Formaty papieru

Stefan Jakucewicz
Formaty papieru
Wzdłużne krojenie papieru jest to proces podziału zwoju papieru
otrzymanego z maszyny papierniczej (z rozkroju tamboru) na zwoje o mniejszej
szerokości wstęgi lub/i długości. Zależnie od wymiaru wstęgi rozróżnia się
zwoje, zwoiki i bobiny. Bobiną nazywa się zwój wyrobu papierowego, w
którym szerokość nawiniętej taśmy nie przekracza ¼ średnicy zewnętrznej.
Bobiny są stosowane do specjalnych maszyn zadrukowujących bardzo wąską
wstęgę.
Zwoje, zwoiki i bobiny powinny się odznaczać wymaganą szerokością,
równym krojeniem, równomiernym nawinięciem. Zwykle podczas krojenia
wyrobów papierowych na zwoje usuwa się wyrób z wadami, a miejsca zrywów
wstęgi obcina się równo i skleja.
Szerokość wstęgi w zwoju dostosowana jest do szerokości drukującej
maszyny zwojowej.
Ze względu na postacie produkty papierowe dzieli się na wstęgowe i
arkuszowe.
Krojenie wstęgi na arkusze
Wstęgi powstałe poprzez wzdłużne krojenie zwojów papieru krojone są
poprzecznie w celu uzyskania arkuszy.
Formaty arkuszy papieru są znormalizowane. Formaty te oparte są na
wymiarach arkuszy w ten sposób, że stosunek boków równa się stosunkowi
boku kwadratu do jego przekątnej, tj. w przybliżeniu 1:1,41. Przy takich
założeniach stosunek boków pozostaje niezmieniony, jeśli arkusz złoży się na
połowę, równolegle do krótszego boku. Ten arkusz mniejszy po złożeniu na
połowę jest arkuszem pochodnym. Wprowadzono trzy szeregi formatów A, B i
C (tabela 1).
Formaty A, B i C służą do stosowania bezpośredniego lub do tworzenia
formatów pochodnych oraz częściowych. Do formatów znormalizowanych
zalicza się przede wszystkim formaty wyrobów papierowych do drukowania,
wyrobów i do pisania.
Szereg A. Powierzchnia arkusza podstawowego tego szeregu A0 o
wymiarach 841x1189 mm wynosi 1 m2. Pochodne formaty szeregu A otrzymuje
się przez złożenie arkusza podstawowego na połowę równolegle do boku
krótszego (w ten sposób z formatu A0 otrzymuje się dwa arkusze formatu A1)
lub połączenie arkusza A0 dwukrotnie albo czterokrotnie. Formaty szeregu A
stosuje się głównie do prac biurowych. W tych formatach wykonuje się
akcydensy manipulacyjne; są także odpowiednie do drukowania broszur i
książek.
Tabela 1
Formaty arkuszy papieru
Szereg A
Szereg B
Szereg C
Symbol
Wymiary ark.
Symbol
Wymiary ark.
Symbol
Wymiary ark.
formatu
(mm)
formatu
(mm)
formatu
(mm)
4A0
1682 x 2378
2A0
1189 x1682
A0
841 x1189
B0
1000 x 1414*
C0
917 x 1297
A1
594 x 841
B1
707 x 1000
C1
648 x 917
A2
420 x 594
B2
500 x 707
C2
458 x 648
A3
297 x 420
B3
353 x 500
C3
324 x 458
A4
210 x 297
B4
250 x 353
C4
229 x 324
A5
148 x 210
B5
176 x 250
C5
162 x 229
A6
105 x 148
B6
125 x 176
C6
114 x 162
A7
74 x 105
B7
88 x 125
C7
81 x 114
A8
52 x 74
B8
62 x 88
C8
57 x 81
A9
37 x 52
B9
44 x 62
C9
40 x 57
A 10
26 x 37
B 10
31 x 44
C 10
28 x 40
* W przybliżeniu 1000 x 1400 mm i taki format jest praktycznie stosowany i
produkowany jako B0 oraz w dalszych podziałach na formaty B1, B2 itp.
Formaty szeregu B są podstawowymi formatami w poligrafii, w których
wykonuje się większość prac drukarskich; stosuje się je do drukowania broszur,
książek i czasopism. Ich podstawę stanowi format B0 o wymiarach 1000x1414
mm.
Formaty szeregu C są pomocnicze. Długości boków są średnimi
geometrycznymi długości odpowiednich boków formatów szeregu A i B.
Formaty szeregu C mają zastosowania do pakowania wyrobów w formatach
szeregu A. W tych formatach wykonuje się teczki, obwoluty, skoroszyty lub
inne okładki przystosowane do przechowywania wyrobów papierowych o
formatach A.
Arkusze wyrobu papierowego przeznaczone do dalszego przerobu, np. do
drukowania broszur i książek czy wytwarzania zeszytów, muszą być nieco
większe od arkusza znormalizowanego, aby umożliwić okrojenie boków
gotowego wyrobu. Do tego celu papiernie mogą dostarczać arkusze o formacie
brutto. Dotyczy to przede wszystkim szeregu A.
