Arkadiusz MICHALSKI Działalność Kopalnia Węgla Brunatnego

WARSZTATY 2007 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
Materiały Warsztatów str. 65–70
Arkadiusz MICHALSKI
KWB „Konin”, Kleczew
Działalność Kopalnia Węgla Brunatnego „Konin”
w aspekcie zrównoważonego rozwoju
Streszczenie
Kopalnia Węgla Brunatnego „Konin” od ponad sześćdziesięciu lat działa w rejonie
konińskim przyczyniając się do jego znaczącej roli w kraju. Działalność ta powoduje
przekształcanie środowiska naturalnego z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju.
Konsekwencją tych działań jest konkurencyjność produkcji energii elektrycznej produkowanej
na bazie węgla brunatnego.
1. Wprowadzenie
Przyszłość cywilizacji zależy od wspólnej troski o przyrodę oraz zapewnienia wolności
i właściwego rozwoju wszystkim żyjącym.
Zrównoważony rozwój – (ekorozwój) – jest to rozwój społeczny, ekonomiczny i przyrodniczy, zgodnie z którym zaspokajamy aktualne potrzeby społeczeństwa w sposób zapewniający przyszłym pokoleniom możliwość optymalnego korzystania z zasobów środowiska
(Kozłowski 2000). Jest to kompromis pomiędzy potrzebami zachowania środowiska przyrodniczego, potrzebami gospodarki oraz potrzebami społecznymi.
Ekorozwój obejmuje m.in.:
– rozsądne, a przez to długotrwałe, wykorzystywanie odnawialnych zasobów przyrody;
– eksploatację nieodnawialnych źródeł energii z maksymalną efektywnością;
– utrzymywanie stabilności procesów ekologicznych i ekosystemów;
– ochronę różnorodności genetycznej;
– ogólnie pojętą ochronę przyrody;
– zachowanie i polepszenie stanu zdrowia, bezpieczeństwa pracy, edukacji i dobrobytu;
– wspieranie rozwoju upraw energetycznych.
W Polsce przyjęto politykę ekorozwoju państwa do 2025 roku. Korzyści związane z ekorozwojem to zwiększenie wykorzystywania odnawialnych zasobów energii, stworzenie alternatywnych źródeł dochodów dla ludności, rozwój obszarów wiejskich, zmniejszenia bezrobocia
oraz wzrost bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Dotychczasowa działalność wydobywcza węgla brunatnego wpisuje się w powyższe
warunki ekorozwoju.
65
A. MICHALSKI – Działalność Kopalnia Węgla Brunatnego „Konin” …
2. Znaczenie Kopalni „Konin” dla rejonu konińskiego
Ponad 60-letnia działalność Kopalni „Konin” w rejonie konińskim spowodowała jego
rozwój i zapewniła mu znaczącą rolę w skali kraju. Na bazie wydobywanego węgla brunatnego
powstały dwie elektrownie („Pątnów” i „Konin”) produkujące ok. 11% energii elektrycznej
w kraju. Jest to energia ok. 30% tańsza od energii produkowanej z węgla kamiennego. Około
96% wydobytego węgla jest przeznaczane na potrzeby elektrowni, a pozostała na sprzedaż
odbiorcom rynkowym.
Dzięki odkryciu złóż węgla brunatnego i ich eksploatacji rejon koniński stał się obszarem,
w którym dotychczasowy charakter rolniczy zaczął się zmieniać na przemysłowo-rolniczy.
Powstanie wielu gałęzi przemysłów pokrewnych, pracujących na rzecz przemysłu wydobywczego, spowodowało wzrost zatrudnienia ludności w tym wiejskiej, napływ ludzi
wykształconych, rozwój szkolnictwa zawodowego, rozwój miast i wsi. Gminy, na terenie
których prowadzona jest eksploatacja węgla brunatnego, są odbiorcą różnego rodzaju
podatków i opłat wynikających z działalności zakładu. Wpływają one do budżetu gminy stwarzając możliwość inwestowania, jednocześnie powodując wzrost stopy życiowej mieszkańców.
