Ochrona praw autorskich w projektach - e

Ochrona praw autorskich w projektach
Projekt architektoniczny stanowi
przedmiot praw autorskich jako
jeden z przejawów działalności
twórczej o indywidualnym
charakterze, utrwalony
w jakiejkolwiek postaci,
niezależnie od wartości,
przeznaczenia i sposobu
wyrażenia (utwór). W art. 1 ust. 2
pkt 6 ustawy z dnia 4 lutego 1994
r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych wskazano, że
przedmiotem praw autorskich jest
również utwór architektoniczny,
architektoniczno-urbanistyczny
i urbanistyczny.
Z
tytułu wykonanego dzieła architektom przysługują prawa autorskie
osobiste, mające charakter niezbywalnych i nieograniczonych w czasie, oraz
prawa autorskie majątkowe, czyli prawa zbywalne, które mogą być przenoszone na inne
osoby w drodze czynności prawnych bądź
w drodze dziedziczenia. Do praw autorskich
osobistych należą m.in. prawo do autorstwa,
do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem
bądź pseudonimem, prawo do nienaruszalności treści i formy, nadzoru nad sposobem
korzystania z utworu.
Wśród praw autorskich majątkowych
można wymienić prawo do korzystania
z utworu, rozporządzania nim i pobierania
wynagrodzenia za korzystanie z niego.
Zmiana dzieła architektonicznego może
stanowić naruszenie integralności utworu.
Naruszeniem tym jest osłabienie czy zerwanie więzi istniejącej pomiędzy twórcą
a jego utworem. Taką wykładnię przyjęto
w orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Krakowie
z dnia 29 października 1997 r. I Aca 477/97,
w którym podkreślono, iż nie każda zmiana
dowolnego elementu treści lub formy utworu
narusza prawo do jego integralności, lecz tylko
90
KREATOR–PROJEKTY • 3/2011
taka jego zmiana, która „zrywa” lub „osłabia”
więź twórcy z utworem, usuwa lub narusza
więź między utworem a cechami indywidualizującymi jego twórcę. Tak oznaczonych cech
naruszenia prawa do integralności utworu nie
spełniają drobne zmiany elementów jego treści
i formy, które nie uchylają atrybucji. Uzależnienie ochrony od występowania w utworze
cechy indywidualności nie oznacza zarazem,
aby cecha ta miała przejawiać się w jakimś
określonym stopniu jej natężenia. Także
w razie minimalnego stopnia indywidualności dopuszczalne jest kwalifikowanie ujawniającego tę cechę utworu jako przedmiotu
prawa autorskiego.
Dla możliwości indywidualnego ukształtowania wytworu intelektualnego rozstrzygające jest to, czy w pracy autora skierowanej
na wytworzenie tego wytworu aktualizują się
możliwości wyboru elementów jego treści
i/lub formy. Właśnie stwierdzenie takich
możliwości uzasadnia generalną ocenę zdatności wytworu intelektualnego do uzyskania
ochrony w prawie autorskim. Nie uchyla to
jednak potrzeby dokonywania in concreto
ocen wartościujących w celu rozstrzygnięcia
pytania, czy zrealizowane przez autora wybory prowadzą do indywidualnego ukształtowania utworu (wyrok Sądu Apelacyjnego
w Krakowie z dnia 18 czerwca 2003 r. I ACa
510/03).
Naruszenie prawa do integralności przejawiać się może nie tylko w zmianach lub
pominięciach części utworu, lecz także we
wprowadzanych do utworu uzupełnieniach
czy dodatkach. Nie jest natomiast naruszeniem integralności utworu dokonanie zmian
mających na celu dostosowanie budynku do
potrzeb osób niepełnosprawnych.
Realizacja autorskich praw osobistych,
do których należy m.in. prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego
rzetelnego wykorzystania, następuje w trybie
powództwa o ochronę autorskich praw osobistych, a nie w drodze przepisów prawa budowlanego (wyrok NSA w Poznaniu z dnia
26 stycznia 2001 r., II S.A./Po 2404/99).
Z powyższego wynika, że mimo iż projektant ma szereg uprawnień wynikających
z przepisów Prawa budowlanego do m.in.
żądania od kierownika budowy wstrzymania robót budowlanych w razie możliwości
powstania zagrożenia albo w przypadku
wykonania robót niezgodnie z projektem,
to dochodzenie roszczeń architekta jest
możliwe na drodze cywilnoprawnej, a nie
administracyjnej.
Wśród środków ochrony prawnej, przysługujących architektowi w razie naruszenia
przysługujących mu autorskich praw majątkowych, są:
1) powództwo o zaniechane działania zagrażającego prawom osobistym (np. zmiany
utworu bez zgody jego twórcy);
2) powództwo o usunięcie skutków dokonanego naruszenia (np. sprostowanie nieprawdziwej informacji o autorstwie dzieła);
3) powództwo o zapłatę zadośćuczynienia za
zawinione naruszenie praw.
W razie naruszenia autorskich praw majątkowych, uprawniony może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:
1) zaniechania naruszania;
2) usunięcia skutków naruszenia;
3) naprawienia wyrządzonej szkody:
a) na zasadach ogólnych albo
b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności,
a w przypadku gdy naruszenie jest
zawinione – trzykrotności stosownego
wynagrodzenia, które w chwili jego
dochodzenia byłoby należne tytułem
udzielenia przez uprawnionego zgody
na korzystanie z utworu;
4) wydania uzyskanych korzyści.
Niezależnie od roszczeń określonych powyżej, uprawniony może się domagać:
1) jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub
podania do publicznej wiadomości części
albo całości orzeczenia sądu wydanego
w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd;
2) zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, odpowiedniej
sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych
korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu
Twórczości Promocji, gdy naruszenie jest
zawinione i zostało dokonane w ramach
działalności gospodarczej wykonywanej
w cudzym albo we własnym imieniu,
choćby na cudzy rachunek.
Uprawionemu przysługuje katalog środków ochrony prawnej, z których w razie
naruszenia może skorzystać.
Joanna Polak
radca prawny
Kancelaria Prawna POLAK