Otwórz link do artykułu w pdf

XCIV 4
JĘZYK POLSKI
369
Ze zjawisk współczesnego języka
O pewnym neologizmie w polszczyźnie
potocznej (zanabyć)
W ostatnich latach obserwujemy zauważalny
przyrost leksyki w różnych odmianach i rejestrach
polszczyzny. Jest to szczególnie dobrze widoczne w polszczyźnie potocznej. Ciekawym przykładem procesu niech będzie leksem zanabyć (i para
aspektowa zanabywać), który od niedawna jest
obecny w tej odmianie języka. Funkcjonowanie
tego wyrazu najłatwiej obserwować, śledząc teksty
zamieszczone w Internecie 1), np.:
Zanabyłem dzisiaj bardzo fajną koszulę :-)
Jeszcze w takim wzorze nie miałem (http://flaker.pl).
Potrzebuję zanabyć jakieś urządzenie do obsługi map rastrowych (http://www.garniak.pl).
Zanabywając tego typu pojazd pierwsze co
robisz, to sprawdzasz silnik (http://www.lugpol.pl).
Zuzanka zanabywszy rower zorientowała
się, że nie ma za bardzo w czym jeździć na rowerze (http://www.grupy.senior.pl).
W przestrzeni wirtualnej można znaleźć bardzo
dużo wypowiedzi, w których został użyty omawiany
czasownik. Przykładowo, jeśli wpiszemy bezokolicznik zanabyć w wyszukiwarkę Google, otrzymujemy
292 tys. rezultatów (zanabywać jest słabiej poświadczone — 1280 rezultatów); wpisując formę 1 os. lp.
cz. przesz. rodz. m. (zanabyłem) — otrzymujemy
153 tys. rezultatów, a poszukując użycia 1 os. lp. cz.
przesz. rodz. ż. (zanabyłam) — otrzymujemy 163 tys.
wyników 2). Zdajemy sobie sprawę, że te dane mają
jedynie orientacyjny charakter ze względu na powtórzenia tych samych tekstów w różnych witrynach i portalach. Niemniej są one dowodem na to,
że mamy do czynienia nie z okazjonalnymi użyciami
1)W cytowaniach z Internetu zachowano pisownię i interpunkcję zgodną z oryginałem. Lokalizując
cytaty, dla oszczędności miejsca podano jedynie adresy witryn głównych. Dostęp do cytowanych źródeł:
marzec 2014.
2)Sprawdzenia dokonano w marcu 2014 roku.
rzadkiego neologizmu, ale z jednostką językową,
która ma już dość wysoką frekwencję.
Wyrazu zanabyć nie znajdziemy w zasobach
NKJP. Nie odnotowuje go również, co zrozumiałe, żaden słownik polszczyzny ogólnej; nie ma go
też — na ile udało mi się to sprawdzić — w żadnym leksykonie gromadzącym słownictwo środowiskowe czy żargonowe. Nie umieszczono go nawet w Słowniku slangu i mowy potocznej (www.
miejski.pl), który jest tworzony przez użytkowników Internetu. Żaden internauta nie pokusił się
o opracowanie hasła mającego już dość bogatą
egzemplifikację w sieci. Znajomość omawianego
leksemu z pewnością nie jest powszechna, chociaż frekwencja wystąpień w przestrzeni wirtualnej
pozwala sądzić, że liczba osób mających w swoim
idiolekcie ten wyraz nie jest wcale znikoma.
Niewątpliwie zanabyć to innowacja leksykalna, która niedawno zagościła w polszczyźnie potocznej. Przeważnie czasownik ten pojawia się we
wpisach z kilku ostatnich lat.
Wyraz najczęściej jest używany w tych kontekstach, w których w polszczyźnie standardowej
występuje czasownik nabyć. Przytoczmy za USJP
znaczenia czasowników nabyć / nabywać: 1. ‘otrzymać (otrzymywać) coś na własność, zwykle za pieniądze; kupić (kupować)’; 2. ‘osiągnąć (osiągać)
coś, dojść (dochodzić) do czegoś, zyskać (zyskiwać) coś, zdobyć (zdobywać)’.
W tekstach publikowanych w wirtualnej sieci
udokumentowane jest przede wszystkim pierwsze
znaczenie, np.:
Koledze, który zanabył sobie właśnie jacht
także doradziłem by nie spieszył się z pożegnaniem „tricolore” (http://forum.zegluj.net).
Ktoś postanowił wejść w czasy stanu wojennego z fasonem i zanabył z tej okazji nowego
Passata, oczywiście z dieslem 1.6 pod maską
(http://mech-i-patyna.blog.pl).
Zanabądź, albo wypożycz, myszę szeregową, najprostszą jaka będzie (http://pl.comp.
os.ms-windows.winnt.narkive.com).
