mgr Krzysztof Śliwiński

mgr Krzysztof Śliwiński
Psycholog / Psychometra / Trener Rozwoju Osobistego
Narzędzia psychometryczne w praktyce coacha
Coaching, jako metoda świadomego rozwoju osób dorosłych, może korzystać w praktyczny sposób ze
zdobyczy psychologii. Dlatego profesjonalne wykorzystanie narzędzi diagnozy psychologicznej, jakich
dostarcza naukowe podejście do badania zachowań człowieka, może być dla warsztatu coacha
korzystne i inspirujące a dla samego coachee cenne i twórcze.
Podejścia badawcze w psychologii – implikacje dla praktyki
Na rozwój psychologii patrzeć można różnie. Dzięki pracom Gordona Allporta współczesne spojrzenie
na psychologię zawiera w sobie rozróżnienie nauk na nomotetyczne i idiograficzne. Pociąga to za
sobą, czasami odmienne i budzące żywe dyskusje, podejście do człowieka, do diagnozy
psychologicznej, do efektów, jakie interesują i badacza, i jego klienta.
Podejście nomotetyczne ukierunkowane jest na działalność badawczą skoncentrowaną na odkryciu i
wyjaśnieniu ogólnych prawidłowości rządzących zachowaniem ludzi. Podejście idiograficzne skupione
jest natomiast na rozumieniu i opisaniu jednostki jako niepowtarzalnej indywidualności. Oba
podejścia mają zatem zasadniczo odmienne cele postępowania badawczego. W pierwszym przypadku
chodzi o poznanie procesów i zjawisk o charakterze uniwersalnym, czyli wspólnym wielu ludziom, w
drugim natomiast o poznanie procesów i zjawisk charakterystycznych dla konkretnej osoby. Z tego
wynikają głębokie konsekwencje związane ze sposobem prowadzenia indywidualnej diagnozy. Przy
podejściu nomotetycznym porównujemy badaną jednostkę z innymi i wskazujemy, jak bardzo typowe
lub nietypowe są jej cechy i właściwości na tle populacji. Z tego względu procedura diagnostyczna
musi być w tym przypadku wystandaryzowana (jednakowa dla wszystkich uczestników badania),
obiektywna (każdy badacz posługuje się tym samym sposobem obliczania i interpretowania wyniku)
oraz znormalizowana (jest znany rozkład wyniku dla danej populacji). Odmiennie jest, kiedy stosujemy
podejście idiograficzne, bo wówczas mniej istotne staje się porównywanie danej jednostki z innymi, a
znaczenia nabiera pogłębione spojrzenie na jej indywidualność, niepowtarzalność i wyjątkowość,
które osiągnąć można w indywidualnym, pogłębionym kontakcie, wywiadach autobiograficznych czy
narracyjnych. Modelowym przypadkiem badań prowadzonych w duchu idiograficznym jest studium
przypadku. Także na coaching należy patrzeć z tego punktu widzenia – dostrzega on indywidualność
każdego człowieka i jego wyjątkowość.
Współcześnie zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy każdego z tych dwóch nurtów znajdują miejsce
dla konstruktywnej dyskusji. Pozytywne tego efekty to udane próby łączenia tych podejść i
wykorzystywania ich w praktyce. Z punktu widzenia tematu tego tekstu ważne jest, żeby wybierając
odpowiednie techniki, mieć świadomość, jaki jest kontekst diagnozy i w jaki sposób patrzymy na
klienta. Z tego wynikać będzie dobór metod, które mogą pomóc w naszej pracy.
