ii. finanse samorządów

22
Biuletyn Informacyjny Nr 1 (31) 2001 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
II. FINANSE SAMORZĄDÓW
ROCZNE BILANSE
I. Rb – 49 Roczny bilans z wykonania budżetu gminy
Ostateczny termin złożenia kopii tego bilansu do regionalnych izb obrachunkowych za
2000 rok – zgodnie z załącznikiem nr 10 do Rozporządzenia Ministerstwa Finansów z dnia 23
grudnia 1998 r. – upływa z dniem 14 marca 2001.
Sprawozdanie to sporządzają zarządy jednostek samorządu terytorialnego z wykonania
budżetu za rok 2000 według wzoru określonego w załączniku nr 10 do Rozporządzenia Ministra
Finansów z dnia 23 grudnia 1998 roku na podstawie ewidencji księgowej prowadzonej zgodnie
z planem kont dla budżetu gminy. W bilansie tym przedstawiane są salda kont na początek roku
i na koniec okresu sprawozdawczego. Wykazane w nim salda początkowe powinny być zgodne
z saldami końcowymi wykazanymi w bilansie na koniec poprzedniego roku. W rubryce symbol
i nazwa konta wpisywane są następujące pozycje:
1) konto 133 „Rachunek bieżący budżetu”, które może wykazywać:
− saldo Wn wskazując wielkość posiadanych środków – łącznie z lokatami bankowymi
na rachunku bieżącym budżetu,
− saldo Ma wskazujące na zaciągnięty przez jednostkę samorządu terytorialnego kredyt
w rachunku bieżącym,
2) konto 134 „Kredyty bankowe”, które może wykazywać jedynie saldo Ma, dotyczące wielkości nie spłaconego bankowi kredytu zaciągniętego na finansowanie budżetu, który został
przelany na rachunek bieżący budżetu,
3) konto 140 „Inne środki pieniężne”, które wskazuje na wysokość środków pieniężnych
w drodze,
4) konto 222 „Rozliczenie dochodów budżetowych”, którego saldo Ma, wskazuje na należności
od jednostek budżetowych z tytułu pobranych dochodów budżetowych, lecz nie odprowadzonych na rachunek budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
5) konto 223 „Rozliczenie wydatków budżetowych”, którego saldo Wn oznacza wielkość
środków na wydatki przelanych na rachunki bieżące jednostek budżetowych, lecz nie
wykorzystanych przez nie do końca roku,
6) konto 224 „Rozrachunki budżetu”, które może posiadać dwa salda:
− saldo Wn wskazujące na wielkość należności z tytułu zrealizowanych dochodów przez
urzędy skarbowe, a nie otrzymanych do końca roku,
− saldo Ma wskazujące na stan zobowiązań budżetu danej jednostki wobec innych
podmiotów, na przykład z tytułu zaciągniętych pożyczek, wyemitowanych obligacji,
7) konto 960 „Niedobór lub nadwyżka budżetu”, którego:
− saldo Wn wskazuje na wielkość występującego na koniec roku skumulowanego niedoboru
budżetu,
Biuletyn Informacyjny Nr 1 (31) 2001 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
23
− saldo Ma wskazuje na wielkość występującej na koniec roku skumulowanej nadwyżki
budżetowej.
Uwaga!
W informacjach uzupełniających należy wskazać konta pozabilansowe:
1) konto 991 „Planowane dochody budżetowe”, saldo Ma wskazuje na wielkość planowanych
dochodów (po wszystkich korektach) budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
2) konto 992 „Planowane wydatki budżetowe”, saldo Wn wskazuje na wysokość planowanych
(po wszystkich korektach) wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
II. Bilanse
Sporządzane przez jednostki budżetowe, zakłady budżetowe oraz gospodarstwa
pomocnicze za 2000 rok zgodnie z załącznikiem nr 14 do Rozporządzenia Ministra Finansów
z dnia 23 grudnia 1998 roku.
Ostateczny termin przesłania do wiadomości regionalnych izb obrachunkowych kopii
sporządzonego bilansu łącznego i bilansu zbiorczego upływa z dniem 15 kwietnia. Sporządzane
są one poprzez sumowanie bilansów jednostkowych oddzielnie dla:
1) jednostek budżetowych,
2) zakładów budżetowych (bez instytucji kultury),
3) gospodarstw pomocniczych,
W bilansie łącznym lub zbiorczym nie można kompensować sald aktywów i pasywów,
wykazywanych w bilansach jednostkowych.
