Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji na przełomie XIX i XX w.

Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji na przełomie XIX i XX w.

Zeszyty
Naukowe nr
692
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
2005
Krzysztof Broński
Katedra Historii Gospodarczej
Rozwój pośrednictwa pracy
w Galicji na przełomie XIX i XX w.
Polska historiografia gospodarcza, żywo rozwijająca się po drugiej wojnie
światowej w stosunkowo małym stopniu uwzględniała problemy rozwoju ekonomicznego Galicji. W ostatnim dziesięcioleciu sytuacja w tym względzie uległa
pewnej poprawie, ale nadal wiele zagadnień czeka na opracowanie. Przed badaczami dziejów społeczno-gospodarczych Galicji wciąż stoi podstawowe pytanie,
czy rzeczywiście zapóźnienie gospodarcze Galicji było w stosunku do pozostałych
ziem polskich, w tym szczególnie ziem centralnych i wschodnich włączonych do
Rosji, tak znaczne, że stało się symbolem zacofania.
Istotnym, dotychczas zaledwie marginalnie traktowanym zagadnieniem w badaniach procesów rozwoju społeczno-gospodarczego Galicji jest rynek pracy. Celem
artykułu jest otwarcie dyskusji nad tym złożonym problemem. Przedmiotem rozważań będzie charakterystyka różnych form pośrednictwa pracy jako miejsc styku
popytu i podaży pracy.
Zapóźnienie badań nad przemianami społeczno-gospodarczymi Galicji jest szczególnie
rażące w porównaniu z badaniami nad rozwojem ziem zaboru rosyjskiego. W kwestii stanu i problemów badawczych w zakresie historii gospodarczej i społecznej Galicji kilkakrotnie zabierała głos
Helena Madurowicz-Urbańska. Por. H. Madurowicz-Urbańska, Przemysł Galicji. Główne problemy
i potrzeby badawcze, Studia Historyczne 1975, r. XVIII; tejże, Potrzeby w zakresie historii gospodarczej Galicji, Kwartalnik Historyczny 1980, r. LXXXVII; tejże, Stan i potrzeby badań nad
historią gospodarczą Galicji w świetle polskiej historiografii [w:] Galicja i jej dziedzictwo, t. 1,
Historia i polityka, pod red. W. Bonusiaka i J. Buszki, Wyd. WSP, Rzeszów 1994, s. 201–222.
W polskiej historiografii problematyka pośrednictwa pracy w Galicji nie była przedmiotem
odrębnych badań. Kwestia ta została zaledwie zasygnalizowana w opracowaniu Andrzeja Pilcha nt.
Emigracja z ziem zaboru austriackiego (od połowy XIX w. do 1918 r.) [w:] Emigracja z ziem polskich w czasach nowożytnych i najnowszych (XVIII–XX w.), PWN Warszawa 1984. Znacznie więcej
informacji dotyczących publicznego pośrednictwa pracy w Galicji dają nam naukowe świadectwa
epoki. Wymienić tu należy opracowanie Z. Gargasa nt. publicznego pośrednictwa pracy w Galicji,
ZN692.indb 5
1/30/08 1:21:33 PM
Krzysztof Broński
Pierwotne formy pośrednictwa pracy w Galicji miały wyłącznie charakter
niezorganizowany. Bazowały one na relacjach osobistych, inseratach w prasie
bądź też na werbowaniu robotników przez przedstawicieli pracodawcy, lub też
na indywidualnym poszukiwaniu pracy przez wędrujących od fabryki do fabryki
robotników. W miarę rozwoju produkcji rolniczej i przemysłowej takie proste
formy pośrednictwa pracy okazały się niewystarczające. W epoce rozwijającego
się kapitalizmu, przy istnieniu wielkich skupień robotniczych i dużej formalnej
wolności umowy o pracę, gdzie rozmiar produkcji i zatrudnienia zależny był od
zmian koniunkturalnych, sprawa poszukiwania pracy była szczególnie ważna.
Pojawiła się wtedy potrzeba utworzenia zorganizowanych form pośrednictwa
pracy, dzięki którym robotnik mógł możliwie szybko znaleźć miejsce pracy,
a pracodawca pożądanego pracownika.
Najstarszą zinstytucjonalizowaną formę zorganizowanego pośrednictwa pracy
stanowiły gospody cechowe. Zadaniem takich gospód było kierowanie wędrujących
czeladników do majstrów, którzy ich potrzebowali. W tych gospodach czeladnicy
otrzymywali nocleg wyżywienie, a niekiedy także wsparcie pieniężne. Były one
bowiem utrzymywane przez cechy. Zatrudnieni w nich czeladnicy płacili osobne
składki na wsparcie dla pozbawionych pracy. W miarę zaniku wędrówek czeladników te formy pośrednictwa pracy straciły na znaczeniu. W ich miejsce pojawiły
się tzw. przemysłowe biura pośrednictwa pracy, prowadzone przez osoby prywatne
dla zarobku. Takie prywatne biura spełniały swoje funkcje w interesie właściciela
i jego dochodu, a nie w interesie szukających pracy. Instytucje tego typu w zasadzie
miały być koncesjonowane i podlegać kontroli władz państwowych. W rzeczywistości jednak prywatne pośrednictwo pracy w Galicji pod koniec XIX w. znajdowało się w przeważającej części w rękach agentów niekoncesjonowanych. Według
wyników kontroli prowadzonych przez Izbę Przemysłowo-Handlową w Krakowie,
na 37 zawodowych pośredników w Krakowie 23 było niekoncesjonowanych. Jeszjak również artykuł Z. Pazdro pt. Trzy lata działalności publicznych biur pośrednictwa pracy
w Galicji 1905–1907, „Przegląd Polski” 1908. Aspekty prawne funkcjonowania pośrednictwa pracy
w Galicji zostały omówione przez J. Buzka w pracy pt. Administracja gospodarstwa społecznego,
Lwów 1913. Istotnych informacji o organizacji pośrednictwa pracy dostarczają alegaty do stenograficznych sprawozdań z Sejmu Krajowego. Ze względu na złożoność podjętej problematyki
w artykule było możliwe zaledwie zasygnalizowanie wybranych kwestii dotyczących pośrednictwa
pracy oraz znacznie ograniczono prezentację materiału statystycznego. Realizacja zagadnienia
wiązała się z dużymi trudnościami w zakresie oceny prywatnego pośrednictwa pracy, którego
analiza statystyczna nie była możliwa do przeprowadzenia ze względu na brak danych. Dlatego też
przedstawione w tekście charakterystyki statystyczne dotyczą głównie publicznego pośrednictwa
pracy. W artykule założono, że na rynku pracy popyt reprezentują pracodawcy a podaż poszukujący
pracy.
