KARTA PRAW PODSTAWOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ

K A R TA
P R AW P O D S TAW O W YC H
UNII EUROPEJSKIEJ
GODNOŚĆ
WOLNOŚCI
RÓWNOŚĆ
SOLIDARNOŚĆ
P R AWA O BY WAT E L S K I E
W YM I A R S P R AW I E D L I WO Ś C I
KARTA
PRAW PODSTAWOWYCH
UNII EUROPEJSKIEJ
Spis
treści
P r z e d m o w a p r z e w o d n i c z ą c e g o g r u p y E P L- E D 5
Ws t ę p 9
Kar ta praw podstawowych Unii Europejskiej EDITION 2007
15
Przedmowa
Grupa Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci) i
Europejskich Demokratów (EPL-ED), najbardziej wpływowa grupa
w Parlamencie Europejskim, jest znaczącą siłą polityczną wierną
dziedzictwu i wizji ojców założycieli – Roberta Schumana, Konrada
Adenauera, Alcide’a De Gasperi. Celem jej działań jest Europa oparta
na wartościach, Europa zjednoczona, otwarta i różnorodna, Europa
o bardziej ludzkim wymiarze. Nasza koncepcja integracji europejskiej
opiera się na poszanowaniu praw podstawowych oraz rządów prawa,
na instytucjach demokratycznych i niezależnych oraz na przestrzeganiu
zasady pomocniczości.
Dla członków grupy EPL-ED, czynnie zaangażowanych w redagowanie Karty
praw podstawowych, karta stanowi niezbędny element unii politycznej,
ukazujący, że Europa budowana przez ostatnie pięćdziesiąt lat jest
wspólnotą opartą na podstawowych wartościach.
Karta praw podstawowych uświęca zatem zasady, których broni grupa
EPL-ED. Ten determinujący wpływ znajduje wyraz w wartościach, które
wyznaje nasza wspólnota polityczna – wszelkimi naszymi działaniami
kieruje zasada ochrony praw człowieka, a świadomość obywatelstwa
europejskiego przejawia się w trosce o wspólny interes.
Godna uwagi jest metoda, która posłużyła do opracowania karty. W
konwencie zasiedli posłowie do parlamentów narodowych, posłowie
do Parlamentu Europejskiego, przedstawiciele rządów krajowych oraz
właściwi komisarze europejscy. Pracami konwentu kierowała zasada
demokracji i przejrzystości. Ta wyjątkowa w historii integracji europejskiej
metoda umożliwiła szeroko zakrojoną i bogatą dyskusję, której
ukoronowaniem był wysokiej jakości tekst, przyjęty ogromną większością
głosów. Odniesiono ogromny sukces, który dobitnie świadczy o zasadności
i skuteczności metody wspólnotowej, sprzyjającej trosce o wspólne dobro
i globalnej wizji naszych interesów.
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej została uroczyście uchwalona
w grudniu 2000 r. w Nicei przez Parlament Europejski, Radę Unii
Europejskiej i Komisję Europejską. Tekst zamieszczono w części II
konstytucji europejskiej.
Nasz grupa będzie wciąż w sposób stanowczy angażować się w realizację
wielkiego projektu europejskiego w służbie obywatelom.
Joseph Daul,
Przewodniczący grupy EPL-ED
w Parlamencie Europejskim
Wstęp
1. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej
- promuje godność osoby ludzkiej,
- w jasny sposób przedstawia prawa podstawowe obywateli Unii,
- wskazuje na intelektualne i prawne podwaliny Unii Europejskiej,
- podkreśla, że Unia Europejska jest wspólnotą wartości i prawa,
PRAW PODSTAWOWYCH
- jest najbardziej aktualną deklaracją praw podstawowych na świecie
UNII EUROPEJSKIEJ
K ARTA
i pierwszą w nowym tysiącleciu,
- jest gwarancją, że wszystkie instytucje unijne będą przestrzegały
tych praw podstawowych.
2. Karta Praw Podstawowych UE została uroczyście proklamowana
w grudniu 2000 r. w Nicei przez Parlament Europejski, Radę Unii
Europejskiej (tzn. wszystkie rządy Państw Członkowskich) oraz Komisję
Europejską. Działa ona na płaszczyźnie politycznej, gdyż wszystkie
instytucje UE i Państwa Członkowskie mają do dyspozycji wyznacznik,
do którego mogą się odwoływać przy ogłaszaniu i stosowaniu prawa
cywilnego – również w negocjacjach z państwami kandydującymi i
krajami trzecimi. Karta działa również na płaszczyźnie prawnej. Na
przykład w styczniu 2001 r. niemiecki Federalny Trybunał Konstytucyjny
w Karlsruhe uchylił wyrok najwyższej instancji, wydany przez Federalny
Sąd Administracyjny, powołując się na prawa podstawowe obywateli UE.
Na tej samej podstawie hiszpański Trybunał Konstytucyjny unieważnił
część obowiązującego w tym kraju ustawodawstwa w zakresie ochrony
danych osobowych. Karta Praw Podstawowych stanowi ważny punkt
odniesienia oraz wskazówkę interpretacyjną dla Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości w jego orzecznictwie.
K ar t a Pr aw Po d s t awow yc h zo s t a ł a p o d p i s a n a
w N i c e i d n i a 7 gr u d n i a 2 0 0 0 r.
