Barwienie włókien poliakrylonitrylowych barwnikami kationowymi
Transkrypt
Barwienie włókien poliakrylonitrylowych barwnikami kationowymi
Technologia i Jakość Wyrobów 60, 2015 Przepisy dotyczące obuwia do jazdy motocyklem The regulations for the footwear for motocycle riders Ewa Woźniak*, Agnieszka Mileszczak Laboratorium Obuwia, Instytut Przemysłu Skórzanego w Łodzi, ul. Zgierska 73, 91 – 462 Łódź, *e-mail: [email protected] Streszczenie W artykule pokazane zostały podstawowe rodzaje obuwia dla motocyklistów dostępne w handlu. Omówiono przepisy prawne, którym podlega to obuwie. Przedstawiono zmiany wprowadzone w latach 2002-2015 w dokumentach normalizacyjnych dotyczących obuwia do profesjonalnej jazdy motocyklem i obuwia ochronnego dla motocyklistów. Summary The article shows the main types of footwear available for motorcycle riders. There were discussed the regulations for this footwear. The article presents the changes introduced in the period 2002-2015 to the standardization documents concerning footwear for professional motorcycle riders and protective footwear for motorcyclists. Słowa kluczowe: obuwie, obuwie do jazdy motocyklem, profesjonalny motocyklista. Key words: footwear, footwear for motocycle riders, professional motocycle riders. 1. Wstęp Obuwie przeznaczone do jazy motocyklem powinno spełniać wymagania dotyczące nie tylko trwałości ale przede wszystkim związane z zabezpieczeniem użytkownika. Wymagania i metody badań obuwia dla motocyklistów zawarte są w normie PN-EN 13634. Są to wymagania dotyczące m. in. ochrony, cech ergonomicznych, nieszkodliwości materiałów, z których jest wykonane, właściwości wytrzymałościowych i znakowania, które stosuje się do obuwia do jazdy po drogach i poza nimi (uprawiając różnego rodzaju sporty motocyklowe). Określenie jednolitych kryteriów oceny obuwia motocyklowego jest niezwykle trudne i dlatego norma EN 13634 od swojego powstania w 2002r. była trzykrotnie nowelizowana. Początkowo wymagania dotyczyły tylko obuwia dla osób, które wykorzystują motocykl w pracy zawodowej. W normie ustanowionej w 2010r. określone zostały wymagania dla obuwia do jazdy motocyklem we wszystkich okolicznościach. Obuwie dla motocyklistów ma za zadanie zapewnić ochronę stopy i kostki użytkownika podczas normalnego użytkowania i podczas potencjalnych wypadków, bez znaczącego pogorszenia możliwości sterowania motocyklem i operowania dźwigniami nożnymi. Podczas wypadków motocyklowych najczęściej występującymi zagrożeniami są: gwałtowne uderzenie stopą o podłoże, tarcie o powierzchnię drogi, zderzenie z własnym motocyklem, innym pojazdem, powierzchnią drogi lub różnymi elementami drogowymi. Najpoważniejsze urazy nóg powstają, gdy stopa zostanie uwięziona pod motocyklem podczas upadku lub poślizgu. 2. Rodzaje obuwia dla motocyklistów i zastosowania Obuwie motocyklowe produkowane jest w wersji z krótką lub długą cholewką. Obuwie krótkie sięga nieco powyżej kostki, długie, zwłaszcza w modelach crossowych, chroni niemal całą łydkę i goleń, czyli sięga prawie do kolan. Obuwie długie zwykle zapewnia wyższy poziom bezpieczeństwa. W znowelizowanej w 2015r. normie EN 13634 dopuszcza się obuwie z niższą cholewką dla „1 poziomu” ochrony. Na rynku dostępne są różne modele obuwia motocyklowego, przewidziane dla każdego stylu jazdy: miejskie, sportowe, crossowe / enduro, turystyczne / adventure, „kowbojki” / „kawaleryjki”. Obuwie miejskie (rysunek 1) jest dedykowane dla osób poruszających się motocyklem przede wszystkim w ruchu miejskim. Z reguły