03_pgp_11_1_Katarzyna Ruda

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2013;11(1):17-24
artykuł poglądowy opinion article
Zastosowanie wybranych technik
neuromuzykoterapeutycznych
w rehabilitacji pacjentów z otępieniem
Neurologic music therapy in rehabilitation of
patients with dementia
Katarzyna Ruda1, Elżbieta Trypka2
Katedra Fizjoterapii i Terapii Zajęciowej w Medycynie Zachowawczej i Zabiegowej,
Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
2
Katedra i Klinika Psychiatrii, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
1
Słowa kluczowe: uromuzykoterapia, muzyka, zaburzenia otępienne
Key words: neurologic music therapy, music, dementias
Streszczenie
PGP 184
Zaburzenia otępienne charakteryzują się stopniowym pogarszaniem funkcji poznawczych, zwłaszcza
funkcji pamięciowych. Występujące deficyty poznawcze zaburzają w istotny sposób czynności zawodowe i funkcjonowanie społeczne w stosunku do stanu sprzed choroby. Progresja choroby powoduje,
że pacjenci nie są w stanie zachowywać żadnych nowych informacji. Zachowane są jedynie najbardziej
wyuczone informacje, a spadek zdolności poznawczych uniemożliwia logiczne myślenie. Obserwuje się
zaburzenia kompetencji językowych, osłabienie lub zniesienie zdolności nadawania i odbioru mowy. Na
każdym z etapów choroby prowadzenie odpowiedniej rehabilitacji wyraźnie poprawia funkcjonowanie
i zdolności do komunikowania się. Muzykoterapia stanowić może istotną formę terapii osób z otępieniem. Przy pomocy muzyki można nie tylko uatrakcyjnić pobyt pacjenta w ośrodku rehabilitacyjnym,
ale przede wszystkim ćwiczyć funkcje językowe, poznawcze, wzbogacać treningi pamięci. W ostatnich
latach nastąpił szybki rozwój neuromuzykoterapii, która bywa opisywana jako wykorzystanie muzyki
w poznawczych, czuciowych i ruchowych dysfunkcjach wywołanych uszkodzeniami bądź chorobami
układu nerwowego. Artykuł przedstawia zastosowanie technik muzykoterapii neurologicznej; opisuje
funkcje neuromuzykoterapii; wyszczególnia jej techniki (sensomotoryczne, logopedyczne oraz kognitywne); jak również prezentuje prace badawcze nad zastosowaniem tej metody w holistycznym podejściu
w rehabilitacji pacjentów cierpiących z powodu zaburzeń otępiennych.
Katarzyna Ruda
Katedra Fizjoterapii i Terapii Zajęciowej w Medycynie Zachowawczej i Zabiegowej,
Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
Al. I. J. Paderewskiego 35, 51-612 Wrocław
Copyright © 2012 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
18
Ruda Katarzyna, Trypka Elżbieta Techniki neuromuzykoterapeutyczne w rehabilitacji pacjentów z otępieniem
Abstract
Dementias characterized by progressive deterioration of cognitive function especially memory functions.
Cognitive deficits significantly due to impairment of professional activities and social functioning. The
result of progression of the disease is that patients are not able to remember any new information, they
can recall only the most learned information, they present disturbances of thinking. We can observe
decline of language competence, weakness or lost the ability of communications. At each stage of the
illness of an appropriate rehabilitation clearly improves the functioning and ability to communicate.
Music therapy may constitute an important form of therapy people with dementia. Music can make
more attractive stay in a rehabilitation center, but most important role is to improve language functions
and the training of memory. In recent years there has been rapid development music therapy, which
is sometimes described as the use of music in cognitive, sensory and motor dysfunction caused by
damage or disease of the nervous system. The article presents the use of music therapy techniques,
describes the functions of music therapy and detailing its techniques (sensory therapy, speech therapy
and cognitive therapy). We present research according use of the method in a holistic approach in the
rehabilitation of patients suffering from dementia.
