EMOCJONALNOĀå I POZIOM STRESU U PRACOWNIKÓW ZAK

EMOCJONALNOÂå I POZIOM STRESU U PRACOWNIKÓW ZAK¸ADU
PRZEMYS¸OWEGO I SZPITALA
THE EMOTIONALITY AND THE LEVEL OF STRESS IN EMPLOYEES OF A HOSPITAL AND
WORKERS OF A COKING PLANT
Katarzyna Kubicka 2, Krystyna Pierzcha∏a1, Sylwia Pyrtek2
1
2
Katedra i Klinika Neurologii Âlàskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Kierownik: prof. dr hab. n. med. K. Pierzcha∏a
Oddzia∏ Neurologii Samodzielnego Szpitala Klinicznego w Zabrzu
Streszczenie
Abstract
Wst´p: Celem pracy by∏o poszukiwanie zwiàzków mi´dzy typem osobowoÊci, emocjonalnoÊci, poziomem l´ku
oraz stresu w ró˝nych grupach zawodowych. Materia∏
i metody: Badanie przeprowadzono przez ankietowe zebranie danych wÊród 77 pracowników szpitala oraz 80
pracowników zak∏adu koksowniczego. Wykorzystano Inwentarz Stanu i Cechy L´ku, Kwestionariusz OsobowoÊci
Eysencka oraz Test na Poziom Stresu (opracowany na potrzeb´ badania). Wyniki: SpoÊród typów osobowoÊci
w obu badanych grupach dominujà ambiwertycy. Analiza
typów emocjonalnoÊci wykaza∏a, ˝e wÊród badanej grupy
pracowników szpitala dominujà osoby odznaczajàce si´
wysokim stopniem zrównowa˝enia emocjonalnego oraz
przewa˝ajà osoby z niskim poziomem l´ku. Poziom stresu w badanych grupach zawodowych bez wzgl´du na p∏eç
kszta∏towa∏ si´ na poziomach niskim i przeci´tnym.
Wnioski: W zbadanej grupie cechy osobowoÊci i emocjonalnoÊci pozostajà w zwiàzku z p∏cià. U m´˝czyzn przewa˝a psychotyzm u kobiet ch´ç akceptacji spo∏ecznej. Nie
stwierdzono ró˝nicy w poziomie stresu u pracowników
szpitala i koksowni.
Background: The aim of this study was to determine
correlations between personality type, emotionality, fear
and stress in different occupational groups. Materials and
methods: The method employed in the study was a survey
conducted on a group of 77 employees of a hospital and
80 workers of a coking plant. The study involved the use
of the State Trait Anxiety Inventory, the Eysenck
Personality Questionnaire Revised, and a stress level test
designed for the purposes of the study. Results: The
employees included in the study are predominantly
ambiverts. An emotionality-type analysis has revealed that
the hospital employees are predominantly persons with
a high level of emotional balance. Among the hospital
employees, the predominant group is persons with a low
level of fear. The levels of stress in the occupational
groups included in the study, irrespective of the gender,
were similar low and average levels. Conclusions: The personality and emotionality correlate with gender. In the
case of men, the predominant trait is psychotism, whereas
for women it is the need for social acceptance. The study
has not revealed any difference in stress levels between the
hospital employees and the coking plant employees.
S∏owa kluczowe: stres, cechy osobowoÊci, emocjonalnoÊç, pracownicy.
Keywords: stress, personality traits, emotionality,
employees.
Nades∏ano: 16.01.2010
Zatwierdzono do druku: 24.03.2010
78
Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1)
Wst´p
Poj´cia emocjonalnoÊci, l´ku oraz stresu sà dobrze znane w psychologii i psychiatrii. Stany te przekraczajà granice kultur, spo∏eczeƒstw, j´zyka i okresów historycznych. Do medycyny poj´cie stresu po
raz pierwszy wprowadzi∏ w 1926 roku Hans Selye
[1]. Wed∏ug teorii Selyego, stres jest nieswoistà reakcjà organizmu na wszelkie stawiane mu „˝àdania” –
czyli stresory [2]. Do jednych z najbardziej istotnych
domen ró˝nicujàcych cz∏owieka zaliczyç mo˝na typ
osobowoÊci, emocjonalnoÊci oraz poziom l´ku.