W wielu przypadkach pomoc materialna i finansowa ze strony kopalni była nieodłącznym
elementem jej działalności, sprzyjając budowaniu korzystnych warunków współpracy między
zakładem a lokalnymi społeczeństwami.
W tym okresie zmieniła się technika wydobycia węgla brunatnego, spowodowana
wprowadzaniem nowocześniejszych maszyn i urządzeń. Kopalnia „Konin”, ze względu na
swój wieloodkrywkowy charakter eksploatacji, zmuszona była do wykonywania wielu
wkopów udostępniających, których nieodłącznym elementem były koszty z tym związane oraz
także długotrwałe uregulowania formalno-prawne związane z budową tych nowych odkrywek.
3. Działalność KWB „Konin” w aspekcie zrównoważonego rozwoju
W dotychczasowej swej działalności KWB „Konin” uruchomiła dziesięć odkrywek.
Pięć odkrywek: Morzysław, Niesłusz, Gosławice, Pątnów i Kazimierz Południe zostało już
zlikwidowanych i trudno wskazać miejsca, gdzie na tych terenach prowadzona była działalność
górnicza. Część tych terenów została już zagospodarowane i służy mieszkańcom Konina,
znajdując się obecnie w granicach administracyjnych miasta.
Pozostałe odkrywki: Jóźwin II A, Jóźwin II B, Kazimierz Północ, Lubstów i Drzewce są
w trakcie eksploatacji, a ich działalność rozpościera się na teren sześciu gmin. Najmłodszą
i najnowocześniejszą w konińskim zagłębiu węglowym jest odkrywka Drzewce uruchomiona
w 2005 roku (Lichy 2005). Jest ona przykładem zastosowania najnowszej techniki w połączeniu z optymalizacją kosztów oraz wynikiem współdziałania kopalni z organami
administracji państwowej i samorządowej, z instytucjami, biurami projektowymi i wykonawcami (Jarecki 2005).
Ze względu na przestrzenny i wieloodkrywkowy charakter, działalność kopalni powoduje
zajęcie znacznych terenów dla potrzeb eksploatacji odkrywkowej i przekształcanie środowiska
naturalnego w wielu jego elementach. Na koniec 2006 roku kopalnia zajmowała 5077 ha,
natomiast od początku swej działalności przekazała 7302 ha, w tym 5250 ha terenów
zrekultywowanych. Łącznie nabyła 12379 ha terenów dotychczas różnie użytkowanych.
W większości były i są to tereny zajęte pod działalność rolną. Korzystne warunki finansowe
66
WARSZTATY 2007 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
proponowane przez kopalnię dotychczasowym właścicielom nieruchomości rolnych dawały
możliwość zwiększenia powierzchni nowo kupowanych gospodarstw rolnych i poprawy
warunków pracy w gospodarstwie. Bowiem cena, za jaką kopalnia kupuje gospodarstwo rolne,
jest wyższa niż cena wolnorynkowa gospodarstwa w danej okolicy.
W początkowych latach eksploatacji rekultywację wykonywano w niewielkim stopniu,
zostawiając teren niezagospodarowany. Brakowało właściwego, odpowiedniej jakości i ilości
sprzętu do prowadzenia prac górniczych, w tym rekultywacji. Przede wszystkim nie było
właściwych wymagań prawnych wobec zakładu górniczego. Dopiero w latach późniejszych
zaczęły pojawiać się wymagania prawne, w tym ochrony środowiska
Kopalnia „Konin” jako pierwsza w branży węgla brunatnego podjęła próby rekultywacji
terenów pogórniczych, a szczegółowe wytyczne organizacji bazy doświadczalnej w zakresie
rekultywacji rolnej opracowała Katedra Gruntoznawstwa AGH w Krakowie w 1960 roku
(Kasztelewicz, Michalski 2005) Zaczęto nadrabiać zaległości w rekultywacji technicznej i biologicznej terenów pogórniczych). Badania nad rekultywacją rolną i leśną prowadzone były
przez (uruchomioną przez Zakład Środowiska Rejonów Przemysłowych PAN w Zabrzu) Stację
Doświadczalną Rekultywacji Terenów Pogórniczych w Koninie, kierowaną przez dr. Jana
Bendera, i kontynuowane przez Katedrę Rekultywacji Akademii Rolniczej w Poznaniu –
obecnie pod kierunkiem prof. dr hab. Mirosławy Gilewskiej.
