «był». brechsztanga ż tech. «duży i ciężki pręt metalowy mający ogólne zastosowanie, łom, z niem. Brechstange: łom» [3, 4]. breweryjny przym. (∼ni) «nierozważny, wygłupiający się, śmiały, ale nieuważny». bumzela ż «gruba dziewczyna». buksy «grube spodnie, z niem. Buxen» [1, 5]. buzować czas. «o ogniu świetle: palić się gwałtownie, huczeć» [1, 2, 4]. cechować czas. (∼any) «znaczyć, znakować». centerfuga ż (również centrafuga, cyntrefuga, cyntryfuga) tech. «urządzenie do oddzielania śmietany z mleka, wirówka, z niem. Zentriguge: odwirowywać» [3]. cetnar m (∼arze) (również cetner) «jednostka wagi równa 100 kg, z niem. Zentner: kwintal, 100 kg» [1, 2, 4]. cerować czas. (∼any) «szyć, naprawiać rozdarcia w tkaninie» [1, 2, 4]. chełst m (chełście) «wichura połączona z silnymi opadami» [1]. chimeryjny przym. «chimeryczny, humorzasty, grymaśny». chłystek m (∼tka) «młody człowiek bez powagi, doświadczenia, młokos» [1, 2, 4]. chrystek m (∼tka) (również krystek) «mały okrągły Mój słownik, żeliwny piecyk na węgiel (prostokątny, 2 otwory), który potrafił ogrzać całe pomieszczenie» [3]. chować czas. «hodować zwierzęta» [1, 2, 3, 4]. cichem-pychem wyr. «po cichu». ciewić czas. «mieć ochotę, np. ciweić się do roboty». cięgiem przysł. (również ciengiem) «ciągle, wciąż, nieustannie» [1, 4]. cigięć m (również cigęć, ciegińdź) «cień» [3]. cug m (∼gu, ∼giem; ∼gów) 1. «pociąg; mieć do czegoś cug, z niem. Zug»; 2. «prąd powietrza, przeciąg» [1, 2, 3, 4]. cweter m «sweter» [4]. cyferblat m (∼atu, ∼acie; ∼atów) «tarcza zegara lub zegarka, z niem. Zifferblatt» [1, 2, 3, 4]. cyganić czas. «kłamać, oszukiwać» [1, 2, 4]. cyrklować czas. «szacować, starać się trafić z czymś na odpowiednią porę, z niem. Zirkle: koło» [2]. dekiel m (również dekel) «szczelnie dopasowana przykrywka» [1, 2, 3, 4]. deputat m (∼acie; ∼aci) «dożywotnie wymówienie sobie czegoś, rodzaj i wielkość deputatu są zazwyczaj określone przez umowę» [1, 4]. diaboł m «diabeł». dołomon m «fajtłapa». donder m «osoba wiecznie niezadowolona». drabka ż (∼bce, ∼bkę; ∼bek) «drabina» [1, 3]. drabnik m rol. «wóz drabiniasty». drapaka ż (∼ka, ∼kiem; ∼ki, ∼ków) 1. «stara i zdarta miotła lub szczotka»; 2. «brzydkie drzewko iglaste» [1, 3, 4]. drewutnia ż (∼ni, ∼nię; ∼ni) «pomieszczenie do drzewa, drwalnia» [1, 2, 3]. dulczeć czas. (również dulczyć) «trudzić się, ślęczeć nad czymś» [1, 2]. durch zaimek «stale, wciąż» [3]. durszlak m (∼ka, ∼kiem; ∼ki, ∼ków) «sito, cedzak, naczynie kuchenne o dziurkowanym dnie, służące do odcedzania, z niem. Durchschlag» [1, 2, 3, 4]. dycht przysł. (również dicht) «do końca, zupełnie, dokładnie, z niem. Dicht: ściśle» [4]. dziatwa ż «pospólstwo» [1, 2]. dzie zaimek «gdzie» [3, 4]. dziodzio m «brzuch». dzisiej «dzisiaj» [4]. dziurgiem przysł. «ciurkiem». einzwek m «głupota, szaleństwo, pomieszanie zmysłów». eno partykuła (również ino, yno) «tylko». espera ż «substancja lecznicza sporządzana z spirytusu Krzysztof Rykaczewski