geografia 22004

Teoria i praktyka dydaktyczna
G∏´bszej analizy efektów konkursu b´dzie mo˝na dokonaç w przysz∏oÊci – najwczeÊniej po roku pracy. Bardziej dojrza∏a
refleksja b´dzie mo˝liwa dopiero po kilku
latach. Szczególne nadzieje wiàzane sà
z mo˝liwoÊcià wp∏yni´cia na to, by placówki
oÊwiatowe sta∏y si´ si∏à aktywizujàcà przestrzeƒ i inspirujàcà wprowadzanie ∏adu przestrzennego poprzez twórcze wkraczanie
w przyrod´, bez szkody dla niej. Tak to, mo˝na od najm∏odszych lat oswajaç si´ z ideà
zrównowa˝onego rozwoju. Dzi´ki temu, ze
szko∏y mo˝e wyjÊç przyk∏ad s∏u˝àcy dobru
spo∏ecznoÊci lokalnej. #
JADWIGA MICHALCZYK
Dr, adiunkt, Katolicki Uniwersytet Lubelski, ul. Konstantynów 1 H,
20–708 Lublin, e-mail: [email protected].
MARIANNA KRÓL
Mgr, Kuratorium OÊwiaty w Lublinie, ul. 3 Maja 6, 20–950 Lublin, e-mail: [email protected].
JADWIGA KONIUSZEWSKA
Mgr, przewodniczàca Wojewódzkiej Komisji Konkursowej w Lublinie,
ul. 3 Maja 6, 20–950 Lublin.
LITERATURA
#
$
Informator o konkursach dla uczniów i nauczycieli
szkó∏ podstawowych i gimnazjów w roku szkolnym
2003/2004, Internet: www.kuratorium.lublin pl
$
$
Michalczyk J., 1990, Gustaw Wuttke jako dydaktyk, Wydawnictwo UMCS, Lublin
Szponar A., 2003, Fizjografia urbanistyczna,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Jak powstaje i zmienia si´
krajobraz Ziemi
Scenariusz lekcji
# KRZYSZTOF ZIELI¡SKI
W
nauczaniu geografii warto korzystaç z ró˝nych Êrodków dydaktycznych, m.in. z czasopism popularnonaukowych. Na lekcji poÊwi´conej
trudnym zagadnieniom dotyczàcym procesów endo- i egzogenicznych kszta∏tujàcych
krajobraz naszej planety wykorzysta∏em czasopismo „Âwiat Nauki” z czerwca 1997 r.
i z maja 2001 r.
30
94
Cele:
– poznanie cech zró˝nicowania ukszta∏towania powierzchni Ziemi;
– poznanie elementów budowy geologicznej wybranych cz´Êci skorupy ziemskiej;
– zrozumienie procesów wewn´trznych
modelujàcych zewn´trznà pow∏ok´ Ziemi;
– wskazanie wspó∏zale˝noÊci procesów
endogenicznych i egzogenicznych w modyfikowaniu rzeêby naszej planety;
Geografia w Szkole
Teoria i prakyka dydaktyczna
Ryc. 1. Zrzut ekranowy animacji komputerowej Wielkie p∏yty litosfery z p∏yty CD Animacje i zadania interakcyjne z geografii dla
gimnazjalisty, cz. 1 (z pakietu edukacyjnego Odkrywamy Êwiat, WSiP, Warszawa 2002) – w oryginale obraz jest czterokolorowy
– kszta∏cenie umiej´tnoÊci interpretacji
treÊci map tematycznych, schematycznych
rysunków, animacji komputerowych;
– kszta∏cenie umiej´tnoÊci wyboru i interpretacji informacji na podstawie artyku∏ów w czasopismach naukowych.
Pomoce naukowe: podr´czniki do geografii, atlasy geograficzne, animacje komputerowe Wielkie p∏yty litosfery (ryc. 1) z pakietu edukacyjnego do nauczania geografii
w gimnazjum Odkrywamy Êwiat (WSiP, Warszawa 2002), artyku∏y ze „Âwiata Nauki” –
Jak powstaje krajobraz Ziemi (maj 2001 r.)
i Jak erozja tworzy góry (czerwiec 1997 r.).
Materia∏y dla uczniów do pracy na zaj´ciach: mapy konturowe kontynentów z zaznaczonymi p∏ytami litosfery, zestawienia tabelaryczne do uzupe∏nienia w trakcie zaj´ç.