3. Projekt Karty Praw Podstawowych został opracowany przez
specjalnie w tym celu powołany konwent w sprawie praw podstawowych
UE, co stanowi innowację w zakresie historii prawodawstwa i polityki
integracyjnej. W skład konwentu, któremu przewodniczył znany ze swej
umiejętności integrowania krajów i partii były prezydent Niemiec, prof. dr
Roman Herzog, weszło 30 członków z zainteresowanych 15 parlamentów
narodowych, 16 posłów do Parlamentu Europejskiego, 15 przedstawicieli
rządów Państw Członkowskich oraz przedstawiciel Komisji Europejskiej
– zatem trzy czwarte składu stanowili ludzie, dla których otwartość i
publiczna debata są codziennoscią. Razem z wymieniającymi się posłami
opracowali wersję roboczą Karty. Konwent od początku odbywał publiczne
posiedzenia, a całość dokumentacji była od początku powszechnie dostępna
w Internecie. Konwent prowadził jawne przesłuchania przedstawicieli
instytucji społeczeństwa obywatelskiego i samodzielnie stworzył ponad
1500 sformułowań proponowanego brzmienia tekstu Karty. Parlamenty
dodatkowymi protokołami oraz prawem precedensowym Trybunału Praw
narodowe również organizowały przesłuchania i debaty parlamentarne
Człowieka w Strasburgu, prawa precedensowego Trybunału Sprawiedliwości
oraz wyrażały opinię w sprawie tekstu Karty.
Wspólnot Europejskich, Europejskiej Karty Społecznej Rady Europy z
1961 r.(do której odniesienie zawarte jest w preambule Traktatu UE),
4. Jaki cel przyświeca Karcie Praw Podstawowych? Został on określony
Wspólnotowej Karty Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników z 1989
na szczycie Rady Europejskiej w Kolonii. Celem było ograniczenie się do
r. (deklaracja polityczna głów państw UE, do której odniesienie zawarte
kwestii poszczególnych praw podstawowych, zapewnienie przejrzystości
jest w preambule Traktatu UE i w art. 136 Traktatu WE), Konwencji o
istniejących przepisów, wyjaśnienie, że wszystkie instytucje i Państwa
Prawach Dziecka ONZ, konwencji Rady Europy, statutu Międzynarodowego
Członkowskie UE, wprowadzając i stosując prawo europejskie, zobowiązane
Trybunału Karnego, Konwencji Europolu, porozumienia wykonawczego do
są do przestrzegania praw podstawowych obywateli – tj. że obywatele
Konwencji z Schengen itd.
Unii nie tracą narodowej ochrony praw podstawowych w sytuacji, gdy na
mocy poprawki do traktatu odpowiedzialność jest przeniesiona z Państw
7. Czy nie można było po prostu skopiować Europejskiej Konwencji
Członkowskich na zakres działania Wspólnoty. Jak określił to przewodniczący
Praw Człowieka Rady Europy z 1950 r.? Przy opracowywaniu roboczej
prof. dr Roman Herzog, celem było „przedstawienie intelektualnych i
wersji tekstu wskazówką dla konwentu była Europejska Konwencja
prawnych podwalin Unii Europejskiej”, tj. wyjaśnienie, że Unia Europejska
Ochrony Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (ECHR), ale z kilku
od samego początku jest obszarem wspólnych wartości i wspólnego
przyczyn niemożliwe było jej przejęcie lub skopiowanie. Po pierwsze,
prawa. Dlatego też od początku chodziło o wysłanie obywatelom, światu,
nie takie było przesłanie z Kolonii, a oprócz tego zawartość Europejskiej
państwom kandydującym i sąsiadom sygnału, że cała polityka i prawo UE
Konwencji Praw Człowieka stanowi jedynie około jednej trzeciej tekstu
zobowiązane są do przestrzegania wspólnych wartości i wspólnego prawa,
Europejskiej Karty Praw Podstawowych. Co więcej, ECHR, konwencja w
oraz że są one związane wspólnym prawem.
czcigodnym wieku 50 lat, jest już zbyt przestarzała w świetle zmian w
prawodawstwie, aby można ją było przejąć. Do takiego wniosku doszła
5. Jaki cel nie przyświecał Karcie? Celem nie było napisanie konstytucji dla
również Rada Europy, która po proklamowaniu Karty Praw Podstawowych
Unii Europejskiej. Jest to w dalszym ciągu uzależnione od rozwoju przyszłych
UE podjęła decyzję o znowelizowaniu ECHR. Konwent nie był również
wydarzeń. Jednak po zastosowaniu się do rad profesora Herzoga, Karta
zainteresowany formułowaniem żadnych nowych praw, gdyż jego zadaniem
została opracowana w taki sposób, «jak gdyby była» częścią konstytucji
było przeprowadzenie analizy prawa istniejącego. Wziął jednak pod uwagę
UE, dlatego też brzmienie jej jest właściwe dla konstytucji lub traktatu.
nowe zagrożenia związane ze starymi prawami: deklaracje w sprawie
Nie chodziło również o formułowanie praw podstawowych dla Państw
handlu ludźmi, reprodukcyjnego klonowania, ochrony danych osobowych,
Członkowskich, gdyż korzystają one z własnych praw podstawowych i w tym
pomocy prawnej, dobrej administracji, prawa do azylu oraz dostępu do
celu dysponują własną suwerennością ustawodawczą. Zamierzeniem nie
wymiaru sprawiedliwości są tego żywym dowodem. Ponadto ECHR nie
było również przeniesienie odpowiedzialności z Państwa Członkowskiego
była dobrym przykładem do skopiowania z tej dodatkowej przyczyny, że
na szczebel unijny; zmiany zakresu odpowiedzialności są wyłącznym
jest ona sformułowana w sposób ogromnie utrudniający jej zrozumienie.
prawem i zadaniem Państw Członkowskich, które mogą tego dokonać
wprowadzając poprawki do Traktatów ustanawiających Unię Europejską.
