Historia

Japońskie papierowe rękodzieła wykonywane są przy użyciu washi (lub wagami), co dosłownie oznacza "japoński
papier". Znak "wa" oznacza japońskie pochodzenie. Znak "shi", który może być także odczytany "gami" lub "kami"
oznacza papier. Pojęcie washi jest używane do opisania papieru wykonanego ręcznie w tradycyjny sposób. Washi
znany jest wytrzymałości, trwałości, elastyczności i piękna. Papier ten jest szczególnie wytrzymały na rozrywanie i
zaginanie, można go składać bez uszkodzenia niemal nieskończoną ilość razy.
Japończycy wyrażają się ze szczególnym szacunkiem o papierze czerpanym ręcznie i uznają go za dar Boga. „Kami
wa kami” , co w wolnym tłumaczeniu oznacza: „Papier, dar Boga”, to tytuł legendy, wedle której bogini Kawakami
Gozen z wodospadu w pobliżu Goka zapoznała tamtejszych mieszkańców z tajnikami ręcznego czerpania papieru.
Historia
Sztuka produkcji papieru wynaleziona w Chinach ok. I wieku n.e. Wpływy chińskie przenikały do Japonii z powodu
jej geograficznego położenia poprzez półwysep koreański. W IV i V w. dostarczano do Japonii najpierw zapisane
kartki a później sam papier. Miało to zasadnicze znaczenie dla kulturalnego rozwoju Japonii. Wprowadzenie w VI
wieku buddyzmu też było czynnikiem decydującym - mnisi używali papieru do przepisywania świętych ksiąg Buddy,
co miało znaczący wpływ na produkcję papieru. W związku z dużym zapotrzebowaniem na surowiec ludność została
zmuszona do sadzenia drzew z rodziny morwowatych - kozo.
Buddyjskich mnichów zaproszono do uczenia sztuki wytwarzania papieru. W VIII w. w epoce Tempyo rozwinęła się
technika wytwarzania i obróbki papieru i rozszerzyła na cały kraj. Około roku 800, umiejętności Japończyków w
produkcji papieru były już bezkonkurencyjne a zakres kolorów, faktur i wzorów produkowanych przez japońskie
papiernie - wręcz niewiarygodny.
Obok użycia na księgi religijne i oficjalne dokumenty, papier służył wtedy również do prywatnej korespondencji i
poezji, i przyczyniał się tym samym do rozwoju literatury. Użycie papieru jako świętego materiału znalazło miejsce
w wielu religijnych ceremoniach. Papier był symbolem czystości. Miał on duchowe znaczenie nierozerwalnie
powiązane z dniem codziennym. Papierowe ornamenty i wstążki papierowe uchodzą jeszcze dziś za przynoszące
szczęście i są wieszane w świętych miejscach.
Gdy popyt na papier rósł, papiernicy szukali nowych surowców i odkryli gampi rośliny miejscowe z rodziny
wawrzynkowatych. Włókna gampi są miękkie i z natury lepkie. By je użyć do produkcji papieru trzeba było wymyślić
inną technikę, ale produkt końcowy był piękny i trwały. W ten sposób powstał z podrobionego chińskiego papieru
samodzielny japoński produkt washi - papier japoński. To określenie jest używane dziś do wszystkich rodzajów
ręcznie czerpanego papieru japońskiego.
Na przełomie wieków VIII i IX zaczęto wytwarzać papier z konopi i kozo z dodatkiem neri, klejącej substancji
podobnej do skrobi uzyskiwany z korzenia pewnego gatunku Hibiskusa, która przedłuża odpływ wody i tym samym
polepsza tworzenie się arkusza.
Do Europy znajomość produkcji papieru dotarła dopiero w XIII wieku - 600 lat po rozpoczęciu jego produkcji w
Japonii. Pod koniec XVIII w. ręczną produkcją papieru zajmowało się w Japonii ponad 100 tys. rodzin. Wraz ze
sprowadzeniem z Europy w XIX w. zmechanizowanej technologii produkcji papieru, produkcja spadła do tego
stopnia, że w 1983 roku pozostało w branży papierniczej tylko ok. 500 rodzin. Aktualnie kilka pozostałych rodzin
usiłuje konkurować na rynku światowym z ręcznie produkowanym papierem z Indii, Tajlandii i Nepalu, gdzie niższe
koszty utrzymania umożliwiają produkcję papieru po niższej cenie.
Surowce
Washi produkuje się z występujących w Japonii naturalnych włókien roślinnych – łyka
kozo, gampi lub krzewu mitsumata. O włóknach Kozo (morwa) mówi się, że to „męski
element”- gruby i mocny. Są to najbardziej powszechnie używane włókna i najsilniejsze.
Mitsumata to z kolei "kobiecy element": bezpieczny, delikatny, miękki i skromny.
Natomiast włókna Gampi są uważany za najszlachetniejsze z racji ich bogactwa, godności i długowieczności. Mają znakomity naturalny połysk i są często używane do produkcji bardzo cienkiego papieru / nazywanego często bibułą japońską/, stosowanego w
konserwacji książek i druku chine-Colle. Gampi ma naturalne wykończenie, dzięki któremu tusz nie rozlewa podczas pisania czy malowania na nim. Czasami dla uzyskania dodatkowego efektu dekoracyjnego, w procesie produkcji washi dodawane są jeszcze inne
włókna, takie jak konopie, manila, jedwab, włosie końskie, i srebrna lub złota folia.