ZN692.indb 6
J. Buzek, Administracja gospodarstwa społecznego, Lwów 1913, s. 844.
Die Arbeitsvermittlung in Oesterereich, Wien 1898, s. 88.
1/30/08 1:21:33 PM
Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…
cze gorsza sytuacja w tym względzie była w Galicji Wschodniej. Lwowska Izba
Przemysłowo-Handlowa oceniła, że we Lwowie prowadziło działalność kilkuset
agentów nie posiadających ku temu stosownej koncesji. Nielegalni pośrednicy nie
podlegali jakiejkolwiek kontroli administracji państwowej czy samorządowej, co
stwarzało im znakomite warunki do nadużyć. Dzielili się oni na dwie grupy. Jedną
z nich stanowili sklepikarze zajmujący się pośrednictwem (w ówczesnej terminologii stręczeniem) pracy okazjonalnie i pobierający stosunkowo umiarkowane
wynagrodzenie (od pracodawcy i pracownika), jeżeli ich działanie było skuteczne.
Działalność tej grupy była jednak marginalna w stosunku do tzw. zawodowych
niekoncesjonowanych pośredników (głównie Żydów), którzy opanowali wszystkie
obszary pośrednictwa pracy osiągając znaczne zyski. Ich działalność była niejednokrotnie demoralizująca, nie cofali się oni przed żadnymi środkami, aby tylko
pozyskać klientów. Często działali wręcz na szkodę czynnych zawodowo robotników, nakłaniając ich do porzucania niejednokrotnie dopiero co uzyskanej posady
w zamian za obietnicę wyszukania lepiej płatnej pracy. Pod wpływem takich
przyrzeczeń robotnicy stawali się niepunktualni, niedbale wykonywali swoją pracę,
co pogarszało ich relacje z pracodawcami. Największe pole do nadużyć stanowiło
jednak pośrednictwo dla robotników rolnych do pracy za granicą. Wieś galicyjska
stanowiła znaczący rezerwuar siły roboczej.
Zniesienie pańszczyzny i upowszechnienie systemu pracy najemnej przy dość
wysokim przyroście naturalnym powodowały w drugiej połowie XIX wieku
wzrost podaży siły roboczej. W 1910 r. nadmiar rąk do pracy w rolnictwie galicyjskim szacowano na 1,2 mln osób. Część mieszkańców wsi szukała źródła
utrzymania poza gospodarstwem. Początkowo zasięg migracyjnych ruchów zarobkowych ograniczał się do rynków lokalnych, większych miast, co przyspieszało
procesy urbanizacji Galicji. Zbyt powolne tempo uprzemysławiania kraju nie
stwarzało jednak dostatecznych warunków odpływu przyrostu ludności ze wsi do
miasta. Jeszcze w 1910 r. prawie ¾ ludności Galicji (na ogólną liczbę nieco ponad
8 mln) utrzymywało się z rolnictwa. Dlatego też z biegiem czasu ruchy zarobkowe
przybierały postać emigracji zarobkowej. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej,
Kanada, Brazylia, Argentyna i inne kraje zamorskie stały się celem wychodźstwa
galicyjskiego. Nadzieja i chęć poprawy losu, naturalna dla każdego człowieka,
a niemożliwa do osiągnięcia przez większość mieszkańców zapóźnionej gospodarczo Galicji były powodem ryzykownego nieraz wyjazdu w świat. W wielu
wypadkach na decyzję wyjazdu, poza przymusem ekonomicznym, wpływały
także czynniki emocjonalne. Dla pokolenia, które pamiętało czasy poddaństwa i
pańszczyzny, wyjazd stanowił formę zaspokojenia tęsknoty za wolnością, nato
ZN692.indb 7
Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji, „Ekonomista” 1910, s. 46.
Z. Ludkiewicz, Kwestia rolna w Galicji, Lwów 1912, s. 42.
1/30/08 1:21:34 PM
Krzysztof Broński
miast dla pokolenia, które nie znało pańszczyzny, emigracja była formą demonstracji osobistej niezależności. Niekiedy emigracja była formą uchylenia się od
obowiązku służby wojskowej. Według galicyjskich i austriackich danych urzędowych wskutek emigracji opuściło Galicję od połowy XIX w. do roku 1914 około
1,1 mln osób, z czego za ocean co najmniej 900 tys. Jak zauważa A. Pilch, liczba
ta jest zaniżona, gdyż nie ujmuje przypadków, gdy wyjazd i powrót emigranta
zamykał się w okresie międzyspisowym (tzn. w granicach 10 lat). Trzeba zauważyć, że w czołówce powiatów zasilających falę emigracyjną były nie tylko powiaty
typowo rolnicze, ale również te, w których był znaczny odsetek zatrudnionych
w działach pozarolniczych. W odróżnieniu od emigracji zamorskiej, która w znacznej części przypadków okazała się emigracją stałą, wychodźstwo na kontynent
europejski kierowało się do prowincji niemieckich, zwłaszcza na Górnym Śląsku,
do Westfalii, Nadrenii. Emigracja sezonowa do Niemiec w ostatniej dekadzie XIX
i pierwszej dekadzie XX w. objęła co najmniej 2 mln osób, tj. dwukrotnie więcej
niż cała emigracja zamorska. Szczególne nasilenie tej emigracji miało miejsce po
1907 r. W samym tylko 1912 r. wyemigrowało do Niemiec prawie 320 tys. osób.
Na wychodźstwo sezonowe udawali się głównie ludzie młodzi w wieku od 16 do
25 roku życia, ponad połowę z nich stanowiły młode dziewczęta.