8. Karta Praw Podstawowych UE ustanawia środki ochrony obywateli
Nie chodziło w końcu o formułowanie nowych praw, gdyż zadanie polegało
przed władzą państwa oraz podstawowe prawa socjalne, nie obiecując
przede wszystkim na nadaniu przejrzystości istniejącym przepisom.
jednakże rzeczy niemożliwych. Tekst więc wyraźnie stwierdza, że prawa
te zapewniają UE tylko takie uprawnienia, jakie zostały jej przekazane
6. Jakie były źródła prawne, na podstawie których utworzona została
przez Państwa Członkowskie w poprawkach do traktatów, oraz że należy
Karta Praw Podstawowych? Prawa obywateli Unii znajdują się w różnych,
przestrzegać warunków i ograniczeń prawa wspólnotowego.
licznych tekstach prawnych, co stanowi bardzo poważny problem nawet
dla specjalistów. Karta stanowi kompilację istniejących praw obywateli
Z punktu widzenia rodziny EPL-ED szczególnie cieszy to, że na skutek
Unii i, w bardziej szczegółowym ujęciu, praw uznanych przez Konsensus
przedłużającej się dyskusji podczas konwentu preambuła wyjaśnia źródła
europejski za kwalifikujące się do uznania ich za prawa podstawowe i
kulturowe, z których czerpano przy sporządzaniu tekstu; mimo pewnej
wywodzących się z Traktatu o Unii Europejskiej, Traktatu ustanawiającego
liczby bardzo odmiennych tradycji konstytucyjnych w poszczególnych
Wspólnotę Europejską, tradycji konstytucyjnych 15 Państw Członkowskich,
Państwach Członkowskich okazało się, że możliwe jest zapewnienie,
Europejskiej Konwencji Praw Człowieka Rady Europy z 1950 r. łącznie z jej
na tej właśnie konwencji, odniesienia do duchowego i moralnego
10
11
dziedzictwa. Jednocześnie zależało nam na podnoszeniu świadomości w
zagwarantowane wszystkim obywatelom Unii na mocy Traktatów, to
zakresie podstawowej współzależności praw i obowiązków. Wspólnota
znaczy swoboda inicjatywy i przedsiębiorczości, wolność świadczenia
może przyznawać prawa jedynie wtedy, gdy jej członkowie są gotowi
usług oraz swobodny przepływ towarów”.
również do wypełniania istotnych obowiązków na rzecz wspólnoty logiczne powiązanie, mające przekonać każdego, kto nie pomagał przy
Zgodnie z postanowieniami Karty każda osoba ma prawo do tego, aby
pracach fortyfikacyjnych lub, gdy to było konieczne, wysiłkach na rzecz
jej lub jego sprawami zajęły się w sposób właściwy instytucje unijne. W
obrony, zgodnie ze słowami średniowiecznego powiedzenia „miejskie
skrócie, Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej została sporządzona w
powietrze czyni wolnym”. Przedostatnie zdanie preambuły Karty Praw
interesie wszystkich i jest wypadkową zasad i wartości popieranych przez
Podstawowych przedstawia to w trafny sposób: „korzystanie z tych praw
EPL-ED.
rodzi odpowiedzialność i nakłada obowiązki wobec innych osób, wspólnoty
ludzkiej i przyszłych pokoleń».
10. Zgodnie z wyraźną wolą Parlamentu oraz większości partii w nim
reprezentowanych, Karta musi ostatecznie stać się częścią składową
9. Członkowie rodziny EPL-ED, którzy pod kierownictwem dr Ingo Friedricha,
traktatów, które będą ratyfikowane przez Państwa Członkowskie -
wiceprzewodniczącego Parlamentu Europejskiego, pomogli opracować
innymi słowy, musi być w jednoznaczny sposób wiążąca w ramach
projekt Karty, uważają ją za kluczowy etap w procesie stopniowego
prawa traktatowego, zgodnie z wypowiedzią szefa delegacji Parlamentu
kształtowania unii politycznej. Pokazuje ona, że Europa, budowana przez
Europejskiego, prof. Iñigo Méndeza de Vigo, na szczycie Rady Europejskiej
nas już od ponad pięćdziesięciu lat, nie jest jedynie rynkiem – choć samo
w Biarritz. Otwiera to wszystkim obywatelom UE drogę do bezpośredniego
to ma bardzo duże znaczenie – lecz czymś więcej, mianowicie inspirującą
i osobistego powoływania się na prawa podstawowe UE przed trybunałami
wspólnotą opartą na powszechnych wartościach.
narodowymi i Trybunałem Europejskim.
Członkowie rodziny EPL-ED brali bardzo czynny udział w dyskusjach
Konwentu i odegrali kluczową rolę w projektowaniu tekstu końcowego,
który został jednomyślnie zatwierdzony. Szczególnie satysfakcjonujące jest
dla nas to, że przyczyniliśmy się do ustanowienia zasady nienaruszalności
godności osoby ludzkiej, prawa każdego człowieka do poszanowania
integralności, prawa do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, jak
również prawnej, ekonomicznej i społecznej ochrony przysługującej każdej
rodzinie. Ponadto prawo do nauki zostało sformułowane w taki sposób, aby
objęło również możliwość korzystania z bezpłatnej nauki obowiązkowej.
Rodzina EPL-ED nadaje zasadzie równości szans oraz niedyskryminowania
pierwszorzędne znaczenie. Jakakolwiek forma rasizmu, ksenofobii
lub dyskryminacji musi być całkowicie odrzucona. Popieramy pełną
równość między mężczyznami i kobietami i respektujemy językowy,
kulturowy i religijny pluralizm w Europie. Zdecydowanie popieramy
rozdział „Solidarność”, ponieważ uważamy, że wymiar społeczny musi
koniecznie iść w ślad za wymiarem ekonomicznym. Jednakże udzieliliśmy
naszego wsparcia, nie mając na względzie zdobycia popularności ani
bez odwoływania się do zwodniczych idei w stylu lewicy, jak również
bez naruszenia odnośnych uprawnień Unii oraz Państw Członkowskich
i bez składania jakichkolwiek obietnic, których nie bylibyśmy w stanie
zrealizować. Staraliśmy się również podkreślić ekonomiczne podwaliny Unii:
„Prawo do własności, łącznie z własnością intelektualną, oraz podstawowe
prawo swobody prowadzenia działalności gospodarczej są szczególnie
istotne, gdyż obejmują one prawa obowiązujące na rynku wewnętrznym,
12
13
PREAMBUŁA
Narody Europy, tworząc między sobą coraz ściślejszy związek, są
zdecydowane dzielić ze sobą pokojową przyszłość opartą na wspólnych
wartościach.
