Podstawy prawne stosowania piorunochronów z - ORW-ELS.

 POLEMIKI
Podstawy prawne stosowania piorunochronów z wczesną
emisją lidera (aktywnych) w Polsce
Marian Trzeciak, Aleksander Demczuk, Wojciech Podlaski
Publikacja odnosi się do artykułu „Piorunochrony aktywne”
w świetle obowiązujących w Polsce norm i przepisów prawnych
(M. Zielenkiewicz, T. Maksimowicz – WE 9/2012 s. 31–33).
Technika ochrony odgromowej obiektów oraz stref otwartych wykorzystująca zwody z wczesną emisją lidera w pierwszej kolejności została spopularyzowana we Francji. Tam też
powstała w 1995 r. – opracowana, wydana i zatwierdzona
– przez Francuski Komitet ds. Elektrotechniki UTE (członka
Europejskiego komitetu ds. Elektrotechniki CENELEC) norma NF C17-102 zawierająca zasady wiedzy technicznej, dotyczącej tej techniki ochrony odgromowej. Jej nowe wydanie
z 2011 r. zawiera kompletną wiedzę potrzebną do produkcji,
projektowania i stosowania zwodów aktywnych.
Redukcja podstaw prawnych ochrony odgromowej w polskich
przepisach do dwóch paragrafów stojącego najniżej w hierarchii
źródeł prawa rozporządzenia ministra infrastruktury z dnia 12
kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2002 nr 75
poz. 690 z późn. zm.) znacznie spłyca temat i wprowadza w błąd
uczestników procesu budowlanego. Rozpatrując kwestię ochrony
odgromowej od strony prawnej należy wziąć pod uwagę szerszy
kontekst, ponieważ rozporządzenie resortowe nie działa w próżni
i odnoszą się do niego zarówno inne przepisy prawne, jak i zasady
dotyczące wykładni przepisów prawa oraz techniki legislacyjnej.
Wśród zwolenników poglądu, iż Polska Norma powołana w przepisach prawnych ma status obowiązku prawnego, wyraźnie brakuje wyjaśnienia źródła, z którego takie rozumowanie się wywodzi.
Podchodząc do zagadnienia stosowania Polskich Norm nie sposób
pominąć ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz.
U. 2002 nr 169 poz. 1386 z późn. zm.), która w art. 5 ust. 3 mówi:
Stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne. Kolejny ustęp tego
artykułu daje uprawnienie do powoływania PN w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim. Wielu uczestników
procesu budowlanego interpretuje ten ustęp jako ograniczenie zasady dobrowolności, czyli wprowadzanie obowiązku stosowania
PN powołanych w przepisach prawnych. Z uwagi na powszechność
takiego poglądu Polski Komitet Normalizacyjny opublikował 24
Inż. Marian Trzeciak – członek Toruńskiego Oddziału Stowarzyszenia
Elektryków Polskich,
mgr inż. Aleksander Demczuk – mł. bryg. w stanie spoczynku,
mgr Wojciech Podlaski – prawnik, ORW-ELS Sp. z o.o., Nowa Sarzyna
listopada 2010 r. oficjalne stanowisko w kwestii zasady dobrowolności stosowania PN:
1. Stosowanie Polskich Norm (PN) jest dobrowolne.
2. Powołanie się na PN w przepisie prawnym nie zmienia jej
dobrowolnego statusu, chyba że ustawodawca świadomie chce
ten status zmienić, co jest możliwe przez wyraźne wskazanie tylko
w postanowieniach innej ustawy. (…). Interpretowanie ustępu 4
jako delegacji do nakładania obowiązku stosowania PN jest całkowicie chybione. Gdyby intencją ustawodawcy było zezwolenie na
nakładanie obowiązku stosowania PN aktami niższego rzędu niż
ustawy, to wprowadziłby odpowiednie zastrzeżenie do postanowień
ust. 3, tak jak tego dokonał w art. 19 ustawy z dnia 3 kwietnia 1993
roku o normalizacji (Dz.U. 1993 nr 55 poz. 251).
Stanowisko PKN jest tożsame z regułami wykładni prawa, zgodnie
z którymi akt prawny niższego rzędu (tutaj rozporządzenie) nie może
wyłączyć ze stosowania aktu prawnego wyższego rzędu (ustawa).