Rzadziej występują poświadczenia zanabyć
w znaczeniu ‘osiągnąć coś, dojść do czegoś, zyskać
370
JĘZYK POLSKI
XCIV 4
coś, zdobyć’. Jednak i to znaczenie jest dobrze poświadczone w tekstach internetowych, np.:
auto zakupione w Olsztynie w sierpniu br.
(http://mb201-124.eu).
Oczywiście na forum zostaję i mam zamiar
zanabyc wiedzę na przyszłość (http://www.amerykany.com).
Tak czy inaczej, po samym opisie mógłbym
taki nóż chcieć :) (szkoda, że mnie jeszcze nie
stać na taki zanabytek (http://forum.knives.pl).
w dniu dzisiejszym zanabyłem uprawnienia
SEP do 1kV i powyżej 1kV z zakresu E i D i nie, nie
jestem elektrykiem (http://www.jdm-option.pl).
A oto przykłady tekstów z pozostałymi derywatami rzeczownikowymi:
No i nie za bardzo rozumiem skad mialam
zanabyc doswiadczenie nie majac prawka?
(http://index.forum.gazeta.pl).
Chciałem zanabyć bezpłatnych opinii o planowanym zakupie. Co koledzy myślą o takich
felach do Stepwaya II czarna perła (http://
www.daciaklub.pl).
Pojawia się i inne użycie, jak w poniższym cytacie, gdzie zanabyć występuje w znaczeniu ‘przejąć coś od kogoś, aprobując i uznając to za własne;
przyswoić’:
odkąd przeprowadziłam się do Torunia powala mnie „jo” w sensie „tak”, które bezkrytycznie i bezwiednie zanabyłam do swego
słownictwa (http://forum.gazeta.pl).
Postać formalna wyrazu wskazuje, że zanabyć
to derywat od czasownika nabyć z prefiksem za-,
niezmieniającym aspektu czasownika. Zarówno
wyraz fundujący, jak i fundowany wyrażają dokonaność. Do powstania omawianego neologizmu z pewnością przyczynił się czasownik zakupić, który semantycznie jest bliski czasownikowi
nabyć i w swojej strukturze zawiera przedrostek
za-. Istnienie w polszczyźnie ogólnej pary kupić
— zakupić (w tym wypadku prefiks też nie wpływa na zmianę aspektu) mogło być inspiracją do
stworzenia analogicznej pary nabyć — zanabyć.
Na utworzenie tego neologizmu mógł także mieć
wpływ czasownik zamawiać, a to z tego względu,
że wiele osób dzisiaj kupuje towary, zamawiając
je w sklepach internetowych.
Warto podkreślić, że w polszczyźnie potocznej
funkcjonują także — co prawda ze znacznie niższą
frekwencją, ale mimo to już dobrze udokumentowane — derywaty od omawianego czasownika: zanabytek, zanabywca, zanabycie, zanabywanie. Najliczniej poświadczony jest zanabytek:
Witam wszystkich, zdecydowałem się pokazać mój zanabytek. Mercedes 230 CE, 1992 r.,
Ja niestety odkryłem jeden bardzo poważny — przynajmniej dla mnie — problem z 451.
Problem ten jest o tyle istotny że go nie kupię. Otóż nie mam funduszy na jego zanabycie
(http://smartklub.pl).
W Krakowie podobnież było z hotelem Cracovia, tyle, że tam szczęśliwy zanabywca zobowiązał się do nieprowadzenia w nabytej zabudowie hotelu... (http://www.ivrp.pl).
Za niemałe pieniądze zanabyłem (zanabywanie jest czynnością nabywania towarów
o łącznej wartości przekraczającej średnią krajową brutto) zestaw odstraszaczy które wg instrukcji miały emitować nieprzyjemny dla kreta
dźwięk, co z kolei miało skutkować jego przeniesieniem się gdzieś indziej (np. do sąsiada)
(http://chakier.bblog.pl).
Pojawianie się w wypowiedziach takich neologizmów należy wiązać z tendencją do odświeżania
słownictwa, do wzbogacania go o jednostki o wyraźnym stylistyczno-ekspresywnym nacechowaniu.
Ta interesująca twórczość leksykalna jest czasem
rezultatem swoistej zabawy językiem. W omawianym wypadku w języku zagościła innowacja
leksykalna, która z punktu widzenia kryterium
wystarczalności językowej jest zbędna. Różnice
semantyczne czasownika zanabyć w stosunku do
nabyć są niewielkie. Prefiksacja oznacza jedynie intensyfikację wyrażanej czynności i wzmacnia wartość ekspresywną. Nawet sami użytkownicy języka
tak właśnie postrzegają semantykę tego wyrazu:
moje ukochane nowosłówko — „zanabyć”
— to taka wyższa forma od „kupić”, np. „zanabyłam sobie [wstaw_co_ci_pasuje]”, to jest
podkreślenie dzikiej przyjemności z zakupu ;)
(http://forum.gazeta.pl).
Można więc stwierdzić, że ów czasownik i jego
derywaty są tylko pewnym urozmaiceniem, służą
użytkownikowi języka do ubarwienia wypowiedzi.
