Strzeż się czerniaka Czerniak to jeden z nowotworów, który

Strzeż się czerniaka
Czerniak to jeden z nowotworów, który wywołuje w nas paniczny
lęk. Jest on uzasadniony, bo ten typ nowotworu szybciej niż inne
daje przerzuty. Ale wcześnie wykryty może byd całkowicie
wyleczony.
Nowotwór ten wywodzi się z melanocytów, czyli komórek
barwnikowych wytwarzających i zawierających melaninę, które mogą
ulec złośliwej przemianie. Czerniak najczęściej występuje na skórze,
ale może także pojawiad się wszędzie tam, gdzie są melanocyty, czyli
na błonach śluzowych w jamie ustnej, odbytnicy, w siatkówce oka.
Jest groźny, bo niełatwo poddaje się leczeniu.
Co mu sprzyja
Czerniaki najczęściej występują u osób w średnim wieku. Bardzo
rzadko u dzieci przed okresem pokwitania. W Europie obserwuje się
średnio 10 zachorowao na 100 000 mieszkaoców. Czerniak nie jest
uważany za nowotwór, który może byd dziedziczony, ale zdarza się,
że występuje rodzinnie.
Do czynników ryzyka czerniaka zalicza się stałe drażnienie i urazy
skóry oraz długotrwałą ekspozycję na słooce. Nowotwór częściej
rozwija się u osób o jasnej karnacji narażonych na stałe działanie
promieniowania słonecznego, zwłaszcza w dzieciostwie. Kolejną
grupę ryzyka stanowią osoby z wrodzonymi znamionami
barwnikowymi, dysplastycznymi oraz osoby z dużą ilością nawet
drobnych znamion. Na czerniaka częściej zapadają kobiety, ale
przebieg choroby jest znacznie cięższy u mężczyzn.
Znamiona pod lupą
Czerniaki najczęściej rozwijają się ze znamion barwnikowych, czyli
znamion płaskich, złośliwych plam soczewicowatych, rzadziej zaś ze
znamion błękitnych oraz ze skóry niezmienionej. Z płaskich znamion
barwnikowych najgroźniejsze są te silnie wybarwione, prawie czarne,
całkiem płaskie lub tylko delikatnie uwypuklone, pozbawione
włosów. Bardzo rzadko nowotwór rozwija się ze znamion
owłosionych, ale ta zasada nie dotyczy znamion wrodzonych. Złośliwe
plamy soczewicowate występują najczęściej na twarzy, częściej u
kobiet i osób w starszym wieku. Cechą tych zmian jest bardzo ciemne
zabarwienie. Plamy wolno się powiększają i mają nacieczoną
podstawę. Nie należy ich mylid z pospolicie występującymi plamami
soczewicowatymi, które zalicza się do łagodnych znamion
barwnikowych, które przypominają duże piegi.
Znamiona błękitne są tworzone przez melanocyty znajdujące się w
głębszych warstwach skóry. Stąd ich niebieskawe, czasem nawet
czarne zabarwienie. Są gładkie, nieowłosione i rzadko ulegają
zezłośliwieniu.
Obserwuj się
Czerniak to nowotwór, który wciąż trudno poddaje się skutecznemu
leczeniu. Dlatego najważniejszą rolę w walce z nim odgrywa
profilaktyka i wczesne rozpoznanie choroby. Jeżeli choroba jest
wcześnie rozpoznana, szanse na wyleczenie są bardzo duże. W
niektórych statystykach podaje się nawet całkowitą wyleczalnośd na
poziomie 90-100 proc. Niestety, zdarza się, że choroba powraca, co
często świadczy o tym, że „wyleczenie” było pozorne. Groźne dla
naszego zdrowia i życia jest i to, że czerniaki szybko dają przerzuty.
Najlepiej rokują czerniaki wywodzące się z plam soczewicowatych i
powierzchownie szerzące się, najgorzej - guzkowe, bezbarwnikowe i
rozwijające się w czasie ciąży i połogu.
Co zatem powinno zwrócid naszą uwagę?
Wszystkie zmiany, które możemy zaobserwowad w już istniejących
znamionach. A więc - powiększenie się znamienia, zmiana kształtu,
granic, zabarwienia, świąd, pieczenie w obrębie zmiany. Niepokoid
powinny też nowe znamiona, zwłaszcza te, które pojawiły się na
skórze niezmienionej i są asymetryczne, mają nieregularne i nieostre
granice lub różne zabarwienie, czerwoną obwódkę. Każde znamię,
które budzi nasz niepokój, należy pokazad lekarzowi. Może on
obejrzed ją za pomocą diaskopu (specjalne urządzenie optyczne) lub
skierowad nas do chirurga, który zmianę usunie i podda badaniu
histopatologicznemu. Ze znamion nie pobiera się wycinków,
ponieważ biopsja może byd przyczyną, która rozpocznie przemianę
łagodnego znamienia w nowotwór. Znamię barwnikowe usuwa się w
całości z marginesem zdrowej skóry. Żadnych zmian barwnikowych
nie wolno usuwad metodą krioterapii czy laserem, ponieważ po
zabiegu nie można potem wykonad badania histopatologicznego.
Ostrożnie ze słoocem!
W profilaktyce czerniaka wielką rolę odgrywa rozsądne korzystanie ze
słooca. Bezwzględny zakaz opalania się, na słoocu i w solarium,
dotyczy osób ze znamionami dysplastycznymi, osób o jasnej karnacji i
tych, którzy mają dużo znamion. Osoby z grupy ryzyka, przed każdym
spacerem powinny nakładad na skórę preparaty zawierające filtry o
wysokim stopniu ochrony przed promieniowaniem UVA i UVB,
najlepiej tzw. blokery, czyli preparaty całkowicie chroniące przed
słoocem. Osoby nie obarczone ryzykiem też powinny zachowad umiar
w opalaniu i stosowad kremy do opalania z filtrami, dostosowane do
typu skóry i nasłonecznienia.
