MAŁY ODKRYWCA

Mały Odkrywca – program nauczania 2014/15
MAŁY ODKRYWCA
Program zajęć eksperymentalnych w szkole podstawowej
Wioleta Byszewska
Sokołów Podlaski 2014
Mały Odkrywca – program nauczania 2014/15
1
I. Wprowadzenie
Mały Odkrywca to cykl zajęć eksperymentalnych, obejmujących 30 cotygodniowych spotkań chemika z dziećmi w
ich szkole podstawowej. Główną ideą zajęć jest umożliwienie uczniowi aktywnego poznawania i doświadczania
świata oraz zainspirowanie go do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi na nurtujące go pytania. W trakcie
zajęć uczniowie przenoszą się do prawdziwego laboratorium i zamieniają się w małych naukowców. Zajęcia mają
na celu stworzenie uczniom okazji do zdobywania różnorodnych doświadczeń z uwzględnieniem osiągniętej
dotychczas wiedzy oraz poszerzenie jej o umiejętności praktyczne. Zadaniem nauczyciela nie jest narzucenie
uczniowi własnego obrazu świata, ale pomoc w jego samodzielnym kreowaniu.
Mały Odkrywca to warsztaty laboratoryjne, które zapewnią dzieciom ogromną dawkę wiedzy praktycznej
i teoretycznej z przedmiotów przyrodniczych. Zajęcia pozwolą poszerzyć szkolną teorię o umiejętności
praktyczne, co jest ważne nie tylko w dalszej edukacji, ale także w życiu codziennym. Dzięki urozmaiconemu
porgramowi, uczniowie przekonają się, że nauka to fantastyczna zabawa, a odkrywanie świata może być
niezapomnianą przygodą. Rozbudzanie w dzieciach pasji do nauki już od najmłodszych lat z pewnością
zaowocuje w dalszej edukacji.
Mały Odkrywca – program nauczania 2014/15
II. program nauczania
klasy 1-3
Program zajęć z cyklu Mały Odkrywca dla klas 1-3 został opracowany na poziomie początkującym. Uczniowie
tych klas w formie eksperymentów przyrodniczych zrealizują następujące tematy i zagdanienia:
1) Pierwszy stopień wtajemniczenia
Będą to zajęcia wprowadzające w świat eksperymentowania. Uczniowie zapoznają się z zasadami bezpiecznej
pracy w laboratorium. Ponadto poznają właściwości niektórych pierwiastków i związków chemicznych, zapoznają
się ze sprzętem laboratoryjnym oraz podstawowymi czynnościami i pojęciami laboratoryjnymi.
2) Chromatografia skarpetkowa
Uczniowie zapoznają się z podstawową techniką pracy w laboratorium biochemicznym (chromatografią
cienkowarstwową). Poznają także pojęcie barwy podstawowej oraz sposoby łączenia się barw i powstawania
czerni i bieli (podstawy optyki).
3) Śpiewający warzywniak
Zajęcia są wprowadzeniem do elektrochemii. Uczniowie samodzielnie skonstruują ogniwo owocowe. Dowiedzą
się przy tym co to jest: prąd, bateria, a także jak zbudowane jest ogniowo.
4) Ale jaja
Głowny, bohaterem tych zajęć będzie jajko. Uczniowie poznają chemię jajka. Dowiedzą się, jakie składniki
chemiczne kryją się w kurzych jajach oraz jak można je zidentyfikować. Poznają ponadto pojęcie spalania oraz
co jest odpowiedzialne za ten proces. Wykonają kilka zaskakujących eksperymentów chemicznych oraz
fizycznych z wykorzystaniem jajek.
5) Atrament sympatyczny
Uczniowie zapoznają się z pojęciem atramentu symaptycznego oraz z właściwościami związków, spotykanych na
co dzień w naszych domach, takich jak: cytryna, ocet, czerwona kapusta. Następnie wykorzystają poznane
właściwości do stworzenia i wywołania ukrytych wiadomości.
6) Chemiczne jojo
Uczniowie w niezykle efektowny sposób wyprodukują dwutlenek węgla. Poznają właściwości tego związku i
dowiedzą się, skąd bierze się on w przyrodzie i jakie są skutki jego nadmiaru (pojęcia: gazy cieplarniane, efekt
cieplarniany).
