docEfektywne i nieefektywne elementy nauczania na odległość 2014
download 
Reklamacja Transkrypt
Efektywne i nieefektywne elementy nauczania na odległość 2014
Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów Kraków, 11 VII 2014 Dr Anna Ślósarz [email protected] Katedra Mediów i Badań Kulturowych Katedra Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego Instytut Filologii Polskiej Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) Spis treści Analizowany materiał ..................................................................................................................... 2 Kryteria zatwierdzania zdalnej formy e-kursów ........................................................................ 2 1.Karta kursu ...................................................................................................................................... 2 2.Kryteria zaliczenia .......................................................................................................................... 3 3.Komunikowanie się ........................................................................................................................ 4 4.Współpraca ..................................................................................................................................... 4 5.Zróżnicowanie zasobów ................................................................................................................ 4 6.Spójność .......................................................................................................................................... 5 7.Motywowanie .................................................................................................................................. 6 8.Materiały uzupełniające ................................................................................................................. 7 9.Wiarygodne zasoby ....................................................................................................................... 8 10.Autoewaluacja .............................................................................................................................. 8 11.Raporty aktywności ...................................................................................................................... 9 12.Współtworzenie materiałów ........................................................................................................ 9 13.Funkcjonowanie elementów kursu .......................................................................................... 10 Wskazówki dla Autorów .............................................................................................................. 10 Wnioski, propozycja i zaproszenie do współpracy ................................................................ 11 Polecane lektury ........................................................................................................................... 13 Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 1 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) Analizowany materiał Przedstawione niżej spostrzeżenia nie są ani dydaktycznym kompendium, ani wykazem dodatkowych kryteriów do spełnienia. Są to jedynie praktyczne wskazówki dla aktualnych i potencjalnych Autorów kursów nauczania na odległość (hybrydowych i zdalnych), przygotowanych i umieszczonych na uczelnianej platformie MOODLE Uniwersytetu Pedagogicznego. Wynikły z analizy zawartości kilkudziesięciu kursów zdalnych i komplementarnych. Powstawały również na bazie redagowania indywidualnych wskazówek dla Autorów tych e-kursów, przedstawianych w 2013 i 2014 r. rektorskiej Komisji ds. Zdalnych Form Kształcenia w celu zatwierdzenia ich zdalnej formy. Zaistniały też na bazie spostrzeżeń autorki związanych z opracowaniem i prowadzeniem kilkunastu kursów online (w tym dwu całkowicie zdalnych) dla prawie tysiąca studentów. Konieczne przy ich opracowywaniu powiązanie kompetencji dydaktycznych, technicznych i wiedzy o prawach autorskich okazuje się trudne, a zazwyczaj kursy te były dla Autorów pierwszymi doświadczeniami w zakresie nauczania na odległość. Zaobserwowano szereg interesujących rozwiązań. Natomiast większość usterek wynikła jak się wydaje z braku doświadczenia – zwłaszcza że przedstawione do zatwierdzenia kursy nie zawsze były wdrożone. Ich Autorzy zdają sobie jednak sprawę z niedostatku swoich technicznych kompetencji i stale je podwyższają. Negatywną rolę odgrywają też niewłaściwe, lecz rozpowszechnione w Internecie wzory komunikowania. Tekst ten został opracowany, aby pomóc pracownikom Uniwersytetu Pedagogicznego upowszechniać efektywne wzorce nauczania na odległość. Wydaje się, że są do tego predestynowani, zwłaszcza że stosowane przez nich rozwiązania będą rychło powielane przez studentów – w przyszłości często nauczycieli. Kryteria zatwierdzania zdalnej formy e-kursów Obowiązujące na Uniwersytecie Pedagogicznym kryteria zatwierdzania zdalnej formy ekursów umieszczone są w witrynie Europejskiego Centrum Kształcenia Ustawicznego i Multimedialnego. Obejmują 13 podstawowych elementów. Aby kurs był zatwierdzony jako zdalny, każdy z nich ma być spełniony. Warto zatem zwrócić uwagę, które kryteria najczęściej spełnione nie są i dlaczego tak się dzieje. Okazuje się bowiem, że usterki przedstawianych do zatwierdzenia ekursów powtarzają się i jak się wydaje są charakterystyczne dla Autorów, którzy nie mieli jeszcze okazji zaobserwowania skutków własnych niedociągnięć. 