OsobowoÊç w uj´ciu Eysencka jest sta∏à cechà charakteru, temperamentu, intelektu i w∏aÊciwoÊci fizycznych, które determinujà sposoby przystosowania si´ cz∏owieka do otoczenia [3]. Eysenck [4, 5]
wyró˝ni∏ trzy g∏ówne cechy osobowoÊci: neurotyzm
(chwiejnoÊç emocjonalna), ekstrawersja–introwersja i psychotyzm. Obok typu osobowoÊci, istotne
znaczenie ma analiza poziomu l´ku. W uj´ciu Spielbergera l´k jest rozpatrywany jako stan oraz jako
cecha [6, 7]. Umiej´tnoÊç radzenia sobie ze stresem
zale˝y od osobowoÊci, w tym od emocjonalnoÊci
cz∏owieka. Celem pracy by∏o poszukiwanie zwiàzków mi´dzy typem osobowoÊci, emocjonalnoÊci,
poziomem l´ku oraz stresu w ró˝nych grupach zawodowych (na przyk∏adzie wybranych grup pracowniczych szpitala i zak∏adu koksowniczego). Badano tak odmienne grupy zawodowe ró˝niàce si´
pod wzgl´dem charakteru pracy, obcià˝eƒ i czynników ryzyka zawodowego. Przedstawiciele zawodów
medycznych z racji wykonywanych obowiàzków, ryzyka kontaktu z zakaênymi czynnikami chorobotwórczymi oraz obcià˝eƒ psychospo∏ecznych zwiàzanych z wykonywana pracà poddani sà innym sytuacjom wywo∏ujàcym stres ni˝ pracownicy wykonujàcy prac´ fizycznà zwiàzanà z ryzykiem urazu
mechanicznego lub dzia∏aniu substancji toksycznych.
Materia∏ i metody
Badaniem obj´to 77 osób personelu Êredniego
szpitala oraz 80 pracowników fizycznych zak∏adu
koksowniczego w latach 2003–2007. Badanie przeprowadzono przez ankietowe zebranie danych.
Kontrolowano zmienne:
1. Pomiar poprzez STAI [8, 9]
a) L´k jako stan (Êwiadomie spostrzegane napi´cie wewn´trzne oraz subiektywne obawy, z towarzyszàcà aktywacjà autonomicznego uk∏adu nerwowego [6])
b) L´k jako cecha (wzgl´dnie sta∏a dyspozycja
okreÊlajàca podatnoÊç na spostrzeganie szerokiego zakresu sytuacji obiektywnie niegroêny
jako zagra˝ajàcych [6]);
2. Pomiar poprzez EPQ-R [5]
a) Neurotyzm (wrodzona w∏aÊciwoÊç autonomicznego uk∏adu nerwowego, decydujàca o ∏atwym wyzwalaniu silnych i trwa∏ych emocji [3]),
b) Introwersja (skierowanie si´ do wewnàtrz, tendencja do koncentrowania si´ na w∏asnych
prze˝yciach, z ograniczeniem kontaktów ze
Êrodowiskiem zewn´trznym [3]),
c) Ekstrawersja (skierowanie si´ na zewnàtrz,
tendencja do kierowania w∏asnej energii i aktywnoÊci na zewnàtrz, poszukiwania gratyfikacji w relacjach ze Êrodowiskiem zewn´trznym [3]),
d) Ambiwersja (to typ poÊredni wzgl´dem introi ekstrawersji [3]),
e) Psychotyzm (sk∏onnoÊç do psychoz schizofrenii i dwubiegunowych zaburzeƒ afektywnych [5]),
f) PodatnoÊç na aprobat´ spo∏ecznà (kontrola
zmian zachowania (K. zm. z.) poziom potrzeby
akceptacji w kontaktach interpersonalnych [5]).
3. Stres (sytuacja, w której wymagania zewn´trzne sà spostrzegane przez cz∏owieka jako niezgodne z jego mo˝liwoÊciami i potrzebami [2]).