i mlecza». facjatka ż (∼tce, ∼tkę; ∼tek) «mieszkalne lub pomieszczenie na poddaszu, z wł. facciata» [1, 2, 3, 4]. faćka ż «chwasty». fajerka ż (∼rce, ∼rkę; ∼rek) «kręgi od pieca, obrączki żeliwne zamykające lub zmniejszające otwór w płycie kuchennej» [1, 2, 3, 4]. fatko przysł. (również chwatko) «szybko» [1, 3, 5]. fejn przym. «ładny, z niem. fein» [3, 5]. fertyk m (również fertig) «gotowe, z niem. fertig» [3, 5]. fest przysł. (również feste) «krzepko, silnie, mocno, z niem. fest: mocno» [1, 3]. fierana ż «firana» [3]. flanca ż «sadzonka» [1, 3, 4]. flancować czas. «sadzić» [1, 3, 4]. flekować czas. (∼kuję, ∼kują) tech. «łatać dziury». folgować czas. (∼guję, ∼gują) «dawać folgę, odpoczynek» [1, 2, 3, 4]. fornal m (∼ów) (również furnal) 1. «prostak»; 2. «człowiek zajmujący się końmi» [1, 2]. frisztik m (również frisztyk) «śniadanie, z niem. Fruhstuck» [3, 5]. fuchtel m rol. «wialnia do zboża» [3]. fuchtlować czas. «odwiewać zboże» [3]. furtka ż (∼tek) «bramka» [1, 2]. furmanka ż (∼nce, ∼nkę; ∼nek) 1. «powóz konny»; 2. «pojazd, którym podwozimy kogoś» [1, 2, 3, 4]. futer m (∼trze; ∼ter) «żywność, jedzenie, pasza, obrok» [1, 3]. futrować czas. (∼ruję, ∼rują) «karmić, żywić, z niem. Futtern» [1, 3, 5]. gacie «kalesony» [1, 2, 3]. gafle «widły do ziemniaków» [3]. ganek m (∼nku, ∼nkiem; ∼nków) «weranda, przybudówka przed wejściem do budynku, nakryta daszkiem, wspartym na słupach» [1, 2, 3, 4]. gapa m «ptak z rodziny krukowatych, gawron, wrona» [1, 2, 4]. gardus m «człowiek bez chęci do czegoś, uparty». gardy przym. «uparty». giglać czas. (również gliglać) «łaskotać» [4]. gira ż (∼rze, ∼rę; gir) (również gera, gyra) «noga» [1, 2, 3, 4]. glancpapier m (∼ru, ∼rze) tech. «papier ścierny, z niem. Glanzpapier» [3, 4]. glewędzić czas. «gawędzić, plotkować» [3, 4]. góra ż (górze, górę) «strych, poddasze» [1, 2, 4]. graca ż (∼cę; grac) rol. «ręczne narzędzie służące do Mój słownik, pielenia, przerzedzania roślin lub spulchniania gleby, motyka» [1, 2, 3]. gracować czas. «pielić». graduny «duże kawałki lodu». grajdołek m «mała mieścina, zapadły kąt» [1, 2]. granda m «awantura, zadyma» [1, 2]. grandzić czas. «urządzać grandę». grdyka ż «wypukłość widoczna na przedniej stronie szyi, zwłaszcza u mężczyzn, jabłko Adama» [1, 2, 4]. grendo przysł. «szybko». grendosraj m «określenie na człowieka niecierpliwego». grobacz m «grabarz». grog m (∼gu, ∼giem) «napój alkoholowy z rumu zmieszanego z gorącą, osłodzoną wodą» [1, 2]. gryf m (∼fu, B.=M., ∼fie; ∼fów) «uchwyt». gryfel m «rysik służył do pisania na tabliczkach, rdzeń ołówka, z niem. Griffel» [1, 3, 4]. guła m «gapa, niedorajda». gzdzić się czas. «szaleć». haczka ż rol. «motyka» [3]. heft m tech. «spaw». hurmem przysł. «tłumnie, gromadnie, na raz» [1]. izba ż (∼bie, ∼bę; izb) «pokój» [1, 2, 3]. jadowić się czas. «irytować się, złościć się, nerwować się» [1]. jamer m «hałas, kocia muzyka, gwar, jazgot». jamroczeć czas. (również jamrować) «mówić