Świadoma swego duchowo-religijnego i moralnego dziedzictwa, Unia
jest zbudowana na niepodzielnych, powszechnych wartościach godności
osoby ludzkiej, wolności, równości i solidarności; opiera się na zasadach
demokracji i państwa prawnego. Poprzez ustanowienie obywatelstwa Unii
oraz stworzenie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości
stawia jednostkę w centrum swych działań.
Unia przyczynia się do ochrony i rozwoju tych wspólnych wartości,
szanując przy tym różnorodność kultur i tradycji narodów Europy, jak
również tożsamość narodową Państw Członkowskich i organizację ich
władz publicznych na poziomach: krajowym, regionalnym i lokalnym;
dąży do wspierania zrównoważonego i stałego rozwoju oraz zapewnia
KARTA
swobodny przepływ osób, usług, towarów i kapitału oraz swobodę
przedsiębiorczości.
PRAW PODSTAWOWYCH
UNII EUROPEJSKIEJ
W tym celu, w obliczu zmian w społeczeństwie, postępu społecznego oraz
rozwoju naukowego i technologicznego, niezbędne jest wzmocnienie
ochrony praw podstawowych poprzez wyszczególnienie tych praw w
Karcie i przez to uczynienie ich bardziej widocznymi.
Niniejsza Karta potwierdza, szanując kompetencje i zadania Unii oraz zasadę
pomocniczości, prawa wynikające zwłaszcza z tradycji konstytucyjnych
i zobowiązań międzynarodowych wspólnych Państwom Członkowskim,
europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności, Kart Społecznych przyjętych przez Unię i Radę Europy oraz z
orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka. W tym kontekście, sądy Unii i Państw
Członkowskich będą interpretowały Kartę z należytym uwzględnieniem
wyjaśnień sporządzonych pod kierownictwem Prezydium Konwentu,
który opracował Kartę i za których uaktualnienie odpowiada Prezydium
Konwentu Europejskiego.
Korzystanie z tych praw rodzi odpowiedzialność i nakłada obowiązki
wobec innych osób, wspólnoty ludzkiej i przyszłych pokoleń.
Unia uznaje zatem prawa, wolności i zasady wymienione poniżej.
14
15
TYTUŁ I
TYTUŁ II
G O D N O Ś Ć
W O L N O Ś C I
AR T YKUŁ II - 61 GODNOŚĆ OSOBY LUDZKIE J
A R T Y K U Ł I I - 6 6 P R AW O D O W O L N O Ś C I I
B E Z P I E C Z E Ń S T WA
Godność osoby ludzkiej jest nienaruszalna. Musi być szanowana i chroniona.
Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego.
A R T Y K U Ł I I - 6 2 P R AW O D O Ż YC I A
1. Każdy ma prawo do życia.
2. Nikt nie może być skazany na karę śmierci ani poddany jej wykonaniu.
A R T Y K U Ł I I - 6 7 P O S Z A N O W A N I E Ż Y C I A P R Y W AT N E G O
I RODZINNEGO
Każdy ma prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, domu
A R T Y K U Ł I I - 6 3 P R AW O D O I N T E G R A L N O Ś C I
C Z ŁO W I E K A
1. K ażdy ma prawo do poszanowania swej integralności fizycznej i
2. W dziedzinie medycyny i biologii, muszą być szanowane w szczególności:
a) swobodna i świadoma zgoda osoby zainteresowanej, wyrażona
zgodnie z procedurami określonymi przez ustawę,
b) zakaz praktyk eugenicznych, w szczególności tych, których celem
dotyczą.
2. Dane te muszą być przetwarzane rzetelnie w określonych celach i za
zgodą osoby zainteresowanej lub na innej uzasadnionej podstawie
przewidzianej ustawą. Każda osoba ma prawo dostępu do zebranych
danych, które jej dotyczą i prawo do dokonania ich sprostowania.
jest selekcja osób,
AR T YKUŁ II - 68 OCHR ONA DANYCH OSOBOWYCH
1. K ażda osoba ma prawo do ochrony danych osobowych, które jej
psychicznej.
i komunikowania się.
c) zakaz wykorzystywania ciała ludzkiego i jego poszczególnych
3. Przestrzeganie tych zasad podlega kontroli niezależnego organu.
części jako źródła zysku,
d) zakaz reprodukcyjnego klonowania istot ludzkich.
A R T Y K U Ł I I - 6 9 P R AW O D O Z AWA R C I A M A Ł Ż E Ń S T WA
I P R AW O D O Z A ŁO Ż E N I A R O D Z I N Y
AR T YKUŁ II - 64 ZAK AZ TOR TUR I NIELUDZKIEGO LUB
P O N I Ż A J Ą C E G O T R A K TO WA N I A A L B O K A R A N I A
Prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny są
Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu
z tych praw.
gwarantowane zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie
traktowaniu albo karaniu.
ART YKUŁ II - 70 WOLNOŚĆ MYŚLI, SUMIENIA I RELIGII
A R T Y K U Ł I I - 6 5 Z A K A Z N I E W O L N I C T WA
I PRACY PRZYMUSOWEJ
1. K ażdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii. Prawo to obejmuje
wolność zmiany religii lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania,
1. N ikt nie może być trzymany w niewoli lub w poddaństwie.
indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej
2. N ikt nie może być zmuszony do świadczenia pracy przymusowej lub
religii lub przekonań poprzez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie
i uczestniczenie w obrzędach.
obowiązkowej.