1.Karta kursu Czy w module wprowadzającym (informacyjnym) umieszczono kartę kursu? Kryterium to jest zawsze spełnione. Jednak zawartość kursu nie zawsze ściśle odpowiada treściom kształcenia wyszczególnionym w karcie kursu. Również podane w karcie kursu kryteria zaliczenia czy oceny nie zawsze są zbieżne z zastosowanymi w kursie. Z technicznego punktu widzenia nie wydaje się potrzebne umieszczanie tej karty np. w folderze, co zmusza studenta do każdorazowego jej pobierania i skutkuje obciążaniem pamięci Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 2 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) jego komputera, koniecznością wyszukiwania dokumentu w elementach Pobranych i następnie powrotu do głównej strony e-kursu. Lepiej umieścić kartę np. w wyskakującym oknie, aby otwierała się po jednym naciśnięciu kursorem nie powodując opuszczenia głównej strony. 2.Kryteria zaliczenia Czy określono zakres i formy weryfikacji kompetencji wymaganych do zaliczenia kursu (kryteria zaliczenia albo oceny)? Kryterium tego nie spełnia ok. 80% e-kursów. Nie zawsze wiadomo, które aktywności studenta podlegają ocenie. Nie zawsze też ustalenia w tej mierze są zgodne z kartą kursu oraz wbudowanymi aktywnościami. Kryteria oceny zaliczeniowej zwykle są dopracowane, ale aktywności służących autoewaluacji rzadko. W instrukcji każdego zadania wypada jednak sprecyzować, czy jest punktowane, jaka ocena pozwala na zaliczenie, do których materiałów się odwołano, ile student ma czasu, czy są odstępy między próbami i ile jest możliwych podejść (automatyczna informacja na ten temat może być rozumiana różnie: w grupie były dwa podejścia, masz jeszcze dwa podejścia, wykonałeś dwa podejścia czy dla grupy zostały jeszcze dwa podejścia?). Poza tym gdy np. zaliczenie następuje na podstawie finalnego testu oraz dwu zadań, a studentowi wyświetlane będą na równi z nimi wyniki kilku testów służących autoewaluacji, mogą powstawać niejasności i nieporozumienia. Tymczasem Autorzy kursów bardzo rzadko umieszczają szczegółowe wskazówki dotyczące oceniania w instrukcjach quizów, słowników, forów, czatów, głosowań, ankiet. A przecież można w nich dodać pierwszą, wzorcową definicję / post / hasło, zredagowane z wykorzystaniem hiperłączy, grafik itp. Kryteria oceny zamieszczone bywają zwykle tylko w module wprowadzającym, w zasobie otwieranym dwoma dodatkowymi naciśnięciami kursora – zatem od miejsca konkretnej aktywności są odległe. Zdarza się, że prócz koniecznego do zaliczenia finalnego quizu e-kurs zawiera np. 2-3 aktywności Zadanie czyli studenci są proszeni o przesyłanie prac pisemnych, których kryteria oceny sformułowano, lecz w kryteriach zaliczania quizu ich nie ujęto. W innych przypadkach w wikisłowniku i przy zespołowym tworzeniu bazy ustawiono opcję No ratings, w paru kursach zablokowano wyświetlanie nazwisk, a nawet komentowanie wypowiedzi. W jaki sposób zadania miałyby więc być oceniane? Dlaczego uniemożliwiono studentom interakcje i dyskusje? Studenci nie zawsze byli informowani, że czas wykonania zadania jest limitowany albo że istnieje limit odpowiedzi i nie można ich zmieniać, a podejście jest tylko jedno. Jak zatem studenci potraktują te zadania i czy prowadzący będzie w stanie je wszystkie rzetelnie ocenić, zwłaszcza że w jednym z e-kursów każdego studenta obowiązywało przesłanie 10 pisemnych zadań i aktywność w kilku zespołowych projektach? Czy tak zaplanowane ćwiczenia nie będą służyły upowszechnianiu i utrwalaniu błędów? Ankietowani studenci oczekiwali jednoznacznych kryteriów oceny, zaproponowali nawet zebranie ich w formie tabeli – zwłaszcza gdy kryteria są inne dla kursu hybrydowego niż zdalnego albo studentów stacjonarnych i niestacjonarnych. Zdarzyło się, że polecono studentom umieszczanie prac w folderze, do którego dostęp ma tylko prowadzący. W innym przypadku w instrukcji wikisłownika umieszczono hiperłącza do Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 3 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) słowników, nie wymagając od studentów dokonywania wpisów. Obiecano plus przy ocenie egzaminacyjnej za rozwiązanie krzyżówki, której wyniki nie są archiwizowane. Przypadki te świadczą o nieznajomości działania e-narzędzi. W przypadku braku doświadczenia popełniający takie błędy prowadzący będzie miał zatem poważne problemy z oceną aktywności studentów. 