Sporządzenie bilansu poprzedzone jest zestawieniem obrotów i sald kont syntetycznych
i analitycznych. Bilans powinien być sporządzony prawidłowo pod względem merytorycznym
i formalno rachunkowym:
− prawidłowość merytoryczna bilansu polega na tym, że zawiera on rzeczywiste dane
o aktywach i pasywach jednostki na dany dzień bilansowy, potwierdzone przeprowadzoną
inwentaryzacją składników majątkowych,
− prawidłowość formalna polega na umieszczeniu wszystkich następujących danych takich jak:
− nazwa i adres jednostki budżetowej, zakładu budżetowego, gospodarstwa pomocniczego,
jednostki samorządu terytorialnego itd.,
− określenie na jaki dzień sporządzony został bilans,
− wartość wyszczególnionych we wzorze grup aktywów i pasywów,
− określenie ogólnej wartości sumy bilansowej aktywów i pasywów,
− podpisy osób odpowiedzialnych za prawidłowość i rzetelność danych oraz osoby sporządzającej bilans,
− datę i miejsce sporządzenia bilansu.
Roczny bilans spełnia następujące funkcje:
− jest dokumentem księgowym jako bilans zamknięcia kończącego się roku obrotowego i jako
bilans otwierający kolejny rok sprawozdawczy,
− jest dokumentem finansowym określającym na dany dzień sporządzenia bilansu wartość
składników majątkowych (aktywów) i źródeł ich finansowania (pasywów).
24
Biuletyn Informacyjny Nr 1 (31) 2001 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
Poniżej podaje się zasady ujmowania w bilansie danych z ewidencji księgowej według kolejności
wynikającej z pozycji bilansowych.
AKTYWA
A. Majątek trwały – wiersz 01 jest sumą wierszy od A.I. do A.V. Wskazuje on wartość
składników majątku trwałego wycenionego według zasad przedstawionych poniżej.
A.1. Rzeczowy majątek trwały – wiersz 02 jest sumą wierszy od 03 do 09
− w wierszu 03 Grunty – wskazuje się grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub
jednostki samorządu terytorialnego, w stosunku do których jednostka bilansująca wykonuje
uprawnienia właścicielskie. W samorządach grunty mogą występować tylko w bilansie
zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Wyceniane są tak, jak środki trwałe - w cenie
nabycia; nie podlegają umorzeniu (dane do tego wiersza wpisujemy z konta o symbolu 011),
− w wierszu 04 Budynki i budowle – ujmowane są środki trwałe w wartości netto, czyli po
uwzględnieniu dotychczasowego umorzenia. Ich wartość bilansowa ustalana jest na poziomie
ceny nabycia lub kosztu wytworzenia, bądź wartości po aktualizacji wyceny lub ulepszeniu
(dane w tym wierszu wpisujemy z konta o symbolu 011),
− w wierszu 05 Urządzenia techniczne i maszyny – ujmowane są środki trwałe
zakwalifikowane do grup 3 – 6 KRST. Ich wycena dokonywana jest według zasad podanych
wyżej (dane w tym wierszu wpisujemy z konta o symbolu 011),
− w wierszu 06 Środki transportu – wykazuje się środki trwałe z grupy 7 KRST. Wycenione
są tak jak przedstawione wyżej (dane w tym wierszu wpisujemy z konta o symbolu 011),
− w wierszu 07 Inne środki trwałe – wskazuje się należące do grupy 8 „Narzędzia, przyrządy,
ruchomości i wyposażenie” oraz do grupy 9 „Inwentarz żywy”. W poz. 07 wykazuje się
również pozostałe środki trwałe objęte saldem konta 012, a także dzieła sztuki i eksponaty
muzealne ujmowane na koncie 016,
− w wierszu 08 Inwestycje rozpoczęte – wykazuje się koszty poniesione na inwestycje
w trakcie realizacji w wartości ceny nabycia lub po koszcie wytworzenia obiektów (dane
w tym wierszu wpisujemy z konta o symbolu 080),
− w wierszu 09 Środki przekazane na poczet inwestycji – ujmowane są wartości zaliczek
przekazanych wykonawcom, dostawcom dóbr inwestycyjnych lub generalnemu inwestorowi
na inwestycje wspólne oraz inwestorom zastępczym, których nie rozliczono do końca roku
budżetowego (obrotowego). Należności wyceniane są w wartości nominalnej. Jeżeli
przedpłaty uiszczone były w walucie obcej, wówczas podlegają one przeliczeniu według
obowiązującego na ten dzień kursu średniego danej waluty (dane w tym wierszu wpisujemy
z konta 201).
A.II. Wartości niematerialne i prawne – ujmowane są w wierszu 10 bilansu (dane do tego
wiersza wpisywane są z konta 020 minus 071 lub 072) według wartości netto, czyli wartości
w cenie nabycia lub koszcie wytworzenia, pomniejszonej o dotychczasowe umorzenie.