2. U znaje się prawo do odmowy działania sprzecznego z własnym
3. Handel ludźmi jest zakazany.
sumieniem, zgodnie z przepisami krajowymi regulującymi korzystanie
z tego prawa.
16
17
ART YKUŁ II - 71 WOLNOŚĆ WYPOWIEDZI
I INFORMACJI
1. K ażdy ma prawo do wolności wypowiedzi. Prawo to obejmuje wolność
posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji
i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice
państwowe.
2. Szanuje się wolność i pluralizm mediów.
3. O bywatele państw trzecich, którzy posiadają zezwolenie na pracę
na terytorium Państw Członkowskich, maja prawo do takich samych
warunków pracy, z jakich korzystają obywatele Unii.
A R T Y K U Ł I I - 7 6 W O L N O Ś Ć P R O WA D Z E N I A
DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
Uznaje się wolność prowadzenia działalności gospodarczej, zgodnie z
prawem Unii oraz ustawodawstwami i praktykami krajowymi.
ART YKUŁ II - 72 WOLNOŚĆ ZGROMADZANIA
S I Ę I S TO WA R Z Y S Z A N I A S I Ę
A R T Y K U Ł I I - 7 7 P R AW O D O W Ł A S N O Ś C I
1. K ażdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się i
1. K ażda osoba ma prawo do władania, używania, rozporządzania i
swobodnego stowarzyszania się na wszystkich poziomach, zwłaszcza w
przekazania w drodze spadku mienia nabytego zgodnie z prawem.
sprawach politycznych, związkowych i obywatelskich, z którego wynika
Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie
prawo każdego do tworzenia związków zawodowych i przystępowania
publicznym, w przypadkach i na warunkach przewidzianych w ustawie,
do nich dla obrony swoich interesów.
za uczciwym odszkodowaniem za jej utratę wypłaconym we właściwym
2. Partie polityczne na poziomie Unii przyczyniają się do wyrażania woli
politycznej jej obywateli.
terminie. Korzystanie z mienia może podlegać regulacji ustawowej, w
zakresie w jakim jest to konieczne ze względu na interes ogólny.
2. Własność intelektualna podlega ochronie.
AR T YKUŁ II - 73 WOLNOŚĆ SZTUKI I NAUKI
Sztuka i badania naukowe są wolne od ograniczeń. Wolność akademicka
jest szanowana.
A R T Y K U Ł I I - 7 8 P R AW O D O A Z Y LU
Gwarantuje się prawo do azylu z poszanowaniem zasad Konwencji
Genewskiej z 28 lipca 1951 roku i Protokołu z 31 stycznia 1967 roku
A R T Y K U Ł I I - 7 4 P R AW O D O N AU K I
1. K ażdy ma prawo do nauki i dostępu do kształcenia zawodowego i
ustawicznego.
2. Prawo to obejmuje możliwość korzystania z bezpłatnej nauki
obowiązkowej.
dotyczących statusu uchodźców oraz zgodnie z Konstytucją.
A R T Y K U Ł I I - 7 9 O C H R O N A W P R Z Y PA D K U U S U N I Ę C I A Z
T E R Y T O R I U M PA Ń S T WA , W Y D A L E N I A L U B E K S T R A D Y C J I
1. Wydalenia zbiorowe są zakazane.
3. Z właściwym poszanowaniem zasad demokratycznych, wolność
2. N ikt nie może być usunięty z terytorium państwa, wydalony lub wydany
tworzenia placówek edukacyjnych i prawo rodziców do zapewnienia
w drodze ekstradycji do państwa, w którym istnieje poważne ryzyko, iż
wychowania i nauczania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami
może być poddany karze śmierci, torturom lub innemu nieludzkiemu
religijnymi, filozoficznymi i pedagogicznymi są szanowane, zgodnie
lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.
z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tej wolności i tego
prawa.
A R T Y K U Ł I I - 7 5 W O L N O Ś Ć W Y B O R U Z AW O D U
I P R AW O D O P O D E J M O WA N I A P R A C Y
1. K ażdy ma prawo do podejmowania pracy oraz wykonywania swobodnie
wybranego lub zaakceptowanego zawodu.
2. K ażdy obywatel Unii ma swobodę poszukiwania zatrudnienia,
wykonywania pracy, korzystania z prawa przedsiębiorczości oraz
świadczenia usług w każdym Państwie Członkowskim.
18
19
TYTUŁ III
A R T Y K U Ł I I - 8 5 P R A W A O S Ó B W P O D E S Z ŁY M W I E K U
R Ó W N O Ś Ć
Unia uznaje i szanuje prawo osób w podeszłym wieku do godnego
i niezależnego życia oraz do uczestniczenia w życiu społecznym i
kulturalnym.
A R T Y K U Ł I I - 8 0 R Ó W N O Ś Ć W O B E C P R AWA
ART YKUŁ II - 86 INTEGRACJA OSÓB
N I E P E Ł N O S P R AW N YC H
Wszyscy są równi wobec prawa.
AR T YKUŁ II - 81 NIEDYSKRYMINACJA
1. Zakazana jest wszelka dyskryminacja w szczególności ze względu na
Unia uznaje i szanuje prawo osób niepełnosprawnych do korzystania
ze środków mających zapewnić im niezależność, integrację społeczną i
zawodową oraz udział w życiu społeczności.
płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy
genetyczne, język, religię lub przekonania, opinie polityczne lub
wszelkie inne opinie, przynależność do mniejszości narodowej, majątek,
urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.
2. W zakresie zastosowania Konstytucji i bez uszczerbku dla jej postanowień
szczególnych, zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na
przynależność państwową.
A R T Y K U Ł I I - 8 2 R Ó Ż N O R O D N O Ś Ć K U LT U R O W A ,
R E L I G I J N A I J Ę Z Y K O WA
Unia szanuje różnorodność kulturową, religijną i językową.