Kwestionariusz sporzàdzono dla celów przeprowadzanego badania.
Zastosowano narz´dzia badawcze
1. Inwentarz Stanu i Cechy L´ku (STAI, StateTrait Anxiety Inventory) w polskim opracowaniu
C. Spielbergera J. Strelaua, M. Tesarczyka, K.
WrzeÊniewskiego [8].
2. Kwestionariusz OsobowoÊci Eysencka (EPQ-R,
Eysenck Personalisty Questionnaire-Revised)
w polskiej adaptacji P. Brzozowskiego i R. Drwala [5].
3. Test na Poziom Stresu (opracowany na potrzeb´
przeprowadzonego badania).
STAI i EPQ-R oparte sà na samoopisie dokonywanym przez osob´ badanà. Dane uzyskane z kwestionariusza STAI zosta∏y odniesione do norm opracowanych przez M. Tysarczyk, a EPQ-R w adaptacji P. Brzozowskiego i R. Drwala [5, 8, 10].
Badanie statystyczne przeprowadzono w oparciu
o program Statgraphics vers. 2.6, metodà Chi-kwadrat Pearsona. WartoÊç poziomu istotnoÊci p przyj´to na poziomie 0,05.
Wyniki badania ankietowego analizowano
w programie MS Excel.
Wyniki badaƒ
Najliczniej reprezentowanà grup´ badanych stanowià pracownicy pomi´dzy 30 a 60 rokiem ˝ycia
(p40,21154) pracujàcy w danym zawodzie od 10 do
30 lat (p40,27979), g∏ównie pracownicy z wykszta∏-
Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1)
79
ceniem Êrednim i zawodowym (tabele I, II i III). Na
grup´ ankietowanych pracowników szpitala sk∏ada∏y si´: piel´gniarki (85%), technicy rehabilitacji
(6%), technicy elektroradiologii (3%), salowe (2%).
Natomiast zatrudnieni w koksowni, bioràcy udzia∏
w badaniu, to operatorzy urzàdzeƒ piecowych, w´glowych, sortowni, mechanicy urzàdzeƒ chemicznych, maszyn i urzàdzeƒ gazowniczych, maszyn
i urzàdzeƒ przeróbczych, (87%), kierowcy (5%),
sprzàtaczki (4%) placowi (2%), sekretarki (1%),
WÊród pracowników zak∏adu przemys∏owego by∏a
jedna osoba z wykszta∏ceniem wy˝szym, natomiast
w szpitalu na badanie wyrazi∏y zgod´ cztery osoby
z takim wykszta∏ceniem. Samoocena subiektywnej
sytuacji ekonomicznej ankietowanych z uwzgl´dnieniem wykszta∏cenia wykaza∏a: ankietowani z wykszta∏ceniem podstawowym i zawodowym dokonujàc samooceny sytuacji ekonomicznej uznali jà
w wi´kszoÊci jako dobrà (71,43%, 61,22%), jako
trudnà oceni∏o swà sytuacj´ 19,05% osób z wykszta∏ceniem podstawowym i 32,65% osób z wykszta∏ceniem zawodowym. W grupie pracowników
szpitala z Êrednim wykszta∏ceniem, w równym odsetku (48,57%) badani ocenili swà subiektywnà sytuacj´ materialnà jako trudnà lub dobrà (tabela III)
(p40,67086). Za pomocà wykonanych testów okreÊlono typy osobowoÊci (tj. ekstrawertycy, ambiwertycy i introwertycy) (tabela IV) (p40,54058) oraz
typy emocjonalnoÊci (neurotycy, umiarkowanie
zrównowa˝eni i zrównowa˝eni emocjonalnie) (tabela V). Analizowano cz´stoÊç wyst´powania poszczególnych typów osobowoÊci i emocjonalnoÊci w obu
grupach zatrudnionych. WÊród badanych pracowników bez wzgl´du na miejsce zatrudnienia dominujà ambiwertycy. WÊród badanych pracowników
szpitala najmniej jest introwertyków zaÊ wÊród pracowników koksowni osobowoÊci introwertyków
i ekstrawertyków wyst´pujà podobnie cz´sto. Cechy
osobowoÊci by∏y reprezentowane odmiennie u obojga p∏ci. Zauwa˝ono analizujàc typy emocjonalnoÊci, ˝e wÊród pracowników zatrudnionych w szpitalu przewa˝ajà osoby zrównowa˝one emocjonalnie
(p40,09148) (rycina 1). Wyniki w skali psychotyzmu wskazujà na wi´ksze nasilenie tej cechy u m´˝czyzn (21,2%) ni˝ u kobiet (13,2%). Kobiety nieco