pod nosem, skowyczeć, z niem. jammern» [5]. jaźwiec m (jaźwca) «borsuk» [1]. je czas. «jest» [3, 4]. jecy przym. «ktoś, kto zawsze jest chętny, żeby coś zjeść». jegle ż (również jeglijka, jegła) «choinka». jo partykuła «tak, z niem. ja» [3, 4]. jucha ż «krew» [1, 2, 4]. kachel ż (∼chla) «elementy pieca kaflowego, kafel» [1, 3, 4]. kaczak m «kaczka». kaluga ż «kałuża». kałdun m (również kałdon) (∼unie) «duży brzuch» [1, 2, 4]. kałęczeć czas. «kawęczeć, poświęcać czemuś bardzo dużo czasu, ślęczeć nad czymś, mozolnie coś robić». kamol m «kamień». kanka ż (∼nce, ∼nkę; ∼nek) (również kana) «blaszane naczynie używane do przechowywania mleka» [2, 3, 4, 5]. kant m (∼ncie; ∼nty, ∼ntów) «krawędź, ostro załama- Krzysztof Rykaczewski ny brzeg czegoś» [2, 3, 4, 5]. karny przym. «zdyscyplinowany, posłuszny» [1]. kastka ż (również kasta) «skrzynia, z niem. Kasten» [3, 5]. kastrolka ż «garnek, kanka» [3]. kaszówka ż «kaszanka». katana ż «wierzchnie okrycie, marynarka, bluza, kurtka» [1, 2, 3, 4]. keta ż «łańcuch, z niem. Kette» [3, 5]. ketować czas. (również kietować) «ryglować, zamykać drzwi na klucz» [3]. kerznie «nogi». kiernoz m (również kernoz) (∼ozie) rol. «wieprz, knur, samiec świni domowej lub dzikiej» [1, 2]. kłak m «włos» [1, 3, 4]. kocołować czas. «czasownik oznaczający mozolić się, harować, trudzić się» [1]. kocynder m «zamieszanie». kojtnąć czas. «umrzeć». kołowacizna ż (∼iźnie) «zamęt w głowie, ogłupienie, zawroty głowy» [1, 2]. kołowaty przym. «skołowany, odurzony, błędny, ogłupiały» [1, 2]. kołowon m «człowiek kołowaty». kongresiaki «przybysze z Kongresówki, czyli terenów danego Królestwa Kongresowego». kopońka ż «misa do wyrabiania ciasta na chleb» [8]. kopułka ż 1. «sklepienie zamknięte w kształcie czaszy»; 2. «kształt czegoś przypominający takie sklepienie» [1, 2]. kozioł m (koźle) rol. 1. «dorosły samiec kozy domowej lub dzikiej»; 2. «gruby bal z których robi się dach» [1, 2]. kruzowaty m (również kryzowaty) «człowiek mający kręcone włosy, z niem. kraus» [5]. kragel m rol. «sprężynarka do spulchniania gleby». krapy rol. «rodzaj wideł». krejżaga ż (również krajzega) tech. «piła tarczowa, z niem. Kreissäge» [3]. kropnąć czas. «uderzyć kogoś, zaatakować kogoś» [2]. krużganek m «długi korytarz, ganek, z niem. Kreuzgang» [1, 2]. krypa ż (krypie) rol. «koryto dla krów» [1, 3]. kuch m (∼chów) «ciasto, z niem. Kuchen» [3, 5]. kuchnia m (∼i a. ∼chen) «piec do gotowania» [1, 2, 3]. kudel-mudel m 1. «kogel-mogel»; 2. «rozgardiasz». kulas m (∼asie) «przyrząd do mieszania węgla w piecu». kulaska ż «laska» [3]. Mój słownik, laksa ż «rozwolnienie». latosz (również latoś) «latem, tego roku» [3, 4]. lausz m «szlauch». legi rol. «leżące zborze». leberka ż «wątrobianka». lejba ż (lejbie) «luźny płaszcz» [1, 2, 3]. leser m (∼ra, ∼rze; te ∼ry, ci ∼rzy, ∼rów) «człowiek leniwy, uchylający się od pracy, miglanc» [2]. letkiewicz m «człowiek lekkomyślny, lekkoduch» [1, 2]. lelum polelum