U progu XX wieku miejsce żywiołowego dotychczas napływu siły roboczej do
przemysłu górnośląskiego zastąpiła zorganizowana forma werbunku, prowadzona
z inicjatywy przedsiębiorców. Tym celom służyły w Galicji koncesjonowane biura
pośrednictwa pracy oraz znaczna liczba zarejestrowanych agentów. Werbując do
prac polowych, teren Galicji penetrowali wysłannicy pruskich obszarników, od
1900 r. agenci niemieckich izb rolniczych, a od 1907 r. agenci Niemieckiej Centrali Robotników Rolnych. Zadaniem tej centrali była regulacja podaży i popytu
na robotników oraz niedopuszczenie do wzrostu zarobków robotników rolnych.
Czas trwania umowy wynosił zazwyczaj 9 miesięcy, czas pracy dziennej trwał
11 godzin. Obchodzenie się pracodawców niemieckich z polskimi robotnikami
dawało niejednokrotnie powody do uzasadnionych narzekań. Kontrakty nie gwarantowały robotnikom prawie żadnych uprawnień, stawiając ich w zupełnej zależności od pracodawcy. Byli pozbawieni możliwości korzystania z dobrodziejstw
ustawodawstwa ochronnego, choć opłacali składki do funduszu ubezpieczeń
w tej samej wysokości co robotnicy niemieccy10. Emigracja sezonowa w znacz
A. Pilch, Emigracja z ziem zaboru austriackiego…, s. 252–325.
Tamże.
L.W. Biegeleisen, Rozwój gospodarczy nowoczesnej wsi polskiej, Kraków 1917, t. 2, s. 392.
S. Inglot, Historia społeczno-gospodarcza chłopów polskich w zaborze austriackim [w:]
Historia chłopów polskich, pod red. S. Inglota, Ludowe Spółdzielnie Wydawnicze, Warszawa
1972, t. 2, s. 265.
10
ZN692.indb 8
1/30/08 1:21:34 PM
Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…
nie mniejszym stopniu odbywała się do innych krajów europejskich, m.in.: Rosji,
Rumunii, Danii, Francji, Szwecji itd. Warto również podkreślić, że dość pokaźna
liczba sezonowych wyjazdów zarobkowych odbywała się do Królestwa Polskiego
na okres pilnych prac polowych. Dotyczyły one robotników obojga płci, niemal
wyłącznie z Galicji Zachodniej. Z obszaru Galicji Wschodniej ruch emigracyjny
sezonowy kierował się do Rosji. W dużym stopniu była to ludność ukraińska. Galicjanie w poszukiwaniu zarobku udawali się również do różnych krajów monarchii
habsburskiej, częściowo w wyniku zorganizowanych akcji werbunkowych, częściowo zaś na zasadzie wolnego wyboru.
Akcją werbunkową robotników z Galicji do Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego
kierowały różne firmy pośredniczące. Ponadto, nierzadko właściciele lub zarządcy kopalń i hut wysyłali do Galicji specjalnych urzędników, którzy doraźnie
sprowadzali do pracy określoną ilość pracowników, bądź też prowadzili tam
działalność długofalową, tworząc biura werbunkowe siły roboczej dla Okręgu
Ostrawsko-Karwińskiego. Tego rodzaju nabór stosowany był również przez
właścicieli majątków ziemskich. Emigrację pobudzał ekspulsywny model
gospodarki galicyjskiej i niesłabnący popyt za granicą na tanią siłę roboczą.
Pokątni pośrednicy działający niekiedy przez swoich subagentów, a niekiedy
nawet za pośrednictwem naczelników gmin skrzętnie wykorzystywali możliwość
znacznego zarobku na pośrednictwie w załatwieniu pracy za granicą. Występując
z ramienia pracodawców, narzucali robotnikom często niekorzystne umowy, np.
solidarną odpowiedzialność wszystkich robotników jednej grupy za wykonanie
całej pracy. W takiej sytuacji, gdy jeden z robotników nie wykonał swojej
pracy z jakichkolwiek powodów wszyscy tracili swoje zarobki, a w niektórych
wypadkach nawet swoje nieruchomości w kraju, które licytowano następnie na
rzecz pracodawcy. Wynagrodzenia pracowników niejednokrotnie trafiały najpierw
do pośredników, którzy pobrawszy swoisty haracz przekazywali je dopiero
zainteresowanym.
Na początku XX w. na galicyjskim rynku pracy pojawiają się nowe formy
pośrednictwa. Powstają biura o charakterze humanitarno-dobroczynnym. Prowadzone były przez zakony bądź też przez stowarzyszenia dobroczynności. Działały
nie dla zysku, ale dla ochrony osób poszukujących pracy przed wyzyskiem biur
przemysłowych. Biura tego typu miały jednak niewielkie znaczenie w stosunku
do całego rynku pośrednictwa. W drugiej połowie XIX w. pośrednictwo pracy
zaczynają realizować związki zawodowe i organizacje pracodawców. Nie spełniały
one jednak pokładanych w nich nadziei ze względu na wzajemne antagonistyczne
uprzedzenia. Austriacki urząd statystyki pracy przeprowadzając w 1896 r. kontrolę
pośrednictwa pracy w Galicji wykazał, że istniejące pośrednictwo wymaga systemowej naprawy. Pojawiła się wówczas w Galicji idea utworzenia publicznych biur
ZN692.indb 9
1/30/08 1:21:34 PM
Krzysztof Broński
10
pośrednictwa pracy, tworzonych na wzór powstałych wcześniej w Anglii, Francji
czy Niemczech11.
Od 1896 r. niejednokrotnie dyskutowano na ten temat w Sejmie Krajowym.