Powołane normy z serii PN-EN 62305 dotyczące ochrony odgromowej należy więc traktować jako zalecenie, a nie obowiązek. Jest to
opisane w dokumencie PKN – CENELEC/GUIDE 3:2006 („Wzajemne relacje między przepisami i normami. Część 1: Powoływanie
się na normy – główne sposoby stosowania. Część 2: Harmonizacja
przepisów i powołań na normy”), powołanie wskazujące polegające
na tym, iż jedną z możliwości wypełnienia dyspozycji przepisu jest
zastosowanie PN. Polskie Normy nie są prawem i nie mogą nakazać,
czy zakazać danego zachowania pod sankcją przymusu państwowego. Przeciwna interpretacja jest sprzeczna z ustawą o normalizacji.
Jakie podstawy prawne ma osoba wykonująca samodzielne
funkcje w budownictwie w zakresie projektowania, wykonywania
i stosowania ochrony odgromowej? Należy zaznaczyć, iż rynek
oferuje wybór techniki ochrony: tradycyjną lub aktywną. Mówiąc
rynek – mamy na myśli rynek wspólnotowy regulowany przepisami
wspólnotowymi i bogatym orzecznictwem, którego fundamentem
jest swoboda przepływu towarów, osób i kapitału. Z pomocą przychodzą przepisy, tzn. ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t. jedn. Dz.U. 2006 r. nr 156 poz. 1118 z późn. zm.):
Obiekty budowlane i związane z nimi urządzenia [jak instalacja
piorunochronna – przyp. Autor] powinny być projektowane i budowane w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając
spełnienie wymagań podstawowych dotyczących:
a) bezpieczeństwa konstrukcji,
b) bezpieczeństwa pożarowego,
c) bezpieczeństwa użytkowania,
d) odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz
ochrony środowiska,
e) ochrony przed hałasem i drganiami,
f ) odpowiedniej charakterystyki energetycznej budynku oraz racjonalizacji użytkowania energii (art. 5 ust. 1).
POLEMIKI
Kolejną wskazówkę dla inżynierów daje art. 12 ust. 1 p. 6 Prawa
budowlanego, który mówi, iż osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie są odpowiedzialne za wykonywanie
tych funkcji zgodnie z przepisami i zasadami wiedzy technicznej
oraz za należytą staranność w wykonywaniu pracy, jej właściwą organizację, bezpieczeństwo i jakość. Przepis ten nakłada dużo większą odpowiedzialność na osobę wykonującą samodzielną funkcję
w budownictwie. Sama zgodność z PN nie wystarczy, aby uniknąć
odpowiedzialności prawnej.
Pojęcie zasad wiedzy technicznej jest szersze od Polskich Norm,
które są ich istotną częścią, ale ich nie wyczerpują. Normę Francuską
NF C17-102, która dotyczy aktywnych systemów odgromowych,
również należy traktować jako zasady wiedzy technicznej, które
są wystarczającą podstawą do projektowania zgodnie z prawem, zapewniając spełnienie wymagań zasadniczych. Pogląd taki potwierdza Instytut Energetyki w przyznanym dla firmy ORW-ELS certyfikacie nr 024/2012, w którym stwierdza przydatność piorunochronów
z wczesną emisją lidera GROMOSTAR do stosowania zgodnie
z przeznaczeniem w układach ochrony odgromowej obiektów. Co
więcej, nie istnieje akt prawny, który zakazywałby czerpać z rozwiązań technicznych z powodzeniem stosowanych w innych krajach,
zwłaszcza zaawansowanych w dziedzinie techniki jak np. Francja.
Warto w tym miejscu wspomnieć, iż wprowadzenie zakazu prawnego stosowania zwodów aktywnych w Polsce byłoby działaniem
naruszającym wspólny rynek i spowodowałoby reakcję organów
wspólnotowych. Przykładem może tu być Słowenia, która została
zmuszona przez Komisję Europejską do wycofania się z zakazu
stosowania zwodów aktywnych, ponieważ stanowiło to naruszenie
traktatów wspólnotowych. Obecny stan prawny nie wprowadza żadnego zakazu stosowania zwodów aktywnych w Polsce i w Europie.
Ponieważ europejski system normalizacji, którego częścią jest Polska, jest dobrowolny – stąd norma sama z siebie pozbawiona jest
mocy prawnej. Tworzy ona zasady, wytyczne, lub charakterystyki
dotyczące różnych rodzajów działalności. W tym miejscu należy
ostatecznie wyjaśnić status normy francuskiej, ponieważ w piśmiennictwie narosło wokół niej sporo nieporozumień. Wydana po
raz pierwszy w 1995 r. NFC 17-102 – jest normą krajową francuską,
spełniającą zasady jawności i powszechnej dostępności, dobrowolności, wykorzystywania sprawdzonych osiągnięć nauki i techniki,
zgodności z zasadami normalizacji europejskiej i międzynarodowej.