Wykonywana przez kopalnię rekultywacja techniczna i biologiczna jest na wysokim
poziomie i powoduje, że tereny zrekultywowane cieszą się dużym popytem. Wielokierunkowa
rekultywacja terenów pogórniczych: rolna, leśna (rys. 3.1), wodna (rys. 3.2), specjalna,
rekreacyjna, dzięki zdobytym doświadczeniom i metodom, a także nowoczesnym technikom,
jest akceptowana przez społeczeństwo. Na terenach zrekultywowanych zwałowisk zostały
utworzone ogródki działkowe, tereny rekreacyjno-sportowe, lotnisko sportowe, wybudowano
składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych. Rekultywacja o kierunku wodno-rekreacyjnym została zastosowany w wyrobiskach końcowych odkrywek Morzysław,
Niesłusz, Gosławice, Kazimierz Południe i Pątnów. Wielokierunkowa rekultywacja zapewnia
możliwość rozwoju i współpracy kopalni i regionu.
Wymagania w zakresie ochrony wód spowodowały również wzrost skuteczności oczyszczania wód kopalnianych.
Bezpośrednia bliskość zespołu jezior (Gosławskiego, Pątnowskiego, Mikorzyńskiego
i Ślesińskiego), o łącznej pojemności około 61 mln m3 wody, powoduje, że odkrywki węgla
brunatnego rejonu Konina cechują się dużym zawodnieniem (Kasztelewicz i in. 2005).
W związku z zapewnieniem bezpieczeństwa pracy ludziom i maszynom pracującym w wyrobisku zachodzi konieczność odwodnienia złoża. W miarę rozwoju techniki zrezygnowano
z odwodnienia złoża metodami chodnikowymi, niebezpiecznymi dla pracy ludzi, wymagającymi oczyszczania wszystkich wód kopalnianych zanieczyszczonych zawiesiną. Zastosowanie
odwodnienia studziennego, bezpieczniejszego a przede wszystkim niewymagającego budowy
urządzeń oczyszczających dla odprowadzanych wód spowodowało, że system ten pozwalał na
odprowadzenie wód kopalnianych bezpośrednio do odbiorników, w wielu przypadkach
poprawiając jakość wody w odbiornikach. W ten sposób obecnie ok. 75% odprowadzonych
wód nie wymaga oczyszczania, co spowodowało również zmniejszenie kosztów eksploatacji
urządzeń wodnych. Pozwoliło to również na wykorzystanie wód kopalnianych do napełniania
wyrobisk poeksploatacyjnych likwidowanych odkrywek. Może to znacznie przyspieszyć
powstanie w tych wyrobiskach zbiorników wodnych i odtworzenia docelowego poziomu
wodonośnego, obniżonego odwodnieniem złoża.