W zgłaszanych propozycjach i projektach uwzględniano doświadczenia europejskie w tym względzie, szukając optymalnych rozwiązań dla Galicji. Pierwotnie
pojawił się zamysł utworzenia pocztowej giełdy pracy, na wzór funkcjonującej
w Księstwie Luksemburskim. Projekt ten, zgłoszony przez przedstawiciela Stronnictwa Ludowego Andrzeja Średniawskiego, zakładał, by pracodawcy i poszukujący
pracy wpisywali na specjalnych drukach swoje dane, rodzaj zatrudnienia i cenę
pracy, a natępnie oddawali je na najbliższej poczcie. Każda poczta wysyłałaby te
dane do Lwowa, gdzie tworzony byłby wykaz zbiorczy i wysyłany z powrotem do
wszystkich poczt. Każdy zainteresowany mógłby wtedy wybrać stosowną dla siebie
ofertę. Projekt ten nie znalazł w Sejmie akceptacji, uważano bowiem, że w kraju
tak rozległym jak Galicja nie byłby możliwy do realizacji (m.in. ze względu na
koszty). Jednak sam pomysł zwracał uwagę na konieczność uruchomienia w Galicji
sieci instytucji publicznych zajmujących się pośrednictwem pracy. Stanowisko to
zresztą potwierdziła wspomniana ankieta statystyczna, która wykazała, że Galicja
pod względem rozwoju pośrednictwa pracy zajmowała jedno z ostatnich miejsc
w monarchii habsburskiej. Drugim rodzajem rozwiązania, który brano pod uwagę
było stworzenie pośrednictw pracy przy towarzystwach rolniczych. Wynikało to
z faktu, że emigracja zarobkowa dotyczyła głównie ludności rolniczej, przy jednoczesnym braku robotników w niektórych częściach kraju. Wydawało się więc, że
towarzystwa rolnicze będą zainteresowane tą inicjatywą. Jednakże ani krakowskie,
ani lwowskie towarzystwo rolnicze nie wykazały w tym względzie żadnej inicjatywy. Jednocześnie takie formy pośrednictwa na pewno nie rozwiązałyby problemu
w sposób całościowy; trudna sytuacja w tym względzie była nie tylko na wsi, ale
i w mieście. Inercyjne stanowisko towarzystw rolniczych wskazywało dobitnie,
że organizacja rynku pracy musi stać się zadaniem państwowym (krajowym), nie
można już dłużej zostawiać tej sprawy dobrej woli towarzystw lub gmin. Ustawą
Pierwsze publiczne biura pośrednictwa pracy w monarchii habsburskiej powstały w Wiedniu
i Pradze (1898 r.). W Galicji pierwsze publiczne biuro pośrednictwa pracy założono we Lwowie
(1899), por. J. Buzek, op. cit., s. 844. W innych krajach monarchii (np. na Bukowinie) istniały
miejskie urzędy pośrednictwa pracy zakładane bez specjalnej ustawy na mocy uchwał stosownych ciał samorządowych, por. Z. Pazdro, Projekt austriackiej ustawy emigracyjnej z r. 1913,
„Ekonomista” 1915, s. 23. Należy również zauważyć, że rząd austriacki podjął próbę przygotowania projektu ustawy państwowej o pośrednictwie pracy. Projekt ten rozróżniał dwie zasadnicze
kategorie pośrednictwa pracy: zawodowe i niezawodowe. To ostanie miało miejsce wówczas, gdy
następowało bezpłatnie lub też za pośrednictwem stowarzyszeń publicznych, które pobierają opłaty,
ale tylko pokrywające koszty pośrednictwa. Natomiast zawodowe pośrednictwo pracy stanowiło
działalność koncesjonowaną. Projekt ten nie stał się jednak ustawą, por. Sitzungs protokolle des
standigen Arbeitsbeirathes 1898–1899, Wien 1900, s. 177 i nast.
11
ZN692.indb 10
1/30/08 1:21:34 PM
Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…
11
należy zmusić miasta oraz powiaty do powołania u siebie publicznych biur pośrednictwa pracy na wzór powstałych wcześniej w zachodniej Europie.
Konserwatywna większość sejmowa była początkowo przeciwna organizowaniu tego typu biur w obawie przed wzrostem emigracji zarobkowej, a co za tym
idzie wzrostem płacy robotników rolnych. Strajki rolnicze w Galicji Wschodniej
w 1902 i 1903 r. zmieniły poglądy sfer konserwatywnych12. Biura sprowadzające
robotników rolnych z Galicji Zachodniej odpowiadały interesom pracodawców,
gdyż przyczyniały się do łamania strajków i obniżenia płacy. W latach 1901–1903
kilkakrotnie poddawano w galicyjskim Sejmie Krajowym pod dyskusję przedstawiane przez Wydział Krajowy coraz to nowe wersje projektu ustawy o publicznych
biurach pośrednictwa pracy, modyfikowane w następstwie poprawek Komisji
Administracyjnej Sejmu, interwencji poselskich itp. W końcu października 1903 r.
większością głosów uchwalono w Sejmie Krajowym projekt ustawy o krajowym
i powiatowych biurach pośrednictwa pracy, 16 marca 1904 r. uzyskał on najwyższą
sankcję cesarską13. Zgodnie z ustawą biura pracy mogły być gminne lub powiatowe, a wszystkie znajdowały się pod kierownictwem krajowego biura pracy.
Z ustawy wynikało, że takie biura zobowiązywane były założyć miasta Lwów
i Kraków, wskazane przez Wydział Krajowy powiaty autonomiczne, oprócz tego
rady powiatowe mogły uchwalić założenie biura z własnej inicjatywy. Powstających
jednostek nie można było likwidować, a jedynie w uzasadnionych przypadkach (za
pozwoleniem Wydziału Krajowego) zawiesić na pewien czas ich działalność.