Wprowadzenie
Zaburzenia otępienne charakteryzują się stopniowym pogarszaniem funkcji poznawczych, zwłaszcza
funkcji pamięciowych. Uwidacznia się upośledzenie zdolności uczenia się nowych informacji oraz
przypominanie wcześniej zapamiętanych informacji. Upośledzenie funkcji pamięciowych odnosi się
zarówno do materiału słownego jak i bezsłownego [1, 2]. We wczesnych stadiach choroby pacjenci
mają trudności z zapamiętywaniem nowych wiadomości. Nie są w stanie rejestrować, przechowywać
i przypominać sobie informacji dnia codziennego, takich jak pozostawienie różnych przedmiotów,
informacji o spotkaniach lub przekazywanie wiadomości od osób z otoczenia. Pojawiają się zaburzenia
w zakresie komunikacji werbalnej. Najbardziej uwidacznia się zjawisko „mam na końcu języka”, czyli
obniżony poziom gotowości słów (anomia/dysnomia). Pacjenci mają trudności z odnajdywaniem aktualnie
potrzebnych im leksemów. Chorzy nie są w stanie odnaleźć – tak jak to robią ludzie zdrowi - poszukiwanego słowa w oparciu o kontekst składniowy, stosując różnego rodzaju strategie kompensacyjne.
Zazwyczaj osoby z otępieniem rezygnują z rozmowy lub stosują substytucje, omówienia. Typowym
zjawiskiem jest nadmierne używanie zaimków i wyrazów o znaczeniu ogólnym. Tego rodzaju zabiegi
powodują, iż mowa chorego staje się tzw. mową „pustą”, mało informacyjną i zubożałą pod względem
przekazywania treści [3].
Jednocześnie obserwuje się osłabienie w zakresie planowania, organizowania. Zaburzone myślenie
przyczynowo - skutkowe prowadzi do zakłócenia codziennego funkcjonowania, ale pozwala pacjentowi
na samodzielne życie. Występujące deficyty poznawcze zaburzają w istotny sposób czynności zawodowe
i funkcjonowanie społeczne w stosunku do stanu sprzed choroby. Wraz z postępem choroby u pacjentów
nasilają się zaburzenia w zakresie planowania, organizowania, postrzegania sekwencji, abstrahowania.
Osoby dotknięte chorobą są w stanie odtworzyć tylko najlepiej utrwalone informacje, a nowy materiał
jest zapamiętywany rzadko i na bardzo krótko. Pacjenci nie są w stanie przypomnieć sobie co robili
przed chwilą, nie pamiętają nazwisk dawno nie widzianych znajomych czy członków rodzin, gubią się
w znanym sobie terenie, nie potrafią zrobić zakupów, nie są w stanie funkcjonować samodzielnie.
Można zaobserwować upośledzenie wyższych funkcji korowych takich, jak: afazja, agnozja, apraksja.
Słownictwo jest w znaczny sposób ograniczone. Pacjenci mają poważne trudności z przywoływaniem
słów, używają neologizmów, leksemów bądź zwrotów opartych na dalekich asocjacjach względem
właściwego słowa. Na tym etapie choroby znacznie zaburzona jest fluencja słowna, przy jednocześnie
stosunkowo długo zachowanym prawidłowym powtarzaniu. Nierozerwalnie z obniżeniem sprawności
leksykalnej, pojawia się problem zaburzeń w obszarze kompetencji konwersacyjnych, umiejętności
tworzenia tekstów i prowadzenia dialogu. Pogłębiające się dysfunkcje powodują, iż chory ma trudności
bądź nie jest w stanie podtrzymać i rozwinąć tematu rozmowy, podaje sprzeczne informacje, odchodzi
od tematu rozmowy, mówi za dużo bądź w ogóle pozostaje bierny werbalnie, nie inicjuje interakcji.