A.III. Finansowy majątek trwały – wiersz 11 (dane do tego wiersza wpisywane są z konta 030)
jest sumą wierszy od 12 do 14,
Biuletyn Informacyjny Nr 1 (31) 2001 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
25
− w wierszu 12 Udziały i akcje – wpisuje się udziały wniesione do spółek z ograniczoną
odpowiedzialnością spółdzielni oraz akcji w spółkach akcyjnych, utrzymywane przez
jednostkę dla wywierania trwałego wpływu. Na dzień bilansowy wyceniane są w cenie
nabycia, to jest:
− w przypadku ich zakupu lub wniesienia do spółki jako aportu pieniężnego w wysokości
wydatkowanych na ten cel środków pieniężnych, łącznie z kosztami towarzyszącymi,
− w przypadku wniesienia aportów rzeczowych w wysokości ich wartości księgowej netto,
w jakiej figurowały w ewidencji jednostki (udziałowca/akcjonariusza), powiększonej
o ewentualne opłaty związane z udziałem w spółce. Wartość udziałów i akcji pomniejsza
odpis uwzględniający trwałą utratę ich wartości,
− w wierszu 13 Papiery wartościowe długoterminowe – należy ująć obligacje, bony
skarbowe, skrypty dłużne itp. zakupione w celu dokonania trwałej lokaty na czas powyżej
1 roku. Wycenione są w cenach nabycia, z wyjątkiem dłużnych papierów wartościowych,
które na dzień bilansowy wycenia się według możliwych do uzyskania cen sprzedaży
powiększonych o naliczone odsetki,
− w wierszu 14 Inne składniki finansowego majątku trwałego – wymienione zostają inne nie
wymienione powyżej składniki finansowe.
A.IV. Należności długoterminowe – w wierszu 15 ujmuje się (dane wynikające z kont 201
i 226) należności, których termin spłaty przypada w okresie dłuższym niż rok od dnia
bilansowego. Wyceniane są w kwocie wymagającej zapłaty, a więc łącznie z należnymi
odsetkami, pomniejszonej o ewentualne rezerwy na te należności. Jeżeli spłata ma nastąpić
ratami, to raty płatne w roku obrotowym (budżetowym) następującym po dniu na który został
sporządzony bilans oraz raty zaległe wykazuje się we właściwej pozycji B.II. aktywów bilansu,
a część należności płatną w okresie powyżej roku w pozycji A.IV. aktywów.
A.V. Wartość mienia zlikwidowanych jednostek – w wierszu 16 ujmowana jest wartość
mienia (wynikająca z konta 015) przejętego i nie zagospodarowanego po zlikwidowanych
jednostkach. Ich wartość ustalana jest w wysokości wynikającej z bilansów likwidacji tych
jednostek.
B. Majątek Obrotowy – wiersz 17 jest sumą wierszy od B.I. do B.V. i obejmuje wartość
majątku obrotowego.
B.I. Zapasy – wiersz 18 obejmuje wartości zapasów wynikające z wiersza 19 do 22,
− w wierszu 19 materiały wykazywane są:
− zapasy materiałowe w magazynie (konto 310),
− pozostałość materiałów na koniec roku, odpisanych przy zakupie bezpośrednio w koszty
i nie zużytych albo wydanych z magazynu i nie zużytych, których wartość ustalono
na podstawie inwentaryzacji (konto 310),
− wartość dostaw w drodze (konto 300),
Wartość bilansową materiałów ustala się w cenie zakupu lub nabycia, a w przypadku
wytworzenia ich we własnym zakresie po koszcie ich wytworzenia. W przypadku, jeśli nie
26
Biuletyn Informacyjny Nr 1 (31) 2001 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
kalkuluje się kosztu ich wytworzenia, materiały wycenione powinny zostać po cenie liczonej
według głównych dostawców,
− w wierszu 20 Półprodukty i produkty w toku wykazywana jest wartość produkcji (robót,
usług) w toku oraz półfabrykatów według kosztu ich wytworzenia lub ceny sprzedaży netto
(art. 28 ustawy o rachunkowości). Dane do tego wiersza należy ustalić na podstawie kont
500, 530 oraz 600,
− w wierszu 21 Produkty gotowe wykazywana jest wartość wyrobów gotowych znajdujących
się w magazynie, a ich wycena następuje na poziomie rzeczywistego kosztu wytworzenia.
Dane do tego wiersza wynikają z konta 600 oraz + / - konto 620,
− w wierszu 22 Towary wykazywane są towary w cenie zakupu lub nabycia oraz wartość
dostaw w drodze. Wielkości do tego wiersza ustalane są na podstawie ewidencji do kont 300,
330 oraz + /- konto 340.