7) Samopompujący się balonik
Uczniowie nauczą się wykorzystywać w praktyce zdobytą już wiedzę na temat dwutlenku węgla oraz metod jego
syntezy. Dopełnią także wiedzę na temat jego właściwości. Zajęcia będą wprowadzeniem w świat elektrostatyki.
8) Produkcja coca-coli
Uczniowie nauczą się identyfikować wybrane substancje z życia codziennego na podstawie odczynu roztworu.
Dowiedzą się co to jest odczyn roztworu oraz wskaźniki pH.
9) Tajemnice baniek mydlanych
Zdradzimy tajemnice baniek mydlanych, tych małych i dużych, okrągłych i kwadratowych, a nawet świecących w
ciemności. Na tej lekcji uczniowie poznają zjawisko napięcia powierzchniowego i samodzielnie przygotują zestaw
do robienia baniek mydlanych.
2
Mały Odkrywca – program nauczania 2014/15
10) Kolorowy wir
Uczniowie utrwalą wiadomości na temat napięcia powierzchniowego wody. Dowiedzą się ponadto czym jest od
strony chemicznej i jaka jest zasada działania mydła. Na tej lekcji poruszymy także temat twardości wody oraz
poznamy sposoby przedziwdziałania jej.
11) Korzonki w górę? Korzonki w dół?
Ta lekcja to krok w stronę biologii. Uczniowie zapoznają się z budową roślin oraz czynnikami potrzebnymi do ich
wzrostu. Ponadto samodzielnie przeprowadzą eksperyment, w którym sprawdzą czy roślina da się przechytrzyć i
wypuścić korzenie w górę, a liście w dół.
12) Językowa mapa smaków
Uczniowie poznają podstawowe wiadomości na temat zmysłów. Zapoznają się z budową powierzchni języka i na
sobie wypróbują działanie kubków smakowych.
13) Tęczowy koktajl
Na tej lekcji przybliżymy pojęcie: gęstości. Uczniowie przygotują m.in. kolorowy koktajl, który pozwoli im dokonać
obserwacji i wyciągnąć wnioski na temat różnej gęstości, otaczających nas substancji.
14) Poduszkowiec
Tym razem uczniowie zamienią się w konstruktorów, którzy zbudują małe poduszkowce, napędzane powietrzem.
Dzięki temu zadaniu zapoznamy się z zasadą działania poduszkowca i poznamy pojęcie tarcia.
15) Chemiczna stacja pogodowa
Uczniowie podczas lekcji nauczą się wykorzystywać wskaźniki pH oraz sole chemiczne w nietypowy sposób – do
zrobienia magicznych kwiatów. Zajęcia będą połączeniem chemii i plastyki.
16) Lampa lawa
Uczniowie samodzielnie stworzą lampę lawę na dwa sposoby. Na tej lekcji dowiedzą się na temat powstawania
mieszanin jedno- i różnorodnych.
17) Ruchome piaski
Ta lekcja będzie doskonałą zabawą z cieczą nieniutonowską. Uczniowie zapoznają się ze stanami skupienia i
spróbują sklasyfikować ciecz nieniutonowską.
18) Chemiczne stemple
Podczas zajęć uczniowie przeprowadzą eksperyment naukowy, który pozowli im ocenić, w których produktach
spożywczych jest najwięcej skrobi. Poznają tym samym podstawy biochemii, ze szczególnym uwzględnieniem
chemii cukrów. Doświadczenie nauczy uczniów właściwego doboru ich codzinnej diety.
19) Magiczny napój
Na tych zajęciach przewidujemy zabawy z fluorescencją, które będą doskonałym wstępem do optyki i
spektroskopii. Dodatkowo dzieci dowiedzą się czy tonik naprawdę świeci i czy jest bezpieczny dla zdrowia.
20) Słomkowa fontanna
Uczniowie przekroczą próg hydrostatyki. Wykorzystają różnicę ciśnień do stworzenia fonatnny ze słomki, a także
dowiedzą się czym są naczynia połączone.
21) Fabryka piłeczek kauczukowych
Uczniowie poznają sposób samodzielnej produkcji piłeczek kauczukowych oraz powstawania polimerów.
Dowiedzą się przy tym czym są: kauczuk, polimery i tworzywa sztuczne oraz jakie są ich zastosowania w
otaczającym nas świecie.