Tworzenie takich neologizmów jest podporządkowane potrzebie ekspresji i osiągnięciu określonych
XCIV 4
371
JĘZYK POLSKI
celów stylistycznych. Już czasownik nabyć jest nacechowany stylistycznie, USJP opatruje go kwalifikatorem «książkowy». Użycie derywatu z prefiksem intensyfikuje jego stylistyczne nacechowanie.
Jeśli zanabyć dodatkowo pojawia się w połączeniu
z przedmiotami o małej wartości, to w rezultacie
uzyskujemy efekt komiczny, np.:
Należy zauważyć, że leksem zanabyć dość często występuje w zwrotach typu: zanabyć drogą
kupna / zakupu / wymiany towarowo-pieniężnej /
handlu wymiennego / importu prywatnego / umowy
kupno-sprzedaż, np.:
jutro ide zanabyc drogą kupna cukier puder i esensje waniliowa (http://www.gazeta.ie).
Gdzie można zanabyć drogą kupna bądź
handlu wymiennego (pół litra cytrynówki delikatnej ofiarować mogę) mundurokoszulę taką,
jaką nosi się w SP6? (http://forum.e-kwidzyn.pl).
Oczywiście natychmiast udałem się do kiosku celem zanabycia egzemplarza periodyku
(http://bass-driver.blogspot.com).
Dla przeciwwagi zanabyłem drogą wymiany
towarowo-pieniężnej Scribblenauts Unmasked
na 3DSa (http://polygamia.pl).
Na forach internetowych bez wątpienia widać
modę na używanie czasownika zanabyć. Dość wysoka frekwencja tekstowa, nieuzasadniona potrzebami komunikacyjnymi, dowodzi, że wyraz
jest postrzegany jako atrakcyjny, nieszablonowy.
Używanie nieskodyfikowanych środków językowych ma na celu przyciągnięcie uwagi odbiorców,
co zauważają sami użytkownicy Internetu:
Pojawianie się analitycznych struktur w wypowiedziach internautów to zjawisko, na które warto
zwrócić uwagę. Jak wiadomo, charakterystycznymi
cechami języka Internetu są m.in. dążenie do skrótowości, wiążące się z szybkością komunikacji, minimalizowanie wysiłku związanego z tworzeniem
komunikatów językowych. Używanie rozbudowanych zwrotów typu zanabyć drogą kupna czy zanabyć
drogą zakupu postulatu skrótowości z pewnością nie
realizuje. Dobrze natomiast zaspokaja wspomnianą
już wyżej potrzebę ekspresji i językowego odróżniania się od innych użytkowników języka.
Trudno przewidzieć, jaki będzie los leksemu
zanabyć, choć wydaje się, że jako jednostka oryginalna, stylistycznie nacechowana ma szanse na
stabilizację w systemie leksykalnym choćby tylko
polszczyzny potocznej.
Typowa cecha polskiego (a może nie tylko?)
usenetu. Grupowicze prześcigają się w używaniu coraz wymyślniejszych, nierzadko archaicznych wyrażeń. W ten sposób kupiłam przeszło w zakupiłam, zakupiłam w nabyłam aż i to
słowo przestało być wystarczająco odróżniające od reszty i z zakupiłam i nabyłam powstało zanabyłam :-) (http://www.grupy.senior.pl).
A słowo „zanabywać” jest błędem językowym ;] I obecnie jest mocno „modne” pośród
młodzieży (gimnazjalnej przeważnie). gdyż
brzmi poważnie i obco ;) (http://twojepc.pl).
Posługiwanie się oryginalnymi, niespotykanymi wcześniej środkami językowymi w pewnej mierze podnosi prestiż autora wypowiedzi. Warto zauważyć, że w świadomości wielu osób formacje
prefiksalne są uważane za «lepsze», bardziej wyrafinowane i dlatego użytkownicy języka chętnie
wprowadzają je do wypowiedzi. Skutkuje to rozpowszechnieniem niektórych derywatów przedrostkowych w kontekście stylistycznie nieodpowiednim, jak to na przykład ma miejsce w wypadku
wyrazów zapytanie i zakupić w poniższych cytatach.
Mam zapytanie czy ktoś ma do odsprzedania
podręcznik (http://www.student.tu.koszalin.pl).
Ja na śniadanko zakupiłam kaszankę, będzie smażona z cebulką (http://www.przyslijprzepis.pl).
Rozwiązanie skrótów
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego,
www.nkjp.pl.
USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–4, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2003.
Renata Kucharzyk
Kraków, Instytut Języka Polskiego PAN
Serwer dedykowany, akumulator
dedykowany
Użytkownicy ogólnej odmiany języka polskiego od jakiegoś czasu zwracają uwagę na wyrażenia
typu serwer dedykowany, silnik dedykowany dla nowych modeli forda, akumulator dedykowany. Wyraz