3.Komunikowanie się Czy sprecyzowano zasady synchronicznej i asynchronicznej komunikacji online pomiędzy studentami oraz studentami a prowadzącym? Komunikacja jest najczęściej asynchroniczna: przy pomocy for do spraw organizacyjnych. Rzadziej używane są one do dyskusji merytorycznych. Jeszcze rzadziej precyzowane są godziny synchronicznej komunikacji, dotyczy to również czatów. Prowadzący nie uważają zatem komunikowania online za istotne. Prawdopodobnie jest ono w dużej mierze uzupełniane emailami. Tymczasem platforma stwarza nawet możliwość indywidualnego komunikowania się prowadzącego z każdym studentem (kopie wysyłane są na adresy e-mailowe) i archiwizowania historii korespondencji, co okazuje się bardzo przydatne w przypadku indywidualnego pomagania studentowi w przezwyciężaniu trudności albo mobilizowania go do aktywności. 4.Współpraca Czy w kursie przewidziano zróżnicowane formy aktywności i współpracy (np. głosowanie, słownik pojęć, forum, czat, wiki, warsztaty)? Najczęściej pojawiają się quizy jako najprostsze do oceniania. Wydaje się, że Autorzy nie przywiązują wagi do merytorycznej współpracy studentów, która jest jednak istotą nauczania na odległość. W niektórych e-kursach nie ma możliwości kontaktowania się studentów w sprawach merytorycznych – jedyne udostępnione im forum znajduje się w module wprowadzającym i służy do zadawania pytań organizacyjnych (w dwu kursach fora tylko do spraw organizacyjnych umieszczono nawet w poszczególnych modułach). Projektując e-kurs warto zdawać sobie sprawę, że studentowi potrzebny jest nauczyciel-przewodnik, który formułuje wzorcowe wypowiedzi, wyjaśnia powstające problemy oraz komentuje i ocenia zadania oraz posty. Uczestnicy e-kursu uczą się wzajemnie od siebie, gdy mogą oglądać i prace, i komentarze do nich – a to w e-kursie jest możliwe w Zadaniach, forach, czatach. Niestety, w niektórych e-kursach oczekuje się, że studenci prześlą zadania w ramach aktywności Quiz, a to wyklucza ich przeglądanie przez innych studentów oraz wspólne zapoznawanie się z komentarzami prowadzącego. 5.Zróżnicowanie zasobów Czy w kursie wykorzystano zróżnicowane interaktywne zasoby edukacyjne zawierające materiały: wizualne (np. grafiki, dokumenty tekstowe typu np. DOC, RTF, TXT, PDF) i multimedialne (np. pliki audio, audio-wideo)? Zwykle są one wykorzystywane. Bogactwo zewnętrznych zasobów pozwala na ich odnalezienie i precyzyjne dobieranie, a powszechnie dostępne narzędzia na tworzenie. E-kursy umożliwiają studentom pracę zgodnie z ich preferencjami: jako wzrokowcom, słuchowcom lub kinestetykom. Jednak Autorzy bardzo często nie podają dat dostępu do umieszczanych zasobów Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 4 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) – zwłaszcza grafik w prezentacjach i quizach. Zamiast adresów grafik podawane bywają adresy witryn lub zasobów wyszukiwarki. Jest to niedopuszczalne z punktu widzenia praw autorskich. Najlepszym obyczajem wydaje się podawanie przed hiperłączem nazwiska i imienia autora (a gdy autor jest nieznany nazwy witryny) i tytułu zasobu, daty jego utworzenia lub zamieszczenia, potem hiperłącza i daty dostępu. Istnieją w tym zakresie wzorce, warto je upowszechniać. Należy też pamiętać, że zawartość przywoływanych witryn bywa zmieniana, dlatego podane studentom hiperłącze może stać się nieaktualne uniemożliwiając wykonanie zadania. Adresy internetowe trzeba okresowo przeglądać i aktualizować. Istnieją przy tym ograniczenia co do pobierania materiałów bez zgody właściciela praw autorskich i umieszczania w e-kursie cudzych tekstów, grafik, filmów, plików audio. Niektórzy Autorzy e-kursów odsyłają studentów do własnych materiałów, umieszczanych poza Platformą. Wówczas w materiałach tych również powinny być przestrzegane prawa innych autorów. Nawet pobrane „z komputera” kliparty opracowane i sprzedawane są przecież w programie, którego nazwę wypada podać właśnie przy pobranym obrazku (a nie w wykazie źródeł na początku e-kursu lub na końcu prezentacji, gdy nie zawsze łatwo sprawdzić, które hiperłącze dotyczy którego zasobu – powstaje zatem duże ryzyko pomyłki). Warto zwrócić uwagę, czy skany fragmentów naukowych książek rzeczywiście wpisują się w tematykę e-kursu – bywa, że zawierają definicje i rozważania od niej dalekie. Ogromną przewagę mają więc nad nimi materiały przygotowane osobiście, przez Autora e-kursu, ponieważ mogą być precyzyjne wpisane w tematykę kursu i bieżące potrzeby konkretnych studentów. Autorzy rzadko korzystają z możliwości umieszczania w quizach materiałów graficznych. Dwukrotnie umieścili je w odrębnych prezentacjach, polecając studentom zapamiętanie numerów grafik, którymi następnie operowali w quizach. Jest to przykładem nieracjonalnej struktury informacji i nieergonomicznego projektowania wysiłku własnego oraz studenta – użytkownika Sieci działającego zwykle w pośpiechu. Analiza gospodarowania czasem przez jednego ze studentów wskazuje, że rozwiązał on bezpośrednio po sobie kilka quizów w czasie o wiele krótszym od przewidzianego (na każdy przeznaczył minutę zamiast przewidzianych pięciu), ale skutkowało to zawieszeniem systemu, niezaliczeniem ostatniego quizu i pretensją studenta skierowaną do administratora Platformy. Godne polecenia praktyki to np. określanie czasu wykonania zadania czy podawanie na głównej stronie kursu czasu trwania przywołanego hiperłączem filmu. Ułatwia to studentom gospodarowanie czasem. 