Dyrektywy konsumenckie Unii Europejskiej w kontekście praw

Transkrypt

Zeszyty Naukowe WSEI seria: ADMINISTRACJA, 5(1/2015), s. 179–187
doc. dr Andrzej Wawryniuk
Wschodnioeuropejski Uniwersytet Narodowy im. Łesi Ukrainki w Łucku,
Katedra Nauk o Państwach i Stosunkach Międzynarodowych
Dyrektywy konsumenckie Unii Europejskiej
w kontekście praw uczestników handlu
detalicznego i usług na Ukrainie
Consumer Directives of the European Union
in the context of the rights of retail trade and services
participants in Ukraine
Streszczenie
Summar y
S ł o w a k l u c z o w e : konsument, Ukra-
K e y w o r d s : consumer, Ukraine, consti-
Podstawowe prawa konsumencie na Ukrainie zostały zawarte w kilku dokumentach.
Najważniejszym z nich jest Konstytucja
Ukrainy z 1996 r., która zawiera ogólne sformułowania na ten temat. Szczegółowe zapisy
prawne zawiera Ustawa o prawach konsumentów, która wielokrotnie nowelizowana
w ostatecznym brzmieniu obowiązuje od
1 grudnia 2005 r. Zgodnie z jej zapisem konsumenci na terytorium Ukrainy podlegają
specjalnej ochronie państwa. Jeden z zapisów
daje również możliwość tworzenia stowarzyszeń konsumenckich. Należy jednak zauważyć, że na Ukrainie, w odróżnieniu od Polski,
nie ma rzeczników praw konsumenckich.
ina, konstytucja, prawo, ochrona, nadużycia
Basic consumer rights in Ukraine have been
included in several documents. The most
import_ant of these is the Constitution
of Ukraine from 1996. The Constitution contains general statements on the rights subject. On the other hand, specific legal provisions are provided in The Act on Consumer
Rights. The Act was amended several times
and its final version has been in force since
1 December 2005.
According to the document record, the consumers in the Ukraine area are the subjects
of special state protection. One of the records
gives also the opportunity to create consumer associations. It should be noted, however,
that in Ukraine, unlike Poland, there are no
consumer advocates.
tution, law, security, frauds
Zeszyty Naukowe WSEI seria: ADMINISTRACJA, 5(1/2015)
180
Andrzej Wawryniuk Dyrektywy konsumenckie Unii Europejskiej w kontekście...
P r aw o Un i i Eu r o p e j s k i e j a o c h ron a k on s u m e ntó w
Na potrzeby niniejszego artykułu, jako punkt odniesienia przyjęta została Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE1, a w szczególności artykuł
14 (co prawda odnoszącego się do państw – członków Unii Europejskiej), który
mówi, że „nie powinna [ona] naruszać prawa krajowego regulującego na przykład zawieranie lub ważność umowy”, że „niniejsza dyrektywa nie powinna mieć
również wpływu na prawo krajowe w zakresie środków ochrony prawnej o charakterze ogólnym dotyczącym umów, przepisów w zakresie publicznego ładu gospodarczego, na przykład przepisów o nadmiernych lub wygórowanych cenach,
ani przepisów o nieetycznych transakcjach prawnych”2.
Ważny jest także art. 17, w którym zdefiniowane zostało pojęcie „konsument”,
a także art. 20 zawierający wyjaśnienie pojęcia umowy zawieranej na odległość,
w tym poza lokalem (art. 21). Dyrektywa omawia także sprawy transportu, aukcji
publicznych, ochrony zdrowia itp.
Wszystkie wymienione problemy wydaja się być ważne w każdym państwie bez
względu na jego przynależność polityczną, czy militarną. Każdy więc podmiot
prawa międzynarodowego powinien przyjąć stosowną politykę konsumencką,
chroniącą kupujących.