Format brutto to arkusz o wymiarach na tyle dużych, aby po obcięciu
możliwe było otrzymanie formatu netto. Wśród formatów brutto szeregu A
rozróżnia się dwa szeregi: szereg podstawowy (RA) i szereg uzupełniający
(SRA).
Szereg podstawowy (R) to formaty brutto przeznaczone do obcięcia na
formaty
szeregu
ISO
A,
przewidziane
tylko
dla
prostych
operacji
przetwórczych.
Szereg uzupełniający (SR) Przewidziany do operacji przetwórczych
wymagających większe obcięcie niż jest to możliwe do uzyskania z formatów
szeregu podstawowego (R).
Tabela 2
Formaty szeregu podstawowego R
Symbol formatu
Wymiary arkusza w mm
Wymiary arkusza w mm
RA0
860 x 1220
1220 x 860
RA1
610 x 860
860 x 610
RA2
430 x 610
610 x 430
Tabela 3
Formaty szeregu uzupełniającego SR
Symbol formatu
Wymiary arkusza w mm
Wymiary arkusza w mm
SRA0
900x 1280
1280 x 900
SRA1
640 x 900
900 x 640
SRA2
450 x 640
640 x 450
Typowym formatem fabrycznym w przemyśle papierniczym jest format
brutto A1 (nieokrojony) o wymiarach 610x860 mm (oznaczony RA1), który jest
dostosowany do przekrawania na formaty znormalizowanego szeregu A oraz
brutto SRA1 o formacie 640x900 mm, a także format brutto B1 o symbolu RB1
i wymiarach 720x1030 mm czy też ostatnio często produkowany tzw. format
A1+ (A1 plus) o wymiarach 630x860 mm.
Oznaczenia formatów zawierają informację, który z boków arkusza ma
podłużny (maszynowy) kierunek ułożenia włókien (MD), a który poprzeczny
(CD). Obecnie kierunek ułożenia włókien zwany jest kierunkiem maszynowym.
Zapis formatu B1 w postaci 700x1000 oznacza, że bok o długości 1000 mm jest
równoległy do kierunku ułożenia włókien wyrobu papierowego, a bok o
długości 700 mm jest prostopadły do kierunku ułożenia włókien. Przy zapisie
1000x700 jest odwrotnie. Obowiązuje
Obowi
zasada, żee pierwsza liczba przy zapisie
wymiarów formatu jest równa
r
długości
ci boku prostopadłego do kierunku
włókien, druga zaś jest długo
długością boku równoległego do tego kierunku.
Rys. 16.1.
.1. Oznaczanie formatu papieru
Mimo znormalizowanych zasad zapisu formatu bardzo często
cz
czę
jeszcze jest
stosowany zapis podający
ący na pierwszym miejscu długo
długość krótszego boku, a na
drugim dłuższego
szego boku plus dodatkowo oznaczenia literowe, np.: 700x1000 LG
(SB) lub 700x1000 SG (BB)*. Zapis 700x1000 LG (SB) jest równoważny
równowa
zapisowi 700x1000, zaśś zapis 700x1000 SG (BB) jjest
est równoważny
równowa
zapisowi
1000x700.
Każdy
dy format znormalizowany w szeregu A mo
może być podzielony na formaty
częściowe, które sięę otrzymuje przez podzielenie dłu
dłuższego
szego boku formatu
szeregu A na 3, 4 lub 8 równych części
cz ci równolegle do krótszego boku formatu.
W zależności
ci od potrzeb i dalszego przeznaczenia wst
wstęga wyrobu
papierowego jest dzielona na węższe
w
wstęgi,
gi, a te z kolei przekrawane ssą na
*
Litery bez nawiasów są skrótami angielskimi, w nawiasach - ich odpowiednikami niemieckimi. LG – Long
Grain – (SB – Schmalbahn) - kierunek ułożenia
uło
włókien zgodnie z dłuższym
szym bokiem arkusza, SG – Short Grain
– (BB – Breitbahn) – kierunek ułożenia
żenia włókien zgodnie z krótszym bokiem arkusza.
arkusze. Otrzymuje się tzw. wąskie i szerokie wstęgi. Ich pokrojenie na arkusze
zapewnia odpowiedni kierunek włókien w wyrobie papierowym. Przykładowo
do drukowania offsetowego arkuszowego dłuższy bok arkusza, który jest
równoległy do osi cylindra maszyny drukującej, musi mieć włókna ułożone w
kierunku wzdłużnym.
*
Papier arkuszowy może być krojony także na inne, tzw. specjalne formaty,
które maja inne wymiary niż szereg A, B i C. Mowa tu o formatach
niemieckiego szeregu D i tzw. formatach francuskich oraz innych formatach
specjalnych wynikających z formatów posiadanych maszyn. Część częściej
stosowanych formatów specjalnych papiernie kroją bez dopłat, za inne formaty
należy dopłacić za specjalne krojenie. Formaty specjalne są produkowane w
ściśle określonym czasie. Nie są one z reguły produkowane „na magazyn”.
Termin ich dostępności musi być uzgodniony z producentem.