6.Spójność Czy materiał edukacyjny kursu został technicznie opracowany w sposób spójny i konsekwentny? Merytoryczna konsekwencja we wszystkich przedstawionych e-kursach zasługuje na najwyższe uznanie. Usterki dotyczą natomiast dydaktyki i architektury informacji: częste jest powtarzanie sformułowań modułu wprowadzającego w kolejnych, we wstępie do modułu i w jego trakcie (jeden przypadek) lub kopiowanie wprowadzeń do zadań ze strony głównej do ich Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 5 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) nagłówków. Nadmiar informacji jest dezinformacją, zatem komunikat powinien pojawiać się raz, we właściwym miejscu, najlepiej przed (nad) zasobem, nie po (pod) nim. W jednym z e-kursów polecenia były umieszczone w module wstępnym, na początku każdego modułu i przed zasobem. Zakładanie, że studenci nie czytają instrukcji, zatem ich powtarzanie jest szansą, że zwrócą na nie uwagę jest jednak tworzeniem informacyjnego smogu. Warto też pamiętać o wpisaniu tytułu e-kursu w jego nagłówku (zwykle widnieje tam automatycznie wpisywane słowo Temat), ponieważ studenci będą mieli do zaliczania coraz więcej zajęć komplementarnych i zdalnych, a prowadzący coraz więcej do prowadzenia. Ważna jest również nazewnicza konsekwencja: jeśli w instrukcji zadania mówi się o grupowym projekcie, a aktywność została nazwana Projekt zespołowy – może to być dla studentów dezorientujące. Pliki do pobrania mogłyby być opisywane wzorcowo: tak, aby student wiedział, kto jest autorem i czego w nich szukać, gdy je pobierze do swojego komputera i kolejny raz do nich wróci. Własne prezentacje Power Point, filmy i pliki dźwiękowe warto zaczynać od przedstawienia się i omówienia planu wystąpienia – oczekując tego również od studentów. Niekomunikatywnie podpisany i niezawierający nazwiska autora artykuł czy skan książki prawdopodobnie będzie potraktowany po jednokrotnym użyciu jak bezużyteczny balast pamięci komputera. Niedbałe opisywanie plików skutkuje też przesyłaniem przez studentów na fora i do prowadzących e-kursy zadań, opisanych w sposób niezwiązany z ich zawartością, np. Prezentacja.ppt, Prezentacjaaa.pptx, Prezentacja1gvfrgtrh.pptx, Nowy Prezentacja programu Microsoft Office PowerPoint.pptx, Poprawiona prezentacja.pptx (przykłady autentyczne). Jeśli prowadzący poleca wysłać zadanie i nie umieszcza służącej do tego składowej, zadania będą wysyłane e-mailem. Platforma MOODLE ma jednak do tej aktywności wbudowane narzędzia, np.: Zadanie, forum. Umożliwiają one gromadzenie i komentowanie zadań, a przede wszystkim gwarantują, że żadne z nich się nie zgubi oraz każde będzie opatrzone nazwiskiem studenta i datą wysłania. Warto też zwrócić uwagę, że gdy naciśnięcie kursorem spowoduje otwarcie hiperłączem nowej witryny, pojawiający się na ekranie tekst będzie skonfrontowany z zapisanym przez Autora kursu tytułem zasobu. Pisownia tytułu zasobu nie powinna więc odbiegać od oryginalnej, w przeciwnym wypadku rozbieżność razi, zwłaszcza gdy chodzi o nazwy własne, używanie wielkich liter w anglojęzycznych tytułach itp. Dobrym europejskim obyczajem jest też podawanie nazwiska reżysera filmu i kraju jego produkcji, czyli: The Boy Who Could Fly, directed by Nick Castle (USA 1986). Nie jest właściwe pisanie kapitalikami. Nie pokazują one studentom konwencjonalnej pisowni wielkich liter i zacierają jej reguły. Poza tym w Internecie kapitaliki są równoznaczne z krzykiem. Nagłówki i tekst godny wyróżnienia można akcentować tłem, kolorami i rozmiarami czcionek, ich pogrubieniem albo krojem – jednolicie w całym kursie. 7.Motywowanie Czy w kursie istnieje możliwość stosowania technik motywacyjnych (np. odpowiedzi zwrotne, komentarze do zadań)? Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 6 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) Kurs na Platformie MOODLE ma wbudowane narzędzia, umożliwiające motywowanie studentów. Jednak Autorzy e-kursów korzystają z nich rzadko. Tymczasem dobrym sposobem motywowania studentów jest np. umieszczenie na prawym pasku nazwisk tych, którzy najlepiej rozwiązali poszczególne quizy – jest to jednak narzędzie wykorzystywane bardzo rzadko z uwagi na czasochłonność i konieczność przystosowywania do poszczególnych grup. Nie jest dobrze, gdy nazwiska poprzednich uczestników kursu wyświetlają się następnym, dla których nie ma już możliwości umieszczenia ich nazwisk na pasku najlepiej rozwiązujących zadania, ponieważ poprzednicy zajęli trzy przewidziane miejsca osiągając po 100% punktów. W quizach komentarze do ocen sprowadzają się zwykle do przeliczenia punktów na oceny, a odpowiedzi zwrotne to stwierdzenia że są poprawne lub nie – tautologiczne, ponieważ poprawność i tak zostanie zweryfikowana punktacją. Dziwi, że w większości quizów właściwa odpowiedź ma się wyświetlać już podczas pierwszej próby, podczas gdy quiz liczy zaledwie kilka pytań, a liczba prób jest nieograniczona. Taki quiz