cz´Êciej cechowa∏a ch´ç aprobaty spo∏ecznej
(38,5%), wyraênie cz´Êciej ekstrawersja (33,0%)
a rzadziej psychotyzm (13,2%) (tabela VI). WÊród
pracowników koksowni przewa˝ajà osoby z przeci´tnym poziomem l´ku jako stan (50%) i cecha
(47,5%). Pracownicy szpitala wykazujà niski poziom l´ku jako stanu i jako cechy (tabela VII),
co jest istotne statystycznie [p(X1)40,01318,
p(X2)40,00072] (ryciny 2,3). L´k jako cecha i stan
wyst´puje cz´Êciej u kobiet (tabela VIII). Poziom
stresu w badanych grupach personelu szpitalnego
oraz koksowni kszta∏towa∏ si´ na podobnych poziomach, niskim i przeci´tnym. Wysoki poziom stresu
odnotowano tylko u pojedynczych osób bez wzgl´du na miejsce zatrudnienia (tabela IX). WÊród badanych 74,24% m´˝czyzn wykazuje niski poziom
stresu, u kobiet podobny odsetek stanowià niski
i przeci´tny poziom stresu (tabela X).
Tabela I. Grupy wiekowe pracowników koksowni i szpitala
Table I. Age groups of employees of a hospital and workers of a coking plant
Wiek
Nk
%
Ns
%
21–30
7
8,75
8
10,39
31–40
24
30
33
42,86
41–50
33
41,25
28
36,36
51–60
15
18,75
8
10,39
61–70
1
1,25
0
0,00
Razem
80
100
77
100
Oznaczenia w tabelce: N – liczba ankietowanych (number of respondents)
N4157
Nk – pracownicy koksowni (employees of a coking plant) Np480
Ns – pracownicy szpitala (employees of a hospital)
Nd4 77
80
Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1)
Tabela II. Sta˝ pracy zatrudnionych w koksowni i szpitalu
Table II. Work experience of employees of a hospital and workers of a coking plant
Sta˝
Nk
%
Ns
%
1–10
9
11,25
14
18,18
11–20
25
31,25
28
36,36
21–30
35
43,75
30
38,96
31–40
11
13,75
5
6,49
Razem
80
100
77
100
Tabela III. Subiektywna ocena w∏asna sytuacji ekonomicznej
Table III. Subjective assessment of economic situation
Wykszta∏cenie
Sytuacja ekonomiczna
I
%
II
%
Bardzo trudna
2
9,52
3
6,12
1
Trudna
4
19,05
16
32,65
Dobra
15
71,43
30
61,22
Bardzo dobra
–
–
–
–
–
Razem
21
100
49
100
I
%
II
Bardzo trudna
–
–
Trudna
–
Dobra
Nk
Ns
IV
%
11,11
–
–
2
22,22
–
–
6
66,67
–
–
–
1
100
9
100
1
100
%
III
%
IV
%
1
33,33
1
1,43
1
25
–
1
33,33
34
48,57
0
–
–
1
33,33
34
48,57
0
Bardzo dobra
–
–
0
0,00
1
1,43
Razem
–
–
3
100
III
%
70
100
3
75
4
100
Oznaczenia w tabelce:
I – podstawowe (elementary education)
II – zawodowe (vocational secondary education)
III – Êrednie (secondary education)
IV – wy˝sze (university education)
Tabela IV. Typy osobowoÊci w grupie pracowników szpitala i koksowni
Table IV. Personality type of employees of a hospital and workers of a coking plant
Nk
%
Ns
%
Ekstrawertycy
21
26,25
18
23,38
Ambiwertycy
39
48,75
38
49,35
Introwertycy
20
25,00
21
27,27
Razem
80
100
Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1)
77
100
81
Tabela V. Rozk∏ad typów emocjonalnoÊci u pracowników koksowni i szpitala
Table V. Emotionality types of employees of a hospital and workers of a coking plant
Nk
%
Ns
Zrównowa˝eni emocjonalnie
21
36,25
41
53,25
Umiarkowanie zrównowa˝eni
39
48,75
26
33,77
Neurotycy
12
15,00
10
12,99
Razem
80
100
77
%
100
Tabela VI. Wyniki podtestów skala EPQ-R kobiet i m´˝czyzn pracujàcych w koksowni i szpitalu
Table VI. Results of tests EPQ-R of employees of a hospital and workers of a coking plant