ART YKUŁ II - 83 RÓWNOŚĆ KOBIET I MĘŻCZYZN
Należy zapewnić równość kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach, w
TYTUŁ IV
S O L I D A R N O Ś Ć
A R T Y K U Ł I I - 8 7 P R AW O P R A CO W N I K Ó W
D O I N F O R M A C J I I K O N S U LTA C J I W R A M A C H
P R Z E D S I Ę B I O R S T WA
Pracownikom i ich przedstawicielom należy zagwarantować, na właściwych
poziomach, informację i konsultację we właściwym czasie, w przypadkach
i na warunkach przewidzianych w prawie Unii oraz ustawodawstwach i
praktykach krajowych.
tym w zakresie zatrudnienia, pracy i wynagrodzenia.
Zasada równości nie stanowi przeszkody w utrzymywaniu lub przyjmowaniu
środków zapewniających specyficzne korzyści dla osób płci niedostatecznie
reprezentowanej.
A R T Y K U Ł I I - 8 8 P R AWA D O R O K O WA Ń
I DZIAŁAŃ ZBIOR OWYCH
Pracownicy i pracodawcy, lub ich odpowiednie organizacje, mają, zgodnie
A R T Y K U Ł I I - 8 4 P R AWA D Z I E C K A
1. Dzieci mają prawo do ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra.
Mogą one swobodnie wyrażać swoje poglądy. Poglądy te są brane pod
z prawem Unii oraz ustawodawstwami i praktykami krajowymi, prawo do
negocjowania i zawierania układów zbiorowych pracy na odpowiednich
poziomach oraz do podejmowania, w przypadkach konfliktu interesów,
działań zbiorowych, w tym strajku w obronie swoich interesów.
uwagę w sprawach, które ich dotyczą, stosownie do ich wieku i stopnia
dojrzałości.
2. We wszystkich działaniach dotyczących dzieci, zarówno podejmowanych
przez władze publiczne, jak i instytucje prywatne, należy przede
wszystkim uwzględnić najlepszy interes dziecka.
A R T Y K U Ł I I - 8 9 P R AW O D O S T Ę P U
D O S ŁU Ż B P O Ś R E D N I C T WA P R A C Y
Każdy ma prawo dostępu do bezpłatnej służby pośrednictwa pracy.
3. K ażde dziecko ma prawo do utrzymywania stałego, osobistego związku
i bezpośredniego kontaktu z obojgiem rodziców, chyba że jest to
sprzeczne z jego interesami.
20
21
A R T Y K U Ł I I - 9 0 O C H R O N A W P R Z Y PA D K U
NIEUZASADNIONEGO ZWOLNIENIA Z PRACY
Każdy pracownik ma prawo do ochrony w przypadku nieuzasadnionego
zwolnienia z pracy, zgodnie z prawem Unii oraz ustawodawstwami i
praktykami krajowymi.
2. K ażdy, mający miejsce zamieszkania i przemieszczający się legalnie w
obrębie Unii Europejskiej, ma prawo do świadczeń z zabezpieczenia
społecznego i przywilejów socjalnych zgodnie z prawem Unii oraz
ustawodawstwami i praktykami krajowymi.
3. W celu zwalczania wyłączenia społecznego i ubóstwa, Unia uznaje i
szanuje prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej dla zapewnienia,
zgodnie z zasadami ustanowionymi w prawie Unii oraz ustawodawstwach
A R T Y K U Ł I I - 9 1 N A L E Ż Y T E I S P R AW I E D L I W E
WA R U N K I P R A C Y
i praktykach krajowych, godnej egzystencji wszystkim osobom
pozbawionym wystarczających środków.
1. K ażdy pracownik ma prawo do warunków pracy szanujących jego
zdrowie, jego bezpieczeństwo i godność.
2. K ażdy pracownik ma prawo do ograniczenia maksymalnego wymiaru
czasu pracy, okresów dziennego i tygodniowego odpoczynku oraz do
corocznego płatnego urlopu.
ARTYKUŁ II - 95 OCHRONA ZDROWIA
Każdy ma prawo dostępu do profilaktycznej opieki zdrowotnej i prawo do
korzystania z leczenia na warunkach ustanowionych w ustawodawstwach
i praktykach krajowych. Przy określaniu i realizowaniu wszystkich polityk i
działań Unii zapewnia się wysoki poziom ochrony zdrowia ludzkiego.
ART YKUŁ II - 92 ZAKAZ PRACY DZIECI I OCHRONA
M ŁO D O C I A NYC H W P R AC Y
Praca dzieci jest zakazana. Minimalny wiek dopuszczenia do pracy nie
może być niższy niż minimalny wiek zakończenia obowiązku szkolnego,
bez uszczerbku dla uregulowań bardziej korzystnych dla młodocianych i z
wyjątkiem ograniczonych odstępstw.
Młodociani dopuszczeni do pracy muszą mieć zapewnione warunki pracy
odpowiednie dla ich wieku oraz być chronieni przed wykorzystywaniem
ekonomicznym oraz jakąkolwiek pracą, która mogłaby szkodzić ich
bezpieczeństwu, zdrowiu lub rozwojowi fizycznemu, psychicznemu,
moralnemu i społecznemu albo utrudniać im edukację.
AR T YKUŁ II - 96 DOSTĘP DO USŁUG ŚWIADCZONYCH
W OGÓLNYM INTERESIE GOSPODARCZYM
Unia uznaje i szanuje dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie
gospodarczym, przewidziany w ustawodawstwach i praktykach krajowych,
zgodnie z Konstytucją, w celu wspierania spójności społecznej i terytorialnej
Unii.