2/2004
Metody i formy pracy:
– praca z materia∏ami kartograficznymi –
atlasem geograficznym,
– praca z materia∏em êród∏owym – artyku∏y ze „Âwiata Nauki”,
– problemowe – opis porównujàcy i wyjaÊniajàcy,
– çwiczeniowa z wykorzystaniem ró˝nych
êróde∏ informacji,
– praca grupowa.
Przebieg lekcji:
1. Nauczyciel dzieli klas´ na 5 grup.
2. Przydziela grupom zadania oparte na
wykorzystaniu pomocy naukowych oraz na
przenoszeniu zdobytych informacji do zestawienia tabelarycznego obrazujàcego zale˝noÊci mi´dzy procesami endo- i egzogenicznymi w kszta∏towaniu powierzchni Ziemi
w rejonach wyniesionych najwy˝ej.
95
31
Teoria i praktyka dydaktyczna
p∏ycie CD, artyku∏ Jak erozja tworzy góry ze
„Âwiata Nauki” nr 6 z 1997 r. na s. 54–55.
Zadanie:
Wykorzystujàc informacje w podr´czniku, animacj´ Wielkie p∏yty litosfery, artyku∏
Jak erozja tworzy góry (na s. 54–55):
– opiszcie procesy zachodzàce w strefie
subdukcji oraz kolizji p∏yt litosfery;
– podajcie przyk∏ady ∏aƒcuchów górskich
powsta∏ych w wyniku tych procesów.
Wnioski z pracy: zapiszcie, uzupe∏niajàc
tabel´ (tab. 1).
3. Wnioski z pracy grup dajà odpowiedê
na pytanie postawione w temacie lekcji: Jak
powstaje i zmienia si´ krajobraz Ziemi.
Grupa I:
Materia∏y dla grupy I: atlasy geograficzne, mapy konturowe kontynentów.
Zadanie:
Wykorzystujàc mapy geologiczne w atlasie geograficznym:
– podpiszcie g∏ówne p∏yty litosfery na
mapie konturowej Êwiata;
– przeanalizujcie rozmieszczenie p∏yt litosfery na Ziemi i okreÊlcie zasi´g p∏yt kontynentalnych i oceanicznych;
– zaznaczcie na mapach konturowych
przebieg najwi´kszych pasm górskich na poszczególnych kontynentach z oznaczeniem
gór z fa∏dowania kaledoƒskiego i hercyƒskiego oraz z fa∏dowania alpejskiego;
– podpiszcie na mapach konturowych
najwy˝sze szczyty na kontynentach;
– zapiszcie krótkie wnioski z wykonanych
zadaƒ.
Wnioski z pracy grupy I:
– p∏yty litosfery obejmujà làdy i fragmenty oceanów;
– góry wyst´pujà na granicach p∏yt litosfery;
– pasma górskie sfa∏dowane w orogenezie alpejskiej sà na ogó∏ wy˝sze od gór sfa∏dowanych we wczeÊniejszych orogenezach.
Grupa III:
Materia∏y dla grupy III: atlasy geograficzne, artyku∏ Jak powstaje krajobraz Ziemi
ze „Âwiata Nauki” nr 5 z 2001 r.
Zadanie:
Na podstawie artyku∏u Jak powstaje krajobraz Ziemi:
– opiszcie, jak procesy przemieszczania
si´ magmy w p∏aszczu Ziemi wp∏ywajà na
zmiany ukszta∏towania powierzchni naszej
planety – na podnoszenie si´ lub opadanie
p∏yt litosfery.
Wnioski z pracy grupy III:
– êród∏em wielkopromiennych ruchów
pionowych litosfery jest rozgrzana materia
skalna p∏aszcza Ziemi i tworzàce si´ tam pràdy konwekcyjne;
– ruchy pionowe w p∏aszczu Ziemi powodowa∏y np. powolne wyniesienie (o oko∏o
300 m w ciàgu ostatnich 20 mln lat) po∏udniowej Afryki; powsta∏ tam ogromny p∏askowy˝ (superswell) o Êrednicy ok. 1,5 tys.
km i Êredniej wysokoÊci 1500 m n.p.m.;
Grupa II:
Materia∏y dla grupy II: atlasy geograficzne, podr´czniki, animacje komputerowe na
Tabela 1.