W myśl ustawy biura pracy miały być odpowiedzią na wszystkie mankamenty
działających dotychczas form pośrednictwa. Miały one również za zadanie informować strony o stosunkach zarobkowych w kraju i za granicą. Wszystkie gminy
i obszary dworskie zobowiązane zostały do pomocy biurom w realizacji ich
zadań. Nowo utworzone jednostki miały charakter powszechny, świadczyły swoje
usługi wszystkim kategoriom pracobiorców, nie pobierając od nich jakichkolwiek
opłat. Od pracodawców natomiast pobierały opłaty według taryfy zatwierdzonej
przez Wydział Krajowy. Przy tymże Wydziale ustawa nakazywała utworzyć na
koszt kraju Krajowe Biuro Pracy14. W styczniu 1905 r. powstało krajowe biuro
pośrednictwa pracy, które prócz funkcji koordynacyjnych i kontrolnych nad biurami powiatowymi i miejskimi zajmowało się także opieką nad wychodźstwem
stałym i sezonowym poza granice państwa. Jego działalność była wielokierunkowa. Pełniło ono funkcję informacyjną i doradczą w stosunku do uruchamianych
sukcesywnie kolejnych biur pracy. Krajowe Biuro Pracy było organem nadzorczym
J. Rutkowski, Historia gospodarcza Polski, t. II, Czasy porozbiorowe, Księgarnia Akademicka, Poznań 1950, s. 376.
12
13
14
ZN692.indb 11
A. Pilch, op. cit., s. 322–323.
J. Buzek, op. cit., s. 850.
1/30/08 1:21:35 PM
12
Krzysztof Broński
w stosunku do biur powiatowych i miejskich, posiadało uprawnienia do przeprowadzania kontroli tych biur, jak też do prowadzenia monitoringu ich bieżącej
działalności. Biuro Krajowe sprawowało szczególny nadzór nad emigracją zarobkową za granicę. Każde zgłoszenie zagraniczne przesyłane przez poszczególne
biura było analizowane przez Biuro Krajowe, które udzielało akceptacji lub lub
zakazywało pośrednictwa. Podstawą do decyzji były posiadane przez Biuro informacje o popycie i podaży pracy, a także o relacjach płacowych za granicą. Dla
wyrównywania popytu i podaży pracy w kraju pomiędzy poszczególnymi biurami
służyły wykazy tygodniowe wolnych miejsc pracy i szukających pracy przesyłane
do wszystkich biur i pism rolniczych.
Wykonanie ustawy z 1904 r. przypadało w udziale przede wszystkim Wydziałowi Krajowemu, który opracował statut wzorcowy publicznych biur pracy
i rozesłał go do wszystkich władz powiatowych, oczekując konkretnego stanowiska rad w tej sprawie. Pod koniec 1907 r. w 32 powiatach opowiedziano się za
założeniem takiego biura, w 40 przeciw, a w dwóch nie podjęto żadnej decyzji.
Większość powiatów była więc przeciwna tej inicjatywie, wykazując bądź to ignorancję, bądź kompletne niezrozumienie rzeczy albo też kierowane siłami inercji,
jak to miało miejsce w Tarnowie i Tarnopolu, nie widziały potrzeby zakładania
takich biur wobec istniejących jednostek prywatnych. W ostatecznym rezultacie w 22 powiatach utworzono samoistne biura pracy, zorganizowane zgodnie
z uchwałą z 1904 r. Były to biura w: Brodach, Cieszanowie, Dąbrowie, Drohobyczu, Gorlicach, Kałuszu, Kolbuszowej, Kołomyi, Kossowie, Krakowie, Limanowej, Łańcucie, Mościskach, Myślenicach, Nisku, Nowym Sączu, Nowym Targu,
Oświęcimiu, Podhajcach, Sanoku, Tarnobrzegu i Tłumaczu. W pięciu powiatach
postanowiono nie tworzyć odrębnego biura, lecz przyłączyć je do okręgu działalności jednego z sąsiednich biur. I tak przyłączono powiat jaworowski do biura
w Cieszanowie, powiaty wadowicki i żywiecki do biura w Oświęcimiu, zaś krakowski i wielicki do biura w Krakowie. Natomiast w Bochni, Buczaczu, Chrzanowie, Jarosławiu i Rzeszowie zorganizowano wprawdzie samoistne biura, lecz
po pewnym czasie zawieszono ich działalność. W powiecie ropczyckim uchwała
o stworzeniu biura nie została zrealizowana. W obu miastach stołecznych ustawa
nakładała obowiązek utworzenia biur pośrednictwa pracy. Prekursorem okazał się
tu być Lwów, gdzie biuro pracy istniało już od 1899 r. Nieliczne istniejące przed
podjęciem ustawy biura (Biała – 1903 r., Brody – 1903 r., Stanisławów – 1902 r.
i Tarnobrzeg – 1900 r.) zostały zreorganizowane wedle przepisów ustawy z 1904 r.
Według opinii kierownika Krajowego Biura Pracy, publiczne biura pracy powstawały przeważnie tam, gdzie występował lokalny brak podaży rąk do pracy, nato-
ZN692.indb 12
1/30/08 1:21:35 PM
Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…
13
miast powiaty, gdzie notowano nadmiar wolnej siły roboczej nie były skłonne do
tworzenia biur pośrednictwa pracy15.
Ogólny bilans działalności w latach 1905–1911 biur pracy powołanych na mocy
ustawy z 1904 r. przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Bilans działalności publicznych biur pracy w latach 1905–1911
Liczba czynnych
biur pracy
Liczba zgłoszonych
miejsc pracy
15
11 882
1907
24
63 844
1909
21
42 545
Rok
1905
1906
1908
1910
1911
20
23
24
24
33 967
49 986
41 098
45 784
Liczba
poszukujących
pracy
12 629
15 707
32 556
34 574
Liczba skutecznych
pośrednictw
4 165
12 098
26 156
27 653
38 639
26 294
35 898
31 919
35 649
28 931
Żródło: Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji, „Ekonomista” 1911, t. 1, s. 59; Podręcznik Statystyki Galicji, Lwów 1913, t. 9, s. 233.
Ogólnie w latach 1905–1911 liczba miejsc pracy zgłoszona przez pracodawców
znacznie przewyższała liczbę poszukujących pracy, z wyjątkiem 1905 r., kiedy
mamy do czynienia z lekką nadwyżką po stronie popytu na pracę. Charakterystyczny jest natomiast znaczący spadek podaży miejsc pracy od 1908 r. Związane to było z powrotną falą emigracyjną ze Stanów Zjednoczonych i spadkiem
zapotrzebowania na robotników w Niemczech. Pracodawcy krajowi mieli możliwość łatwego pozyskania siły roboczej, więc w mniejszym stopniu korzystali
z pośrednictwa biur w tym zakresie. Co prawda statystyki nie wykazują w tym
okresie znacznego wzrostu poszukujących pracy za pośrednictwem biur. Jednak
liczba zgłaszających się w nich robotników była znacznie większa, gdyż biura nie
rejestrowały tych przypadków, dla których nie można było zaoferować żadnej
pracy. Z usług istniejących biur pracy korzystali w dużym stopniu pracodawcy
zagraniczni. Ilościową charakterystykę popytu na pracę w kraju i za granicą zgłoszonego w publicznych biurach pracy przedstawia tabela 2.