ARTYKUŁ II - 97 OCHRONA ŚRODOWISKA
Wysoki poziom ochrony środowiska i poprawa jego jakości muszą być
zintegrowane z politykami Unii i zapewnione zgodnie z zasadą stałego
A R T Y K U Ł I I - 9 3 Ż YC I E R O D Z I N N E I Z AW O D O W E
1. Rodzina korzysta z ochrony prawnej, ekonomicznej i społecznej.
2. W celu pogodzenia życia rodzinnego z zawodowym, każdy ma prawo
do ochrony przed zwolnieniem z pracy z powodów związanych z
rozwoju.
AR T YKUŁ II - 98 OCHRONA KONSUMENTÓW
Zapewnia się wysoki poziom ochrony konsumentów w politykach Unii.
macierzyństwem i prawo do płatnego urlopu macierzyńskiego oraz do
urlopu wychowawczego po urodzeniu lub przysposobieniu dziecka.
ARTYKUŁ II - 94 ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE
I POMOC SPOŁECZNA
1. Unia uznaje i szanuje prawo do świadczeń z zabezpieczenia społecznego
oraz do usług społecznych, zapewniających ochronę w takich
przypadkach, jak: macierzyństwo, choroba, wypadki przy pracy, zależność
lub podeszły wiek oraz w przypadku utraty zatrudnienia, zgodnie
z zasadami ustanowionymi w prawie Unii oraz ustawodawstwach i
praktykach krajowych.
22
23
TYTUŁ V
A R T Y K U Ł I I - 1 0 2 P R AW O D O S T Ę P U D O D O K U M E N TÓ W
P R A W A
O B Y W A T E L S K I E
Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce
A R T Y K U Ł I I - 9 9 P R AW O G ŁO S O WA N I A
I K A N DY D O WA N I A W W Y B O R A C H
D O PA R L A M E N T U E U R O P E J S K I E G O
ARTYKUŁ II - 103 EUROPEJSKI RZECZNIK
P R A W O B Y W AT E L S K I C H
1. K ażdy obywatel Unii ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach
zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim ma
do Parlamentu Europejskiego w Państwie Członkowskim, w którym ma
prawo zwracać się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich w
miejsce zamieszkania, na takich samych warunkach jak obywatele tego
przypadkach niewłaściwego administrowania w działaniach instytucji,
Państwa.
organów i jednostek organizacyjnych Unii, z wyłączeniem Trybunału
2. Członkowie Parlamentu Europejskiego są wybierani w powszechnych
zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim, ma prawo
dostępu do dokumentów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych
i Unii, niezależnie od ich formy.
Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce
Sprawiedliwości Unii Europejskiej wykonującego swoje funkcje sądowe.
wyborach bezpośrednich, w głosowaniu wolnym i tajnym.
A R T Y K U Ł I I - 1 0 4 P R AW O P E T YC J I
A R T Y K U Ł I I - 1 0 0 P R AW O G ŁO S O WA N I A I
K A N DY D O WA N I A W W Y B O R A C H LO K A L N YC H
Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce
Każdy obywatel Unii ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach
petycji do Parlamentu Europejskiego.
zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim ma prawo
do władz lokalnych w Państwie Członkowskim, w którym ma miejsce
zamieszkania, na takich samych warunkach jak obywatele tego Państwa.
A R T Y K U Ł I I - 1 0 1 P R AW O D O D O B R E J A D M I N I S T R A C J I
1. K ażda osoba ma prawo do bezstronnego i sprawiedliwego rozpatrzenia
jej sprawy w rozsądnym terminie przez instytucje, organy i jednostki
2. Swoboda przemieszczania się i pobytu może zostać przyznana, zgodnie
a) prawo każdej osoby do bycia wysłuchaną, zanim zostaną podjęte
indywidualne środki mogące negatywnie wpłynąć na jej sytuację,
b) prawo każdej osoby do dostępu do akt jej sprawy, z zastrzeżeniem
poszanowania uprawnionych interesów poufności oraz tajemnicy
zawodowej i handlowej,
przebywania na terytorium Państw Członkowskich.
terytorium Państwa Członkowskiego.
2. Prawo to obejmuje:
1. K ażdy obywatel Unii ma prawo do swobodnego przemieszczania się i
z Konstytucją, obywatelom państw trzecich przebywającym legalnie na
organizacyjne Unii.
ART YKUŁ II - 105 SWOBODA PRZEMIESZCZANIA
SIĘ I POBY TU
c) obowiązek administracji uzasadniania swoich decyzji.
3. K ażda osoba ma prawo domagania się od Unii naprawienia, zgodnie z
zasadami ogólnymi wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody
wyrządzonej przez instytucje lub ich pracowników przy wykonywaniu
A R T Y K U Ł I I - 1 0 6 O P I E K A D Y P L O M AT Y C Z N A
I KONSULARNA
Każdy obywatel Unii korzysta na terytorium państwa trzeciego, w którym
Państwo Członkowskie, którego jest obywatelem, nie ma swojego
przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego
z pozostałych Państw Członkowskich na takich samych warunkach jak
obywatele tego państwa.
ich funkcji.
4. K ażda osoba może zwrócić się pisemnie do instytucji Unii w jednym z
języków Konstytucji i musi otrzymać odpowiedź w tym samym języku.
24
25
TYTUŁ VI
WYMIAR
SPRAWIEDLIWOŚCI
ARTYKUŁ II - 110 ZAKAZ PONOWNEGO SĄDZENIA
LU B K A R A N I A W P O S T Ę P O WA N I U K A R N Y M Z A
TEN SAM CZYN ZABRONIONY POD GROŹBĄ KARY
Nikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu karnym
za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary, w odniesieniu do którego
zgodnie z ustawą został już uprzednio uniewinniony lub za który został już
A R T Y K U Ł I I - 1 0 7 P R AW O D O S K U T E C Z N E G O Ś R O D K A
P R AW N E G O I D O S T Ę P U D O B E Z S T R O N N E G O S Ą D U
uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem na terytorium Unii.
Każda osoba, której prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii
TYTUŁ VII
zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed
sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule.