wyr. «powoli, flegmatycznie albo osoba flegmatyczna» [1]. leżanka ż (∼nek) «niewielki, wąski tapczan» [1, 2, 3]. listowy m «listonosz». liszaj m (∼ów) «różne schorzenia skóry w postaci swędzących wykwitów» [1, 2]. liter m «litr» [4]. litkup m «poczęstunek alkoholem po dobitym targu, borysz» [1, 2, 3]. lofer m «osoba, która nie może usiedzieć na miejscu, łazęga, powsinoga» [4]. lomsz m rol. «okładzina do pługa» [3]. lufcik m «okienko do wietrzenia» [1, 2, 4]. lufka ż (∼fek) 1. «zawartość małego kieliszka wódki»; 2. «słaba kawa» [2]. lugać czas. «przepracowywać się, np. nalugać się». łata ż 1. «szamta»; 2. «listwa na dachu służąca do jego wyrównania» [2]. ława ż (∼wie, ∼wę; ław) 1. «smoła wylana przed domem, służąca jako zabezpieczenie przed podmyciem go; 2. (fundamentowa) najniższa część fundamentu poszerzona w celu lepszego rozłożenia ciężaru budowli» [2]. łazęga ż «włóćzęga, powsinoga» [1]. łobzować czas. «przepalować, przeprowadzić w inne miejsce np. krowę» [3]. łupak m «duży kamień». mankolije «zmyślenia» [3]. maligno n (∼nie, ∼nę) «wysoka gorączka z zaburzeniami świadomości i majaczeniem» [1, 2]. makierować czas. «symulować, udawać» [3]. makierant m «ktoś, kto makieruje». maltich m «główny posiłek; dziennie są 3 maltichy» [3]. maneż m (∼żu a. ża; ∼ży) «dawne urządzenie do napędu maszyn rolniczych, poruszane przez konie lub woły, chodzące w koło, kierat» [1, 2]. memel m «rozgardiasz». memłać czas. (również memlać) «przeżuwać» [2]. Krzysztof Rykaczewski mieć dryg wyr. «mieć do czegoś predyspozycje, uzdolnienie» [3]. mier m «umiar». miętosić czas. (również miętolić) «zginać, tarmosić» [2]. młocarnia m (również młockarnia) (∼rni, ∼rnię; ∼rni a. ∼rń) rol. «maszyna rolnicza służąca do młócenia, czyli do oddzielania ziaren zboża od kłosów» [1, 2]. modry przym. «siny». moja-twoja ż tech. «duża piła ręczna na dwie osoby». móm (również mom) «mam». murszeć czas. «zgnić, ulegać rozkładowi». muzykanci (∼ncie; ∼nci, ∼ntów) «orkiestra» [3, 4]. na bork wyr. (równieżna bórg) «na kredyt (np. na zeszyt w sklepie)» [3]. nadwyrężać czas. «nadwerężać» [1, 2]. naderszły przym. «uszkodzony, słaby». najrzyć się czas. «lubić się wzajemnie». nakładać się czas. «przyzwyczajać się, wchodzić w nałóg» [1, 2]. nalugać się czas. «napracować się». naprzykszać się czas. «sprawiać problemy». na rauszu wyr. «po wypiciu». narod m (∼y) «dziecko». na sago wyr. «kąt, winkiel». natron m (∼nu, ∼nie) «soda oczyszczona, natryt» [1, 2, 3]. na zad wyr. «do tyłu» [3]. na zaś wyr. «zawczasu». niegierejny przym. «nie mający ochoty na nic, niemrawy». niemierny przym. «zbyt wielki, bardzo obfity» [1]. nierychtyczny przym. «niemrawy». nieumiejętny przym. «niezeręczny, niewprawny» [1, 2]. nieżenny przym. «rozrzutny, niekompetentny». ni partykuła «nie». nimota m «człowiek nieporadny». nom (rówież nóm) «nam». obgradzać czas. «ogradzać». obladra ż «odrzynka od drzewa, z jednej strony płaska, z drugiej półokrągła» [2]. obrępałki «zniszczony, postrzępiony materiał». obtargać się czas. «przywyknąć, przyzwyczaić się». obtoknąć czas. «opłukać, np. statory» [3]. obdzować czas. «łobdzować». ochwacić się czas. «przejeść się, spowodować ochwat u konia» [1, 2]. ochwat m «przesyt» [1, 2]. Mój słownik, odbyrlić czas. «mieć z głowy». odkietować czas. «otworzyć» [3]. odłabek m «to co się odłabia, odcisk». odłabić czas. «zrobić sobie odcisk». odziarnieć czas. (wymowa o-dziarnieć) «rozweselić się». ofnal m 1. «wystający gwóźdź»; 2. «prostak». ograszka ż «gorączka». okuty przym. «skąpy». olekać czas. «ubolewać». omierzły przym. (również obmierzły) «brzydki, zły, budzący niechęć lub wstręt» [1, 2, 3]. onuca ż «owijka, zastępuje skarpetkę lub pończochę» [1, 2]. opowiedać czas. «opowiadać». oprzątek m «obrządek, codzienne prace gospodarskie». ośpic ż «blizna po szczepieniu». otfolga ż (również odfolga) «odpoczynek». owijka ż «onuca, to co służy do owijania, np. tkanina do owijania stóp» [1]. pachta ż «korzystanie z czyjejś własności (np. sadu), kradzież owoców» [1]. pajda ż (∼dzie, ∼dę; pajd) «kanapka, złożona kromka chleba» [1, 2, 3]. patałajstwo n 1. «badziewie»; 2. «niezdarne wykonywanie pracy». patyrak m «nieborak». peda ż «noga» [5]. percel m (również pyrcel) «człowiek działający pochopnie, bez zastanowienia». percelować czas. «działanie bez zastanowienia, za szybko». petyna ż «głowa». picek m (również pycek) «trochę, odrobina». pocieszny przym. «zabawny, wzbudzający wesołość» [1, 2]. poczkaj «poczekaj». podług «według». podwłóczka ż «podkoszulka». podsztargnąć się czas. (również podśtargnąć się) «podstarzeć się, podupaść na zdrowiu». pokancerować czas. «poranić, porysować, pokryć bliznami» [1, 2]. pokraczny przym. 1. «dziwny»; 2. «szpetny, niekształtny» [1, 2]. pokupny przym. «atrakcyjny, mający dużo nabywców, chętnie kupowany» [1, 2]. pomager m «pomocnik». Krzysztof Rykaczewski popsitaczny przym. «dziwy». portki (∼tek) «spodnie» [1, 2, 3, 4]. poświetnik m «tułacz, włóczykij». potarczyny ż «poprawiny». potrzóchać czas. «potrząchać». powsinowa m «łazęga, włóczęga». pozbaść czas. (również pozbadnąć) «poznać i wykorzystać czyjeś słabe strony, opanować» [1, 3]. pracharyja ż «zaniedbane gospodarstwo». prędki przym. 1. «szybki»; 2. «o człowieku i jego usposobieniu: bezzwłocznie reagujący» [1, 2]. prowóz m «powróz» [3]. przednówek m (∼wka, ∼wkiem) rol. «wiosna, okres przed nowymi zbiorami do pierwszych żniw» [1, 2, 4]. przegulać czas. «stracić, roztrwonić». przemądry przym. «mądrala, bardzo mądry» [1]. przepadziwy przym. «skłonny do chorób». przetrejbować czas. «strawić» [3, 4]. przezemścić czas. «wykląć». przybaczyć czas. «przypomnieć sobie coś». przychówek m «młodzież zwierząca, przyrost inwentarza żywego» [1]. przyjmanki «Pierwsza Komunia». przywtórzyć czas. «powtórzyć za kimś, przytakiwać, potakiwać» [1]. pucułowaty przym. (również pucołowaty) «człowiek pulchny na twarzy» [1, 2]. pufajka ż «gruba czapka». pukład