nie tyle uczy, co ćwiczy pamięć, czyli utrwala encyklopedyzm – lub skłania do kombinowania. Tymczasem kurs ma za zadanie wyzwalać aktywność, skłaniać do samooceny, autorefleksji, poprawiania sposobu uczenia się, a nie tylko prezentować informacje. W quizach da się różnicować punktację w zależności od stopnia poprawności odpowiedzi. Do tego służy narzędzie wielokrotnego wyboru. Daje ono też okazję do wytłumaczenia studentowi w zwrotnych komentarzach, jakie błędy popełnia. Zwrotne odpowiedzi najbardziej potrzebne są przy odpowiedziach niepoprawnych bądź częściowo poprawnych. Można wtedy wskazać hiperłączem niewystarczająco poznany materiał. Ważny jest też nieustanny kontakt studenta z prowadzącym. Do uruchomionego kursu trzeba często zaglądać i ustosunkowywać się do pracy studentów, monitorować ich pracę i działanie systemu. Dla efektywnego współdziałania jest ważne, aby każdy student zamieścił w profilu swoją fotografię i kilka informacji na własny temat. Jest to szczególnie istotne w przypadku kursu całkowicie zdalnego. Przykładem może tu być prowadzący, zwłaszcza gdy prosi o to samo studentów. Ułatwia to lepszą współpracę: prowadzącemu łatwiej personalizować komunikaty, uczestnicy mogą nawiązać bliższe kontakty na bazie wspólnych zainteresowań, co może pozytywnie owocować w ich zawodowym życiu. Jest to ważne zwłaszcza w przypadku studentów niestacjonarnych, którzy jak wskazują obserwacje częściej korzystają z kursów całkowicie zdalnych i mają ze sobą mniej bezpośrednich kontaktów. 8.Materiały uzupełniające Czy kurs zawiera materiały uzupełniające, pozwalające poszerzać wiedzę? Zwykle zawiera ich sporo – są to zasoby zewnętrzne, rzadziej samodzielnie przygotowane i nagrane przez Autora e-kursu, ponieważ wiąże się to z dodatkowym nakładem pracy. Mija się natomiast z celem wstawianie hiperłączy do witryn lub wręcz serii witryn bez ukierunkowania ich przeglądania. Kurs staje się wtedy narzędziem wtórnego encyklopedyzmu. Równie nieefektywne wydaje się odsyłanie studentów do dodatkowej lektury w postaci... książek wymienionych w karcie kursu. Dlatego bardzo dobrą praktyką jest zastosowane w kilku Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 7 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) przedstawionych e-kursach ukierunkowanie przeglądania zasobów przez postawienie pytania / sformułowanie problemu, wskazanie zasobu, a następnie wykorzystanie nabytych wiadomości np. w służącym autoewaluacji quizie albo zadaniu. Tematyczny związek zasobu i quizu / zadania sygnalizowany jest wówczas na poziomie głównej strony e-kursu. Nauczanie na odległość staje się w takim wypadku szansą poznania cyfrowych zasobów w ich naturalnym kontekście. Warto wykorzystywać tę możliwość w nauczaniu komplementarnym i zdalnym, ponieważ nie zawsze jest na to czas na zajęciach tradycyjnych. 9.Wiarygodne zasoby Czy kurs zawiera hiperłącza do zasobów internetowych (wiarygodnych)? Przedstawione e-kursy są wynikiem pasji badawczych ich Autorów, dlatego w każdym ekursie przywoływane są specjalistyczne i precyzyjnie dobrane zasoby naukowe lub dydaktyczne. Jednak dominują witryny komercyjne: „You Tube”, witryny czasopism, wydawnictw itp. Zawierają one czasem merytoryczne błędy, zwłaszcza gdy ich autorzy pozostają anonimowi. Zasoby te wprowadzane są do e-kursów najczęściej na zasadzie przywoływania w odrębnych oknach (wymaga to od studenta dodatkowego klikania i czytania instrukcji, zwykle polskojęzycznych również w przypadku kursów obcojęzycznych). Dlatego studentom wyświetlają się w docelowym oknie reklamy, co może utrudniać powrót do e-kursu lub powodować niezamierzone wyjście z niego. Warto zatem przywoływać zewnętrzne zasoby w wyskakujących oknach i formatować te okna tak, aby pokazany był tylko potrzebny tekst wraz z informacjami o autorstwie, a reklamy znalazły się poza polem widzenia. Strategia taka ułatwi studentowi koncentrowanie się na tematyce e-kursu. Tymczasem ekspansywne internetowe reklamy przesłaniają główną tematykę i kształtują strategie komunikacyjne użytkowników do tego stopnia, że czasem we „własnych” komunikatach naśladują lub kopiują (zdarza się, że bez zaznaczenia cytatu albo podania źródła) komercyjne przekazy – dotyczy to zwłaszcza redagowania haseł w wikisłownikach i merytorycznych postów w forach. Warto też przypomnieć, że dyskusyjne jest wykorzystywanie „Wikipedii” jak merytorycznych źródeł. Internet daje możliwość wskazania studentom bardziej wiarygodnych i wyspecjalizowanych witryn i repozytoriów, które będą im pomocne w studiowaniu i późniejszej pracy zawodowej. Z analizy przywoływanych przez studentów źródeł wynika, że wciąż znają oni zbyt mało wiarygodnych zasobów internetowych. Twórcy internetowych zasobów dbają, by mieć wysokie pozycje w wyszukiwarkach i efektownie prezentować się na tle konkurencji. Nie oznacza to jednak, że w wykazie internetowych źródeł e-kursu komercyjne witryny mogą być ilustrowane skanami ekranów, a pozostałe (naukowe) zaprezentowane jako hiperłącza. Tak jednak bywa z uwagi na ustawienia adresów komercyjnych witryn. Sugeruje to studentom, że komercyjne witryny są według Autora ekursu ważniejsze i cenniejsze od np. uniwersyteckich, edukacyjnych, organizacyjnych czy rządowych. 