19
Ruda Katarzyna, Trypka Elżbieta Techniki neuromuzykoterapeutyczne w rehabilitacji pacjentów z otępieniem
Pojawiają się perseweracje, stereotypie i wtrącenia. W efekcie zanika logika wywodu, a chory nie jest
w stanie zbudować spójnej logicznie i treściowo wypowiedzi. Bezpośredni wpływ na taki stan rzeczy
ma oczywiście postępująca deterioracja funkcji pamięciowych. Powoduje to, iż chory myli fakty, osoby,
zachowuje się nieadekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, zazwyczaj ma to związek również ze znaczną
dezorientacją allopsychiczną. Osoby chore często poprawnie odpowiadają na szereg stereotypowych
pytań, mogą uczestniczyć w konwersacji wypowiadając zwyczajowe kwestie. W obszarze sprawności
składniowej wypowiedzi u chorych są zasadniczo poprawne. Warto jednak zaznaczyć, że szczegółowe
analizy wypowiedzi pisanych pokazały odbicie zaburzeń językowych w kwestii uproszczenia składni
w początkowym okresie choroby, co może być markerem zwiastującym początek choroby. Zasadniczo
w aspekcie wykonawczym wymowa nie ulega zniekształceniu, typowe jest zachowanie płynności wypowiedzi [3, 4, 5].
W stadium zaawansowanym osoby chore nie są w stanie zachowywać żadnych nowych informacji, zachowane są jedynie najbardziej wyuczone informacje, a spadek zdolności poznawczych uniemożliwia
logiczne myślenie. W ostatnim etapie choroby następuje całkowity rozpad kompetencji językowych,
zniesienie zdolności nadawania i odbioru mowy. Część osób zachowuje wówczas ograniczoną zdolność
słownego porozumiewania się z otoczeniem, mowę taką określa się wówczas terminem żargonu. Na
każdym z etapów choroby prowadzenie odpowiedniej rehabilitacji wyraźnie poprawia funkcjonowanie
i zdolności do komunikowania się [4, 5].
Neuromuzykoterapia
W dzisiejszych czasach osoby cierpiące z powodu zaburzeń otępiennych stanowią coraz liczniejszą
grupę. Wciąż poszukiwane są skuteczne metody terapii trudności z zachowaniem, pamięcią, orientacją
w rzeczywistości, szczególnie takie, które w nieinwazyjny sposób mogłyby stanowić cenne wsparcie
w kompleksowym podejściu w leczeniu i rehabilitacji. Muzykoterapia, jako jedna z metod rehabilitacji
kompleksowej, stanowić może ważną formę terapii osób z otępieniem. W ostatnich latach powstało
wiele prac obejmujących zagadnienia z zakresu muzyki, medycyny, psychologii, rehabilitacji w obszarze
psychogeriatrii, ze szczególnym naciskiem na problematykę otępień [6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13].
Przy pomocy muzyki można nie tylko uatrakcyjnić pobyt pacjenta w ośrodku rehabilitacyjnym, ale przede
wszystkim ćwiczyć funkcje językowe, poznawcze oraz wzbogacać treningi pamięci. Wśród najczęściej
stosowanych inicjatyw wykorzystujących muzykę w terapii u osób cierpiących z powodu zaburzeń otępiennych wymienić można: stosowanie muzyki reminiscencyjnej, wspólne śpiewanie, słuchanie muzyki
uspokajającej, znanej pacjentowi, słuchanie znanych i lubianych pieśni, zajęcia z muzyką w tle, wspólne
granie na instrumentach muzycznych, improwizacja terapeutyczna, śpiew terapeutyczny, stosowanie
tańców ludowych, tańców towarzyskich, integracyjnych, muzyki folkowej [14]. W ostatnich latach zaobserwować można szybki rozwój jednej z metod muzykoterapii – muzykoterapię neurologiczną, zwaną
neuromuzykoterapią. Neuromuzykoterapia bywa opisywana jako „terapeutyczne wykorzystanie muzyki
w poznawczych, czuciowych i ruchowych dysfunkcjach wywołanych uszkodzeniami bądź chorobami
układu nerwowego” [15]. Neuromuzykoterapia (NMT – neurologic music therapy) obejmuje współpracę różnych specjalistów, począwszy od lekarzy, poprzez fizjoterapeutów, terapeutów zajęciowych,
logopedów, skończywszy na muzykoterapeutach. Wymaga zatem pracy w zespole interdyscyplinarnym,
dynamicznie współpracującym, pozwalając na holistyczne podejście do problematyki rehabilitacji zaburzeń otępiennych. Niektóre elementy lub techniki neuromuzykoterapeutyczne mogą być prowadzone
przez specjalistów nie będącymi muzykoterapeutami, np. terapeutów zajęciowych, fizjoterapeutów.
Liczba terapeutów stosujących techniki NMT w praktyce neurologicznej oraz rehabilitacyjnej wciąż
wzrasta [16]. Techniki neuromuzykoterapii stosowane są w rehabilitacji po udarze mózgu, urazowym
uszkodzeniu mózgu, chorobie Parkinsona, chorobie Huntingtona, mózgowym porażeniu dziecięcym,
chorobie Alzheimera oraz innych zaburzeniach neurologicznych wpływających na funkcje poznawcze,
ruch i komunikację.
Neuromuzykoterapia definiowana jest jako terapeutyczne stosowanie muzyki w poznawczych, czuciowych i ruchowych dysfunkcjach, w przebiegu chorób i uszkodzeń układu nerwowego. Oparta jest na
neurofizjologicznym modelu percepcji muzyki oraz jej wpływie na funkcjonalne zmiany niemuzycznego
20
Ruda Katarzyna, Trypka Elżbieta Techniki neuromuzykoterapeutyczne w rehabilitacji pacjentów z otępieniem
mózgu i funkcji behawioralnych. Techniki stosowane w tej metodzie potwierdzone są naukowo i ukierunkowane na osiąganie pozamuzycznych, terapeutycznych celów. Zostały one wystandaryzowane zgodnie
z terminologią oraz kliniczną aplikacją. Używa się ich jako terapeutyczną muzyczną interwencję (Terapeutic Music Intervention), która skoncentrowana jest na potrzebach pacjentów. Uzupełnienie treningu
muzykoterapii neurologicznej stanowić może szkolenie z neuroanatomii, neurofizjologii, patologii układu
nerwowego, terminologii medycznej, rehabilitacji poznawczej i ruchowej oraz logopedii [16, 17].
Wybrane techniki neuromuzykoterapeutyczne
w terapii zaburzeń otępiennych
Wśród klinicznych zastosowań neuromuzykoterapii spotkać można:
• techniki sensomotoryczne
• techniki logopedyczne
• techniki kognitywne [19, 20, 18].
Opis technik neuromuzykoterapii (NMT) oraz ich podział przedstawia tabela 1.
Neurologiczna podstawa technik neuromuzykoterapii (NMT) stosowanych w terapii mowy opiera się na
neurofizjologicznych mechanizmach konieczności przetwarzania informacji w obu półkulach mózgowych, jak również bazuje na teorii stosowania bodźców czuciowych oraz uruchomieniu zaangażowania
rytmicznego. Np. techniki logopedyczne, w tym śpiewanie terapeutyczne (TS), pozwalają na ćwiczenie
trudności dotyczących mowy, wspomagają stosowanie innych technik, wykorzystują społeczne oraz
emocjonalne potencjały do rozwijania oraz wspomagania szeroko rozumianej terapii w zaburzeniach
otępiennych. Wyniki badań pokazują, że popularne piosenki mogą być doskonałym bodźcem do wywoływania wspomnień, pobudzają zdolność do wytwarzania pamięci autobiograficznej związanej ze znaną
piosenką. Powodować to może kształtowanie się nowych możliwości stymulacji poznawczej u pacjentów
chorujących na Alzheimera [21, 22].
Terapia melodyczno-intonacyjna (MIT) stosowana jest w rehabilitacji u osób z afazją (poza uszkodzeniami ośrodka Wernickiego) oraz dysartrią [23, 24, 25]. Rozpoczęcie pracy terapeutycznej może polegać na wybraniu słowa, zwrotu lub frazy językowej, najczęściej jest to zwrot funkcjonalny (np. która
godzina, chcę pić, jestem głodny, dzień dobry, bardzo przepraszam, jest mi zimno). Wybrany zwrot jest
opracowywany podczas wieloetapowego ćwiczenia: pierwszy etap - nucenie przez terapeutę zwrotu
melodycznego w stałym tempie i jednoczesne klaskanie w dłoń lub kolano pacjenta; drugi etap - śpiewanie zwrotu melodycznego z użyciem słów przez terapeutę (z klaskaniem); trzeci etap - zachęcenie
klienta do włączenia się do wspólnego śpiewania melodii i słów; czwarty etap - mobilizowanie klienta
do kontynuacji ćwiczenia poprzez wyciszenie swojego śpiewu przez terapeutę; piąty etap - śpiewanie
przez terapeutę i powtarzanie w formie echa przez klienta; szósty etap - zachęcenie klienta do samodzielnego śpiewu schematu melodycznego z tekstem [17, 19, 20]. Technika ta wykorzystuje zachowaną
zdolność pacjenta do śpiewania, dzięki której można torować produkcję mowy.
Spośród technik kognitywnych stosowanych dla poprawy uwagi i percepcji technika muzycznego
zmysłowego treningu orientacyjnego (MSOT) stosowana jest w celu orientacji pacjenta co do siebie,
drugiej osoby oraz miejsca i czasu, uwzględniając uwagę oraz wywołanie reakcji pacjenta przy pomocy
muzyki. Np. terapeuta śpiewa imię członka rodziny pacjenta, po czym pacjent powtarza to imię wskazując właściwą osobę na rysunku lub zdjęciu. W ten sposób można ćwiczyć również orientowanie się
w przedmiotach użytku codziennego – terapeuta śpiewa nazwę konkretnego urządzenia (np. lodówka,
pralka, itp.), a zadaniem pacjenta jest prawidłowe wskazanie danego przedmiotu w otoczeniu lub na
rysunku. Inna technika – muzyczny trening kontroli uwagi (MACT) – dotyczy trenowania selektywności,
ciągłości, podzielności i zmienności uwagi [18, 26]. Np. pacjent gra określony, ustalony rytm na instrumencie. Zadaniem terapeuty jest próba rozproszenia uwagi pacjenta poprzez użycie innego instrumentu
i granie w nieco inny sposób (np. inny rytm lub granie szybciej lub wolniej).
W celu poprawy pamięci stosuje się głównie dwie techniki: muzyczny trening pamięci (MMT) oraz
skojarzeniowy trening nastroju i pamięci (AAMT). W pierwszej technice (MMT) muzyka ma za zadanie
21
Ruda Katarzyna, Trypka Elżbieta Techniki neuromuzykoterapeutyczne w rehabilitacji pacjentów z otępieniem
Tab. 1. Techniki neuromuzykoterapii
Tab. 1. Neurologic music therapy training
TECHNIKI
SENSOMOTORYCZNE
(SENSORIMOTOR
TRAINING)
Rytmiczna Stymulacja Słuchowa
(Rhytmic Auditory Stimulation – RAS)
Wzmacnianie Wzorców Czuciowych
(Patterned Sensory Enhancement – PSE)
Terapeutyczne Granie na Instrumentach Muzycznych (Therapeutic
Instrumental Music Performance – TIMP)
Terapia Melodyczno-Intonacyjna
(Melodic Intonation Therapy – MIT)
Muzyczna Stymulacja Mowy
(Musical Speech Stimulation – MUSTIM)
Rytmiczne Planowanie Mowy
(Rhytmic Speech Cueing – RSC)
TECHNIKI
LOGOPEDYCZNE
Terapia Głosowo-Intonacyjna
(Vocal Intonation Therapy – VIT)
(SPEECH/Language
TRAINING)
Śpiewanie Terapeutyczne
(Therapeutic Singing – TS)
Ćwiczenia Oddechowe i Motoryczne Ust
(Oral Motor and Respiratory Exercises – OMREX)
Rozwojowy Trening Mowy przy Muzyce
(Developmental Speech and Language Training through Music – DSLM)
Symboliczny trening Komunikacyjny przy Muzyce
(Symbolic Communication Training through Music - SYCOM
Muzyczny Zmysłowy Trening Orientacyjny
(Music Sensory Orientation Training – MSOT)
Poprawa
uwagi i percepcji
(Attention
and perception
improvement)
Muzyczny Trening Zespołu Zaniedbywania
(Music Neglect Training – MNT)
Słuchowy Trening Percepcyjny
(Auditory Perception Training – APT)
Muzyczny Trening Kontroli Uwagi
(Musical Attention Control Training – MACT)
TECHNIKI
KOGNITYWNE
(COGNITIVE
TRAINING)
Poprawa pamięci
(Memory
improvement)
Muzyczny Trening Pamięci
(Musical Mnemonic Training – NMT)
Skojarzeniowy Trening Nastroju i Pamięci
(Associative Mood and Memory Training – AAMT)
Poprawa funkcji
wykonawczych
(Executive
functions
improvement)
Muzyczny Trening Funkcji Wykonawczych
(Musical Executive Functions Training – MEFT)
Poprawa zachowań
psychospołecznych
(Psychosocial
behavior
improvement)
Muzyczna Psychoterapia i Doradztwo
(Music Psychoterapy and Counseling – MPC)
22
Ruda Katarzyna, Trypka Elżbieta Techniki neuromuzykoterapeutyczne w rehabilitacji pacjentów z otępieniem
wspomagać zapamiętywanie informacji niemuzycznych poprzez ich sekwencjonowanie oraz organizowanie. Np. rytmiczne śpiewanie (lub powtarzanie) imion i nazwisk lub trudnych do zapamiętania
terminów. Badania wykazują, iż u pacjentów z chorobą Alzheimera rozpoznawanie tekstów śpiewanych było zdecydowanie lepsze niż tekstów czytanych, podczas gdy u zdrowych osób starszych nie
odnotowano różnicy istotnej statystycznie [27]. W skojarzeniowym treningu nastroju i pamięci (AAMT)
muzyka wykorzystywana jest w celu poprawy nastroju przez odwołania do pamięci. Pełni również rolę
wspomagającą zapamiętywanie poprzez wywoływanie pozytywnego nastroju i emocji. Technikę tę
można stosować w celu zapamiętywania elementów niemuzycznych, np. do muzyki znanej pacjentowi,
powodującej wywołanie przyjemnych emocji, odtwarzanej w tle, pacjent wykonuje inne ćwiczenia pamięci, takie jak dokończenie zdań, zapamiętywanie i odtwarzanie kolejności kilku obrazków, ćwiczenie
kolejności wykonywania zadań. W badaniu [28] wykorzystano muzykę jako środek wspomagający
zapamiętywanie autobiograficznych wspomnień u osób chorujących na Alzheimera. Zadanie polegało
na zapamiętaniu konkretnej autobiograficznej sytuacji w dwóch warunkach: po ekspozycji na wybrany
przez siebie fragment muzyczny, oraz po fragmencie przebywania w ciszy. W rezultacie biograficzne
wspomnienia wywołane po zajęciach muzycznych były zdecydowanie bardziej precyzyjne i szczegółowe,
niż te wywołane w ciszy. Wyniki prezentują interesujące możliwości do pracy nad ćwiczeniem pamięci
biograficznej z użyciem muzyki [28].
Podsumowanie
Zaburzenie otępienne jest definiowane jako zespół objawów spowodowanych chorobą mózgu, w których zaburzone są wyższe funkcje korowe: pamięć, liczenie, myślenie, zdolność uczenia się, orientacja, język, rozumienie, ocena [1]. Bardzo ważną i jednocześnie interesującą kwestią jest możliwość
reagowania pacjenta na muzykę, rozpoznawanie jej i śpiewanie, nawet w sytuacji, kiedy choroba jest
w zaawansowanym stadium.
Stosowana w terapii osób z otępieniem muzyka:
• wykorzystuje zachowaną zdolność pacjenta do śpiewania, dzięki której można torować
produkcję mowy;
• wykorzystywana jest w celu poprawy nastroju przez odwołania do pamięci;
• używana jest w celu orientacji pacjenta co do siebie, drugiej osoby oraz miejsca i czasu;
• może być bodźcem do wywoływania wspomnień, pobudzając zdolność do tworzenia pamięci
autobiograficznej
• pozwala na trenowanie selektywności, ciągłości, podzielności i zmienności uwagi;
• ma za zadanie wspomagać zapamiętywanie informacji niemuzycznych poprzez ich sekwencjonowanie oraz organizowanie.
Zastosowanie technik neuromuzykoterapeutycznych w rehabilitacji pacjentów cierpiących z powodu
zaburzeń otępiennych pozwala na poprawę ich funkcjonowania w obszarze psychospołecznym. Poprzez
polepszenie komunikacji i mowy, poprawę skupienia uwagi na zadaniu, ćwiczenie pamięci oraz wzrost
aktywności związanej z funkcjonowaniem codziennym (ADL – activities of daily living) neuromuzykoterapia wpływa na poprawę jakości życia [29, 30].
23
Ruda Katarzyna, Trypka Elżbieta Techniki neuromuzykoterapeutyczne w rehabilitacji pacjentów z otępieniem
Piśmiennictwo
[1] Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków-Warszawa 1997.
[2] Kryteria diagnostyczne według DSM-IV-TR. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2008.
[3] Łuczywek E. Zaburzenia aktywności poznawczej osób w późnym wieku. Problemy demencji. W:
Herzyk A, Kądzielawa D. (red.) Zaburzenia w funkcjonowaniu człowieka z perspektywy neuropsychologii klinicznej. UMCS Lublin 1996, s. 111-149.
[4] Domagała A. Zachowania językowe w demencji. Struktura wypowiedzi w chorobie Alzheimera,
UMCS Lublin 2007.
[5] Marczewska H, Osiejuk E. Nie tylko afazja... O zaburzeniach w demencji Alzheimera, demencji
wielozawałowej i przy uszkodzeniach prawej półkuli mózgu, Warszawa 1994.
[6] Baumann K. Muzykoterapia i reminiscencja jako szansa rozwoju w okresie późnej dorosłości.
Gerontol Pol 2005; 13(3): 170-176.
[7] Choi AN, Lee MS, Cheong KJ, Lee JS. Effects of group music therapy intervention on behavioral and psychological symptoms in patients with dementia: a pilot-controlled trial. Int J Neurosci
2009; 119: 471-481.
[8] Ho SY, Lai HL, Jeng SY, Tang CW, Sung HC, Chen PW. The effects of researcher-composed
music at mealtime on agitation in nursing home residents with dementia. Arch Psychiatr Nurs
2011; 5(26): 49-55.
[9] Ray KD, Fitzsimmons S. Music-assisted bathing: making shower time easier for people with
dementia. J Gerontol Nurs 2014; 40(2): 9-13.
[10] McDermott O, Orgeta V, Ridder HM, Orrell M. A preliminary psychometric evaluation of Music
in Dementia Assessment Scales (MiDAS). Int Psychogeriatr 2014; 13: 1-9.
[11] Harris PB, Caporella CA. An Intergenerational Choir Formed to Lessen Alzheimer’s Disease
Stigma in College Students and Decrease the Social Isolation of People With Alzheimer’s Disease
and Their Family Members: A Pilot Study. Am J Alzheimers Dis Other Demen 2014, doi:10.1177/
1533317513517044.
[12] Wall M, Duffy A. The effects of music therapy for older people with dementia. Br J Nurs 2010;
19(2): 108-113.
[13] Brotons M, Koger SM. The impact of music therapy on language functioning in dementia. J Mus
Ther 2010; 37(3): 183-195.
[14] Ridder HM. An overview of therapeutic initiatives when working with people suffering from dementia. W: Aldridge D. (red.) Music therapy and neurological rehabilitation, wyd. 1. Jessica Kingsley
Publishers, London and Philadelphia; 2008. s. 61-82.
[15] Galińska E. Muzykoterapia. W: Psychiatria. Tom III. Metody leczenia. Zagadnienia etyczne, prawne,
publiczne, społeczne. Wciórka J, Pużyński S, Rybakowski J (red.). Wydawnictwo Elsevier Urban &
Partner, Wrocław 2012; 365-376.
[16] Baker F, Tamplin J. Music therapy methods in neuro-rehabilitation. A clinician’s manual. London
2006.
[17] Bukowska A, Konieczna L. Muzykoterapia w pracy muzykoterapeutów, fizjoterapeutów, logopedów i terapeutów zajęciowych. W Cylulko P. (red.), Muzykoterapia. Tożsamość-transgresja-transdyscyplinarność. Wrocław, 2010, s. 45-50.
[18] Bukowska A. Muzykoterapia Neurologiczna. W: Stachyra K. (red.), Modele, metody i podejścia
w muzykoterapii. Wydawnictwo UMCS Lublin 2012, s. 165-178.
[19] Thaut C. Training manual for Neurologic Music Therapy. Fort Collins. 1999.
[20] Thaut MH. Rhythm, Music and the Brain: Scientific Foundations and Clinical Application. New
York. 2005.
[21] Basaglia-Pappas S, Laterza M, Borg C, Richard-Morans A, Favre E, Thomas-Antérion C.
Exploration of verbal and non-verbal semantic knowledge and autobiographical memories starting
from popular songs in Alzheimer’s disease. Int Psychogeriatr 2013, 25(5): 785-795.
[22] Bannan N, Montgomery-Smith C. ‘Singing for the brain’: reflections on the human capacity for
music arising from a pilot study of group singing with Alzheimer’s patients. J R Soc Promot Health
2008, 128(2): 73-78.
24
Ruda Katarzyna, Trypka Elżbieta Techniki neuromuzykoterapeutyczne w rehabilitacji pacjentów z otępieniem
[23] Al-Janabi S, Nickles LA, Sowman PF, Burianová H, Merrett DL, Thompson WF. Augmenting
melodic intonation therapy with non-invasive brain stimulation to treat impaired left-hemisphere
function: two case studies. Front Psychol 2014, 5(37): 1-12.
[24] Zumbansen A, Peretz I, Hébert S. Melodic intonation therapy: back to basics for future research. Front Psychol 2014, 5(7): 1-12.
[25] Conklyn D, Novak E, Boissy A, Bethoux F, Chemail K. The effects of modified melodic intonation
therapy on nonfluent aphasia: a pilot study. J Speech Lang Hear Res 2012, 55(5): 1463-1471.
[26] Jeong E. Psychometric validation of a music-based attention assessment: revised for patients
with traumatic brain injury. J Music Ther 2013, 50(2): 66-92.
[27] Simmons-Stern NR, Budson AE, Ally BA. Music as a memory enhancer in patients with Alzheimer’s disease. Neuropsychologia 2010, 48(10): 3164-3167.
[28] El Hai M, Fasotti L, Allan P. The involuntary nature of music-evoked autobiographical memories
in Alzheimer’s disease. Conscious Cogn 2012, 21(1): 238-246.
[29] Yh Li, Chen SM, Chou MC, Huang TY. The use of music interventions in nursing practice for
elderly dementia patients: a systematic review. Hu Li Za Zhi 2014, 61(2):84-94. doi: 10.6224/
JN.61.2.84.
[30] Jiménez-Palomares M, Rodríguez-Mansilla J, González-López-Arza MV, Rodríguez-Domínguez MT, Prieto-Tato M. Benefits of music therapy as therapy no pharmacology and
rehabilitation moderate dementia. Rev Esp Geriatr Gerontol. 2013, 48(5): 238-42. doi: 10.1016/
j.regg.2013.01.008.
Revieved/Zrecenzowano 2.06.2014
Accepted/Zatwierdzono do druku 10.06.2014