Ogólnie
Neurotycy
P∏eç
K. zm. z.
Psychotycy
Ekstrawertycy
WartoÊci liczbowe
Kobiety
91
16
35
12
30
M´˝czyêni
66
12
15
14
12
P∏eç
%
Kobiety
100
17,6
38,5
13,2
33,0
M´˝czyêni
100
18,2
22,7
21,2
18,2
Nk
%
Ns
%
Niski
16
20,0
32
41,56
Przeci´tny
40
50,0
27
35,06
Wysoki
24
30,0
18
23,38
Razem
80
Niski
19
23,75
41
53,25
Przeci´tny
38
47,5
23
29,87
Wysoki
23
28,75
13
16,88
Razem
80
Tabela VII. Poziom l´ku w badanych grupach
Table VII. The levels of fear in occupational groups
Stan (X1)
Cecha (X2)
100
100
77
100
77
100
Tabela VIII. Analiza wyników poziomu l´ku w odniesieniu do p∏ci badanych
Table VIII. Analysis level of fear in occupational gender
Stan (X1)
Kobiety
M´˝czyêni
Cecha (X2)
Kobiety
M´˝czyêni
82
Nk
%
Ns
%
6
33,3
17
43,6
18
29,0
1
25,0
7
38,9
13
33,3
16
25,8
0
0,0
Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1)
Tabela IX. Poziom stresu w badanych grupach
Table IX. The levels of stress in the occupation groups
Nk
%
Ns
%
Niski
50
62,50
48
62,34
Przeci´tny
29
36,25
28
36,36
Wysoki
1
1,25
1
1,30
Razem
80
100
77
100
Tabela X. Poziom stresu w odniesieniu do p∏ci
Table X. The levels of stress in the occupation gender
Kobiety
%
M´˝czyêni
%
Niski
49
53,85
49
74,24
Przeci´tny
41
45,05
16
24,24
Wysoki
1
1,75
1
1,52
Razem
57
100
66
100
60%
50%
koksownia
szpital
40%
30%
20%
10%
0%
zrównowa˝eni
umiarkowanie
neurotycy
Rycina 1. Rozk∏ad typów emocjonalnoÊci u pracowników koksowni i szpitala
Figure 1. Emotionality types of employees of a hospital and workers of a coking plant
Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1)
83
60%
50%
koksownia
szpital
40%
30%
20%
10%
0%
niski
przeci´tny
wysoki
Rycina 2. Poziom l´ku X1 w badanych grupach
Figure 2. The levels of fear X1 in occupational groups
60%
50%
koksownia
szpital
40%
30%
20%
10%
0%
niski
przeci´tny
wysoki
Rycina 3. Poziom l´ku X2 w badanych grupach
Figure 3. The levels of fear X2 in occupational groups
Dyskusja
Uzyskane wyniki wskazujà, ˝e nie ma istotnej
statystycznie ró˝nicy w zakresie typu osobowoÊci
natomiast istnieje zale˝noÊç na granicy istotnoÊci
w zakresie neurotyzmu u ocenianych osób. WÊród
badanych pracowników dominujà ambiwertycy
(49,35% – pracownicy szpitala, 48,75% – pracownicy koksowni). Ró˝nice, które wystàpi∏y dotyczà
emocjonalnoÊci, kontroli zmian zachowaƒ, psychotyzmu, ekstrawersji oraz poziomu l´ku. Analiza typów emocjonalnoÊci wykaza∏a, ˝e wÊród pracowni-
84
ków szpitala dominujà osoby odznaczajàce si´ wysokim stopniem zrównowa˝enia emocjonalnego
(53,25%). Stosunkowo niewielu (12,99%) jest w tej
grupie neurotyków. WÊród pracowników koksowni
by∏o najwi´cej osób o przeci´tnym poziomie zrównowa˝enia emocjonalnego (48,75%). Prawdopodobnie posiadanie lepszego przygotowania zawodowego i odpowiedzialnoÊç zwiàzana z wykonywanà
pracà powodujà, ˝e osoby zatrudnione w szpitalu
odznaczajà si´ wi´kszà odpornoÊcià psychicznà,
czemu sprzyja zrównowa˝enie emocjonalne. Podczas gdy w Êrodowisku osób zatrudnionych w szpi-
Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1)
talu przewa˝ajà pracownicy o wysokim zrównowa˝eniu emocjonalnym (p40,09148), co byç mo˝e jest
wynikiem cech osobowoÊci, które decydujà o wykonywanym zawodzie. Wyniki w skali psychotyzmu
wskazujà na wi´ksze nasilenie tej cechy u m´˝czyzn.