Sylwia Kaczorowska i Agnieszka Kurzyńska-Lipniewicz definiując to pojęcie
zapisały iż „jest to ogół świadomych działań państwa, zmierzających do ukształtowania takich warunków, które ułatwią realizację dążeń konsumentów do możliwie najpełniejszego zaspokojenie, ze swoich dochodów, odczuwalnych potrzeb3.
Przywołane autorki zauważyły też, że ochrona konsumenta jest zadaniem priorytetowym Unii Europejskiej, ponieważ poprzez jej zastosowanie powinna nastąpić
poprawa warunków życia mieszkańców Wspólnoty Europejskiej.
To właśnie z myślą o indywidualnych konsumentach kraje UE realizowały Strategię polityki konsumenckiej UE na lata 2007–2013. Należy jednocześnie podkreślić, że nie był to pierwszy dokument w tej sprawie.
Nieco inaczej postrzega ten problem Leszek Michalczyk, który omawiając problematykę ochrony konsumenta w aspekcie tworzenia prawa konsumenckiego zauważa, że właśnie „ochrona prawna konsumenta na rynku unijnym wzbudza wiele kontrowersji. Dotyczy ona już etapu definiowania pojęcia konsument”4. Autor
uważa, że zakres tego pojęcia dotyczy wyłącznie „osób fizycznych dokonujących
zakupów na własne, prywatne, niezwiązane z wykonywaniem zawodu bądź dzia1
2
3
4
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, Dz.Urz.UE 2011, L 304/64.
Ibidem, art. 13.
S. Kaczorowska, A. Kurzyńska-Lipniewicz, Prawne aspekty ochrony konsumenta w Polsce
i w Unii Europejskiej, Legnica 2009, s. 5.
L. Michalczyk, Ochrona konsumenta w aspekcie tworzenia prawa konsumenckiego w UE, „Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Handlowej” 2012, nr 34, s. 94.
181
łalnością gospodarczą”. Inny też zakres znaczenia ma według niego termin klient,
przez który rozumie on wszystkich kupujących.
Pomijając czysto teoretyczne dywagacje, nie mające większego znaczenia dla
obywateli, co do nazwy i ewentualnego podziału na konsumentów i klientów należy zauważyć, że w obiegowej opinii występuje ten podział ale w innym znaczeniu. Kupującym jest ten, kto dokonuje zakupów, a konsument kojarzony jest najczęściej z konkretną konsumpcją np. w zakładzie gastronomicznym. Na szczęście
w polskim prawodawstwie nie ma tego typu podziałów. Również nie posługuje się
nim organ sprawujący pieczę nad każdym z mieszkańców Polski.
Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji
i Konsumenta w 2011 roku zauważyła, że „pewni siebie, dobrze poinformowani
i świadomi swoich możliwości konsumenci są motorem rozwoju gospodarczego”5.
Trudno nie zgodzić się z tezą prezes UOKiK. Przecież konsumenci, to odbiorcy
dóbr. Im więcej zadowolonych kupujących, tym większe obroty np. w handlu, w tym
także międzynarodowym, a tym samym większy np. Produkt Krajowy Brutto. Jest
rzeczą oczywistą, że kupujący lub korzystający z jakichkolwiek usług obywatele kierują się konkretnymi kryteriami, którymi między innymi są: jakość produktów czy
świadczonych usług, ich cena oraz realna możliwość ewentualnej reklamacji.
Rolą więc każdego państwa winna być ochrona konsumentów poprzez perspektywę zakupów zagranicznych, czy też zgodę na dystrybucję towarów o wysokiej jakości z importu. W tym między innymi przejawia się pozycja międzynarodowa konkretnego państwa, a poprzez międzynarodowy autorytet wzrasta też
zadowolenie obywateli i zwiększa się więź na linii państwo – społeczeństwo.