Z. Pazdro, Trzy lata działalności publicznych biur pośrednictwa pracy w Galicji 1905–1907,
„Przegląd Polski” 1908, s. 524.
15
ZN692.indb 13
1/30/08 1:21:35 PM
Krzysztof Broński
14
Tabela 2. Popyt na pracę w kraju i za granicą zgłoszony w publicznych biurach pracy
w latach 1905–1911
Rok
1905
Liczba zgłoszonych miejsc pracy
kraj
4 689
zagranica
47 258
26
28 775
32
68
22
78
1908
13 190
36 796
8 901
32 197
1909
1910
1911
13 770
10 271
Zagranica
39
11 864
16 586
kraj
7 193
1906
1907
Odsetek do ogółu
22 103
35 513
35
26
22
61
65
74
74
78
Źródło: obliczenia własne na podstawie: Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji,
„Ekonomista” 1911, t. 1, s. 60; Podręcznik Statystyki Galicji, Lwów 1913, t. 9, s. 233.
Z zestawienia w tabeli 2 wynika, że popyt na pracę za granicą był w badanym
okresie stale wyższy niż w kraju; prawie dwukrotnie w latach 1905–1906, 1909
i trzykrotnie w latach 1907–1908, 1911. Ponadto wzrastał on w szybszym tempie
niż popyt krajowy. W okresie 1905–1907 wzrósł on prawie siedmiokrotnie, podczas gdy popyt krajowy tylko czterokrotnie. Wskazuje to wyraźnie, iż z usług biur
pracy częściej korzystali pracodawcy zagraniczni niż krajowi. Na koniec badanego
okresu popyt na pracę za granicą przewyższał 3,5-krotnie popyt krajowy. Podobne
tendencje można również obserwować po stronie podaży pracy (por. tabela 3).
Tabela 3. Podaż pracy zgłoszona w publicznych biurach pracy w latach 1905–1911
Rok
1905
1906
Liczba poszukujących pracy
w kraju
3 958
w kraju
31
za granicą
69
10 038
36
9 490
25 084
27
73
9 802
25 847
27
73
10 725
1909
14 752
1911
8 159
1910
8 671
Odsetek udziału w stosunku do ogółu
5 669
1907
1908
za granicą
21 831
23 887
27 739
33
38
23
64
67
62
77
Źródło: obliczenia własne na podstawie: Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji,
„Ekonomista” 1911, t. 1, s. 61; Podręcznik Statystyki Galicji, Lwów 1913, t. 9, s. 233.
Liczba poszukujących pracy za granicą była średnio 2–3,5-krotnie wyższa niż
liczba chętnych do pracy w kraju. Co prawda proporcje te były płynne, gdyż robot-
ZN692.indb 14
1/30/08 1:21:36 PM
Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…
15
nicy byli skłonni zmieniać swoje preferencje, niemniej większość z nich, zwłaszcza tych, którzy już pracowali za granicą, miało już pogląd wykrystalizowany.
Z zestawienia strony popytowej i podażowej (por. tabela 4) wynika, że badanym okresie popyt na pracę znacznie przewyższał podaż rąk do pracy. Tendencja
ta dotyczy w równej mierze kraju i zagranicy. Relacje odwrotne występują jedynie
incydentalnie, i tak na rynku krajowym w latach 1910, 1911, za granicą w 1905 r.
Tabela 4. Popyt na pracę i podaż pracy na 100 wolnych miejsc w kraju i za granicą
w latach 1905–1911
Rok
Na 100 wolnych miejsc przypadało szukających pracy
w kraju
1905
84
1907
65
1906
1908
48
72
1909
107
1911
79
1910
110
za granicą
120
45
46
68
83
80
78
Zródło: obliczenia własne na podstawie: Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji,
„Ekonomista” 1911, t. 1, s. 61; Podręcznik Statystyki Galicji, Lwów 1913, t. 9, s. 233.
Relacje popytowo-podażowe miały charakter zróżnicowany, jeżeli analizować
je w ujęciu zdezagregowanym, a więc w podziale na poszczególne rodzaje pracy
i sektory gospodarki (por. tabela 5).
Popyt na pracę w kraju przewyższał znacznie podaż pracy w rolnictwie w przypadku robotników sezonowych i służby folwarcznej. Natomiast w przypadku
pracowników administracyjnych (oficjalistów) występuje nadpodaż szukających
pracy. W przemyśle i górnictwie również było mniej miejsc pracy niż chętnych na
jej podjęcie. W dziale służby domowej odnotowano względną równowagę, aczkolwiek z danych pozastatystycznych wynika, że występował brak służby żeńskiej
poszukującej pracy.