67
A. MICHALSKI – Działalność Kopalnia Węgla Brunatnego „Konin” …
Rys. 3.1. Rekultywacja leśna odkrywki Kazimierz Południe
Fig. 3.1. Forest’s recultivation Kazimierz Południe exposure
Rys. 3.2. Rekultywacja wodna odkrywki Niesłusz
Fig. 3.2 Water’s recultivation Niesłusz exposure
68
WARSZTATY 2007 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie
Skutkiem odwodnienia złoża jest obniżenie zwierciadła wód podziemnych, których zasięg
jest uzależniony od warunków hydrogeologicznych. W tym rejonie występuje częściowo zanik
wody w płytkach studniach gospodarskich oraz stawach potorfowych zlokalizowanych blisko
wyrobiska. Dla zrównoważenia strat wynikających z odwodnienia kopalnia w ramach profilaktyki i szkód wykonała 35 ujęć wodociągowych oraz ok. 800 km sieci wodociągowych
wraz z przyłączami. W wyniku naprawiania szkód znaczna część rejonu konińskiego została
wyposażona w wodociągi i woda dotarła prawie do każdego gospodarstwa. Rejon koniński,
jako jeden z nielicznych w kraju, otrzymał prawie kompletną sieć wodociągową, co poprawiło
jakość wody pitnej i zapewniło wygodę mieszkańcom.
4. Podsumowanie
Prowadzenie odkrywkowej eksploatacji węgla powoduje przekształcanie środowiska i ingerencję w jego poszczególne elementy. Oddziaływanie to kopalnia stara się minimalizować
poprzez różne działanie techniczne, technologiczne i organizacyjne z zakresu ochrony
powietrza atmosferycznego, ochrony przed hałasem czy też w wytwarzaniu odpadów.
Obecnie KWB „Konin” prowadzi działalność wydobywczą węgla brunatnego przy
zachowaniu obowiązujących przepisów, w tym ochrony środowiska. Chcąc sprostać na dalsze
lata zapotrzebowaniom konińskiej energetyki w ilości ok. 10 mln Mg węgla rocznie, musi
budować nowe odkrywki. Odkrywki te oddalone są kilkadziesiąt kilometrów od elektrowni,
a transport węgla do elektrowni stanowi znaczny udział w kosztach jego sprzedaży.
Obowiązujące prawo polskie odpowiadające wymaganiom przepisów prawa europejskiego
jest dla górnictwa odkrywkowego niezbyt sprzyjające. Tak się składa, że wszystkie odkrywki
czynne jak i perspektywiczne, swym wpływem mogą oddziaływać na obszary Natura 2000.
Wiąże się to z bardzo skomplikowanymi i długotrwałymi uzgodnieniami, opracowaniami,
monitorowaniem i konsekwencjami finansowymi mającymi swój udział w kosztach sprzedaży
węgla.
Koszty te muszą być konkurencyjne z kosztami pozyskiwania innych źródeł energii w celu
produkcji energii elektrycznej. Przemysł wydobywczy wraz z energetyką jak na razie jest
motorem rozwoju technicznego, finansowego i społecznego całego regionu, podejmując przy
tym wysiłek zachowania zasad zrównoważonego rozwoju.
Literatura
[1] Jarecki S. 2005: Odkrywka „Drzewce”. Węgiel Brunatny 52.
[2] Kasztelewicz Z., Czyż J., Dwornik E. 2005: Sztuka górnicza w sześćdziesięcioleciu KWB
„Konin”. Węgiel Brunatny 53.
[3] Kasztelewicz Z., Michalski A. 2005: Ochrona środowiska w sześćdziesięcioleciu Kopalni Węgla
Brunatnego „Konin”. Węgiel Brunatny 53.
[4] Kozłowski S. 2000: Ekorozwój. Wyzwania XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
[5] Lichy M. 2005: Odkrywka „Drzewce” – najmłodsza i najnowocześniejsza w konińskim zagłębiu
węglowym. Węgiel Brunatny 52.
69
A. MICHALSKI – Działalność Kopalnia Węgla Brunatnego „Konin” …
“Konin” Mine’s activities in the sustainable development aspect
“Konin” Brown Coal Mine has been in operation in the Konin region for more than 60
years, enabling it to play an important role in the country. Transformations in the natural
environment resulting from the mine’s activities are in accordance with the principles of
sustainable development. The consequence of these activities is the competitiveness of the
brown coal-based electricity production.
Przekazano: 31 marca 2007 r.
70