Ochrona praw konsumentów na Ukrainie
Historycznie rzecz ujmując pierwsze stowarzyszenie konsumenckie powstało w Charkowie w 1866 r. z inicjatywy profesorów: Kowalewskiego, Gordienki
i Betekowa. Zrzeszało 356 członków, a ich działalność opierała się na przyjętym
statucie. W trzy lata później podobne inicjatywy odnotowano w Odessie, Kerczu
i Kijowie. W 1870 r. można już mówić, że na Ukrainie istnieje masowy ruch konsumencki, ponieważ takie właśnie stowarzyszenia, oprócz wyżej wymienionych
miejscowości, funkcjonowały w Nikołajewie Jekaterynosławiu, Połtawie, Bali,
Berdiańsku i Borżnie. Warto zauważyć, że już w 1897 r. została opublikowana
Karta Spółdzielni Konsumenckich. Należy też podkreślić, że w 1908 r. w Kijowie powstaje Związek Stowarzyszeń Konsumenckich, a w 1912 r. w Charkowie
– Charkowski Regionalny Związek Stowarzyszeń Konsumenckich6. Warto przy
tym zauważyć, że powyższe inicjatywy działające na rzecz ochrony konsumentów
5
6
M. Krasnodębska-Tomkiel, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, druk nr DDK076-46/11/KK z 19 kwietnia 2011 r., Warszawa, bp.
І. О., Дудла, Захист прав споживачів, Kijów 2007, s. 16–17.
182
i jako stowarzyszenia sprawdzający się w praktyce, musiały zaprzestać działalności po opublikowaniu pierwszych dekretów radzieckich.
Społeczny ruch na rzecz ochrony konsumenta odrodził się pod koniec lat 80.
XX w. a jego pierwsze ośrodki znajdowały się w Odessie, Kijowie, Doniecku,
Dniepropietrowsku i Charkowie7.
Działalność społeczna w tym zakresie kontynuowana jest również w wolnej
Ukrainie, przy czym ma ona charakter tzw. kontroli społecznej, z prawem do interwencji w sytuacjach tego wymagających.
Jak powszechnie wiadomo, 24 sierpnia 1991 r., po przeprowadzonym wcześniej
referendum ogólnonarodowym Rada Najwyższa Ukrainy prawie jednogłośnie
ogłosiła niepodległość republiki8. Wraz z proklamacją państwa podjęte zostały
starania o uchwalenie podstawowego aktu prawnego jakim jest Konstytucja. Na
nową – najważniejszą w życiu każdego narodu ustawę – czekano prawie pięć lat.
Dopiero 28 czerwca 1996 r., na piątej sesji Rady Najwyższej podjęta została Ustawa Zasadnicza9, a w niej zapisy o prawach konsumenta. Przykładowo w rozdziale
II – Prawa, wolności i obowiązki człowieka i obywatela, w artykule 42 zapisano,
że „Państwo zapewnia obronę konkurencyjności i działalności gospodarczej. Nie
dopuszcza się wykorzystywania monopolistycznej pozycji na rynku, niezgodnego
z prawem ograniczania konkurencji i nieuczciwej konkurencji. Rodzaje i zakres
monopolu określa ustawą. Państwo chroni prawa konsumentów, sprawuje kontrolę nad jakością i bezpieczeństwem produkcji we wszystkich rodzajach usług
i prac, wspiera organizacje społeczne konsumentów”10.
Ważna jest również treść artykułu 50, w którym stwierdza się, że „Każdemu
gwarantuje się prawo swobodnego dostępu do informacji o stanie środowiska,
jakości żywności i przedmiotów codziennego użytku, a także prawo do rozpowszechnienia takiej informacji. Nikt nie może utajnić takiej informacji”11.
Niezależnie od zastosowanych powyżej rozwiązać, znacznie wcześniej, bo już
15 grudnia 1993 r. została przyjęta Ustawa o prawach konsumentów12. Była ona
wielokrotnie uaktualniana, by 1 grudnia 2005 r. przybrać aktualny do dziś kształt.