22) Chemiczne gluty
W trakcie zajęć uczniowie wykorzystają wiedzę o stanach skupienia oraz polimerach do stworzenia zabawnego
polimeru o półynnej konsysnencji.
3
Mały Odkrywca – program nauczania 2014/15
23) Atramentowe czary
Uczniowie zapoznają się z pojęciami barwników naturanych oraz syntetycznych i ich praktycznym
zastosowaniem w życiu codziennym.
24) Surwiwal, czyli jak zrobić kompas
Uczniowie dowiedzą się, jak działa i do czego służy kompas oraz jak poradzić sobie, gdy zgubimy się w lesie.
W trakcie zajęć samodzielnie stworzymy kompas oraz poznamy kierunki świata.
25) Mikroświat
Uczniowie poznają budowę oraz zasadę działania mikroskopu. Przygotują proste prepraty mikroskopowe, które
będą obserwować za pomocą lupy i mikroskopu.
26) Pływalnia w CO2
Wykorzystamy wiedzę zdobytą podczas wcześniejszych zajęć do wyprodukowania dwutlenku węgla Spróbujemy
zobaczyć ten gaz, a nawet w nim „popływać”. Zajęcia będą uzupełnieniem wiadmości na temat właściwości CO2.
27) Chemiczne zabawy z coca-colą
Uczniowie przebadają skład napoju, który tak bardzo uwielbiają – coca-coli. Wykonają także kilka eksperymentów
z wykorzystaniem coca-coli, które pozwolą im przekonać się na własnej skórze czy cola jest tylko pyszna, czy też
bezpieczna.
28) Alkoholowe czary mary
Zajęcia będą wstępem do chemii organicznej i nauki o zdrowiu. Wykojąc eksperymenty chemiczne, przekonamy
się, dlaczego alkohol jest dla nas szkodliwy oraz czym grozi niemycie zębów.
29) Perkusja w wersji dla małolata
Zajęcia są zabawą z dźwiękiem, a zarazem wstępem do akustyki. Uczniowie stworzą małą pesrkusję, z użyciem
której będą badać zjawisko rozchodzenia się fal akustycznych.
30) Hodowla kryształów
Uczniowie dowiedzą się co to są kryształy oraz jak powstają. Przebadają właściwości fizyczne różnych substancji
pod kątem krystalograficznym. Ponadto samodzielnie wyhoduja kryształy soli i stworzą chemiczne dno morskie z
piękną rafą koralową. Podczas tych zajęć uczniowie zapoznają się z pojęciem soli (nie tylko tej kuchennej).
31) ChemShow
Będzie to podsumowanie naszej przygody z chemią w postaci pokazu chemicznego przed rodzicami i innymi
uczniami.
4
Mały Odkrywca – program nauczania 2014/15
III. program nauczania
klasy 4-6
Program zajęć z cyklu Mały Odkrywca dla klas 4-6 został opracowany na poziomie zaawansowanym, z
uwzględniem programu nauczania na szkolnych lekcjach przyrody. Uczniowie tych klas w formie eksperymentów
przyrodniczych zrealizują następujące tematy i zagdanienia:
1) Pierwszy stopień wtajemniczenia
Będą to zajęcia wprowadzające w świat eksperymentowania. Uczniowie zapoznają się z zasadami bezpiecznej
pracy w laboratorium. Ponadto poznają właściwości niektórych pierwiastków i związków chemicznych, dowiedzą
się co to jest układ okresowy pierwiastków, zapoznają się ze sprzętem laboratoryjnym oraz podstawowymi
czynnościami i pojęciami laboratoryjnymi.
2) Tajemnice chromatografii
Uczniowie zapoznają się z podstawową techniką pracy w laboratorium biochemicznym (chromatografią
cienkowarstwową). Poznają pojęcie barwy podstawowej oraz sposoby łączenia się barw i powstawania czerni
oraz bieli (podstawy optyki). Dowiedzą się ponadto czym są mieszaniny, jakie są ich rodzaje oraz sposoby
rozdziału.
3) Śpiewający ogórek
Uczniowie samodzielnie skonstruują ogniwo warzywno-owocowe. Dowiedzą się przy tym co to jest: prąd, bateria,
a także jak zbudowane jest ogniowo. Zajęcia są wspaniałym wprowadzeniem do elektrochemii.