Każda osoba ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jej sprawy
w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony
uprzednio na mocy ustawy. Każda osoba ma możliwość uzyskania porady
prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela.
Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających
środków, w zakresie w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia
skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości.
ART YKUŁ II - 108 DOMNIEMANIE NIEWINNOŚCI
I P R AW O D O O B R O N Y
1. K ażdego oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie
zostanie stwierdzona zgodnie z prawem.
2. K ażdemu oskarżonemu gwarantuje się poszanowanie prawa do obrony.
AR T YKUŁ II - 109 ZASADY LEGALNOŚCI ORAZ
PR OPOR C JONALNOŚCI CZYNÓW ZABR ONIONYCH
POD GROŹBĄ KARY I KAR
1. N ikt nie może zostać skazany za popełnienie czynu polegającego na
P O S TA N O W I E N I A
O G Ó L N E
D OT YC Z ĄC E W YK Ł A D N I
I S TO S O WA N I A K A R T Y
A R T Y K U Ł I I - 1 1 1 Z A K R E S S TO S O WA N I A
1. Postanowienia niniejszej Karty mają zastosowanie do instytucji, organów
i jednostek organizacyjnych Unii w poszanowaniu zasady pomocniczości
oraz do Państw Członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim wdrażają
one prawo Unii. Państwa te szanują zatem prawa, przestrzegają zasad i
popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi uprawnieniami
i w poszanowaniu granic kompetencji Unii powierzonych jej w innych
częściach Konstytucji.
2. N iniejsza Karta nie rozszerza zakresu stosowania prawa Unii poza
kompetencje Unii, nie ustanawia nowych kompetencji lub zadań dla
Unii ani nie zmienia kompetencji i zadań określonych w innych częściach
Konstytucji.
działaniu lub zaniechaniu, który według prawa krajowego lub prawa
międzynarodowego nie stanowił czynu zabronionego pod groźbą kary
w czasie jego popełnienia. Nie wymierza się również kary surowszej od
tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zabroniony pod
groźbą kary został popełniony. Jeśli ustawa, która weszła w życie po
popełnieniu czynu zabronionego pod groźbą kary, przewiduje karę
łagodniejszą, ta właśnie kara ma zastosowanie.
2. N iniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby za
działanie lub zaniechanie, które w czasie, gdy miało miejsce, stanowiło
czyn zabroniony pod groźbą kary, zgodnie z ogólnymi zasadami
uznanymi przez wspólnotę narodów.
3. Surowość kar nie może być nieproporcjonalna w stosunku do czynu
A R T Y K U Ł I I - 1 1 2 Z A K R E S I W Y K Ł A D N I A P R AW I Z A S A D
1. Wszelkie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności uznanych w
niniejszej Karcie muszą być przewidziane ustawą i szanować istotę tych
praw i wolności. Z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności, ograniczenia
mogą być wprowadzone wyłącznie wtedy, gdy są konieczne i rzeczywiście
odpowiadają celom interesu ogólnego uznawanym przez Unię lub
potrzebom ochrony praw i wolności innych osób.
2. Prawa uznane w niniejszej Karcie, które są przedmiotem postanowień
innych części Konstytucji, są wykonywane na warunkach i w granicach
w niej określonych.
zabronionego pod groźbą kary.
26
27
3. W zakresie, w jakim niniejsza Karta zawiera prawa, które odpowiadają
prawom zagwarantowanym w europejskiej Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, ich znaczenie i zakres są takie same
jak praw przyznanych przez tę Konwencję. Niniejsze postanowienie nie
stanowi przeszkody, aby prawo Unii przyznawało szerszą ochronę.
4. W zakresie, w jakim niniejsza Karta uznaje prawa podstawowe, wynikające
ze wspólnych tradycji konstytucyjnych Państw Członkowskich, prawa te
interpretuje się zgodnie z tymi tradycjami.
5. Postanowienia niniejszej Karty zawierające zasady mogą być
wprowadzane w życie przez akty ustawodawcze i wykonawcze przyjęte
przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii oraz przez
akty Państw Członkowskich, jeśli stanowią wykonanie prawa Unii, w
wykonywaniu ich odpowiednich uprawnień. Można się na nie powoływać
w sądzie jedynie w celu wykładni tych aktów i kontroli ich legalności.
6. U stawodawstwa i praktyki krajowe uwzględnia się w pełni, jak
przewiduje to niniejsza Karta.
7. W yjaśnienia sporządzone w celu wskazania wykładni Karty Praw
Podstawowych są należycie uwzględniane przez sądy Unii i Państw
Członkowskich.
ART YKUŁ II - 113 POZIOM OCHRONY
Żadne z postanowień niniejszej Karty nie będzie interpretowane jako
ograniczające lub naruszające prawa człowieka i podstawowe wolności
uznane, we właściwych im obszarach zastosowania, przez prawo Unii
i prawo międzynarodowe oraz konwencje międzynarodowe, których
Unia lub wszystkie Państwa Członkowskie są stronami, w szczególności
przez europejską Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności oraz przez konstytucje Państw Członkowskich.
A R T Y K U Ł I I - 1 1 4 Z A K A Z N A D U Ż YC I A P R AW
Żadne z postanowień niniejszej Karty nie może być interpretowane
jako przyznające prawo do podejmowania jakiejkolwiek działalności lub
dokonywania jakiegokolwiek czynu zmierzającego do zniweczenia praw
i wolności uznanych w niniejszej Karcie lub ich ograniczenia w większym
stopniu, aniżeli jest to przewidziane w niniejszej Karcie.
28
Wydawca:Frakcja EPL-ED w Parlamencie Europejskim
Dział Dokumentacji - Publikacji - Badań
Adres:
E-mail:
Tel:
Internet:
Parlament Europejski
60, rue Wiert, 1047 Bruxelles, Belgia
[email protected]
00 322 284 2226
http://www.epp-ed.eu