Zgodnie z jej zapisami konsumenci na terytorium Ukrainy przy zakupie, zamówieniu lub wykorzystaniu towarów są uprawnieni do:
t ochrony ich praw przez państwo;
t zdobywaniu wiedzy;
t odpowiedniej jakości produktów i usług;
t bezpieczeństwa produktów;
7
8
9
10
11
12
Ibidem, s. 17.
M. Bybluk, Odrodzenie i rozwój oświaty na niepodległej Ukrainie 1991–2010, Bydgoszcz 2011, s. 23.
Uriadowyj Kurier, z 13 czerwca 1996, Nr 129–130.
Konstytucja Ukrainy, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/ukraina.html,[ data dostępu:10.10.2014].
Ibidem.
Niektóre źródła uważają za pierwsza Ustawę konsumencką dokument przyjęty 12 maja 1991 r.
Nr 1023-XII.
183
t dostępnych, dokładnych i aktualnych informacje na temat produktu, jego jakość;
t odszkodowania za szkody (strata) spowodowane przez wadliwe lub złej jakości produkty, a także materialnego i moralnego zadośćuczynienia;
t kierowania do sądów i innych właściwych władz publicznych naruszeń w zakresie ochrony praw;
t tworzenia stowarzyszeń konsumenckich13.
W wyżej wymienionych uprawnieniach, które można nawet nazwać gwarancjami prawnymi mieści się także możliwość wymiany towaru wadliwego na produkt wolny od usterek. Konsument na Ukrainie ma na ewentualną reklamację 14
dni. Musi jednak posiadać dowód zakupu, a towar nie może nosić cech użytkowania i powinien być oryginalnie opakowany. Tak przedstawiona reklamacja winna
być uwzględniona przez sprzedawcę. W sytuacjach spornych kupujący ma prawo
do zgłoszenia sprawy do Państwowa Inspekcja do spraw Ochrony Praw Konsumenta, instytucji, która podlega Ministerstwu Rozwoju Ekonomicznego i Handlu, która w każdym obwodzie Ukrainy ma ona swoje oddziały wojewódzkie. Nie
ma natomiast struktur miejskich i powiatowych. Co prawda niektóre władze rejonowe lub municypalne powołują osoby zajmujące się sprawami konsumenckimi,
ale mają one ograniczone uprawnienia ograniczające się wyłącznie do udzielania
instruktażu co z daną sprawą konsument może zrobić. W zależności od okoliczności może też pomóc w wypełnieniu stosownego dokumentu. Natomiast wszelkie skargi, uwagi, petycje – obowiązkowo w formie pisemnej według określonego
wzoru – przesyłane są do obwodowych inspekcji do spraw ochrony praw konsumenta, które podejmują decyzję co do formy załatwienia konkretnej sprawy.
Ponadto kierownik obwodowej inspekcji, lub jego zastępca, w ramach wyłącznych uprawnień, ma dyżury w poszczególnych miastach obwodu, w ramach których przyjmuje też konsumentów. W trakcie jego urlopu sprawami tymi zajmuje
się upoważniona przez niego osoba.
Przy tak obowiązujących strukturach i niewielkim zatrudnieniu w aparacie wynoszącym średnio ok. 20 pracowników w każdym obwodzie, trudno jest wyegzekwować prawa konsumentów. Należy przy tym dodać, że jeszcze niewielu i dziś
obywateli Ukrainy zna swoje prawa w tym zakresie. Praktyka pokazuje, że realizacja działań na rzecz ochrony praw konsumentów w handlu, gastronomii, usługach, są dzisiaj często łamane przy czym rynek konsumencki jest nasycony niskiej
jakości, często podrobionymi i niebezpiecznymi dla życia i zdrowia produktami,
zwłaszcza żywnościowymi. Nic dziwnego, że prawo konsumentów do uzyskania
wiarygodnych i aktualnych informacji na temat towarów i usług jest nagminnie
łamane14. Trudno sobie wyobrazić, by przykładowo 12 osobowa załoga Wołyń13
14
ЗАКОН УКРАЇНИ Про внесення змін до Закону України „Про захист прав споживачів”
Закон от 01.12.2005 № 3161-IV.