ma krótką cholewę, nieco powyżej kostek i elementy ochronne jak buty sportowe. Elementy ochronne w takim obuwiu znajdują się na 59 Technologia i Jakość Wyrobów palcach, kostkach i piętach. Powinno ono być na tyle wygodne, żeby pozwalało swobodnie chodzić. Wersje letnie na ogół posiadają systemy wentylacyjne, także z możliwością otwierania i zamykania. Rysunek 1. Obuwie miejskie do jazdy motocyklem (źródło: www.jakkupowac.pl). Obuwie turystyczne/adventure (rysunek 4) musi łączyć wygodę z bezpieczeństwem ponieważ przeznaczone jest dla osób, które jeżdżą motocyklem na dalekie wyprawy. Rozwiązania zastosowane w tym obuwiu zapewniają komfort użytkowania w różnych warunkach pogodowych i przede wszystkim wodoodporność. Często dostępne jest także obuwie w wersji letniej lżejsze, wyposażone w systemy wentylacyjne i zimowe - lepiej zabezpieczające stopy przed zimnem, wodoodporne. Jest to najbardziej uniwersalne obuwie przeznaczone do jazdy motocyklem. Buty typu adventure są przeznaczone do jazdy po bezdrożach i jest to połączenie obuwia turystycznego i crossowego. Obuwie sportowe (rysunek 2) najczęściej wykonane jest ze skóry i posiada elementy ochronne z tworzyw sztucznych, tzn. ochraniacze na goleniach, palcach, piętach i z boku – tzw. ślizgi. Obuwie jest dość sztywne, niewygodne do chodzenia – w tym przypadku bezpieczeństwo jest istotniejsze od wygody. Obuwie zapewnia wysoki poziom bezpieczeństwa, chroniąc nogi przed otarciami, zwichnięciami i złamaniami. Rysunek 4. Obuwie turystyczne do jazdy motocyklem (źródło: www.jakkupowac.pl). Rysunek 2. Obuwie przeznaczone do sportowej jazdy motocyklem (źródło: www.jakkupowac.pl). Obuwie crossowe /enduro (rysunek 3) posiada wysokie cholewy, chroniące nogę niemal do kolan. Wyposażone jest w wiele elementów ochronnych. Bardzo często zapinane jest na klamry, które umożliwiają dopasowanie do tęgości stopy i łydki. Mimo zastosowanych elementów ochronnych i regulujących obuwie zapewnia swobodę ruchu - jazda crossowa wymaga intensywnej pracy nóg i dobrego wyczucia dźwigni zmiany biegów i pedału hamulca. „Kowbojki”/„kawaleryjki” (rysunek 5) mogą być krótkie lub z wysoką cholewą, wykonane z solidnej, grubej skóry, często zdobione ćwiekami, czy klamrami. Typowe „kowbojki” mają spiczaste noski i dosyć wysoki obcas. „Kawaleryjki” zaś mają ścięte noski i bardziej płaski obcas. Są wygodne w codziennym użytkowaniu ale nie zapewniają zbyt dużego poziomu ochrony – mogą chronić jedynie przed niezbyt silnymi otarciami. Jest to obuwie stosowane ze względu na wygląd i modę przez amatorów chopperów lub criuserów i nie jest traktowane jako obuwie ochronne do jazdy motocyklem w rozumieniu normy PN-EN 13634. Rysunek 5. „Kowbojki” do rekreacyjnej jazdy motocyklem (źródło: www.jakkupowac.pl). Rysunek 3. Obuwie przeznaczone crossowej jazdy motocyklem (źródło: www.jakkupowac.pl). 3. Obuwie do profesjonalnej jazdy motocyklem Pierwsza norma dotycząca obuwia dla motocyklistów została opracowana w 2002 roku, jako EN 13634:2002 Protective footwear for professional motocycle riders – Requirements and test methods [1], przez Komitet Techniczny CEN/TC 162 „Odzież ochronna, ochrony 60 Technologia i Jakość Wyrobów rąk i ramion oraz kamizelki ratunkowe”, którego sekretariat prowadzony jest przez DIN. Została przyjęta przez CEN 14 marca 2002 roku. W 2003 roku, jako norma uznaniowa, została wprowadzona przez PKN do zbioru Polskich Norm. W 2005 roku została przetłumaczona (bez jakichkolwiek zmian) na język polski jako PN-EN 13634:2005 Obuwie ochronne do