Do oceny wyników kontroli zmian zachowaƒ nale˝y
podchodziç z pewnà rezerwà, poniewa˝ jest to skala dostarczajàca jedynie informacji o podatnoÊci na
wp∏ywy Êrodowiskowe. Kobiety wydajà si´ byç bardziej podatne, w wi´kszym stopniu zale˝y im na pozytywnym odbiorze otoczenia. Ponadto wspó∏praca
z m´˝czyznami niekiedy rywalizacja zawodowa,
mo˝e przyczyniaç si´ do wi´kszego zapotrzebowania na korzystny odbiór spo∏eczny [13]. Obok typu
emocjonalnoÊci istotne znaczenie ma analiza poziomu l´ku. WÊród pracowników szpitala przewa˝ajà
osoby z niskim poziomem l´ku jako stan (41,56%)
i cecha (53,25%). Pracownicy koksowni wykazujà
nieco wy˝szy przeci´tny poziom l´ku. Pracowników
szpitala wyró˝nia niski poziom l´ku jako cechy, czyli l´ku zwiàzanego bezpoÊrednio z koniecznoÊcià reagowania na konkretnà sytuacj´ oraz niewielka
sk∏onnoÊç do spostrzegania sytuacji jako zagro˝enia. Ponadto osoby charakteryzujàce si´ wysokim
poziomem potrzeby aprobaty spo∏ecznej lub te˝
zmotywowane sytuacyjnie prawdopodobnie wybierajà odpowiedzi ankietowe wskazujàce na ni˝szy
poziom l´ku ni˝ rzeczywiÊcie odczuwany. [8, 9]
W dalszej kolejnoÊci nale˝y wymieniç wi´ksze znamiona l´ku jako stanu oraz l´ku jako cechy osobowoÊci wyst´pujàce u kobiet bez wzgl´du na wykonywany zawód. W badaniu w∏asnym najliczniej reprezentowanà grup´ stanowià osoby pomi´dzy 30 a 60
rokiem ˝ycia z wykszta∏ceniem Êrednim i zawodowym, co wp∏ywa na samoocen´ sytuacji socjalnoekonomicznej. Samoocena sytuacji socjo-ekonomicznej ró˝ni si´ w zale˝noÊci od miejsca zatrudnienia. Ankietowani z wykszta∏ceniem zawodowym
i podstawowym zatrudnieni w koksowni ocenili swà
subiektywnà sytuacje materialnà jako dobrà. Pracownicy szpitala, g∏ównie z wykszta∏ceniem Êrednim, w równym odsetku (33,3%) ocenili sytuacj´
ekonomicznà jako bardzo trudnà, trudnà lub dobrà, dotyczy to tylko pojedynczych pracowników.