Miarą sprawności działania biur pośrednictwa pracy jest liczba skutecznie
zrealizowanych pośrednictw. Przeciętna skuteczność biur kształtowała się na
poziomie ok. 40% w stosunku do ogólnej liczby zgłoszeń miejsc pracy. Dużo
wyższa była jednak w przypadku pracodawców zagranicznych (ok. 48%). Dla pracodawców krajowych wskaźnik wynosił ok. 30%, lecz wykazywał on tendencję
wzrostową, podczas gdy w pośrednictwie zagranicznym był na stałym poziomie
(wyjątek stanowił 1908 r.) Wskaźniki tego typu wyliczone w stosunku do liczby
ZN692.indb 15
1/30/08 1:21:36 PM
Krzysztof Broński
16
osób poszukujących pracy osiągały znacznie wyższe poziomy. W dwóch ostatnich
latach badanego okresu na 100 szukających pracy w kraju znajdowało ich 50, a za
granicą przeciętnie 90. Zaprezentowane wskaźniki skuteczności lokalizowały
Galicję w grupie 4 przodujących krajów monarchii. Poszczególne biura pracy
charakteryzowały się natomiast zróżnicowaną skutecznością. Były wśród nich
takie pośrednictwa, w których wszyscy poszukujący pracy znajdowali ją. Należały
tu biura: w Kolbuszowej, Kosowie, Nisku i Tarnobrzegu. Wysoką skuteczność
(powyżej 90%) wykazywały biura w Cieszanowie, Gorlicach, Kałuszu, Łańcucie,
Oświęcimiu. Niskie efekty osiągały natomiast biura pracy w Sanoku, Brodach,
Tłumaczu i Podhajcach (skuteczność ok. 11–21%). Skuteczność pośrednictwa
zależała nie tylko od operatywności pośrednika, ale również od zbieżności popytu
i podaży w różnych przekrojach: czasowym, poszczególnych grup zawodowych,
warunków pracy itp. Oczywiście biura pracy miały tutaj pewną możliwość podejmowania działań zmierzających do zsynchronizowania tych parametrów. Mogły
np. samodzielnie werbować pracowników w sytuacji, gdy ilość zgłaszających się
była niewystarczająca. Pewną inicjatywę w tym względzie podjęło Krajowe Biuro
Pracy. W 1908 r. zajęło się ono organizowaniem pośrednictwa pracy dla żołnierzy
kończących służbę wojskową. Realizując ten projekt, przedstawiło ono w poszczególnych jednostkach wojskowych konkretną ofertę pracy dostosowaną do tej grupy
zawodowej.
Tabela 5. Popyt na pracę i podaż pracy w kraju i za granicą podziałem na rodzaj pracy
i sektor gospodarki
Rodzaj pracy
W kraju:
1. Rolnictwo
– administracja
– służba folwarczna
– robotnicy sezonowi
2. Przemysł i górnictwo
3. Służba domowa
4. Najemnicy dzienni
5. Inne zawody
Zagranica:
1. Rolnictwo
2. Przemysł, górnictwo
Liczba zgłoszeń w 1907 r.
pracodawców
szukających pracy
250
1 452
7 823
1 778
3 641
1 449
193
530
548
2 812
2 008
3 575
754
498
42 558
4 700
18 804
3 207
Źródło: Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji, „Ekonomista” 1911, t. 1, s. 62.
W 1908 r. Krajowe Biuro Pracy pozyskało nowe zagraniczne rynki pracy.
Dotyczyło to zwłaszcza Czech i Francji, w mniejszym stopniu Danii i Szwecji,
ZN692.indb 16
1/30/08 1:21:36 PM
Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…
17
do których do tej pory emigracja zarobkowa nie odbywała się. Nowe możliwości
przyczyniły się do naruszenia monopolistycznej pozycji Niemiec w tym względzie, co skutkowało uzyskiwaniem lepszych warunków pracy dla galicyjskich
robotników w tym kraju16. W 1908 r. za pośrednictwem publicznych biur pracy
w Galicji wyjechała do pracy w Czechach grupa kilkuset robotników. Wówczas to
Krajowe Biuro Pracy zawarło porozumienie z Centralnym Biurem Pośrednictwa
Pracy, które utworzyło w tym celu osobny oddział. Na zorganizowanej w Pradze
oraz w Krakowie konferencji delegatów obu instytucji ustalono szczegóły strony
technicznej i warunki pracy w formie typowej umowy o pracę.
Również w przypadku emigracji zarobkowej do Francji Krajowe Biuro Pracy
wysłało swojego delegata celem rozpoznania warunków pracy. We Francji z polecenia Wydziału Krajowego powstała w 1909 r. w Nancy agencja Krajowego Biura
Pracy. Do jej zadań należało gromadzenie zamówień na robotników, których kontraktowaniem i transportem do Nancy zajmował się okręgowy urząd pośrednictwa
pracy w Krakowie. Agencja opiekowała się pracującymi we Francji robotnikami,
przestrzeganiem warunków kontraktu przez pracodawców, ułatwiała przesyłanie
zarobionych pieniędzy do kraju itp. Z drugiej strony agencja służyła potrzebnymi
informacjami francuskim pracodawcom. Za sprowadzanie robotników agencja
pobierała od pracodawców prowizję, część kosztów funkcjonowania agencji
pokrywał budżet krajowy. Agencja ta niebawem została zlikwidowana, a jej
funkcje przejęło utworzone w 1909 r. Polskie Towarzystwo Emigracyjne, które
otrzymało koncesję na pośrednictwo pracy za granicą. Poprzez prowadzone przez
PTE biura pośrednictwa pracy w 1909 r. otrzymało zajęcie 769 osób, w 1910 r.
– 4 123 osób, w 1911 – 9 123, w 1912 – 11 847, w 1913 – 19 320 osób, podobnie
również w 1914 r. około 19 tys. osób. W 1911 r., z inicjatywy posłów ukraińskich,
odbyło się zebranie konstytuujące we Lwowie Ruskie Towarzystwo Emigracyjne.
Namiestnictwo początkowo odmawiało nadania koncesji dla RTE na prowadzenie
biur pośrednictwa pracy, dopiero w 1914 r. udzieliło takiej koncesji, co spowodowało masową wysyłkę robotników ukraińskich na roboty sezonowe do Prus17.
Główne kierunki i rozmiary emigracji zarobkowej w 1911 r. przedstawia tabela 6.
W podanym okresie publiczne biura pracy wysłaly robotników za granicę
głównie do Niemiec (przede wszystkim do Prus) i krajów monarchii austro-węgierskiej (głównie do Czech). Eksport siły roboczej do Francji, Danii czy Rosji
był niewielki. Poszczególne biura charakteryzowały się zróżnicowaną aktywnością
na rynkach zagranicznych. Prym wiodły tutaj biura w Oświęcimiu, Tarnobrzegu,
Nisku i Kołomyi, które realizowały największą liczbę skutecznych pośrednictw do
pracy za granicą.
16
17
ZN692.indb 17
J. Rutkowski, op. cit., s. 377.
„Słowo Polskie”, 21.03.1914 r., nr 12.
1/30/08 1:21:37 PM
Krzysztof Broński
18
Tabela 6. Robotnicy skierowani przez publiczne biura pracy za granicę w 1911 r.