4) Analiza płatków kukurydzianych
Uczniowie poznają właściwości żelaza oraz dowiedzą się czym jest pole magnetyczne. Nauczą się ponadto
przeprowadzać analizę jakościową produktów spożywczych. Ta lekcja to połączenie chemii analitycznej i fizyki.
5) Żarzące się obrazki
Uczniowie zapoznają się z pojęciem atramentu symaptycznego oraz właściwościami chemicznymi związków,
spotykanych na co dzień w naszych domach, takich jak: cytryna, ocet, czerwona kapusta. Następnie
wykorzystają poznane właściwości do stworzenia i wywołania ukrytych wiadomości. Będzie to doskonała lekcja
praktycznej, użytkowej chemii.
6) Chemiczne jojo
Uczniowie wyprodukują dwutlenek węgla i wykorzystają go do stworzenia chemicznego joja. Poznają przy tym
właściwości tego związku i dowiedzą się, skąd bierze się on w przyrodzie oraz jakie mogą być skutki jego
nadmiaru w atmosferze. Podczas zajęć poruszone zostana pojęcia: gazy cieplarniane, efekt cieplarniany.
7) Samopompujący się balonik
Uczniowie nauczą się wykorzystywać w praktyce zdobytą wiedzę na temat dwutlenku węgla oraz metod jego
syntezy. Dopełnią także wiedzę na temat jego właściwości. Zajęcia będą ponadto wprowadzeniem w świat
elektrostatyki.
8) Kolorowy świat wokół nas
Uczniowie zapoznają się z pojęciami: odczynu roztworu, skali pH oraz wskaźników odczynu. Nauczą się także
identyfikować wybrane substancje z życia codziennego na podstawie odczynu roztworu.
5
Mały Odkrywca – program nauczania 2014/15
9) Tajemnice baniek mydlanych
Zdradzimy tajemnice baniek mydlanych, tych małych i dużych, okrągłych i kwadratowych, a nawet świecących w
ciemności. Na tej lekcji uczniowie poznają zjawisko napięcia powierzchniowego oraz nauczą się samodzielnie
przygotowywać zestaw do robienia baniek mydlanych.
10) Magiczna moc śliny
Ta lekcja to kolejny stopień wtajemniczenia w chemię naszego ciała. Uczniowie dowiedzą się, za co
odpowiedzialna jest ślina oraz co odpowiada za wstępne stadia procesów trawienia. Zbadają aktywność swojej
amylazy ślinowej oraz dowiedzą się co to są enzymy.
11) Przepis na życie, czyli czym jest DNA (co czyni cebulę cebulą)
Każdy organizm ma unikalny DNA – unikalny, czyli niepowtarzalny, jedyny w swoim rodzaju. Podczas tych zajęć
uczniowie wyizolują łańcuch DNA. Zaobserwują właściwości kwasów nukleinowych oraz zapoznają się
z podstawami dziedziczenia cech. Zajęcia są wprowadzeniem w magiczny świat genetyki.
12) Co to znaczy: „rosnąć jak na drożdżach”?
To lekcja to laboratoryjne grzybobranie. Uczniowie zostaną wprowadzeni w świat grzybów. Dowiedzą się, co to
są drożdże i wykorzystają je do biochemicznej produkcji dwutlenku węgla.
13) Wewnętrzny superbohater
Uczniowie poznają różne oblicza tlenu. Dowiedzą się czy ten życiodajny pierwiastek może być dla nas szkodliwy
oraz zapoznają się z mechanizmami obronnymi naszego oragnizmu, które chronią nas przed wpływem „złego”
tlenu. Ucznowie samodzielnie przeprowadzą także doświadczenie: wykrywanie enzymu – katalazy w owocach.
14) Pranie brudnych pieniędzy
Uczniowie zapoznają się z podstawami elektrochemii. Poznają praktyczne rady, jak wykorzystać wiedzę
chemiczną w domu, np. jak zastosować chemię do czyszczenia srebrnej biżuterii z nalotem.
15) Różne oblicza lodu
Ta lekcja to przypomnienie wiadomości na temat stanów skupienia wody. Uczniowie przekonają właściwości
lodu, nie tylko tego powstałego z wody.
16) Węże faraona
Uczniowie zapoznają się z właściwościami cukru. Dowiedzą się, jak można wykorzystać cukier w nietypowy
sposób. Będzie to doskonały wstęp do biochemii.