Poziom stresu w badanych grupach zawodowych
bez wzgl´du na p∏eç kszta∏towa∏ si´ na podobnych
poziomach niskim i przeci´tnym. Wysoki poziom
stresu odnotowano w niewielkim odsetku badanych
pracowników obu zak∏adów (1,25% i 1,3%). W literaturze stres jest uznawany za jedno z g∏ównych zagro˝eƒ zwiàzanych z miejscem pracy [11, 12]. Doniesieƒ literaturowych oraz wyników badaƒ uzyskanych przez autorów nie mo˝na bezwzgl´dnie ze sobà porównaç, poniewa˝ brak jest w literaturze jednoznacznie polecanej skali do oceny poziomu
stresu.
Wnioski
1. Zbadane grupy pracownicze porównywalne pod
wzgl´dem wieku i czasu zatrudnienia, ale o zró˝nicowanym poziomie wykszta∏cenia prezentujà
odmiennà samoocen´ sytuacji ekonomicznej.
2. W zbadanej grupie cechy osobowoÊci i emocjonalnoÊci pozostajà w zwiàzku z p∏cià. U m´˝czyzn przewa˝a psychotyzm u kobiet ch´ç akceptacji spo∏ecznej.
3. Wykazano istotny statystycznie niski poziom l´ku jako cechy i jako stanu wÊród osób zatrudnionych w szpitalu.
4. Nie stwierdzono ró˝nicy w poziomie stresu u pracowników zatrudnionych w szpitalu i w koksowni.
PiÊmiennictwo
1.Selye H. Stres okie∏znany. Warszawa, PIW, 1977.
2.Dudek B. Psychiczne obcià˝enie pracà. Instytut Medycyny
Pracy, ¸ódê 1992; 35.
3.Sanocki W. Kwestionariusze osobowoÊci w psychologii.
PWN, Warszawa 1986.
4.Eysenck H. J. Opis i pomiar osobowoÊci. Psychologia wychowawcza,1960; nr 3, t. III.
5.Brzozowski P., Drwal R. ¸. Kwestionariusz OsobowoÊci Eysencka. Polska adaptacja EPQ-R. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa 1995.
6.Sosnowski T. L´k jako stan i jako cecha w uj´ciu Charlesa D.
Spielbergera. Przeglàd Psychologiczny, 1977; nr 2 t. XX: 349359.
7.Sosnowski T., WrzeÊniewski K. Polska adaptacja Inwentarza
STAI do badania stanu i cechy l´ku. Przeglàd Psychologiczny
1983 nr 2, t. XXVI; 393-411.
8.WrzeÊniewski K., Sosnowski T., Jaworowska A. Inwentarz
Stanu i Cechy L´ku. Polska adaptacja STAI. Podr´cznik. Pracownia Testów Psychologicznych PTP. Wyd. 3. Warszawa
2006.
9.WrzeÊniewski K., Sosnowski T. Inwentarz Stanu i Cechy L´ku. Polska adaptacja STAI. Podr´cznik. Laboratorium Technik Diagnostycznych PTP.Warszawa 1987.
10. Wilczyƒska J. Czynniki zmieniajàce wyniki kwestionariuszy
osobowoÊci oraz sposoby ich pomiaru. W: Drwal R. ¸. [red.]
Techniki kwestionariuszowe w diagnostyce psychologicznej;
wybrane zagadnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Sk∏odowskiej. Lublin 1989; 239-53.
11. ¸uczak A., ˚o∏nierczyk-Zreda D. Praca a stres. Bezpieczeƒstwo pracy 10, 2002; 2-6.
12. ˚o∏nierczyk D. Dlaczego indywidualne a nie organizacyjne
strategie radzenia sobie ze stresem w pracy. Bezpieczeƒstwo
pracy 6 (347), 2000; 8-11.
13. Fiedor M., Player korfball and soccer In relation to personality characteristics. W: Wo∏yniec J. [red.] Przepisy zespo∏owych gier sportowych w zakresie podstawowym. Wydawnictwo BK Wroc∏aw 2002; 81.
Adres do korespondencji:
Katarzyna Kubicka
Kliniczny Oddzia∏ Neurologii
Samodzielnego Szpitala Klinicznego nr 1
41-800 Zabrze, ul. 3 Maja 13/15
email: [email protected]
tel. kontaktowy: 32 513 142 763
Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1)
85