10.Autoewaluacja Czy w kursie przewidziano formy przeznaczone do autoewaluacji wiedzy i umiejętności Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 8 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) studentów (np. quiz, krzyżówka edukacyjna)? We wprowadzeniu do tego typu zadania zwykle brakuje informacji, że służy ono autoewaluacji. Najczęściej wykorzystywane są quizy. Jednak wspomniany w punkcie 7. brak komentarzy zwrotnych jest ich poważnym mankamentem. Quiz daje przecież możliwość stosowania podpowiedzi i wskazówek, a także ustosunkowania się w zwrotnym komentarzu do błędnej odpowiedzi studenta: wytłumaczenia mu mechanizmu jego błędu i wskazania potrzebnych mu w tej sytuacji zasobów e-kursu albo zewnętrznych źródeł. Zwrotne komentarze mogą zawierać teksty, grafiki, hiperłącza itp. Najczęściej jednak nie są niestety wykorzystywane. W wielu quizach zatem po rozwiązaniu sygnalizowany jest czerwonym kolorem błąd, odzwierciedlony niską punktacją. Student nie jest jednak poinformowany o sposobie uzupełnienia braków wiedzy. Tak skonstruowany test służy zatem nie tyle do uczenia się, co do kombinowania i zaliczenia. Promuje pamięciowe uczenie się i encyklopedyzm. 11.Raporty aktywności Czy studenci mają możliwość wglądu do raportów swojej aktywności i uzyskanych przez siebie ocen? Spełnienie tego kryterium nie nastręcza problemów. Wyniki quizów, oceny wpisów w słownikach czy na forach wyświetlane są studentom automatycznie. Prowadzący może to łatwo sprawdzić, wchodząc w rolę studenta. 12.Współtworzenie materiałów Czy studenci mają możliwość współtworzenia materiałów edukacyjnych kursu, ich modyfikacji, uzupełniania (np. słownik pojęć, wiki, forum)? Jak wspomniano w punkcie 4. możliwość ta jest słabo wykorzystywana i nie zawsze dopracowana. Zdarzyło się, że w forum ustawiono możliwość przesyłania plików do 10MB, podczas gdy ustalone przez autora ustawienia e-kursu pozwalały na przesyłanie 1MB. W innym ekursie prowadząca poprosiła studentów o przesyłanie własnych materiałów audialnych lub audiowizualnych (do 5 minut) ustawiając maksymalną wielkość przesyłanego pliku na 2MB. Tymczasem nagrania wykonywane np. aparatem wbudowanym w telefon komórkowy mają wówczas zwykle co najmniej kilkanaście MB, zatem wykonanie zadania było niemożliwe z powodów technicznych. Dobre praktyki w zakresie współtworzenia materiałów edukacyjnych to: 1. Wikisłowniki – z precyzyjnie określonym zakresem tematycznym – ale nie do tego stopnia, że kilkunastu / kilkudziesięciu uczestników ma definiować kilka podanych pojęć. 2. Zadania – z możliwością przeglądania przez wszystkich uczestników e-kursu wraz z komentarzami prowadzącego. 3. Prezentacje Power Point dotyczące przeczytanych lektur umieszczane jako załączniki do postów wysyłanych na forum. 4. Fotografie wykonane przez studentów i dotyczące zaproponowanego przez prowadzącego tematu. Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 9 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) Każda z tych aktywności wymaga precyzyjnych kryteriów oceny oraz weryfikowania samodzielności. Pobrane materiały powinny być po zakończeniu e-kursu usunięte z zasobów użytkowników (skasowane) – o ile Autorzy nie udostępnili ich na wolnej licencji. Niedopuszczalne jest umieszczanie przez studentów pobranych materiałów w różnych internetowych zasobach – warto im o tym przypomnieć w regulaminie e-kursu i wymagać jego przeczytania oraz znajomości. 13.Funkcjonowanie elementów kursu Czy elementy kursu działają poprawnie, np. zasoby dydaktyczne, zwrotne komentarze, hiperłącza, animacje, symulacje, pliki audio, audio-wideo, załączniki, archiwa (pliki poddane kompresji)? Uczelniana platforma MOODLE funkcjonuje sprawnie. Ewentualnie pytania czy uwagi można kierować do administratora. Niektórzy ankietowani studenci sygnalizowali zbyt wolne przesyłanie danych, co utrudniało im zaliczanie quizów z limitowanym czasem rozwiązania. Jednak spowolnienie to mogło wynikać z jakości hiperłączy, stanu komputera lub sposobu pracy studenta. Na zakończenie podkreślić warto, że działanie elementów kursu zależy głównie od Autora i jego wyobraźni. Można przewidzieć, ile czasu zajmie rozwiązanie quizu, a nawet to osobiście sprawdzić. Z góry też wiadomo, że czytanie skanów fragmentu książki będzie zajmowało więcej czasu, gdy wiersze są ustawione pionowo albo na kolejnych skanach w różnych kierunkach – skutkuje to koniecznością dodatkowych czynności studenta związanych z obracaniem widoku, co szybko zniechęca do czytania. Obracanie tekstu mogłoby być uzasadnione demonstrowaniem funkcjonowania programu, gdyby było celowe, a student uprzedzony w instrukcji zadania. W innym wypadku jest to tylko utrudnienie. Warto też korzystać z zestawu ewaluacyjnych ankiet, w które wyposażona jest platforma MOODLE. Imienne forum nie jest tu bowiem wiarygodne, chyba że służy do umieszczania dodatkowych komentarzy. Wbudowany w narzędzie Ankieta program automatycznie zlicza studenckie oceny różnych aspektów e-kursu i tworzy wykresy. Warto ustalić ze studentami, że wypełnienie tej ankiety jest obowiązkowe. Wskazówki dla Autorów Wskazówki dla Autorów kursów nauczania na odległość przedstawionych do zatwierdzenia można więc sformułować w formie dziesięciu zaleceń: Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 10 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) 1. Instrukcje formułuj jednoznacznie i zapisuj jednokrotnie! 