17) Zegar jodowy
Uczniowie samodzielnie wykonają widowiskową reakcję Harcoura. Dowiedzą się przy tym, jakie właściwości ma
witamina C.
18) Na tropie witaminy C
Uczniowie zapoznają się z pojęciem witamin oraz dowiedzą się, jakie funckje w organizmie pełni witamina C.
Wykonując doświadczenie chemiczne, sprawdzą także, w których produktach jest jej najwięcej.
19) Chemiczna stacja pogodowa
Uczniowie podczas lekcji nauczą się wykorzystywać wskaźniki pH oraz sole chemiczne w nietypowy sposób – do
zrobienia magicznych kwiatów. Zajęcia będą połączeniem chemii i plastyki.
20) Lampa lawa
Uczniowie samodzielnie stworzą lampę lawę na dwa sposoby. Na tej lekcji poznają polarną budowę cząsteczki
wody oraz niepolarną oleju. Dowiedzą się ponadto, jakie są rodzaje mieszanin.
21) Ciecz nieciecz
Uczniowie dowiedzą się czym jest ciecz nieniutonowska. Przypomną sobie wiadmości na temat stanów skupienia
i spróbują sklasyfikować ciecz nieniutonowską.
6
Mały Odkrywca – program nauczania 2014/15
22) Magiczny napój
Na tych zajęciach przewidujemy zabawy z fluorescencją, które będą doskonałym wstępem do optyki
i spektroskopii. Dodatkowo dzieci dowiedzą się czy tonik naprawdę świeci i czy jest bezpieczny dla zdrowia.
23) Fabryka piłeczek kauczukowych
Uczniowie poznają sposób samodzielnej produkcji piłeczek kauczukowych oraz powstawania polimerów.
Dowiedzą się przy tym czym są: kauczuk, polimery i tworzywa sztuczne oraz jakie są ich zastosowania w
otaczającym nas świecie.
24) Chemiczne gluty
W trakcie zajęć uczniowie wykorzystają wiedzę o cieczy nieniutonowskiej oraz polimerach do stworzenia
zabawnego polimeru o półynnej konsysnencji.
25) Surwiwal, czyli jak zrobić kompas
Uczniowie dowiedzą się, jak działa i do czego służy kompas oraz jak poradzić sobie, gdy zgubimy się w lesie.
W trakcie zajęć samodzielnie stworzymy kompas oraz poznamy kierunki świata.
26) Mikroświat
Uczniowie poznają budowę oraz zasadę działania mikroskopu. Przygotują proste prepraty mikrosopowe, które
będą obserwować za pomocą lupy i mikroskopu.
27) Pływalnia CO2
Wykorzystamy wiedzę zdobytą podczas wcześniejszych zajęć do wyprodukowania dwutlenku węgla, spróbujemy
zobaczyć ten gaz, a nawet w nim „popływać”. Zajęcia będą uzupełnieniem wiadmości na temat właściwości CO2.
28) Chemiczne zabawy z coca-colą
Uczniowie przebadają skład napoju, który tak bardzo uwielbiają. Wykonają także kilka eksperymentów z
wykorzystaniem coca-coli, które pozwolą im przekonać się na własnej skórze czy cola jest tylko pyszna, czy też
bezpieczna.
29) Tęczowy koktajl
Na tej lekcji przybliżymy pojęcie: gęstości. Uczniowie przygotują m.in. kolorowy koktajl, który pozwoli im dokonać
obserwacji i wyciągnąć wnioski na temat różnej gęstości, otaczających nas substancji.
30) Alkoholowe czary mary
Zajęcia będą wstępem do chemii organicznej i nauki o zdrowiu. Wykojąc eksperymenty chemiczne, przekonamy
się, dlaczego alkohol jest dla nas szkodliwy oraz czym grozi niemycie zębów.
31) Hodowla kryształów
Uczniowie dowiedzą się co to są kryształy oraz jak powstają. Przebadają właściwości fizyczne różnych substancji
pod kątem krystalograficznym. Ponadto samodzielnie wyhoduja kryształy soli i stworzą chemiczne dno morskie z
piękną rafą koralową. Podczas tych zajęć uczniowie zapoznają się z pojęciem soli (nie tylko tej kuchennej).
32) ChemShow
Będzie to podsumowanie naszej przygody z chemią w postaci pokazu chemicznego przed rodzicami i innymi
uczniami.
7