1|S t r o n a
W stronę diagnozy opartej na dowodach empirycznych
Wielość teorii opisujących zachowanie człowieka czy sposobów uchwycenia jego istoty powoduje, że
wybór odpowiedniej metody staje się trudny. Jeśli weźmiemy ponadto pod uwagę, że proces
spostrzegania, oceniania, wnioskowania i podejmowania decyzji w przypadku diagnosty podlega tym
samym prawidłowościom i ograniczeniom, co każdy inny rodzaj ludzkiej aktywności poznawczej albo
społecznej, to wynika z tego, że diagnozowanie nieujęte w ustrukturalizowane ramy nie ma
praktycznego znaczenia, a wręcz może być szkodliwe. Dlatego we współczesnej praktyce
diagnostycznej coraz większe znaczenie zyskuje podejście oparte na dowodach empirycznych
(Evidence-Based Assessment – EBA). Wykorzystuje się tutaj trzy filary: (1) integrowanie najlepszych
dostępnych dowodów empirycznych z (2) diagnostyczną biegłością badacza w (3) kontekście
indywidualnych właściwości klienta, jego preferencji i kultury, z jakiej pochodzi. EBA kładzie duży
nacisk na wiarygodne techniki pomiaru, czyli takie, gdzie parametry psychometryczne narzędzia są
przekonujące. Oznacza to, że narzędzie diagnostyczne powinno być wystandaryzowane,
zobiektywizowane, mieć ustaloną trafność, rzetelność i ustanowione normy. Parametry te ustala się w
czasie procesu walidacji, który służy wnoszeniu wszelkich poprawek do testu na etapie jego
tworzenia. Jest to proces złożony i wymaga metodologicznej poprawności, dlatego z powodu jego
pracochłonności narzędzia diagnostyczne powinny być chronione przed dostępem osób
niepowołanych.
Ważne jest uświadomienie sobie w kontekście pomiaru psychologicznego kilku kwestii:
•
•
•
•
pomiar psychologiczny nie ma charakteru uniwersalnego (np. inteligencja mierzona
według podejścia Wechslera i Ravena to dwa odmienne spojrzenia na naturę inteligencji);
pomiar psychologiczny jest próbką zachowania; nie opisuje całości zachowania;
wyniki pomiaru są obarczone błędem;
wyniki pomiaru nie zawsze przekładają się na skale dobrze definiowanych jednostek (czy
zerowy wynik pomiaru oznacza, że ktoś nie ma danej cechy czy też że nie miał okazji jej
ujawnić?).
Ważna jest także świadomość, że słowo „test” nie oznacza automatycznie trafności diagnostycznej.
Wiele narzędzi o mało ścisłych podstawach wnioskowania diagnostycznego nazywane jest testami,
podczas gdy ich wykorzystanie jest wątpliwe nie tylko merytorycznie, ale także etycznie.
Spojrzenie ilościowe i jakościowe
Innym rozróżnieniem metodologicznym związanym z diagnozą psychologiczną jest podejście ilościowe
i podejście jakościowe. Podejście ilościowe skupia się na liczbowym ujęciu wyników badania, zaś
podejście jakościowe dąży do opisu w kategoriach jakościowych. Podejście jakościowe stało się wręcz
nazwą własną specyficznego, interdyscyplinarnego nurtu badawczego, który wyrósł na gruncie
sprzeciwu wobec ograniczeń, jakie niesie ze sobą podejście ilościowe. Takie spojrzenie na naturę
diagnozy wniosło dodatkowe wartości do diagnostyki: zwróciło uwagę na perspektywę osoby badanej
z jej subiektywnym doświadczeniem i sposobem przeżywania świata. Pozwoliło w ten sposób na
swoiste uczłowieczenie diagnozy. Podobnie jak w przypadku podejścia nomotetycznego
i idiograficznego, także te dwa sposoby ujmowania diagnozy były źródłem wielu sporów między
2|S t r o n a
reprezentującymi je badaczami. Obecnie także w tym obszarze pojawiają się postulaty wypracowania
modeli mieszanych, które w równoprawny sposób podczas badania stosują techniki zarówno
ilościowe, jak i jakościowe. W ten sposób diagnoza zaczyna opierać się na możliwie różnorodnych
źródłach danych. Jednocześnie zmienia się także model relacji między diagnostą i klientem; staje się
on bardziej podmiotowy i współpracujący. Niesie to także ze sobą dodatkowe korzyści, bowiem
badacz mając możliwość wykorzystania różnych technik, narzędzi i podejść, może dostosować je do
oczekiwań, preferencji, czy stylu pracy klienta. Tym samym diagnosta gwarantuje sobie lepszy efekt
praktyczny, bo lepiej dopasowany do osoby, którą poddaje diagnozie. Dodatkowo takie
poprowadzenie procesu diagnozy sprzyja budowaniu lepszej relacji między badanym i badaczem, co
przekłada się na efekt wspólnej pracy, jej skuteczność i wartość. Podnosi to także wartość diagnozy
wśród osób, które z niej korzystają, sprzyja budowaniu zaufania do diagnostyki psychologicznej,
pokazując, że narzędzia i metody jakimi diagności się posługują są efektywne, wartościowe oraz
pozwala na inspirujące poszukiwania nowych, jeszcze doskonalszych metod diagnostycznych. Celem
działania psychologii nie jest bowiem otrzymywanie wyników testowych koniecznych do opisu
jednostki. Celem tym jest wyjaśnienie a konkretniej interpretacja. W tym też zakresie służyć mają
testy psychologiczne.