Права споживачів, http://cpk.org.ua/index.php?option=com_content&view=article&id=279,
[data dostępu: [12.10.2014].
184
skiej Inspekcji do spraw Ochrony Praw Konsumenta (WIOPK) była w stanie
zrealizować zadania ustawowe. Praktycznie reaguje ona wówczas, gdy otrzyma
skargę od kupującego. Wówczas dopiero wdrażana jest odpowiednia procedura,
którą prowadzi instancja obwodowa. Należy zauważyć, że oprócz prowadzonych
spraw konsumenckich ma ona za zadanie kontrolowania wszystkich placówek,
z których mogą korzystać konsumenci.
Dane za rok 2013, opublikowane przez WIOPK informują, że w tym czasie
dokonano 650 kontroli, w tym 216 restauracjach, 219 placówkach handlowych
oferujących artykuły niespożywcze oraz 215 zakładach usługowych. W 386 z nich
stwierdzono naruszenie Ustawy, w tym 172 przypadki w sklepach, zakładach produkcji żywości i gastronomii, 122 przypadki w innych placówkach handlowych
oraz 94 przypadki w usługach. Najgorzej zaprezentowały się placówki handlu spożywczego i gastronomii, gdzie na 1972 ogólnie wykrytych nieprawidłowości, na
tę część sfery handlowej przypadło aż 1076, tj. 54% wykrytych uchybień. Również
dużą ilością nieprawidłowości – 837 – stwierdzono w placówkach z artykułami
spożywczymi, co stanowiło 42 % wykrytych nieprawidłowości. Przykładowo wykryto 319 przypadków sprzedaży towarów niewiadomego pochodzenia, w 1193
przypadkach brakowało podstawowych informacji o produktach, a w 404 przypadkach oferowany towar wykryto był przeterminowany. Wartość weryfikowanych towarów i usług wynosiła 6.700.200 UAH, w tym usunięto z obrotu towarów
na kwotę 1.799.700 UAH, w tym artykułów spożywczych na sumę 254,0 tys. UAH.
Inną z kar było zawieszenie (wstrzymanie) produkcji i zakaz jej sprzedaży
w każdej z dostępnych form, w tym przez Internet. Tego typu dolegliwość została
zastosowana 224 razy, w tym 126 przypadków dotyczyło świadczenie usług, łącznie z pracami budowlanymi, 82 zakazami tego typu objęto placówki handlowe
i gastronomiczne i 8 – w usługach.
Przy kwestionowaniu jakości towarów największe wrażenie wywołuje duży
odsetek zakwestionowanych artykułów spożywczych. Przykładowo na przebadanych 5,03 tony produktów mięsnych wybrakowano aż 1,32 tony – 26%; zakwestionowano i zakazano sprzedaży 1,1 tony wyrobów mlecznych – 24% badanych;
wycofano ze sprzedaży 1,24 tony artykułów rybnych – 27% poddanych weryfikacji; stwierdzono nieprzydatność do spożycia i nakazano zniszczenie 0,74 tony
słodyczy; stwierdzono 2,65 tony zepsutych owoców i warzyw – 31%; stwierdzono
0,167 tony nienadających się do spożycia artykułów przeznaczonych dla dzieci
w stołówkach przedszkolnych i szkolnych; w restauracjach skontrolowano produkty na sumę 134,04 tys. hrywien, z których wycofano ze sprzedaży produkty
własnego wyrobu na kwotę 43,2 tys. hrywien – 32%. Zakwestionowano też 28%
produkcji krawieckiej i wyrobów trykotażowych. Ponadto kontrole stwierdziły,
że 135 par skarpet, 236 par butów, 5 kompletów mebli, 488 sztuk różnych kosmetyków, 250 zabawek dziecięcych ze względu na wadliwe wykonanie należało
wycofać z obrotu handlowego.