2. Ukierunkuj pracę z materiałami, a najlepiej opracuj własne! 3. Inspiruj współpracę! 4. Szanuj czas i wysiłek własny oraz studentów! 5. Udostępniane studentom materiały dokładnie opisz! 6. Ograniczaj zasoby komercyjne i reklamy! 7. Sprawdź, czy wykonanie zadania jest technicznie możliwe! 8. Szanuj cudzą własność intelektualną! 9. Nie automatyzuj oceniania, bo staniesz się niepotrzebny! 10. Nie zapominaj o ewaluacji własnych działań! Wnioski, propozycja i zaproszenie do współpracy Większość umieszczonych na Platformie MOODLE i przedstawionych do zatwierdzenia kursów nauczania na odległość została opracowana przez pracowników Wydziału Filologicznego (Instytut Filologii Polskiej, Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych, Instytut Neofilologii). Wynikło to jednak stąd, że pracownicy innych Wydziałów (zwłaszcza Matem-Fizyczno-Chemicznego) opracowali swoje kursy online znacznie wcześniej i umieścili je na platformach wydziałowych lub zewnętrznych. Cieszy jednak, że nowoczesne narzędzie kształcenia okazało się przydatne w różnych dyscyplinach. Wynika stąd również, że wzorce kształcenia na odległość i komunikowania się w Sieci kształtowane będą w dużej mierze przez lektorów języków obcych (zwłaszcza angielskiego), którzy prowadzą zajęcia na każdym Wydziale i we wszystkich instytutach. Spoczywa więc na nich obecnie w dużej mierze odpowiedzialność za kształt nauczania na odległość w uczelni, a w konsekwencji w wielu szkołach. Dlatego warto dbać, aby kursy nauczania na odległość języka angielskiego (a takich zgłoszono aż 12) były rzeczywiście wzorcowe pod każdym względem. Będą bowiem naśladowane przez wielu innych autorów e-kursów i studentów. Pracownicy Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych zdają sobie z tego sprawę i bardzo poważnie traktują swoją rolę – opracowali wspólnie zasady obowiązujące przy tworzeniu e-kursów, a przedstawione do akceptacji choć są adresowane do konkretnych kierunków, mogą zainteresować studentów z różnych wydziałów, dotyczą bowiem np. podwodnego świata, wynalazków z XX wieku, imigracji, bulimii, zaburzeń psychicznych, dwudziestowiecznych bibliotek, odkryć w dziedzinie fizyki itp. Można więc powiązać uczenie języka i obserwowanie interesujących zjawisk we współczesnym świecie, a e-kursy są do tego dobrym narzędziem. Uruchomienie udanego e-kursu daje każdemu autorowi i prowadzącemu wiele satysfakcji. Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 11 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) Wymaga też wysokich kompetencji dydaktycznych i technicznych oraz ogromnego nakładu czasu. Nie każdy je posiada i nie każdy inwestuje w takie działania, stąd autorzy zdalnych kursów często stają się pasjonatami nauczania na odległość. Europejskie Centrum Kształcenia Ustawicznego i Multimedialnego działające pod kierunkiem prof. Barbary Kędzierskiej oferuje Autorom zdalnych kursów wsparcie w postaci szkoleń i konsultacji (osobistych, telefonicznych i e-mailowych), natomiast uczelniany Zespół ds. Nowych Form Kształcenia zaproponował uzupełnienie okresowej oceny pracowniczej tak, by Autorzy e-kursów otrzymywali najwyższą ocenę (A) za działalność dydaktyczną, a prowadzący nauczanie na odległość co najmniej ocenę B. Ponadto w ramach Centrum Inicjatyw Edukacyjnych ukonstytuował się Ośrodek Badań nad Mediami, a w jego ramach interdyscyplinarny Zespół Badań Technologii Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji, który zrzesza praktyków nauczania na odległość pracujących w różnych uczelniach i krajach. Zarówno osoby doświadczone jak i pionierów nauczania na odległość zapraszamy do współtworzenia dobrych praktyk, współprowadzenia badań i eksperymentów oraz upowszechniania konstruktywnych działań związanych z dydaktyką nauczania na odległość. Działalność odnosimy głównie do dyscyplin humanistycznych, ale też np. matematyki, chemii, ekonomii. Badamy i realizujemy nauczanie zdalne i komplementarne w warunkach konwergencji mediów, funkcjonowania przemysłu kulturowego, ekspansywności kultury popularnej i masowej, a także oddziaływania edutainmentu oraz show biznesu. Serdecznie zapraszamy! Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 12 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) Polecane lektury Bednarek Józef, Ewa Lubina Kształcenie na odległość. Podstawy dydaktyki, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2008, rozdz. 3 Dydaktyka kształcenia na odległość, s. 81-127 oraz rozdz. 