Oficjalne stanowisko w sprawie norm dotyczących zwodów aktywnych, w tym NFC 17-102 – zajął Europejski Komitet ds. Elektrotechniki CENELEC. Zostało ono opublikowane w formie listu
z 17 sierpnia 2011 r. (sygn. DG/14148/JPV) i zawiera następującą
treść: (…) Stosowanie Norm Europejskich jest dobrowolne i za pośrednictwem systemu CENELEC składającego się z 31 krajowych
komitetów elektrotechniki, interesariusze przyczyniają się do opracowania Norm Europejskich w szerokim zakresie tematów. Normy
Europejskie są opracowywane przez ekspertów i odpowiadają na
potrzeby rynku oraz reprezentują aktualny stan wiedzy. (…) Zgodnie z Przepisami Wewnętrznymi CEN-CENELEC, nie ma sprzeczności pomiędzy normami ESE i serią norm EN 62305, ponieważ:
ich zakresy się różnią. Systemy ochrony odgromowej ESE nie
są ujęte w serii EN 62305. BT (Rada Techniczna) nie zarządziła
wycofania norm ESE. Krajowe normy ESE są obowiązujące i to
w zgodzie z przepisami wewnętrznymi CEN-CENELEC. Krajowe Normy ESE są uaktualniane, poprzez usuwanie odniesień do
przepisów instalacyjnych EN 62305. Ponowne wydania krajowych
norm ESE będą obejmować konieczne wymagania do umieszczania tych systemów na rynku. Komitety Krajowe, członkowie
CENELEC, mają prawo wydawać lub utrzymywać swoje normy
krajowe w szczególnym zakresie, w jakim nie ma wystarczającego
konsensusu do uzyskania dokumentu CENELEC.
Nowe wydanie normy francuskiej z września 2011 r. jest zgodne
z wytycznymi Europejskiego Komitetu ds. Elektrotechniki CENELEC i stanowi podstawę do projektowania, wykonywania, konserwacji instalacji odgromowych wykorzystujących piorunochrony
z wczesną emisją lidera (aktywne).
Na koniec należy dokonać analizy dwóch przepisów rozporządzenia ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
budynki i ich usytuowanie. §53, pkt. 2: Budynek należy wyposażyć
w instalację chroniącą od wyładowań atmosferycznych. Obowiązek
ten odnosi się do budynków wyszczególnionych w Polskiej Normie dotyczącej ochrony odgromowej obiektów budowlanych. O ile
zdanie pierwsze nie budzi wątpliwości, to już druga część przepisu powinna być poddana analizie. W pierwszej kolejności należy
stwierdzić, iż przywołana wieloarkuszowa Polska Norma 62305
nie zawiera wyszczególnienia obiektów, które należy wyposażyć
w instalację odgromową. Po drugie – jak to już zostało wskazane
powyżej, stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne, więc to do
projektanta należy określenie, czy obiekt powinien mieć instalację
odgromową – czy nie. Zgodnie z ustawą o normalizacji można to
zrobić zarówno na podstawie analizy ryzyka zgodnej z wytycznymi z PN-EN 62305-2 lub innymi, równoważnymi zasadami wiedzy
technicznej (np. z normy francuskiej NFC 17-102 lub wycofanej
PN-IEC-61024), które pozwalają na określenie tego, czy obiekt wymaga ochrony przed wyładowaniami atmosferycznymi, czy nie.
§184, pkt. 3: Instalacja piorunochronna, o której mowa w § 53
ust. 2, powinna być wykonana zgodnie z Polską Normą dotyczącą
ochrony odgromowej obiektów budowlanych. Jak już to zostało
stwierdzone, przepisami rozporządzenia nie można wprowadzić obligatoryjności stosowania PN, stąd ten przepis należy traktować jako
zalecenie, wskazówkę, a nie nakaz. Jak wykazuje teoria oraz blisko
25-letnie doświadczenie stosowania zwodów z wczesną emisją lidera, ochrona oparta na tej technice pozwala na zabezpieczenie obiektu
w takim samym stopniu, jak przywołaną w rozporządzeniu normą
PN-EN 62305. Projektując i wykonując instalację odgromową na
podstawie normy francuskiej osiąga się efekt zgodny z dyspozycją
przepisów rozporządzenia.