Metoda produkcji
Gałęzie kozo, gampi lub mitsumata są przycinane, moczone, i usunięta zostaje z
nich kora. W kolejnym etapie zostaje z niej oddzielona mocna giętka kora wewnętrzna (łyko), oczyszczona, rozbita i rozciągnięta.
Dodanie rozbitych włókien do wodnego roztworu Tororo-aoi (sfermentowane korzenie hibiscusa), jako kleju, tworzy po wymieszaniu
substancję o charakterze papki. Zostaje ona następnie równomiernie
rozłożona na bambusowej siatce do uformowania pojedynczych arkuszy papieru. Po odsączeniu arkusze są układane na drewnie do wyschnięcia na słońcu lub w ogrzewanej suszarni. Papier bielono wyłącznie
na słońcu przez co wiele jego gatunków ukazywało naturalne zabarwienie użytych włókien.
Swoją tradycyjną metodę produkcji papieru Japończycy nazywają
nagashizuki - odpowiada ona wschodnim metodom produkcji papieru i
zachowała się do dzisiejszych czasów. Pojęcie to oznacza z grubsza
rzecz biorąc czerpanie papieru przez wielokrotne zanurzanie formy.
Zachodnią metodę określano mianem tamezuki czyli czerpanie papieru
przez jednokrotne zanurzanie formy.
Tym samym już definicja określa dość dokładnie tę
szczególną japońską technikę: podczas czerpania sito
zanurza się wiele razy w zawiesinie włókien, przez co
odkładają się one w kilku warstwach, aż do osiągnięcia
pożądanej grubości.
Właściwości
Washi jest cieplejszy w dotyku niż zachodnie papiery z pulpy drzewnej, dostarcza wrażenia miękkości i wywołuje
uczucie ciepła. Jego dotykowe cechy sprawiają, że jest on cudowny na zaproszenia i książki. Ponieważ włókna washi
nie zostają rozdrobnione w procesie produkcji, w papierze washi nie występuje ziarnistość. Daje to odporność na
gniecenie, marszczenia i rozdarcie dzięki czemu papier ten może być wykorzystywany jak płótno i może być
zszywany. W dawnych czasach używany był do wykonywania zbroi i podszewek do kimon. Długie włókna sprawiają
również, że washi nawet gdy jest mokry, jest bardzo wytrzymały. Dlatego doskonale nadaje się do papier-mâché i
tłoczenia. Naturalna przejrzystość włókien kozo i mitsumata daje im specyficzną dla papieru ze Wschodu
przepuszczalność światła.
Charakter włókien sprzyja absorpcji farb i barwników. Papiery czysto włókniste w procesie barwienia farbami wodnymi uzyskują bardziej nasycone i żywe kolory.
Tradycyjnie wykonane japońskie papiery jeśli są niebarwione są w pełni bezkwasowe. W idealnym stanie zachowały się egzemplarze druków z Japonii sprzed 1000 roku. Do dzisiaj, papiery pochodzące z wioski Kurotani gdzie od
ponad 800 lat produkowany jest w tradycyjny sposób papier kozo, są jednymi z najlepszych papierów archiwalnych.
Produkowane wcześniej metodą sitodruku chiyogami (tradycyjne wzory papieru drukowane w małych nakładach)
stały się w ostatnim czasie dostępne w niesamowitej rozmaitości i powszechnie stosowane przez rzemieślników.
Chociaż drukowane przez maszyny, uzyskują około 70% jakości papieru kozo i są dostępne w setkach wzorów.
W Stanach Zjednoczonych tego rodzaju papieru jest również znany jako Yuzen od okolicy w pobliżu Kioto, skąd
papier pochodzi.
Zastosowanie
Papiery washi wykorzystywano od origami do kunsztownie ukształtowanych artykułów podarunkowych, od
papierowych lalek po parawany, od papierowych kwiatów aż po ubiory z papieru – wykonywano z nich m.in.
rytualne szaty dla kapłanów Shinto, podszewki do kimon a nawet elementy zbroi. Miękko układający się arkusze
washi posiadają wysoką wytrzymałość są przewiewne i dobrze izolują przed ciepłem i zimnem. Można je nawet
impregnować – nadają się wówczas na tradycyjne japońskie parasole.
Dzięki swej wysokiej chłonności, a co za tym idzie – intensywnemu wchłanianiu kolorów, papier japoński daje
wyjątkową jakość ilustracji . Tradycyjny japoński druk wykonywany był metodą drzeworytu, ale washi również
skutecznie używano do drukowania przy pomocy linoblock lub technik typografii.
Papier washi dobrze reaguje na tłoczenie, i może być z powodzeniem używany do wielobarwnej litografii i chinecolle. Rembrandt często używał japońskiego papieru na swoje akwaforty a David Milne malował na bibule gampi.
Ważne obszary wykorzystania papierów washi obejmują konserwację cennych obiektów książkowych, dokumentów, listów itp. Papiery te wykorzystuje się również do kaligrafii (shodo), malowania tuszem (sumi-e) druku
współczesnych drzeworytów (shin hanga), litografii i akwaforty.
Wykorzystując przejrzystość washi stosowano go do urządzania wnętrz w stylu tradycyjnym z przesuwanymi
ścianami (fusuma) czy oknami ściennymi (shoji), ostatnio wykorzystywany jest również na żaluzje i rolety.
Papier japoński to również tradycyjny, doskonale znany w modelarstwie lotniczym materiał używany do pokrywania
skrzydeł modeli samolotów.