4 Projektowanie i realizacja kształcenia na odległość, s. 129-181. Człowiek – media – edukacja, archiwum materiałów z Ogólnopolskiego Sympozjum Naukowego, http://www.ktime.up.krakow.pl/Sympozjum.html, dostęp 11 VII 2014 r. Dąbrowski Marcin Standardy tworzenia i prowadzenia zajęć online, „E-mentor. Dwumiesięcznik Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie” 2004 nr 4 (6), http://www.e- mentor.edu.pl/artykul/index/numer/6/id/70, dostęp 11 VII 2014 r. Dydaktyka cyfrowa epoki smartfona. Analiza cyfrowych aspektów gimnazjum i szkoły średniej. Raport ekspercki, red. Małgorzata Wieczorek-Tomaszewska, Stowarzyszenie „Miasta w Internecie” 2013, http://www.ldc.edu.pl/phocadownload/Dydaktyka-cyfrowa-epoki-smartfona.pdf, dostęp 11 VII 2014 r. Dziak Aleksandra Edukacja polonistyczna w dobie dygitalizacji, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012. Lubina Ewa Zmiany funkcji nauczyciela w nauczaniu na odległość, „E-mentor. Dwumiesięcznik Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie” 2004 nr 4 (16), http://www.e- mentor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=6&id=80, dostęp 11 VII 2014 r. Mobilna edukacja. M-learning, czyli (r)ewolucja w nauczaniu. Przewodnik dla nauczycieli, red. Lechosław Hojnacki, Think Global, Warszawa 2011, http://www.edunews.pl/narzedzia-iprojekty/mobilna-edukacja/1627-mobilna-edukacja-czyli-rewolucja-w-ksztalceniu-i-uczeniu-sie, dostęp 11 VII 2014 r. „Stowarzyszenie e-Learningu Akademickiego”, http://www.sea.edu.pl/, dostęp 11 VII 2014 r. Ślósarz Anna External resources in e-learning http://dx.doi.org/10.1504/IJCEEELL.2015.074231, – dominant „International discourse?, Journal DOI: of Continuing Engineering Education and Life-Long Learning” 2015, Vol. 25, No. 4., p. 411-430, „Inderscience Publishers” http://www.inderscience.com/info/inarticle.php?artid=74231 dostęp 6 IV 2016 r. Ślósarz Anna Interpersonalne, grupowe i społeczne relacje w nauczaniu na odległość [w:] Człowiek, technologia, media: konteksty kulturowe i psychologiczne, red. Agnieszka Ogonowska, Grzegorz Ptaszek, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2014, ss. 35-50 Ślósarz Anna Media w służbie polonisty, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2008. Ślósarz Anna Research on the Web activity of teachers of Polish in lower-secondary schools [in:] Methodological studies in education of Polish language and literature, edited by Sławomir Jacek Żurek, seria Polish Langue and Literature Education Theory vol. 8., Learned Society of the John Paul II Catholic University of Lublin, Chair of Didactisc of Literature and Polish Language, Lublin 2014, p. 97-113. Ślósarz Anna Student’s preferable activities in e-learning. A collective case study [in:] E-learning and Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 13 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) intercultural competences development in different countries. Monograph, ed. by Eugenia Smyrnova-Trybulska, University of Silesia in Katowice, Faculty of Ethnology and Sciences of Education in Cieszyn, Katowice-Cieszyn 2014, , p. 253-263. „Śląska Biblioteka Cyfrowa” http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=100752&from=&dirids=1&ver_id=&lp=5&QI, dostęp 6 IV 2016 r. Tapscott Don Cyfrowa dorosłość. Jak pokolenie sieci zmienia nasz świat, przeł. Piotr Cypryański, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010, rozdz. Pokolenie sieci uczy się – nowe spojrzenie na edukację, s. 215-259. Wieczorkowska Grażyna, Jan Madey Dekalog edukacji internetowej, http://www.come.uw.edu.pl/_pliki/dekalog_edukacji_internetowej.pdf, dostęp 11 VII 2014 r. Wieczorkowska-Wierzbińska Grażyna Psychologiczne ograniczenia, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011, rozdz. 4: Przykład zastosowania: psychologia e-learningu, s. 305-356. Zając Maria Dydaktyczne aspekty tworzenia kursów online, „E-mentor. Dwumiesięcznik Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie” 2004 nr 4 (6), http://www.e- mentor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=6&id=69, dostęp 11 VII 2014 r. Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 14 Anna Ślósarz Efektywne i nieefektywne składniki nauczania na odległość Obserwacje i sugestie dla Autorów kursów (2014) AA Anna Ślósarz – adiunkt w Katedrze Mediów i Badań Kulturowych w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego. Autorka książek: Lektury licealne a kino komercyjne (Kraków 2001), Media w służbie polonisty (Kraków 2008) oraz Ideologiczne matryce. Lektury a ich konteksty. Postkomunistyczna Polska – postkolonialna Australia (Kraków 2013). Prowadziła lub prowadzi kursy zdalne: Przekazy audialne w odbiorze szkolnym, Dydaktyka wiedzy o kulturze – a także kursy komplementarne: Komunikacja społeczna, Media w nauczaniu, Nowe media w warsztacie humanisty, Podstawy komunikacji społecznej, Podstawy teorii kultury, Polonistyczna edydaktyka, Polski system medialny, Praca z tekstem naukowym, Technologia informacyjna w warsztacie nauczyciela polonisty, Technologie informacyjne w pracy kulturoznawcy, Teoria mediów i komunikowania. Zespół Badań Technik Multimedialnych, Zdalnych i Mobilnych w Edukacji 15