Miejsce dla testów psychologicznych
Psychometria, która jest dziedziną psychologii i zajmuje się teorią testów, pozwala na budowanie
praktycznych sposobów odzwierciedlenia koncepcji teoretycznych dotyczących rożnych elementów
funkcjonowania człowieka. Dostarcza testów, kwestionariuszy, inwentarzy, które mogą być pomocne
w rozwoju, poznaniu, zrozumieniu, świadomej ekspresji swej natury. Testowa diagnostyka
psychologiczna to dziś nie tylko domena poradnictwa psychologicznego, czy działań wspomagających
określenie poziomu rozwoju dzieci i dorosłych, To nie tylko korekta nieprawidłowości, diagnoza
dysfunkcji, poszukiwanie uzasadnienia problemów. Dziś, wraz z nabierającym znaczenia coachingiem,
który pomaga klientom we własnym rozwoju i wydobyciu osobistego potencjału w życiu osobistym i
zawodowym, pojawiają się pytania bliskie psychologii pozytywnej: potencjał, zasoby, jakość życia,
efektywność, umiejętności, szczęście, przepływ. Dlatego testy psychologiczne mogą stać się
pozytywnym elementem wspomagającym rozwój, dając tym samym szerszą wiedzę na temat klienta.
To doskonale wpisuje się w koncepcję dążenia do harmonijnego rozwoju jednostek i tworzonych przez
nie grup. Narzędzia psychometryczne stosowane w sposób zgodny z zasadami mogą przyczynić się do
wzmocnienia efektów rozwojowych, do których się dąży w czasie treningów, coachingu, mentoringu.
Poprzez swoją specyfikę, narzędzia te należy traktować jako elementy wspomagające zasadniczą
pracę rozwojową, gdyż wyniki samego testu, czy kwestionariusza, bez uwzględnienia pewnego
osobistego, czy grupowego kontekstu w jakim funkcjonuje osoba, nie muszą mieć wystarczającej
3|S t r o n a
mocy sprawczej do zmian. Jest tutaj szczególnie rola dla diagnosty, który poprzez swoją wiedzę,
wyczucie i doświadczenie powinien umieć podczas sesji informacji zwrotnej zakomunikować wyniki
badania w taki sposób, aby były one nie tylko diagnozą stanu obecnego, ale stanowiły także inspirację
do odkrywania siebie, poszukiwania dla siebie ścieżek rozwoju, wpisywania się w harmonijne
funkcjonowanie jako jednostka i część zbiorowości. Oczywiście trzeba pamiętać też o tym, że są
narzędzia, które same w sobie, jako efekt zaprezentowanego wyniku i przeprowadzonej sesji
informacji zwrotnej, mogą być pomocne dla osoby silnie nastawionej na swój rozwój, czy
samoświadomej. Wtedy sytuacja się nieco upraszcza, ale należy wciąż pamiętać, że badanie, to tylko
pewien wycinek funkcjonowania psychicznego człowieka.
4|S t r o n a