profesjonalnej jazdy motocyklem - Wymagania i metody badań [2]. Była to norma zharmonizowana z dyrektywą Unii Europejskiej 89/686/EWG, dotyczącą środków ochrony indywidualnej. Większość właściwości podstawowych, tak jak dla wszystkich innych rodzajów obuwia do użytku w pracy, należało badać zgodnie z ówcześnie obowiązującą w Polsce normą PN-EN 344:1996 [3]. Metody badań specyficznych właściwości, dotyczących tylko obuwia dla motocyklistów, zostały opisane w normie PN-EN 13634:2005. Właściwości te to: pasowność i ergonomia (rysunek 6, 7 i 8), odporność barwy na migrację pod wpływem wody, poprzeczna sztywność spodu obuwia, ochrona kostki i goleni przed uderzeniem oraz odporność wierzchów na przecięcie. Do określania tej ostatniej cechy powołano metodę badania przeznaczoną dla rękawic. Już w pierwszym wydaniu normy wprowadzono dwa poziomy ochrony dla odporności wierzchów na ścieranie i odporności wierzchów na przecięcie. Przewidziany był pierwszy, niższy poziom ochrony i drugi – wyższy. Pierwsza wersja normy „przetrwała” 8 lat, w 2010 roku została znowelizowana. Nowelizację powierzono Komitetowi Technicznemu CEN/TC 161 „Ochrony nóg”, którego sekretariat prowadzony jest przez BSI. W istotny sposób został zmieniony tytuł normy, co wiąże się z zakresem jej stosowania. Norma EN 13634:2010 Protective footwear for motocycle riders – Requirements and test methods [4], została przyjęta przez CEN w listopadzie 2010 roku i przez PKN, jako Polska Norma PN-EN 13634:2011 E w 2011 roku. Po przetłumaczeniu PN-EN 13634:2012P Obuwie ochronne do jazdy motocyklem - Wymagania i metody badań [5] mogła być stosowana nie tylko do oceny obuwia do użytku w pracy, ale jej zakres obejmował obuwie do jazdy motocyklem w ogóle, zarówno do jazdy po drogach jak i poza drogami. Rysunek 6. Ocena cech ergonomicznych obuwia – nakładanie obuwia (zdjęcie: www.motogen.pl). Rysunek 7. Ocena cech ergonomicznych obuwia – ocena zapięć i regulatorów (zdjęcie: www.motogen.pl). Rysunek 8. Ocena cech ergonomicznych obuwia – operowanie dźwigniami nożnymi (zdjęcie: www.motogen.pl). 4. Obuwie ochronne do jazdy motocyklem W porównaniu z poprzednim wydaniem do normy zostały wprowadzone znaczące zmiany techniczne: zmodyfikowano tytuł i zakres, który nie jest już ograniczony do zawodowej jazdy motocyklem; usunięto definicje warstwy ochronnej obuwia dla motocyklistów i profesjonalnego motocyklisty; określono minimalną liczbę próbek do badań oraz miejsce ich pobrania; określono minimalną wysokość wierzchu w zależności od rozmiaru obuwia; na rysunku 1 bardziej precyzyjnie określono wymagania dla konstrukcji szwów; dokładniej określono wymagania podstawowe dla podpodeszew i wyściółek; dodano wymaganie dotyczące zawartości Cr (VI) w skórze dla wierzchu i podszewki; zmodyfikowano wymagania dotyczące odporności na ścieranie dla wierzchu, podszewek, podpodeszew i wyściółek; zmieniono wymiary stref uderzenia i obszarów ochronnych wierzchu; zmodyfikowano wymagania i metodę badania odporności na przecięcie udarowe; włączono wymaganie dodatkowe dotyczące odporności obuwia na poślizg; 61 Technologia i Jakość Wyrobów włączono wymagania dodatkowe dotyczące przepuszczalności pary wodnej i współczynnika pary wodnej dla wierzchów; zmodyfikowano wymagania dotyczące znakowania; dodano załącznik informacyjny dotyczący niepewności pomiarów; obniżono akceptowalną wartość minimalną pH materiałów skórzanych z 3.5 na 3.2 (w celu „łatwiejszego uzyskania wyniku pozytywnego w badaniach”); wprowadzono dwa poziomy ochrony dla poprzecznej