B.II. Należności i roszczenia – wiersz 23 jest sumą wierszy od 24 do 29 i obejmuje:
− w wierszu 24 – Należności z tytułu dostaw i usług wykazywane są należności wynikające
z tytułów cywilnoprawnych, także sporne, ale nie skierowane na drogę sądową
za dostarczone odbiorcom roboty, usługi i towary łącznie z należnym VAT i odsetkami oraz
zatrzymaną kaucją z tytułu rękojmi i dostawami w drodze. Dane w tym wierszu powinny
odpowiadać informacjom wynikającym z kont 201 i 300,
− w wierszu 25 – Należności od budżetów wykazuje się należności z tytułów
publicznoprawnych, do których stosuje się przepisy ustawy Ordynacja podatkowa,
na przykład z tytułu nadpłat podatku VAT lub nadpłat zaliczek gospodarki pozabudżetowej
(dotyczy konta 225),
− w wierszu 26 – Należności z tytułu ubezpieczeń społecznych należy wskazać nadpłaty
z tytułu składek odprowadzonych do ZUS. Należności powyższe powinny wynikać
z konta 229,
− w wierszu 27 – Należności wewnątrzzakładowe; pozycja ta w gminnych jednostkach na
ogół nie występuje. Może wystąpić jedynie w wielooddziałowych samodzielnie bilansujących
zakładach budżetowych (dotyczy częściowo konta 240),
− w wierszu 28 – Pozostałe należności ujmowane są salda pozostałych należności, nie ujętych
w pozycjach wyżej, na przykład należności jednostek budżetowych z tytułu dochodów
budżetowych, których termin płatności przypada na dany rok budżetowy. Dane w tym
wierszu powinny odpowiadać informacjom zawartym na kontach 221, 229, 231, 234, 240 –
część,
− w wierszu 29 – Roszczenia sporne ujmowane są wszystkie roszczenia skierowane na drogę
sądową, co do których na koniec roku nie zapadł jeszcze prawomocny wyrok (dotyczy konta
240 – część).
B.III. Środki pieniężne – wiersz 30 jest sumą wierszy od 31 do 33 i obejmuje:
− w wierszu 31 Środki pieniężne w kasie wskazuje się wartość gotówki w kasie w wartości
nominalnej, a w przypadku posiadania walut obcych należy je wycenić po kursie średnim
NBP z dnia 31 grudnia (konto 101),
Biuletyn Informacyjny Nr 1 (31) 2001 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
27
− w wierszu 32 Środki pieniężne w banku:
− jednostki budżetowe wykazują salda Wn na rachunkach bankowych: 130, 131, 132, 135
oraz 139,
− zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze i środki specjalne jednostek
budżetowych wykazują salda Wn rachunków bankowych 131, 132 oraz 135.
W przypadku poz. a i b stan rachunków bankowych powinien być potwierdzony wyciągiem
bankowym. Środki pieniężne w banku wyceniane są w wartości nominalnej, natomiast
dewizy podobnie do gotówki w walutach obcych w kasie,
− w wierszu 33 Inne środki pieniężne wykazywana jest suma sald Wn kont analitycznych
prowadzonych do konta o tej samej nazwie (dotyczy to konta 140). Obejmuje między innymi
wartość posiadanych obcych czeków, weksli (płatnych do 3 miesięcy od daty wystawienia),
znaków opłat skarbowych oraz środków pieniężnych w drodze. Wartość tych składników
wycenia się według ich nominałów.
B.IV. Krótkoterminowe papiery wartościowe, w wierszu 34 wykazywana jest część salda Wn
konta 140 – „Krótkoterminowe papiery wartościowe” obejmująca wartość zakupionych w celu
odsprzedaży akcji, obligacji, a także weksle i czeki obce o terminie realizacji powyżej 3 miesięcy
do 1 roku. Wycena tych papierów wartościowych dokonywana jest na poziomie ceny nabycia.
B.V. – Rozliczenia międzyokresowe (czynne) – ewidencjonowane są na koncie 640, w tym
wierszu (35) wykazywana jest wartość kosztów poniesionych a dotyczących przyszłych okresów
sprawozdawczych, na przykład koszty ubezpieczenia, prenumeraty, itp. Ich wycena następuje na
poziomie wartości nominalnej.
C. Inne aktywa – wiersz 36
C.I – Nieobowiązkowe odpisy z wyniku finansowego i nadwyżka środków obrotowych
(wiersz 37). Ta pozycja równa jest wartości salda konta 820 „Rozliczenie wyniku
finansowego” w zakresie należnej nadwyżki środków obrotowych, którą zakłady budżetowe
zobligowane są odprowadzić do budżetu oraz ta część zysku gospodarstwa pomocniczego, która
przekazywana jest na środek specjalny lub pozostała do dyspozycji gospodarstwa.
C.II. Inne aktywa – wiersz 38, w tym wierszu ujęta jest wartość składników majątkowych nie
ujętych w wierszach wyżej, na przykład środki otrzymane z obcych funduszy na realizację ściśle
określonych zadań (z wyjątkiem sum na zlecenie, na przykład z funduszu PHARE).
PASYWA
A Fundusz – wiersz 40 jest sumą wiersza A.I. - A.III.
A.I. Fundusz jednostki – wiersz 41 dotyczy funduszu jednostki (konto 800),
A.II. Wynik finansowy netto – wiersz 42 – Dane do tego wiersza czerpiemy z konta 860
(dotyczy wiersza 43 albo 44), wiersz 43 stanowi zysk netto (wielkość dodatnia), natomiast wiersz
44 strata netto (wielkość ujemna). Wynik finansowy w zależności od tego czy jest to wynik
dodatni, czy ujemny wykazywany jest odpowiednio w pozycji 43 (zysk) bądź 44 (strata).
A.III. Fundusz mienia zlikwidowanych jednostek – wiersz 45 – Dane dla tego wiersza
wynikają z konta 855.
28
Biuletyn Informacyjny Nr 1 (31) 2001 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
Wartość funduszu mienia zlikwidowanych przedsiębiorstw państwowych i komunalnych lub
innych jednostek organizacyjnych, które zostało przejęte przez jednostkę bilansującą (organ
założycielski lub nadzorujący) i nie zostało jeszcze zagospodarowane albo wartość mienia
oddanego do odpłatnego korzystania lub sprzedanego, ale jeszcze nie spłaconego. Pozycja ta nie
występuje w zakładach budżetowych.
B. Fundusze celowe – wiersz 46. W tej pozycji wykazywane są środki funduszy celowych
tworzonych na podstawie ustaw lub uchwał rad jednostek samorządu terytorialnego
przeznaczonych na konkretne cele. Wyceniane są według wartości nominalnej. Pozycja ta nie
powinna wystąpić w jednostkach i zakładach budżetowych. Dane do tego wiersza wynikają
z konta 853.
C. Zobowiązania długoterminowe – wiersz 47. W pozycji tej wykazywane są zobowiązania,
których termin zapłaty przypada na okres dłuższy od jednego roku. Pozycja ta raczej nie wystąpi
w zakładach budżetowych. Dane do tego wiersza powinny wynikać z konta 201.
D. Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne – wiersz 48 jest sumą wiersza D.I.
i D.II. W tym wierszu wykazywana jest wartość krótkoterminowych (do jednego roku)
zobowiązań jednostki oraz wartość utworzonych funduszy specjalnych, na przykład
zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i innych funduszy specjalnych.
D.I. Zobowiązania krótkoterminowe – wiersz 49 jest sumą wierszy od 50 do 56,
− w wierszu 50 „zobowiązania z tytułu dostaw i usług” wskazuje się wartość zobowiązań
wynikających z zakupu materiałów, towarów, robót i usług. W pozycji tej ujmowane
są również kaucje gwarancyjne zatrzymane wykonawcom robót oraz wartość dostaw nie
fakturowanych. Wartości wykazane w tym wierszu powinny wynikać z następujących kont:
201, 300, 240,
− w wierszu 51 „zobowiązania wobec budżetów” wskazuje się wszelkie tytuły rozliczeń
z budżetami, które powinny wynikać z zapisów na koncie 225,
− w wierszu 52 „zobowiązania z tytułu ubezpieczeń społecznych” powinny wynikać
z konta 229,
− w wierszu 53 „zobowiązania z tytułu wynagrodzeń” wskazuje się nie wypłacone
wynagrodzenia. W tej pozycji powinny zostać wykazane także zobowiązania z tytułu
dodatkowego wynagrodzenia. Dane do tego wiersza powinny wynikać z konta 231,
− wiersz 54 „zobowiązania wewnątrzzakładowe” w jednostkach samorządowych nie
powinien występować,
− w wierszu 55 „pozostałe zobowiązania” ujmowane są zobowiązania wynikające
z pozostałych kont rozrachunkowych nie ujętych w innych pozycjach. Dane do tego wiersza
powinny wynikać z kont: 221, 229, 223,
− w wierszu 56 „sumy obce” ujmuje się depozyty, zabezpieczenie wykonania umów. Dane dla
ustalenia tych wartości powinny wynikać z konta 234 oraz 240,
Biuletyn Informacyjny Nr 1 (31) 2001 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
29
D.II. Fundusze specjalne – wiersz 57 jest sumą wierszy 58 i 59,
− w wierszu 58 „zakładowy fundusz świadczeń socjalnych” ujmuje się wartość funduszu na
dzień bilansowy, który wynika z konta 851,
− w wierszu 59 „inne fundusze specjalne” – fundusze celowe ujmowane są te, które określone
zostały w art. 22 ustawy z dnia 26 listopada 1999 r. o finansach publicznych i zapisy w tym
zakresie wynikają z konta 853.
E. Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów – wiersz 60 jest sumą
wierszy 61 i 62.
E.I. Rozliczenia międzyokresowe (bierne) – wiersz 61 wynikają z utworzonych rezerw
na wydatki, które zostaną poniesione w przyszłości, na przykład koszty napraw gwarancyjnych
i wynikają one z faktycznych zapisów na koncie 640,
E.II. Przychody przyszłych okresów – wiersz 62; pozycja ta dotyczy wpłat, które dotyczą
działalności realizowanej w przyszłości, między innymi pobranych wpłat lub zarachowanych
należności od kontrahentów za świadczenia, które zostaną wykonane w następnym roku bądź
dodatnie różnice kursowe wynikające z wyceny rozrachunków na koniec roku obrotowego.
Na dzień bilansowy wykazywane są w wartości nominalnej. Dane do tego wiersza wynikają
z zapisów na koncie 840.
F. Rezerwy - wiersz 63, obejmuje wartość rezerw na należności, które zostały zakwalifikowane
do należności wątpliwych. Rezerwy wyceniane są według wartości nominalnej. Rezerw nie
tworzy się na należności z tytułu dochodów i wydatków budżetowych oraz funduszy celowych.
Rezerwy wystąpić mogą tylko w gospodarce pozabudżetowej. Dane do tego wiersza
wynikają z konta 840.
G. Inne pasywa – wiersz 64, w wierszu tym ujmowana jest wartość pasywów nie ujęta
w wierszach wyżej, dotycząca na przykład obcych funduszy zarządzanych przez jednostkę.
Informacje o wartości aktywów i pasywów dopełniane są w części nazwanej „Dane
uzupełniające (do bilansu)”. Wykazywane są w niej wartości bilansowych kont korygujących
(umorzenie środków trwałych, umorzenie pozostałych środków trwałych, umorzenie zbiorów
bibliotecznych) oraz zobowiązania z tytułu inwestycji.
Przepisy:
1) Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 1998 roku w sprawie zasad i terminów
sporządzania sprawozdawczości budżetowej (Dz. U. Nr 164, poz.1175).
2) Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz. U. Nr 121, poz. 591 z późn.
zm.).
3) Zarządzenie nr 46 Ministra Finansów z dnia 1 sierpnia 1995 roku w sprawie szczególnych
zasad prowadzenia rachunkowości oraz jednolitych planów kont dla państwowych
i gminnych jednostek budżetowych i ich gospodarstw pomocniczych, zakładów
budżetowych, państwowych i gminnych funduszy celowych oraz gmin i ich związków
(Dz. Urz. Min. Fin. Nr 14, poz. 60).
30
Biuletyn Informacyjny Nr 1 (31) 2001 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
4) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1999 roku w sprawie Klasyfikacji
Środków Trwałych (Dz. U. Nr 112, poz. 1317). KRST jest to Klasyfikacja Rodzajowa
Środków Trwałych, określana też klasyfikacją GUS. Grupuje ona środki trwałe według ich
funkcji. Od 1 stycznia 2000 roku obowiązuje nowa Klasyfikacja Środków Trwałych (KST),
zgodnie z wyżej wskazanym rozporządzeniem.
Opracowała:
Maria Gerus
Zastępca Naczelnika WIAS
KONTRASYGNATA SKARBNIKA, A ZAWIERANIE PRZEZ JEDNOSTKI
SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO UMÓW POWODUJĄCYCH POWSTAWANIE
ZOBOWIĄZAŃ
Do zadań własnych gminy a także
pozostałych jednostek samorządu terytorialnego należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb
wspólnoty. W tym celu gminy, powiaty oraz
województwa mogą tworzyć jednostki organizacyjne oraz zawierać umowy z innymi
podmiotami. Przy zawieraniu umów, wyżej
wymienione podmioty samorządowe obowiązane są stosować przepisy kodeksu cywilnego
oraz innych ustaw szczególnych, w tym m. in.
ustawy o zamówieniach publicznych. Na
skutek zawarcia przez jednostkę samorządu
terytorialnego umowy cywilnoprawnej powstaje pomiędzy stronami takiej umowy stosunek zobowiązaniowy, z którego istoty wynika, iż wierzyciel może żądać od dłużnika
spełnienia świadczenia, a dłużnik powinien
takie świadczenie spełnić. Umowy zawierane
przez gminy, powiaty a także województwa
samorządowe mają najczęściej charakter
umów dwustronnie zobowiązujących, co oznacza w praktyce, że świadczenie jednej ze stron
jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony.
Koniecznym elementem każdej umowy
zobowiązaniowej jest złożenie oświadczenia
woli przez strony umowy. W świetle art. 60
kc, oświadczenie woli może być złożone przez
każde zachowanie się osoby, zmierzające do
wywołania określonych skutków prawnych,
które to zachowanie ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Istotne wydaje się tutaj podkreślenie, iż zgodnie z art. 74 ustawy z dnia 10
czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych
(Dz. U. z 1998 r. Nr 119, poz. 773 z późn.
zm.), dla zawarcia umowy w sprawie zamówień publicznych wymagana jest forma
pisemna ad solmitatem, chyba że wartość
zamówienia nie przekracza 3.000 EURO.
Należy przy tym zwrócić uwagę, iż jednostki
samorządu terytorialnego jako podmioty dysponujące niemal wyłącznie środkami publicznymi obowiązane są do stosowania ustawy
o zamówieniach publicznych. Z powyższego
wynika więc, iż do zawarcia umowy, w której
jedną ze stron jest gmina, powiat lub województwo samorządowe, niezbędne jest założenie oświadczenia woli w formie pisemnej.
Z uwagi na fakt, iż procedury związane ze
składaniem oświadczeń woli w zakresie zarządu mieniem przez poszczególne jednostki
samorządu terytorialnego są takie same, zagadnienie dokonywania kontrasygnaty przez
skarbnika, zostanie omówione w dalszej części
Biuletyn Informacyjny Nr 1 (31) 2001 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
na podstawie przepisów ustawy o samorządzie
gminnym.
Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego posiada z mocy prawa osobowość
prawną. Ta osobowość prawna skutkuje,
w sferze stosunków cywilnoprawnych, koniecznością działania w imieniu gminy, przez
organ lub przez ustanowionych przez ten organ pełnomocników. Organem uprawnionym
do gospodarowania mieniem komunalnym jest
w świetle art. 30 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 8
marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U.
z 1996 r. Nr 13, poz. 74 z późn. zm.), zarząd
gminy. Zgodnie z art. 43 wyżej wymienionej
ustawy mieniem komunalnym jest własność
i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie
innych gminnych osób prawnych, w tym
przedsiębiorstw. Z wyżej wskazanej definicji
wynika, iż ustawa o samorządzie gminnym
używa pojęć mienia i majątki zamiennie. Nie
są to jednak na gruncie prawa cywilnego
synonimy. Mieniem na gruncie prawa cywilnego są bowiem określane jedynie aktywa,
podczas gdy za majątek uznaje się zarówno
aktywa jak i pasywa. Ustawa o samorządzie
gminnym wyróżnia nową kategorię - mienie
komunalne. Mienie komunalne jest szczególnym typem mienia. Jak wynika z licznych
przepisów ustawy o samorządzie gminnym
mienie komunalne obejmuje zarówno aktywa
jak i pasywa. Oprócz gospodarowania
mieniem komunalnym zarząd gminy wykonuje również zadania określone w art. 30
ustawy o samorządzie gminnym. Ponadto zarząd, jako organ wykonawczy omawianej
jednostki samorządu terytorialnego jest uprawniony do reprezentowania gminy w obrocie
cywilnoprawnym. Dla skuteczności czynności
prawnych dokonanych przez gminy, ustawa
o samorządzie gminnym nie wymaga jednak
31
złożenia oświadczenia woli przez wszystkich
członków zarządu. Art. 46 ust. 1 ustawy wskazuje bowiem, iż oświadczenia woli w imieniu
gminy w zakresie zarządu mieniem składają
dwaj członkowie zarządu lub jeden członek
zarządu i pełnomocnik upoważniony przez zarząd.
Wskazany przepis wprowadza więc
wyjątek od zasady wyrażonej w art. 26
przedmiotowej ustawy, w myśl którego zarząd
jest organem wykonawczym gminy o charakterze korporacyjnym oraz od zasady wyrażonej w art. 31 tejże ustawy, zgodnie z którym
wójt lub burmistrz reprezentują gminę na
zewnątrz. Art. 46 ust. 2 omawianej ustawy
dopuszcza możliwość upoważnienia przez
zarząd wójta lub burmistrza do składania
jednoosobowo oświadczeń woli związanych
z prowadzeniem bieżącej działalności gminy.
Wreszcie art. 46 ust. 3 tejże ustawy,
wprowadza wymaganie dokonania kontrasygnaty przez skarbnika gminy we wszystkich
tych sytuacjach, gdy czynność prawna może
spowodować powstanie zobowiązania pieniężnego.
Pojęcie kontrasygnaty wywodzi się
z XVIII w. i łączy się z kształtowaniem odpowiedzialności ministrów w Anglii. Instytucja
ta miała pierwotnie na celu skrępowanie wyrażania woli przez monarchę z jednej strony oraz
umocnienie roli parlamentu z drugiej strony.
Po raz pierwszy instytucja ta pojawiła się
w ustawie zasadniczej w Konstytucji 3 Maja
oraz w konstytucji francuskiej z 1791 r.
Kontrasygnata skarbnika w świetle
przepisów o samorządzie gminnym oznacza
dokonanie przez niego kontroli wstępnej lub
bieżącej określonej operacji gospodarczej.
Skarbnik podpisując określony dokument
stwierdza, że jest on zgodny z przepisami
prawa. W świetle art. 46 ust. 4 wyżej wymie-
32
Biuletyn Informacyjny Nr 1 (31) 2001 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
nionej ustawy skarbnik gminy może odmówić
kontrasygnaty, powinien wówczas wskazać na
te postanowienia, wynikające z dokumentów,
które naruszają przepisy prawa. W doktrynie
prawnej przyjęto, ze kontrasygnata skarbnika
stanowi warunek skuteczności prawidłowo
złożonego oświadczenia woli gminy. Co prawda uznano, iż oświadczenie woli bez kontrasygnaty jest ważne, lecz nie wywoła skutków
prawnych, gdyż czynność prawa dokonana bez
kontrasygnaty obciążona jest wadliwością
określoną w prawie cywilnym jako bezskuteczność zawieszona. Bezskuteczność zawieszona ujmowana jest natomiast jako
tymczasowe wstrzymanie skutków dokonanej
czynności prawnej do momentu ziszczenia się
określonego zdarzenia. Zdarzeniem takim
prowadzonym do konwalidacji oświadczenia
woli może być późniejsze udzielenie kontrasygnaty przez skarbnika. Zaprezentowany wyżej
pogląd doktryny prawniczej znalazł odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego
(wyrok SN z 31.01.1995 r. sygn. akt I CRN
187/94 oraz wyrok SN z 15.12.1999 r. sygn.
akt I CKN 304/98). W wyrokach tych SN
stwierdził, iż kontrasygnata ma decydujący
wpływ na skuteczność umowy, w której gmina
jest stroną umowy, a jedynie moment jej
wyrażenia jest drugorzędny. Inaczej rzecz
ujmując kontrasygnata udzielona po zawarciu
umowy - sumuje ją.
Zupełnie inne podejście do omawianego zagadnienia zaprezentował SN w wyroku
z 7 marca 2000 r. sygn. akt III CKN 608/98.
W sentencji wyroku SN orzekł, iż po spełnieniu przez kontrahenta gminy świadczeń
umowy wzajemnej powołanie się tej jednostki
samorządu terytorialnego na brak kontrasy-
gnaty skarbnika jako przyczyny odmowy zapłaty jest bezskuteczne. W orzeczeniu tym SN
przyjął, iż samo wykonanie umowy przez
kontrahenta gminy usuwa wątpliwość czynności prawnej. Sąd stanął przy tym na stanowisku, iż kontrahent w umowie z gminą jest
słabszą stroną stosunku prawnego, w związku
z czym istnieje konieczność zapewnienia
ochrony prawnej tej stronie. Podejście SN we
wskazanym wyżej orzeczeniu do instytucji
kontrasygnaty praktycznie pozbawiło ją jakiegokolwiek znaczenia w stosunkach cywilnoprawnych traktując ją niemal wyłącznie
jako narządzie dyscypliny finansów publicznych.
Podsumowując wcześniejsze rozważania trudno się powstrzymać od refleksji na
temat możliwych reperkusji wyroku SN z 7
marca 2000 r. Wykładnia art. 46 ustawy
o samorządzie gminnym dokonana przez SN
w wyżej wymienionym orzeczeniu stanowi
bowiem zagrożenie dla zasad zarządu mieniem
publicznym poprzez wskazanie możliwości
obejścia obowiązujących przepisów prawa, np.
poprzez przystąpienie do wykonania umowy
zanim zostanie z podmiotem zawarta skuteczna prawnie umowa. Orzeczenie to,
pozbawiając kontrasygnaty skarbnika znaczenia przy zawieraniu umów przez gminę, stawia
ponadto pod znakiem zapytania konieczność
stosowania przez gminy procedur związanych
ze składaniem oświadczeń woli w zakresie
zarządu mieniem. Tryb ten obejmujący również kontrasygnatę skarbnika jest trybem
ustawowym, dlatego też wskazane w sentencji
wyroku rozstrzygnięcie wydaje się być zbyt
daleko idące.
Mariusz Stegienka
Zespół Obsługi Prawnej