Zestawienie wniosków z pracy grupy II
Pasmo górskie
Po∏o˝enie w strefie
subdukcji p∏yt
pacyficznej i pó∏nocnoamerykaƒskiej
afrykaƒskiej i euroazjatyckiej
xxx
Appalachy
Andy
32
96
Po∏o˝enie w strefie
kolizji p∏yt
G∏ówne procesy wyst´pujàce
w strefie tworzenia si´ gór
xxx
xxx
indyjskiej i euroazjatyckiej
xxx
xxx
Geografia w Szkole
Teoria i prakyka dydaktyczna
– pràdy konwekcyjne w p∏aszczu Ziemi
powodowa∏y w jej dziejach obni˝anie si´
znacznych obszarów skorupy ziemskiej, np.
w Ameryce Pó∏nocnej, Australii, a wspó∏czeÊnie – na obszarze wysp Indonezji.
Grupa IV:
Materia∏y dla grupy IV: atlasy geograficzne, podr´czniki, artyku∏ Jak erozja tworzy
góry ze „Âwiata Nauki” nr 6 z 1997 r.
Zadania:
Na podstawie informacji w podr´czniku
oraz artyku∏u Jak erozja tworzy góry (s.
56–59):
– wyjaÊnijcie na czym polega koncepcja
„sprz´˝eƒ zwrotnych”, wskazujàca na powiàzania procesów denudacyjnych (wietrzenia,
erozji, transportu materia∏u skalnego) na
Ziemi ze zjawiskiem izostazji i w konsekwencji wznoszenia si´ i obni˝ania terenu;
– zapiszcie wnioski z analizy materia∏ów.
Wnioski z pracy grupy IV:
– proces powstawania gór nie jest jedynie
wynikiem procesów tektonicznych;
– czynnikiem powstawania gór sà tak˝e
wyp∏ywy goràcej lawy w czasie wybuchów
wulkanów na powierzchni´ na làdach lub na
dnie oceanów;
– obecnie góry sà wznoszone na skutek
izostazji;
– rozwój procesów erozji i usuwanie
zwietrza∏ego materia∏u skalnego obni˝ajà
wysokoÊci gór;
– klimat w istotny sposób wp∏ywa na rozwój procesów erozyjnych w górach:
• wzrost wilgotnoÊci na ogó∏ wzmaga
procesy erozji wodnej,
• w klimatach subpolarnym i polarnym
erozja wodna jest s∏absza, wzrasta natomiast
rola niszczenia lodowcowego (egzaracji);
– lodowce górskie intensywnie niszczà
ska∏y dolin, którymi sp∏ywajà;
– ∏aƒcuchy górskie majà wp∏yw na opady
atmosferyczne, gdy˝ masy powietrza przemieszczajàcego si´ nad nimi podnoszà si´,
powodujàc wzrost opadów na stokach do-
2/2004
Tabela 2.
Zestawienie wniosków
z pracy grupy V
Zagadnienie
Góry
Himalaje
Appalachy
Orogeneza
Era i okres powstania
gór
Najwy˝sze wysokoÊci
Cechy rzeêby gór
Wspó∏czesne procesy
zmieniajàce rzeêb´
gór
wietrznych i tworzenie si´ cienia opadowego
na stokach zawietrznych (np. wilgotne stoki
dowietrzne Himalajów i sucha, wysoko po∏o˝ona, ale mniej urozmaicona pod wzgl´dem
rzeêby Wy˝yna Tybetu);
– si∏a grawitacji silniej oddzia∏uje na stokach stromych (ma to zwiàzek z szybkoÊcià
wynoszenia zwietrza∏ego materia∏u).
Grupa V:
Materia∏y dla grupy V: atlasy geograficzne, artyku∏ Jak erozja tworzy góry ze „Âwiata
Nauki” nr 6 z 1997 r.
Zadania:
Na podstawie cz´Êci artyku∏u Jak erozja
tworzy góry – Himalaje i Appalachy oraz map
w atlasie geograficznym:
– przeanalizujcie cechy rzeêby tych
dwóch obszarów górskich oraz wska˝cie
przyczyny wspó∏czesnych ró˝nic rzeêby i wysokoÊci tych gór.
Wnioski z pracy grupy V: zapiszcie w tabeli (tab. 2). #
Sandomierz, 10.01.2004 r.
KRZYSZTOF ZIELI¡SKI
Mgr, nauczyciel geografii, I Liceum Ogólnokszta∏càce Collegium Gostomianum w Sandomierzu, ul. D∏ugosza 7, 27–600 Sandomierz.
97
33