m (również puślad) rol. «plewy, trociny». putąd «dotąd». putyfar m putyny «policzki». pyda «wielorzemienny przyrząd do chłosty». raić czas. (raję, raisz, rają; rajcie) «polecać kogoś lub coś, zwykle swatać, być przyzwoitką» [1, 2]. raszpel ż (również raszpla) (∼szpla; ∼szple, ∼szpli) tech. «stalowy pilnik o grubych nacięciach» [1, 2, 3, 4]. rebecha ż «coś porowatego». redlić czas. (również radzlić) rol. «obsypywać rośliny okopowe za pomocą radła (płużka)» [1, 2]. reiza ż «gruba gałąź». reizować czas. «wygłupiać się, szaleć». rejby (również rajby) «zmówiny, z niem. reiben» [5]. rejwach m (∼chu) (również reibach) «hałas wywołany przez głośne rozmowy, krzyki, rozgardiasz» [1, 2, 4]. richtik przysł. (również rychtyk) «tak, właściwie, dobrze z niem. richitig» [1, 3, 4, 5]. rozczyn m «mąka z wodą dodawana do ciasta zamiast drożdzy» [1, 2]. Mój słownik, rosocha ż (∼osze, ∼ochę) «pień drzewa rozdzielony widlasto na dwie odnogi» [1, 2]. rozberg m (również rozwerk) «maneż, kierat» [3]. rozłochocić się czas. «nabrać ochoty». rnąć czas. «bić». rychtować czas. «szykować, przygotowywać do czegoś, naprawiać» [1, 2, 3]. rychtycznie przysł. «żywo». ryfa ż «człowiek głupi, niezdarny, niedołęga» [1]. rzęgawa ż «duża grupa, skupisko». sagan m (∼na, ∼nie; ∼ny, ∼nów) «duży garnek» [1, 2, 3, 4]. sąsiek m (również somsiek) rol. «część stodoły przeznaczona do składowania siana lub słomy» [4]. schwacić czas. (również ochwacić się, schfacić się) «przejeść się». se «sobie». sfatygowany przym. «wyczerpany, zmęczony, strudzony» [1]. siemię m «nasiono lnu» [2]. sień ż (sieni; sienie, sieni) «korytarz, pierwsze pomieszczenie od wejścia» [1, 2, 3]. sierpeta ż «obraźliwie o kobiecie». sitwa ż «klika, paczka, banda» [1, 2]. siubiega m «cwaniak». smary «lanie»! solak m 1. «worek stu kilowy»; 2. «obraźliwie o dużym brzuchu». som (również sóm) «sam». spełgnąć czas. «spalić się, przeminąć» [1]. spęd m rol. «zbiorowisko, bydło w jednym miejscu» [1]. statek m (również statory) «naczynie, przedmiot (do zmywania)» [1, 3, 4, 5]. stuf m «garnuszek z jednym uchem» [3, 4]. szaber m «kradzież rzeczy» [2, 4]. szalka ż (∼lce, ∼lkę; ∼lek) tech. «odważnik, waga» [2, 4]. szalować czas. 1. «robić podorywkę»; 2. «zrobić rusztowanie do zalania cementem» [1, 2]. szałerek m (również szauerek, szauer) «budynek gospodarczy do przechowywania drewna» [3]. szaszor m «chrzęst, szelest» [1]. szczykuta ż «czkawka» [3]. szejba ż «kołowrotek, z niem. Scheibe». szeszchel ż «sierść». szlofy (również szlufy) «sanie» [3]. szlouch m (również szlauch) «wąż ogrodniczy, z niem. Schlauch» [1, 2, 3]. Krzysztof Rykaczewski szmelc m (∼lcu) «złom, zniszczone lub bezużyteczne przedmioty». szmergiel m 1. (∼rgla a. ∼rglu) «kamień ścierny, drobnoziarnista twarda skała stosowana jako materiał ścierny»; 2. «(mieć szmergla) oszaleć»; 3. «szlifierka» [1, 2, 3, 4]. szneka ż «drożdżówka» [3]. sznetka ż (również sznytka) «kromka chleba, kanapka». szoploch