Oponenci zaprezentowanego powyżej stanowiska zdają się nie zauważać tysięcy obiektów zabezpieczonych piorunochronami aktywnymi w Polsce, które zostały odebrane zgodnie z obowiązującym
prawem. Przykładami mogą być obiekty, takie jak: stadion żużlowy
Motoarena w Toruniu, gmachy Uniwersytetu Warszawskiego, Wrocławski Park Wodny. Instalacje zaprojektowane i wykonane są tam
zgodnie z prawem i zasadami wiedzy technicznej, określonej m.in.
w normie NFC 17-102. Instalacje spełniały wymagania wszystkich
etapów procesu budowlanego i praktyka pokazuje, że uczestnicy
procesu budowlanego poszukują nowych rozwiązań i stosują je
zgodnie z prawem. Z analizy stanu prawnego niezbicie wynika,
iż nie ma przeszkód do stosowania zwodów aktywnych w Polsce
zgodnie z ich przeznaczeniem i właściwościami użytkowymi na
podstawie normy francuskiej NFC 17-102:09/2011. Wszelkie pró-
POLEMIKI
by interpretacji przepisów, które forsują pogląd o obligatoryjności
stosowania PN w ochronie odgromowej są sprzeczne z przepisami
i powodują blokadę dla rozwoju ochrony odgromowej w Polsce oraz
uniemożliwiają uczestnikom procesu budowlanego dostęp do najnowszych osiągnięć techniki.
LITERATURA
[1]Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz.U. C 321 E z 29.12.2006, wersja
skonsolidowana)
[2]Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 764/2008 z dnia 9 lipca
2008 r. (Dz.U. L 218 z 13.8.2008 r.)
[3]Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20 lutego 1979 r. w sprawie 120/78 – Cassis de Dijon – Rewe-Zentrale AG v Bundesmonopolverwaltung
für Brantwein (Niemcy)
[4]Konstytucja Rzeczypospolitej Polskej (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 z późn. zm.)
[5]Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz.U. 2002 nr 169 poz. 1386
z późn. zm.)
[6]Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.jedn. Dz. U. 2006 r. nr 156 poz.
1118)
[7]Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (t.jedn. Dz.U. 2004 r.
nr 204 poz. 2087)
[8]Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz.U. 2004 r. nr 92
poz. 881)
[9]Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2002 nr 75 poz. 690 z późn. zm.)
[10] Norma Francuska NF C17-102, 2011-09, Protection contre la foudre. Systèmes de
protection contre la foudre à dispositif d’amorçage (Ochrona odgromowa. Systemy
ochrony odgromowej za pomocą piorunochronu z wczesną emisją lidera)
[11] PN-EN 62305 Ochrona odgromowa, cz. 1–4
[12] PN-EN 50164 Elementy urządzenia piorunochronnego (LPC), cz. 1, 2
[13] Stanowisko Polskiego Komitetu Normalizacyjnego z dnia 24 listopada 2010 r.
w kwestii dobrowolności stosowania norm
[14]Musiał E.: O pojmowaniu norm zharmonizowanych. INPE 2007 nr 93-94
[15]Wysiński M., Kotwicki C.: Ekspertyza dotycząca dostosowania projektu deklaracji
zgodności z Polskimi Normami piorunochronu z wczesną emisją lidera PDA o nazwie handlowej GROMOSTAR, Toruń 2009
[16] Opinia prawna nr 12/02/201. Prawne podstawy dopuszczenia do obrotu (stosowania) na terytorium Polski wyrobu budowlanego w postaci piorunochronu z wczesną
emisją lidera (PDA) – nazwa własna GROMOSTAR, w oparciu o zharmonizowaną
normę francuską NF C 17-102
[17] Pismo CENELEC nr DG/14148/JPV z dnia 17 sierpnia 2011 r. Krajowe normy
ochrony odgromowej ESE, a zatwierdzone normy EN
[18]Certyfikat Qualifoudre INERIS nr 082396093045 z dnia 3 kwietnia 2012 r.
[19] Poświadczenie Instytutu Energetyki nr 014/2005 z dnia 18 sierpnia 2005 r.
[20]Raport z Badań Instytutu Techniki Budowlanej nr LM00-0588/12/Z00/NM z dnia 5
kwietnia 2012 r.
[21] Sprawozdanie z badań silnoprądowych elementów urządzenia piorunochronnego
firmy ORW-ELS Sp. z o.o. wykonanych przez Laboratorium Symulowanych Wyładowań Atmosferycznych Instytut Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy z dnia
16 kwietnia 2012 r.
[22] Sousa Cruz F.M.: ESE technology has presented solid scientific empirical validation, while lobbyst tried to create trade barriers trough standardization, http://www.
intlpa.org/ilpa.html