185
Cytowany protokół zawiera szczegółowe informacje co do nazw placówek,
miejscowości, w których one się znajdują, ich właścicieli oraz wysokość nałożonej
grzywny. Na marginesie zauważyć, że kontrola udowodniła 10 przypadków oszukiwania klientów, co do których zostały ustalone personalia15.
Druk skargi dotycząca zakupu towaru złej jakości.
Źródło: Wołyńska Inspekcja do spraw Ochrony Praw Konsumenta.
15
Підсумки роботи відділу захисту прав споживачів у сфері внутрішньої торгівлі, послуг,
реклами та розгляду звернень громадян, http://www.volzah.lutsk.ua/novunu0035.html, [data
dostępu: 12.10.2014].
186
Druk – informacja o wniesionej przez konsumenta skardze skierowany do sprzedawcy.
Źródło: Wołyńska Inspekcja do spraw Ochrony Praw Konsumenta.
W 2014 r. sytuacja konsumentów na Ukrainie uległa radykalnemu pogorszeniu. 31 lipca 2014 Rada Najwyższa Ukrainy przyjęła ustawę Ukrainy w sprawie
zmian do Ustawy Ukrainy o budżetu państwa w 2014 r. Artykuł 31 tej ustawy,
stwierdza, że kontrole przedsiębiorstw, instytucji i organizacji, z wyjątkiem Państwowej Służby Podatkowe, w okresie od 1 sierpnia do 31 grudnia 2014 r. mogą
się odbywać za wyłączną zgodą Rady Ministrów Ukrainy.
187
Wydaje się, że jako uzasadnienie do przyjętego postanowienia wzięto pod uwagę brak środków w budżecie państwa. Czy i w jaki sposób odbije się to na konsumentach będzie można ocenić w 2015 roku.
Bibliografia
Bybluk M., Odrodzenie i rozwój oświaty na niepodległej Ukrainie 1991–2010, Bydgoszcz 2011.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października
2011 r. w sprawie praw konsumentów, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej,
Dz.Urz.UE 2011, L 304/64.
Kaczorowska S., Kurzyńska-Lipniewicz A., Prawne aspekty ochrony konsumenta
w Polsce i w Unii Europejskiej, Legnica 2009.
Konstytucja Ukrainy, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/ukraina.html, [data
dostępu: 10.10.2014].
Krasnodębska-Tomkiel M., Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
druk nr DDK-076-46/11/KK z 19 kwietnia 2011 r., Warszawa, bp.
Michalczyk L., Ochrona konsumenta w aspekcie tworzenia prawa konsumenckiego
w UE, „Zeszyty Naukowe” Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 2012, nr 34.
„Uriadowyj Kurier”, 13 czerwca 1996, Nr 129–130.
Дудла I. O., Захист прав споживачів, Kijów 2007.
ЗАКОН УКРАЇНИ Про внесення змін до Закону України „Про захист прав
споживачів” Закон от 01.12.2005 № 3161-IV.
Підсумки роботи відділу захисту прав споживачів у сфері внутрішньої
торгівлі, послуг, реклами та розгляду звернень громадян, http://www.volzah.lutsk.ua/novunu0035.html, [data dostępu:12 X 2014].
Права споживачів, http://cpk.org.ua/index.php?option=com_content&view=article&id=279, [data dostępu:12.10.2014].

Dyrektywy konsumenckie Unii Europejskiej w kontekście praw

Transkrypt

Podobne dokumenty

Informacja prasowa - PomagajUkrainie.pl

Miejscowość, data Imię i nazwisko konsumenta Adres zamieszkania

Historia 15 marca ..

wykaz publikacji - Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie