dr inż. Anna Stankowska Uniwersytet Warszawski dr inż

Pole elektromagnetyczne
dr inż. Anna Stankowska
Uniwersytet Warszawski
dr inż. Marek Szuba
Instytut Energoelektryki Politechniki Wrocławskiej
KONSULTACJE SPOŁECZNE JAKO ELEMENT EDUKACJI
W ZAKRESIE ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO
POLA MAGNETYCZNEGO 50 Hz WYTWARZANEGO
PRZEZ LINIE NAPOWIETRZNE 220 i 400 kV
W artykule przedstawiono wagę oraz rolę konsultacji społecznych będących elementem edukacyjnym w zakresie oddziaływania na środowisko pola magnetycznego 50 Hz
wytwarzanego przez linii napowietrzne 220 i 400 kV. Opisane w artykule działania
pozwolą wpłynąć na znaczącą poprawę jakości działań towarzyszących procesowi
inwestycyjnemu, umożliwią zapobieganiu potencjalnym konfliktom społecznym oraz
dadzą szansę na skuteczne pozyskiwanie dofinansowania tego rodzaju przedsięwzięć
inwestycyjnych ze środków unijnych.
1. Wstęp
Budowa układów przesyłowych najwyższych napięć jest zagadnieniem o dużej
złożoności zarówno od strony inżynieryjno-technicznej, legislacyjnej, jak również
szeroko rozumianych problemów ochrony środowiska, w tym szczególnie wpływu
pola magnetycznego 50 Hz na zdrowie i życie ludzkie. O ile dwa pierwsze zagadnienia są dość dobrze rozpoznane, o tyle problem oddziaływania pola magnetycznego
50 Hz jest przedmiotem różnorodnych prac badawczych w wielu placówkach naukowych na świecie, jak również tematem licznych dyskusji na forum międzynarodowym. Odbija się to szerokim echem wśród osób zainteresowanych tą tematyka,
a w szczególności społeczności lokalnych zamieszkujących w bezpośrednim sąsiedztwie istniejących oraz planowanych do wybudowania linii napowietrznych 220
i 400 kV. Nie można się zatem dziwić, że w świetle różnorodnych, czasami niepokojących doniesień prasowych o wątpliwej wartości naukowej, zaniepokojone
grupy społeczne poszukują jakichkolwiek informacji z tego obszaru. Powoduje to
niejednokrotnie powstanie chaosu informacyjnego wśród społeczeństwa oraz poczucie realnego zagrożenia, którego źródłem są – jego zdaniem – projektowane
i budowane linie i stacje elektroenergetyczne. Sytuacja taka może znacząco wpłynąć
na wydłużenie procesu realizacji inwestycji infrastrukturalnych o znaczeniu strategicznym dla kraju. Wydaje się zatem niezbędne dostarczenie społeczeństwu rzetelnych,
obiektywnych i wiarygodnych informacji o wpływie na środowisko pola magnetycznego
50 Hz, wytwarzanego przez tego rodzaju obiekty elektroenergetyczne, poprzez podjęcie odpowiednich działań edukacyjno-informacyjnych oraz konsultacji społecznych. Wagę tego zagadnienia podkreśla fakt wprowadzenia w życie ustawy z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko
[1], która implementuje obowiązki inwestorów tego rodzaju przedsięwzięć, wynikające m.in. z dyrektyw:
Nr 117
57
Pole elektromagnetyczne
·
Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/42/WE z 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko,
·
Rady Europy nr 85/337/EWG z 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków
wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne,
·
Rady Europy nr 92/43/EWG z 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk
przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory,
·
Rady Europy nr 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego
ptactwa.
Scharakteryzowane we wspomnianych dyrektywach działania mają na celu
zapewnienie „społecznego udziału w projekcie” oraz podejmowanie decyzji stanowiących swoistego rodzaju konsensus społeczny, od najwcześniejszych etapów realizacji elektroenergetycznych inwestycji infrastrukturalnych, aż do fazy monitoringu
na etapie ich budowy i eksploatacji. Jest zatem oczywiste, że akcje edukacyjne,
informacyjne i konsultacyjne dotyczące poszczególnych inwestycji muszą być planowane na tyle wcześnie, aby nie zaskakiwały mieszkańców na etapie ich realizacji.
2. Pole magnetyczne 50 Hz pochodzące od linii napowietrznych 220 i 400 kV –
źródła informacji
Zagadnienia dotyczące wpływu na środowisko pola magnetycznego 50 Hz wytwarzanego przez linie napowietrzne najwyższych napięć są przedmiotem zainteresowania wielu instytucji badawczych na świecie. Wyniki przeprowadzonych tam prac
są tematem licznych publikacji w czasopismach naukowych. Jak dotąd nie udało się
jednak jednoznaczne określić, czy istnieje związek przyczynowo-skutkowy między
ekspozycją ludzi w polu magnetycznym pochodzącym od linii, a wzrostem zachorowalności na nowotwory, w tym szczególnie różnego rodzaju białaczki. Nie ulega
jednak wątpliwości, iż jest to temat budzący wiele emocji zwłaszcza wśród społeczności zamieszkującej w otoczeniu istniejących lub planowanych do realizacji tego
rodzaju inwestycji. W efekcie tego powstaje swoisty chaos medialny, najczęściej
wspierany przez prasę poszukującą sensacji (Rys.1), jak również poprzez treści
Rys. 1. Artykuł prasowy z czasopisma Angora nr 50, z dnia 17.12.2000 r.
58
Pole elektromagnetyczne
umieszczane na nowo powstających stronach internetowych, prowadzonych głównie
przez przeciwników określonej inwestycji. Jak należy się domyślać, zamieszczane
treści na tego rodzaju stronach internetowych nie są w żaden sposób afiliowane przez
uznane organizacje ponadnarodowe, czy pozarządowe, zajmujące się problematyką
oddziaływania na zdrowie pola magnetycznego. Do organizacji tego rodzaju należy
zaliczyć przede wszystkim Światową Organizację Zdrowia (WHO), Międzynarodowe
Stowarzyszenie Ochrony przed Promieniowaniem (IRPA) czy Polskie Towarzystwo
Badań Radiacyjnych (PTBR).
Warto zauważyć, że wiele z tego typu stron internetowych jest tworzonych i redagowanych przez przedstawicieli społeczności lokalnych protestujących przeciwko
lokalizacji linii napowietrznych w pobliżu ich miejsca zamieszkania i nie zawsze
mających interes prawny lub faktyczny w prowadzeniu takich akcji. Niestety efektem
tego typu działań jest narastające wśród zainteresowanej społeczności lokalnej
przeświadczenie o dużej szkodliwości linii napowietrznych, a czasem wręcz poczucie
realnego zagrożenia. Pojawiające się na owych forach wypowiedzi w rodzaju „…Piszę
„niemal”, bo nigdzie nie przewidziałem bezmiernej bezczelności energetyki, która nie
dość, że całej gminie kórnickiej zapaskudziła krajobraz, sprowadziła ogromne, nieprzewidywalne zagrożenie zdrowotne ze strony wzmożonego promieniowania powstającego wokół przewodów przesyłowych…” Mądrzy ludzie, naukowcy i lekarze,
wypowiadają się z wielkim niepokojem o zagrożeniach, opierając się na badaniach
i obserwacjach, przezornie ostrzegając przed nieznanym do końca niebezpieczeństwem.
No, ale tych naszych „mądrych od energetyki” to nie dotyczy, oni są „najmądrzejsi”,
bo nie nad swoimi głowami wieszają te „bomby z opóźnionym zapłonem”, bo to nie
ich rodziny, nie ich dzieci mają być zmuszone do życia w atmosferze zagrożenia i strachu, w poczuciu bezradności, bezsilności, w stałym strachu przed najgorszym…” [2],
wprowadzają oczywisty zamęt informacyjny wśród mieszkańców, których domy
zlokalizowane są w bezpośrednim sąsiedztwie nowo budowanej linii napowietrznej
220/400 kV. Dzieje się tak dlatego, że redagowaniem tego typu stron zajmują się
przeważnie pojedyncze osoby lub grupy osób nie posiadające przygotowania fachowego w analizowanej dziedzinie, a opierające się najczęściej na sensacyjnych
doniesieniach tabloidów. Trudno też uznać za wartościowe informacje zawarte
w większości artykułów ukazujących się w prasie codziennej, przede wszystkim tej
o zasięgu lokalnym. Chociaż ich celem jest poinformowanie czytelników o problemach związanych z oddziaływaniem na środowisko pól elektromagnetycznych,
najczęściej na tle rozwijającego się lub istniejącego ostrego konfliktu społecznego
dotyczącego realizacji elektroenergetycznej inwestycji liniowej, to dominującym
środkiem wyrazu są zwroty i sformułowania o zabarwieniu sensacyjnym, bez wnikania w istotę specjalistycznych zagadnień.
Należy zauważyć, że przy ocenie skomplikowanych, interdyscyplinarnych problemów dotyczących oddziaływania pola magnetycznego 50 Hz na środowisko, a przede
wszystkim na zdrowie ludzi, najistotniejszą kwestią jest rzetelność i wiarygodność
przekazywanej lub udostępnianej informacji, pozwalająca na obiektywną ocenę
aktualnego stanu rzeczywistej wiedzy w analizowanej dziedzinie. Z tego względu
wydaje się oczywiste, że oceny wyników wąskospecjalistycznych prac badawczych
mogą dokonać wyłącznie specjaliści z konkretnej, zwykle wąskiej dyscypliny naukowej.
Nr 124
59
Pole elektromagnetyczne
Chcąc zatem uzyskać rzetelne i wiarygodne informacje na temat oddziaływania
pola magnetycznego 50 Hz wytwarzanego przez linie najwyższych napięć należy
korzystać z wydawnictw przygotowywanych przez WHO oraz IRPA/ICNIRP, jak
również z raportów i analiz o dużej wartości merytorycznej, kierowanych do specjalistów, ekspertów oraz gremiów decyzyjnych.
3. Wpływ pola magnetycznego 50 Hz na stan zdrowia – przepisy i zalecenia
W środowisku, w którym żyje i pracuje człowiek, narażony jest on na różne
pozytywne i negatywne czynniki, które mogą znacząco oddziaływać na stan jego
zdrowia (Rys. 2). Niektóre z nich odznaczają się wysoką aktywnością biologiczną
i jeżeli są dostatecznie intensywne, to już po krótkim czasie oddziaływania mogą
istotnie pogorszyć stan zdrowia, a nawet doprowadzić do rozwoju niektórych chorób.
Inne, o mniejszej aktywności biologicznej, potrzebują dłuższego okresu czasu dla
ujawnienia swoich skutków zdrowotnych i w początkowej fazie są często niedostrzegalne i lekceważone.
Rys. 2. Rodzaje czynników zewnętrznych wpływających na zdrowie człowieka
W środowisku są również obecne takie czynniki, które w świetle wyników
dotychczasowych badań mają bardzo słabą aktywność biologiczną i tylko w szczególnych warunkach mogą wpływać na stan zdrowia człowieka. W takim właśnie aspekcie należy rozpatrywać oddziaływanie na organizm człowieka pola magnetycznego
wytwarzanego przez linie napowietrzne 220 i 400 kV.
60
Pole elektromagnetyczne
O ile wśród specjalistów istnieje zgoda, że pole magnetyczne o częstotliwości 50 Hz
jest czynnikiem o słabej aktywności biologicznej, który może jednak wywoływać
w organizmach żywych różne efekty biologiczne, to kwestia występowania ryzyka
zdrowotnego, a w szczególności oceny wielkości tego ryzyka, nie jest już jednoznaczna. Podstawowe znaczenie ma tu określenie natężeń pól, przy których takie
ryzyko mogłoby się pojawiać.
W warunkach oddziaływania wielu czynników środowiskowych o różnej aktywności biologicznej, najtrudniejszym problemem jest ustalenie czy pojawianie się danego zjawiska (np. efektu biologicznego czy upośledzenia stanu zdrowia) jest spowodowane rzeczywistym związkiem przyczynowo-skutkowym z którymś z występujących w tym środowisku czynników, czy tylko przypadkowym współwystępowaniem.
Zważywszy na fakt, iż ryzyko zdrowotne narażenia na pole magnetyczne 50 Hz
występujące w sąsiedztwie linii napowietrznych 220 i 400 kV pozostaje nadal
nieokreślone i wydaje się być niewielkie – jeżeli w ogóle istnieje – to punktem wyjścia
do dalszych rozważań, w szczególności do planowania badań doświadczalnych
w tym zakresie – muszą być efekty biologiczne, obserwowane od wielu lat w różnorodnych układach doświadczalnych.
Mając jednak na uwadze fakt, iż efekty działania pól magnetycznych o znacznych
natężeniach są dostatecznie przebadane, wiele krajów podjęło działania zmierzające
do ograniczenia przebywania ludzi w zasięgu silnych pól magnetycznych. W związku
z tym, w większości krajów opracowano i wprowadzono do stosowania normy, przepisy lub zalecenia, w których określono maksymalne dopuszczalne wartości natężeń
pól magnetycznych, w których można swobodnie przebywać, bez obawy o swoje
zdrowie (tablica 1).
Tablica 1. Najwyższe dopuszczalne w środowisku natężenia pola magnetycznego (H) wg przepisów i zaleceń niektórych krajów oraz wg zalecenia organizacji międzynarodowych
Wartość
dopuszczalna
natężenia pola
Organizacja magnetycznego
międzynarodowa
H [A/m]
1
2
Austria
80
Kraj
Belgia
-
Chorwacja
80
Dania
-
Finlandia
80
400
Francja
80
Hiszpania
-
Nr 124
Uwagi
Zalecenia dotyczące stosowania wartości dopuszczalnych
3
Tzw. poziom odniesienia
Wartość dopuszczalna obowiązuje tylko dla składowej elektrycznej pola (E)
Warto ść zalecana przez ICNIRP
Brak przepisów; zalecane tzw. podejście ostrożnościowe, tj.
ograniczanie budowy linii napowietrznych blisko budynków
mieszkalnych i odpowiednio – wznoszenia budynków mieszkalnych w sąsiedztwie linii istniejących
Warto ść rekomendowana przy ekspozycji długotrwałej
Warto ść rekomendowana przy ekspozycji krótkotrwałej
Wartość rekomendowana dla ekspozycji w polach wytwarzanych przez nowe i przebudowywane obiekty oraz instalacje
systemu elektroenergetycznego pracujące w normalnych
warunkach
Brak przepisów dla pól o częstotliwości 50 Hz
61
Pole elektromagnetyczne
1
2
96
80
Holandia
0,32
80
160
Niemcy
powyżej 400 m
powyżej 200 m
Portugalia
Polska
80
60
Słowenia
8
80
Szwajcaria
Szwecja
Wielka Brytania
Włochy
0,8
80
80
-
80
80
8
ICNIRP2)
2,4
80
Rekomendacja dla
krajów Unii
Europejskiej3)
62
80
3
Zalecenie Rady ds. Zdrowia Holandii (wartość kontrolowana)
Zalecenie rządowe dla władz lokalnych i kompanii energetycznych
Wartość uśredniona w ciągu 1 roku; zalecenie rządowe dla
władz lokalnych i kompanii energetycznych w przypadku
miejsc długotrwałego przebywania dzieci (mieszkania, szkoły); zalecenie dla nowych linii napowietrznych oraz nowych
budynków lokalizowanych w sąsiedztwie linii napowietrznych, pod warunkiem, że jest możliwe do zrealizowania
Wartość rekomendowana dla ekspozycji w polach wytwarzanych przez obiekty oraz instalacje systemu elektroenergetycznego (linie napow. i kablowe, stacje elektroenergetyczne itp.)
jw. lecz przy ekspozycji trwającej mniej niż 1,2 godz. na dobę
Odległość od budynków mieszkalnych, które znajdują się
w obszarze obowiązywania planu zabudowy lub w niezaplanowanym obszarze wewnętrznym w rozumieniu § 34 niemieckiego kodeksu budowlanego, jeśli obszary te są w przeważającej mierze wykorzystywane do celów mieszkalnych
Odległość od budynków mieszkalnych usytuowanych w obszarze zewnętrznym w rozumieniu § 35 niemieckiego kodeksu
budowlanego, chyba że zapewniono „równoważną ochronę
przed zakłóceniami dla środowiska mieszkalnego”
Wartość rekomendowana przy ekspozycji długotrwałej
Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych
Na terenach szczególnej ochrony (miejsca lokalizacji budynków mieszkalnych, szkół, szpitali, centrów wypoczynku itp.)
Na pozostałych terenach
W przypadku budowy nowych linii napowietrznych poziom
zalecany na terenach szczególnej ochrony (miejsca lokalizacji
budynków mieszkalnych, szkół, szpitali, centrów wypoczynku
itp.), jeśli jest możliwy do osiągnięcia bez ponoszenia nadmiernych kosztów – tzw. „podejście ostrożnościowe”
Na pozostałych terenach
Zalecenia szwedzkich służb ochrony radiologicznej
W przypadku budowy nowych linii zaleca się stosowanie tzw.
„podejścia ostrożnościowego”, zmierzającego do utrzymania
naturalnych poziomów pola magnetycznego, pod warunkiem,
że nie pociąga to nadmiernych kosztów realizacji przedsięwzięcia
Tzw. poziom odniesienia
Tzw. limit ekspozycyjny
Tzw. poziom uwagi; średnia dobowa w przypadku przebywania w polu wytwarzanym przez linie napowietrzne co
najmniej przez 4 godziny dziennie
Tzw. cel jakościowy; średnia dobowa w przypadku przebywania w polu wytwarzanym przez nowo budowane linie napowietrzne
Przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych
Wartość zalecana przy ekspozycji długotrwałej wg
Recommendation 1991/519/EC
Pole elektromagnetyczne
Przypisy do tabeli 1.
1)
Ustawa o kablach ziemnych podlegająca jurysdykcji wyłącznie samorządu lokalnego Dolnej Saksonii
i jest niespójna z ustawodawstwem federalnym (państwowym) Niemiec oraz po raz pierwszy wprowadza kryterium odległości lokalizacji linii od zabudowy mieszkaniowej.
2)
International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection.
3)
Council of the European Union
Przygotowano na podstawie opracowania EMF Exposure Standards Applicable in Europe and
Elsewhere, Eurelectric, March, 2006 oraz innych źródeł
4. Analiza potencjalnych konfliktów społecznych w planowanym do realizacji
procesie inwestycyjnym – działania zapobiegawcze
Przygotowanie i realizacja elektroenergetycznych inwestycji liniowych 220 i 400 kV
jest najczęściej wieloletnim, skomplikowanym procesem obejmującym następujące
fazy (Rys. 3):
·
planowania,
·
przygotowania,
·
realizacji,
·
eksploatacji.
Dokumentacja
decyzyjna, analizy
systemowe
Dokumentacja projektowa,
prace przygotowawcze,
plan operacyjny
Budowa,
dokumentacja
powykonawcza
Oddanie do
użytkowania
Faza planowania
Faza przygotowania
Faza realizacji
Faza eksploatacji
Rys. 3. Fazy procesu inwestycyjnego
Podejmując decyzję dotyczącą realizacji określonej elektroenergetycznej inwestycji liniowej o znaczeniu strategicznym dla kraju warto rozważyć przygotowanie
odpowiedniego, dostosowanego do regionu kraju, zamożności społeczeństwa, wykształcenia itp., programu konsultacji społecznych, dedykowanego społeczeństwu
zamieszkującemu obszary rozważanych lokalizacji tras linii oraz pozostałym zainteresowanym grupom (np. organizacje ekologiczne itp.). Wydaje się zatem niezbędne
sprecyzowanie obszaru oraz zakresu tych działań. W związku z tym autorzy referatu
podjęli próbę zdefiniowania pojęcia wspomnianych konsultacji społecznych, określające je jako zespół działań konsultacyjnych, edukacyjnych, informacyjnych oraz promocyjnych umożliwiających sprawne przygotowanie i realizację elektroenergetycznych inwestycji infrastrukturalnych, których celem jest zapewnienie „społecznego
udziału w projekcie” oraz podejmowaniu racjonalnych, także ze społecznego punktu
widzenia, decyzji od najwcześniejszych etapów procesu inwestycyjnego, aż do fazy
monitoringu na etapie realizacji i eksploatacji.
Nr 124
63
Pole elektromagnetyczne
Próbując zmierzyć się z tego rodzaju zagadnieniem pojawia się podstawowy
problem związany z określeniem momentu rozpoczęcia konsultacji. Ustawa [1] nakazuje, bowiem przeprowadzenie konsultacji społecznych na etapie uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (etap przygotowania inwestycji) przez
właściwy organ upoważniony do jej wydania. Z praktyki wynikającej z dotychczas
realizowanych inwestycji jednoznacznie wynika, że działania takie należy podjąć
dużo wcześniej, w przeciwnym razie zwiększa się prawdopodobieństwo powstania
konfliktów społecznych, co w konsekwencji może znacząco wydłużyć, a nawet skutecznie zablokować inwestycję.
Dobrym przykładem podejścia do planowania inwestycji, z punktu widzenia pozyskania „społecznej aprobaty” dla przebudowy linii elektroenergetycznej 220 kV
i dobudowania w jej ciągu odcinka linii 380 kV, jest austriacki „Projekt KEMA” [3].
W projekcie tym, już na etapie planowania przebiegu trasy linii 380 kV, w części dotyczącej planowania przestrzennego przeanalizowano następujące elementy:
1) analizę konfliktów dla planowanej trasy,
2) rozwój i przykładowe dostosowanie metodyki oceny ewentualnych konfliktów
społecznych, z uwzględnieniem odcinków trasy linii, na których konflikty
takie mogą się pojawić,
3) wybór przebiegu odcinków trasy linii, które wybudować należy w pierwszej
kolejności.
Celem tej analizy była ocena rozplanowania przestrzennego potencjału konfliktów społecznych podczas budowy linii elektroenergetycznej. Do możliwych przyczyn
ich powstania zaliczono przede wszystkim formę budowlaną linii (stalowe konstrukcje słupów), pole elektromagnetyczne, emisję hałasu, zajęcie określonego pasa terenu
pod linią w wyniku czego może wystąpić zakłócenie funkcji mieszkaniowej terenu,
obniżenie atrakcyjności gminy dla ruchu turystycznego oraz obniżenie wartości
gruntów itp.
W związku z tym, w celu uniknięcia wspomnianych sytuacji konfliktowych podczas realizacji inwestycji, w ramach konsultacji społecznych przeprowadzono na
wcześniejszym etapie badanie ankietowe. Materiały te skonstruowane zostały w postaci
standardowych ankiet, które przesłano drogą elektroniczną do burmistrzów 28 gmin,
przez obszar których planowano poprowadzenie linii. Ankieta obejmowała m.in. [3]:
1) informacje dotyczące gminy (osoby opracowujące ankietę, dane kontaktowe),
2) stan posiadanych informacji w gminie na temat planowanej do realizacji linii,
3) stan dyskusji w gminie (czy odbyły się publiczne spotkania z ludnością, utworzone inicjatywy obywatelskie, stanowiska nt. linii w formie pisemnej),
4) oczekiwane działania na terenie gminy związane z realizacją inwestycji (utrudnione użytkowanie terenu, konflikty społeczne w odniesieniu do intensywności
ingerencji, utrudnienia związane z eksploatacją, ochrona cennych dóbr, przeszkody w rozwoju gmin),
5) oczekiwane uciążliwości związane z demontażem istniejących linii napowietrznych (przestrzenne oraz rzeczowe).
W wyniku przeprowadzonej w gminach ankiety możliwe było wyraźne oznaczenie obszarów, tj. pięciu odcinków trasy linii obejmujących 11 gmin, w których
rozpoznano wysoki potencjał konfliktowy. Umożliwiła ona również dobre roz64
Pole elektromagnetyczne
poznanie punktów konfliktowych w ramach dotychczasowego postępowania uzgadniającego, planowania lokalizacji trasy linii oraz z punktu widzenia pozyskiwania
określonych uzgodnień i pozwoleń. Warto tutaj wspomnieć, że w ramach oceny
ankiety utworzone zostały odpowiednie kryteria bazujące z jednej strony na stwierdzonych konfliktach, z drugiej zaś na posiadanym materiale informacyjnym dotyczącym sytuacji planowania przestrzennego oraz stopnia uszczegółowienia trasy linii.
5. Konsultacje społeczne jako element edukacji
Analizując szereg informacji medialnych trudno się dziwić, że społeczeństwo
mieszkające w okolicach planowanej czy już budowanej linii napowietrznej o napięciu 220 lub 400 kV dostrzega potencjalne zagrożenie, którego źródłem – jego zdaniem – jest pole magnetyczne wytwarzane przez przewody linii. Przyczyną takiego
stanu rzeczy jest brak rzetelnych informacji dotyczących tych skomplikowanych
zjawisk, przekazywanych społeczeństwu w przystępnej i zrozumiałej formie. Programy szkół różnych szczebli nie obejmują bowiem tych złożonych treści z pogranicza
fizyki, biologii i medycyny. W takiej sytuacji coraz częściej materiały informacyjne
dotyczące szeroko rozumianych kwestii bezpieczeństwa przebywania ludzi w otoczeniu elektroenergetycznej infrastruktury liniowej, w aspekcie oddziaływania pola
magnetycznego, przygotowują inwestorzy tego rodzaju przedsięwzięć. W większości
są to materiały o charakterze informacyjnym, zawierające podsumowania analiz
prezentowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) oraz wspomniane już
międzynarodowe i krajowe organizacje pozarządowe. Dobrym przykładem materiałów edukacyjno-informacyjnych są foldery i informatory (Rys. 4), a także ulotki
informacyjne.
Rys. 4. Folder i Informator pt. „Linie i stacje elektroenergetyczne w środowisku człowieka”
opracowanie dla operatora krajowej sieci przesyłowej (Polskie Sieci Elektroenergetyczne
Operator S.A.)
Nr 124
65
Pole elektromagnetyczne
Dość dużą wartość, przede wszystkim edukacyjną, mają również rzetelne publikacje
popularnonaukowe, bardzo często o charakterze przeglądowym. Pozwalają one osobom
zainteresowanym na zapoznanie się z tą interdyscyplinarną tematyką i wyrobienie sobie
poglądu o charakterze i zasięgu potencjalnego oddziaływania pól elektromagnetycznych,
przede wszystkim na zdrowie ludzi. Coraz częściej inwestorzy przygotowują i prowadzą
stronę internetową poświęconą realizowanej inwestycji, na której zamieszczane są sukcesywnie różnego rodzaju informacje, począwszy od wspomnianych materiałów informacyjnych, opisu trasy linii, poprzez treść uzgodnień z instytucjami zajmującymi się
zagadnieniami ochrony zdrowia (Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny) oraz
ochrony środowiska (Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska), a skończywszy na
informacjach bieżących dotyczących uchwalania studiów gminnych oraz planów miejscowych, a także postępów w realizacji inwestycji.
Warto zauważyć, iż materiały edukacyjno-informacyjne są częścią działań umożliwiających inwestorowi zapewnienie „społecznego udziału w projekcie” przy realizacji inwestycji celu publicznego, które to obok wspomnianej wcześniej ustawy [1]
gwarantują również inne unijne akty prawne, takie jak wspomniana już Dyrektywa
85/337/EWG, a także:
·
Dyrektywa Rady Europy 90/313/EWG z dnia 7 czerwca 1990 r. w sprawie
swobodnego dostępu do informacji o środowisku,
·
Dyrektywa Rady Europy 2003/35/WE z dnia 26 maja 2003 r. – nowelizująca
dyrektywę OOŚ zgodnie z regulacjami Konwencji z Aarhus.
Warto podkreślić, że inwestycje polegające na budowie linii napowietrznych o napięciu 220 i 400 kV zaliczają się – stosownie do zapisów zawartych w rozporządzeniu [4]
– do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko i choćby z tego
powodu wywołują spore zainteresowanie opinii publicznej. W związku z tym inwestor powinien podjąć odpowiednie działania mające na celu:
·
uzyskanie i utrzymanie akceptacji społecznej dla proponowanego przebiegu
trasy linii napowietrznej,
·
ograniczenie ryzyka powstania konfliktu społecznego poprzez prowadzenie
odpowiedniej edukacji ekologicznej społeczeństwa.
Podstawą do osiągnięcia wspomnianych celów jest dobrze przygotowany program konsultacji społecznych, zapewniający m.in. kontakt społeczeństwa i innych
zainteresowanych grup z ekspertami zarówno z dziedziny elektroenergetyki, jak
i ochrony środowiska. Zatem – zdaniem autorów – przykładowy program konsultacji
społecznych niezbędnych do przeprowadzenia podczas realizacji każdej elektroenergetycznej inwestycji liniowej, powinien składać się z następujących elementów:
·
określenie celu konsultacji społecznych oraz działań informacyjno-edukacyjno-promocyjnych,
·
wyznaczenie oraz analiza grup i jednostek docelowych,
·
analiza SWOT,
·
techniki konsultacji społecznych oraz działań informacyjno-edukacyjno-promocyjnych,
·
harmonogram prowadzenia konsultacji społecznych,
·
monitoring i badanie skuteczności konsultacji społecznych.
66
Pole elektromagnetyczne
Program konsultacji społecznych w procesie przygotowania i realizacji elektroenergetycznych inwestycji liniowych powinien obejmować różnorodne narzędzia
oraz formy działań, z których do najważniejszych zaliczyć należy:
·
przygotowanie materiałów edukacyjno-infromacyjnych (foldery, informatory,
ulotki informacyjne),
·
przygotowanie, uruchomienie i prowadzenie strony internetowej inwestycji,
·
organizowanie spotkań z władzami województw, powiatów i gmin oraz zainteresowaną społecznością,
·
organizowanie publicznych pokazów, prezentacji oraz wystaw związanych
z planowaną do realizacji inwestycją,
·
utrzymywanie kontaktów ze stowarzyszeniami i organizacjami społecznymi,
w szczególności o profilu ekologicznym,
·
organizowanie konferencji prasowych, briefingów, wywiadów,
·
współpracę ze środkami masowego przekazu,
·
uczestnictwo w świętach regionalnych i akcjach społecznych,
·
organizowanie spotkań otwartych, debat publicznych oraz punktów informacyjnych.
Istotne jest, aby przygotowywane materiały informacyjne na temat oddziaływania
linii napowietrznych na środowisko opracowywane były przez najwyższej klasy
specjalistów i rozpowszechniane za pośrednictwem mediów, stron internetowych,
punktów informacyjnych oraz wysyłki bezpośredniej itp. Warto podkreślić, że poprzez wyposażenie władz regionalnych i lokalnych oraz mieszkańców w wyczerpującą wiedzę na temat inwestycji, jej potencjalnej uciążliwości, włącza się je w proces
decyzyjny, daje poczucie współdecydowania, co wiąże się z lojalnością wobec wspólnie podjętych działań, może zapobiec konfliktom i protestom oraz pozwoli uniknąć
atmosfery zagrożenia.
6. Podsumowanie
Proces edukacyjny dotyczący zagadnień wpływu na środowisko linii napowietrznych o napięciu 220 i 400 kV realizowany poprzez konsultacje społeczne powinien
być przygotowywany przez specjalistów z zakresu psychologii i socjologii. Powinien
on być tak skonstruowany, aby z jednej strony dostarczyć społeczeństwu niezbędnej
wiedzy na temat znaczenia planowanej inwestycji dla bezpieczeństwa pracy systemu
elektroenergetycznego, z drugiej zaś umożliwić społeczeństwu wypowiedzenie się na
temat obaw i problemów, jakie postrzega ono w związku z planowaną realizacją
przedsięwzięcia. W konsekwencji działania takie powinny doprowadzić do wypracowania kompromisowego rozwiązania, przede wszystkim zaś ustalenia akceptowalnej
przez partnerów społecznych i inwestora trasy linii. Nie ulega również wątpliwości,
że celem prowadzenia konsultacji społecznych jest zmiana postaw i zachowań
przeciwników inwestycji i w konsekwencji uzyskanie dla niej akceptacji społecznej.
Efektywne konsultacje społeczne są bowiem sposobem na poprawę jakości działań
inwestycyjnych, jak również obowiązkiem inwestorów wynikającym z obowiązującego prawa. Warto podkreślić, iż w świetle obowiązujących przepisów brak konsultacji
społecznych może uniemożliwić realizację wielu inwestycji celu publicznego, a przede
wszystkim spowodować poważne trudności w pozyskaniu dofinansowania na ich
budowę ze środków unijnych.
Nr 124
67
Pole elektromagnetyczne
7. Literatura
[1] Ustawa z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Dz. U. Nr 199,
poz. 1227.
[2] http://www.kornik.net
[3] http://www.kema.com
[4] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko.
Dz. U. nr 257, poz. 2573 z późn. zmianami.
dr inż. Marek Szuba
Instytut Energoelektryki Politechniki Wrocławskiej
PRZEKAZYWANIE DO UŻYTKOWANIA ORAZ KONTROLA
ŚRODOWISKA W OTOCZENIU OBIEKTÓW EMITUJĄCYCH
POLA ELEKTROMAGNETYCZNE W ŚWIETLE WYMOGÓW
OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA
W artykule poruszono problemy przekazywania do użytkowania instalacji, obiektów
i urządzeń wytwarzających pola elektromagnetyczne. Szczególną uwagę zwrócono
przy tym na linie i stacje elektroenergetyczne wysokiego napięcia postrzegane przez
społeczności lokalne, jako źródło szkodliwych dla zdrowia pól elektromagnetycznych.
Zagadnienia te wiążą się bezpośrednio z kwestią kontroli środowiska w sąsiedztwie
obiektów wytwarzających pola elektromagnetyczne, która – zgodnie z obowiązującymi
przepisami – realizowana jest z jednej strony poprzez prowadzenie pomiarów kontrolnych przed oddaniem instalacji do użytkowania, a z drugiej – poprzez państwowy
monitoring środowiska. Ponieważ zagadnienie dotyczy zarówno obiektów nowo powstających, jak również obecnie eksploatowanych, w referacie przybliżono też problematykę ekspertyz ekologicznych wykonywanych w uzasadnionych przypadkach na
mocy stosownych decyzji administracyjnych.
1. Przekazywanie do użytkowania obiektów emitujących pola elektromagnetyczne
W ciągu ostatnich lat liczba instalacji emitujących pola elektromagnetyczne
znacznie wzrosła. Chociaż główną przyczyną tego stanu rzeczy jest bardzo szybki
rozwój systemów radiokomunikacji ruchomej, przede wszystkim telefonii komórkowej, to także coraz intensywniejszy rozwój napowietrznej sieci przesyłowej i rozdzielczej
wysokiego napięcia przyczynia się do powstawania coraz to nowych źródeł pól
elektromagnetycznych. Nie ulega wątpliwości, że przekazywanie do użytkowania
wszystkich tego rodzaju instalacji, oddziałujących na środowisko, zdaniem wielu
zainteresowanych, niekorzystnie – powinno wiązać się z możliwością monitorowania
i kontroli obiektów wytwarzających pola elektromagnetyczne.
68