m «poddasze na szopie». szpada ż (również szpadla) (∼padzie, ∼padę; ∼pad) «łopata, szpadel» [2, 3]. szpek m «boczek, słonina, z niem. Speck». szproch m (również ) «wióry drzewne, chrust». szpyra ż «szpara, rana». sztamny przym. (również sztramny) «postawny, wysoki, wyprostowany»; przestarzałe sztam to «pień» [3]. sztapel ż (∼pla; ∼ple, ∼pli) «worki, skrzynie, deski itp. ułożone w przewiewny stos» [1, 2, 3]. sztora ż (również stora) «gruba zasłona» [1, 2, 3]. sztrechować czas. «ostrzyć kosę ostrzałką» [3]. sztrechołek m «ostrzałka». sztychować czas. (∼chuję, ∼chują) tech. «nanosić wymiary, odrysowywać» [1, 2]. sztyga ż «rząd snopków ustawionych do siebie kłosami» [1]. szurek m «mały chłopiec, z niem. Schurke» [5]. szyber m (∼bra, ∼brze; ∼bry, ∼brów) «urządzenie do zamykania przewodu między piecem, a kominem, z niem. Schieber» [1, 2, 3]. szychta ż «warstwa, pokład» [1, 2]. szypa ż «łopata» [3, 4]. ślęczeć czas. «robić coś długo i mozolnie, kocołować» [1, 2]. ślepie n «oko» [1, 2]. śpik m «ciemnię». śruber m «szczotka». śrubsztak m «narzędzie do przytrzymywania obrabianych przedmiotów, imadło, z niem. Schraubstock» [1, 3, 4]. targać czas. (∼am, ∼ają) «nosić, podnosić, szarpać» [1, 2]. tamój (również tamoj) «tam». tera «teraz». tilbont m rol. «drewniana przegroda oddzielająca części stodoły». tobół m (∼łka, ∼łkiem; ∼łki, ∼łków) «duży, nieporęczny, ciężki bagaż» [1, 2]. Mój słownik, topek m «nocnik» [3]. trejkortać czas. «mówić bez sensu». trep m (∼pa, ∼pie; ∼py, ∼pów) «stary, znoszony but, drewniak» [1, 2, 3, 4]. tretować czas. «deptać» [3]. tretuar m (również trotuar) «chodnik» [1, 2]. trokar m rol. «narzędzie chirurgiczne służące do przebijania zwierząt» [1, 2]. trzęsiwór m «grędosraj». tutka ż (∼tce, ∼tkę; ∼tek) «papierowa torebka, opakowanie ze zwiniętego papieru» [1, 2, 3, 4]. tyrać czas. «ciężko pracować» [1, 2, 4]. udziurgać czas. «zrobić coś na drutach». ulęgałki «opadłe owoce gruszy, które nie są jeszze dobre do jedzenia, ale już miekkie» [1, 2]. uperty przym. «uparty». urychtować czas. «uporządkować» [3]. ustęp m (∼pu, ∼pie; ∼pów) «wychodek, sławojka» [1, 2, 3]. uzorgować czas. «postarać się» [3]. waserwaga ż tech. «poziomica, z niem. Wasserwaage» [2, 3, 4]. wazówka ż «łyżka wazowa». wądół m (również wędół, wyndoł) 1. «jar, wykop, dół»; 2. «dolina o podmokłym dnie» [1, 2, 3]. wcibiać czas. «namawiać do czegoś». wej (również wejta) 1. «już»; 2. «patrz, zobacz»; 3. «wykrzyknik zwracający uwagę na coś» [1, 3]. wender m «człowiek nie siedzący na miejscu, wiecznie gdzieś chodzący». weno go wyr. (również weno wejta go) «patrzcie go». westka ż «kamizelka, z niem. Weste» [1, 3]. wialnia ż (∼ni, ∼nię; ∼ni) rol. «urządzenie używane do oddzielania plew od ziarna lub do rozdzielania kawałków węgla albo rudy według wielkości ziaren; separator powietrzny» [1, 2]. wiater m «wiatr». wichajster m «coś ostro zakończone, na kształt haku». wicherek m (∼rka a. ∼rku, ∼rkiem; ∼rków) rol. «urządzenie