Liczy się czas
Czerniak złośliwy ma wyjątkowo dużą zdolnośd do rozprzestrzeniania
się poprzez naczynia chłonne i krwionośne, czyli tworzenia
przerzutów. Dzieli się je na tzw. przerzuty miejscowe i odległe. Wśród
przerzutów miejscowych wyróżnia się przerzuty satelitarne (powstają
w bliskim otoczeniu guza), tranzytowe (umiejscowione na szlakach
naczyo chłonnych) i przerzuty do węzłów chłonnych położonych w
najbliższym otoczeniu guza. Przerzuty odległe mogą się pojawid w
płucach, wątrobie, kościach, mózgu. Szczyt przerzutów występuje
zwykle po pierwszym i drugim roku od rozpoznania choroby, ale
zdarza się też, że tzw. przerzuty późne rozpoznaje się po 5-10 lat od
rozpoznania choroby.
Leczenie czerniaków
Zwykle jest wieloetapowe. Pierwszym etapem leczenia jest leczenie
chirurgiczne. Polega ono na radykalnym wycięciu nowotworu, wraz z
marginesem skóry zdrowej o szerokości 1 cm dla czerniaka o grubości
do 2 mm. W przypadku, gdy grubośd naciekania jest większa aniżeli 2
mm, usuwa się 2-3 cm zdrowej skóry. Chirurg musi usunąd także
powięź powierzchowną, aby mied więcej pewności, że nie pozostały
w niej komórki nowotworowe. Przy małych guzach nie usuwa się
powięzi.
Jeżeli powiększone są węzły chłonne, też zostaną usunięte. W innych
przypadkach, gdy guz jest mały, dokonuje się tylko oceny węzła
wartowniczego, czyli pierwszego węzła, który znajduje się na drodze
naczyo chłonnych biegnących od strony guza w stronę regionalnego
układu chłonnego.
Aby ocenid stan węzła wartowniczego pod skórę wokół czerniaka
podaje się roztwór błękitu metylenowego lub izotop technetu
rozpuszczonego w odpowiednim nośniku, czyli tzw. znaczniki.
Znacznik przechodzi do naczyo limfatycznych i wędruje do węzła
wartowniczego. Zmiana zabarwienia węzła na zielono-niebieski lub
obecnośd promieniowania z węzła wykrywanego ręcznym
detektorem promieniowania gamma pozwala na identyfikację węzła
wartowniczego i jego usunięcie, jeżeli taka potrzeba istnieje.
Kolejnym etapem operacji jest zamknięcie powstałej rany. Jeżeli
chirurg musiał usunąd dużo skóry, konieczne jest wykonanie
przeszczepu skóry, która zwykle pobiera się z uda. Następnie na ranę
nakłada się opatrunek uciskowy.
Izolowana kooczynowa chemioterapia perfuzyjna jest stosowana,
gdy doszło do przerzutów do skóry lub tkanki podskórnej, ale w
odległości większej niż 2 cm od brzegu guza pierwotnego. Terapia
polega na podawaniu choremu dużych dawek leków
przeciwnowotworowych do kooczymy, odizolowanej od krążenia
systemowego. Następnie kooczynę ogrzewa się do 41-42°C, co
pozwala niszczyd komórki nowotworowe.
Radioterapia jest wykorzystywana do leczenia czerniaków jeżeli
chory nie może byd poddany operacji lub nie zgadza się na operację
oraz jako leczenie miejscowe, kiedy nie ma możliwości
przeprowadzenia radykalnej operacji. Radioterapia jest również
stosowana jako leczenie uzupełniające po operacji, gdy zachodzi
podejrzenie, że – z powodów technicznych – nie usunięto całości
guza. Jest też metodą leczenia paliatywnego, gdy doszło do
przerzutów do kości. W przypadku czerniaka gałki ocznej,
radioterapia jest leczeniem uzupełniającym.
W przypadku czerniaków chemioterapia nie jest stosowana
rutynowo jako leczenie uzupełniające po operacji. Powodem jest
mała skutecznośd tradycyjnie stosowanej chemioterapii. Jeżeli lekarz
decyduje się na jej podanie, zwykle czyni to, aby – w
zaawansowanych stadiach choroby - złagodzid objawy nowotworu.
Terapia celowana budzi wielkie nadzieje zarówno wśród chorych z
przerzutami, jak i samych lekarzy. Nowoczesne leki działają na wiele
sposobów. Mogą neutralizowad zmutowane białko BRAF i zatrzymuje
tym samym wzrost komórek nowotworowych. Mogą też zatrzymad
chorobę wynikającą z mutacji genu C-kit, zatrzymując jego białka
przekazujące sygnały do wzrostu komórek. We współczesnej
onkologii możliwe jest także łączenie leków nowych z tymi z
powodzeniem stosowanych w innych rodzajach nowotworów i
uzyskanie efektu dwustopniowego uderzenia. Taki koktajl z jednej
strony pobudza własne komórki odpornościowe, które aktywnie
walczą z rakiem i jednocześnie niszczą już istniejące komórki rakowe.
Immunoterapia, zwłaszcza z wykorzystaniem biomodulatorów, takich
jak, np. interferon nawet w skojarzeniu z chemioterapią nie przynosi
oczekiwanych rezultatów. Podobnie jest ze szczepionkami, które nie
okazały się skuteczną bronią w walce z czerniakiem.