sztywności całego obuwia; zmieniono wymaganie dotyczące oceny poprzecznej sztywności całego obuwia, wprowadzając „łatwiejszy” do osiągnięcia „poziom 1” o sztywności 1,0 kN (przy ściśnięciu o 20 mm), przy zachowaniu wstępnych wymagań 1,5 kN dla „poziomu 2” ochrony; uaktualniono normy powołane, w szczególności normę dotyczącą metod badań obuwia, powołując EN ISO 20344:2004 [6]. Stopień ryzyka lub zagrożenia dla motocyklisty pozostają w ścisłym związku ze sposobem jazdy i rodzajem wypadku. Wymagania według EN 13634:2010 „poziom 1” ochrony są wymaganiami minimalnymi, jakie obuwie powinno spełniać, aby zapewniało użyteczną ochronę w czasie wypadku. Poziom ten oferuje obuwie o odpowiednim komforcie dla wszystkich rodzajów jazdy. Tam gdzie motocyklista czuje, że jego styl jazdy lub uprawiany sport narażają go na zwiększone ryzyko wypadku, przewidziano „poziom 2”, oferujący podwyższoną ochronę – jednakże jest prawdopodobne, że ten dodatkowy poziom ochrony wpływa na wagę obuwia i komfort użytkowania, co może nie być akceptowane przez wszystkich motocyklistów. Norma, ze względu na lepsze dopasowanie do potrzeb użytkowników, którymi są zarówno producenci konkretnego rodzaju obuwia jak i jego użytkownicy, została kolejny raz znowelizowana. Najnowszą wersję EN 13634:2015 Protective footwear for motocycle riders – Requirements and test methods [7] ustanowiono przez CEN w dniu 10.10.2015 roku. Ogłoszona została 09.12.2015 roku i najpóźniej do 30.06.2016 roku powinna zostać przyjęta w Polsce jako norma PN-EN. Jest ona nadal zharmonizowana z dyrektywą Unii Europejskiej 89/686/EWG, dotyczącą środków ochrony indywidualnej. Powiązanie poszczególnych rozdziałów normy z Dyrektywą opisane jest w informacyjnym Załączniku ZA. Do najnowszej wersji wprowadzono następujące zmiany: usunięto wymagania dotyczące szwów cholewki w przedstopiu; uściślono klasyfikację wysokości obuwia, obniżono wymaganą wysokość wierzchu dla obuwia z „1 poziomem” ochrony, odporność wierzchu na ścieranie; ustalono jako opcjonalne wymagania dla absorpcji i desorpcji wody przez podpodeszwę i wyściółkę; jeżeli występuje ochrona kostki po stronie zewnętrznej i przyśrodkowej, to powinna być badana po obydwu stronach; próbka do badania poprzecznej sztywności obuwia powinna zawierać wszystkie elementy; uściślono procedurę badania poprzecznej sztywności obuwia. Jak widać wymagania dotyczące obuwia, które powinno spełniać ważną rolę, chroniąc stopy i nogi motocyklisty, są dość precyzyjnie określone. Co istotne, zmieniają się w miarę wprowadzania do produkcji nowych materiałów czy technologii, oraz nowych trendów mody. 5. Literatura 1. EN 13634:2002 Protective footwear for professional motocycle riders – Requirements and test methods 2. PN-EN 13634:2005P Obuwie ochronne do profesjonalnej jazdy motocyklem – Wymagania i metody badań 3. PN-EN 344:1996 Wymagania i metody badania obuwia bezpiecznego, ochronnego i zawodowego do użytku w pracy 4. EN 13634:2010 Protective footwear for motocycle riders – Requirements and test methods 5. PN-EN 13634:2012P Obuwie ochronne do jazdy motocyklem. Wymagania i metody badań 6. EN ISO 20344:2004 Personal protective equipment – Test methods for footwear 7. EN 13634:2015 Protective footwear for motocycle riders – Requirements and test methods. Wyjaśnienie skrótów EN – norma europejska CEN – Europejski Komitet Normalizacyjny TC – Komitet Techniczny DIN – Niemiecki Komitet Normalizacyjny PKN – Polski Komitet Normalizacyjny PN – Polska Norma BSI – Brytyjski Komitet Normalizacyjny 62