do zagarniania siana». wiechetka ż «wiązanka robiona ze zbóż na Matki Boskiej Zielnej (15 sierpnia)». wielgi m «wielki». winkiel m «róg, kąt, z niem. Winkel» [1, 2, 3, 4]. winklówka ż «kątówka, ekierka». wlęgać się czas. «wrodzić się». wleść czas. «wejść». wom (również wóm) «wam» [3]. wtreniać czas. «to samo, co wcibiać». Krzysztof Rykaczewski wygiełdany przym. «zniszczony». wygogolić się czas. (również wygęgolić się) «cienko się ubrać, wydekoltować się» [4]. wygnanowo n «ostatnie miejsce na ziemi». wylangzerowany przym. «zniszczony». wyleść czas. «wyjść». wymanić czas. «wyłudzić». wypęklak m «słabeusz»; 2. «wątłe, słabe zwierzę, przepukliniak, rypurtnik». wypiać czas. «wylecieć, uciec». wyrychtować czas. «wyszykować, przygotować się do czegość»; 2. «naprawiać coś» [1, 2, 3, 4]. wytaśtać czas. «wytrzęść». wywiejewo n «wietrzne miejsce». zabaczyć czas. (również zabyć) «zapomnieć, puścić w niepamięć, pozbyć się utrapienia» [1, 3]. zabugowiec m «niepochlebnie zaburzanin». zachowanek m «miejsce ukrycia». zaciaperać się czas. «wykończyć sie z przepracowania». zaketowany przym. (również zakietowany) «zamknie- ty, z niem. Katte» [3, 5]. za pazuchą wyr. «pod ubraniem na piersi» [1, 2, 3, 4]. zara «zaraz». za wczorem «przed wczoraj» [1, 2, 3, 4]. zebuć się czas. «rozebrać się, zdjąć ubranie» [3]. zemścić czas. «przeklinać» [1, 2]. zeżerty przym. «pijany». zgnity przym. «zgniły» [4]. zgryzota ż «zmartwienie» [1, 2]. zicher m «wichura» [3]. zkaputnieć czas. «osłabnąć». zmitygowany przym. «zmęczony» [1, 2]. znowuj «znów, znowu». zorgobliwy przym. «zaradny» [3]. zorgować czas. «pilnować, troszczyć się, robić zapasy, z niem. besorgen» [3, 5]. związać czas. «połączyć poszczególne części budowli w całość» [1]. zylc m «„zimne nóżki”, galareta» [3]. żaga ż «piła ręczna z niem. Sage» [3, 5]. żeżać czas. (również żyżać) «sapać, ciężko oddychać». Literatura [1] Witold Doroszewski, Słownik języka polskiego, Warszawa 1958–1969 [2] Słownik języka polskiego, słownik ortograficzny oraz encyklopedia PWN [3] Zanikająca gwara lubawska na terenie Welskiego Parku Krajobrazowego [4] Wikisłownik [5] Warmiński Słownik Bajkowy oraz slownik bajkowy.republika.pl [6] Rafał Maciszewski, Ryszard Małowiecki, Robert Kostecki, Przewodnik kulturowy po Welskim Parku Krajobrazowym [7] Agnieszka Kozłowska, Aleksandra Zimmer, Katarzyna Sucajtys, Dialekt mazowiecki — Lubawskie [8] Komentarz na serwisie http://www.nml.fora.pl/, 27 styczeń 2006 [9] Warmiacy i Mazurzy. Życie codzienne ludności wiejskiej w I połowie XIX wieku, Praca zbiorowa pod redakcją Bogumiła Kuźniewskiego, Olsztynek 2002 [10] Leksyka Polska — Słownik bibliograficzny języka polskiego [11] Edward Martuszewski, Tradycje słowa polskiego na Mazurach i Warmii, Regiony 10-11/18-19, luty 1972 [12] Wiesław Niesiobędzki, Folklor i zwyczaje ziemi lubawskiej, powiat.ilawa.pl, 24 sierpień 2008 [13] Erwin Kruk, Mały Słownik Gwary Mazurskiej Mój słownik,