Biuro pracy Monarchia
habsburska
Brody
Cieszanów
Dąbrowa
Gorlice
Jaworów
384
615
–
–
Niemcy
Francja
Dania
Rosja
Rumunia
Razem
77
2
–
–
–
463
–
–
1 413
–
2
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
1 036
–
–
–
–
2 193
–
–
–
Kosów
910
–
Limanowa
637
Kałusz
Kolbuszowa
Kołomyja
Kraków
Lwów
Łańcut
Mościska
Myślenice
Nisko
Nowy Sącz
Nowy Targ
Oświęcim
Podhajce
Sanok
Tarnobrzeg
Tłumacz
Wadowice
Razem
802
517
490
951
–
27
–
102
736
1442
30
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
82
35
7 581
26
1 951
–
2 520
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
17
16 265
19
–
–
–
827
–
–
–
–
244
1 428
–
–
–
–
–
839
1
–
–
–
–
–
11
2
1 036
1 292
2 193
2 573
677
–
–
132
–
–
1 800
502
–
2 028
890
–
–
–
–
1 095
–
50
782
–
–
2
–
–
–
10
–
–
3 083
609
–
–
–
–
38
–
–
–
–
–
27
102
1238
–
1 574
–
3 083
–
50
–
–
–
–
–
–
–
–
1 985
30
27
3 387
–
–
3 302
343
1 463
26 690
Źródło: Podręcznik Statystyki Galicji, Lwów 1913, t. 9, s. 238.
Poszczególne biura pracy utrzymywane były częściowo z ich dochodów własnych, jak również z funduszy publicznych. Dochody własne biura czerpały z opłat
uzyskiwanych od pracodawców za skuteczne pośrednictwo. Wysokość tych opłat
ustalał Wydział Krajowy. Z opłat byli zwolnieni pracodawcy szkolący uczniów,
jak również instytucje publiczne. W przypadku robotników sezonowych opłata
zależna była od terminu zapośredniczenia. Dla wszystkich innych pracodawców
ustalana była opłata stała za każdego dostarczonego pracownika. Pracodawcy
zagraniczni, niezależnie od rodzaju pracy, wnosili opłatę uzależnioną od okresu
ZN692.indb 18
1/30/08 1:21:37 PM
Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…
19
w roku. Dochody i koszty utrzymania publicznych biur pośrednictwa pracy przedstawia tabela 7.
Tabela 7. Dochody i koszty utrzymania publicznych biur pracy w latach 1905–1911
Dochody biur z opłat
pracodawców
(w koronach)
Koszty utrzymania biur
(w koronach)
Relacje dochodów do
kosztów
1906
20 638
26 016
0,28
1908
56 072
45 677
85 743
77 807
0,72
76 051
97 777
80 360
96 292
Rok
1905
1907
1909
1910
1911
7 317
67 950
0,45
94 747
0,90
92 257
0.74
0,78
0,83
Źródło: obliczenia własne na podstawie: Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji,
„Ekonomista” 1911, t. 1, s. 68, 71; Podręcznik Statystyki Galicji, Lwów 1913, t. 9, s. 233.
W całym badanym okresie dochody uzyskiwane przez biura były niewystarczające na pokrycie kosztów ich funkcjonowania, pokrywały one jedynie 28–45%
kosztów funkcjonowania tych biur. Od 1907 r. te wskaźniki wykazują znaczącą
poprawę i przeciętnie kształtują się na poziomie 80%.
Pomimo utworzenia w Galicji publicznych biur pracy, nadal rozwijała się
działalność prywatnych agentów pośredników, funkcjonujących niekiedy w nieformalnych układach z zarządcami biur publicznych. Władze galicyjskie nie
podejmowały natomiast skutecznych działań, aby tego rodzaju praktyki ukrócić.
Krajowe Biuro Pracy, jako organ nadzorczy, mogło przeprowadzać kontrole,
ale ustawa z 1905 r. nie wyposażyła go w stosowne narzędzia, które mogłyby
skutecznie zmieniać zaistniałą sytuację. Dobór personelu do biur pracy leżał
w gestii wydziałów powiatowych i tylko przed nimi pracownicy biur odpowiadali dyscyplinarnie. Publiczne biura pracy nie zyskały sobie istotnego zaufania
wśród poszukujących pracy. Wynikało to z faktu, że w pierwszych miesiącach
ich funkcjonowania liczba poszukujących pracy drastycznie przewyższała liczbę
ofert pracy. Ponadto ludność z dużą nieufnością odnosiła się do instytucji publicznych. Ocena funkcjonowania publicznych biur pracy była przedmiotem dyskusji
sejmowej. Zdaniem części posłów powołanie biur publiczne było posunięciem
spóźnionym. Pracodawcy zagraniczni zdążyli się już przyzwyczaić do agentów
prywatnych, którzy wcale nie zabiegali o interes pracownika, a więc tym samym
byli dla pracodawcy wygodniejsi. Dawali też gwarancję terminowego dostarczenia pracownika (agent ręczył za to swoim majątkiem), czego nie można było
ZN692.indb 19
1/30/08 1:21:38 PM
20
Krzysztof Broński
powiedzieć o biurach publicznych. Prywatne pośrednictwo pracy wykazywało się
większą przedsiębiorczością i inicjatywą, nie ograniczało się nigdy do biernego
wyczekiwania. Kierując się motywami prywatno-gospodarczymi nie przebierało
w środkach, aby realizować jak największą skuteczną liczbę pośrednictw. W tym
kontekście przy wszystkich mankamentach biur publicznych jawi się ich wyższość
etyczna. Ona sama jednak nie wystarczała do tego, aby wyeliminować z rynku
pośredników prywatnych, dopuszczających się wielu nadużyć. To było możliwe
w drodze doskonalenia działalności biur publicznych, aby stały się one rzeczywistą konkurencją dla agentów prywatnych. Ze względu na powyższe mankamenty
w 1907 r. została wprowadzona zmiana w systemie organizacji biur. Zgodnie
z uchwałą z marca 1907 r. Wydział Krajowy wprowadził centralizację i przejęcie przez budżet krajowy publicznych biur pośrednictwa. W tym samym czasie
założono w Krakowie Okręgowy Urząd Pośrednictwa Pracy. Niemniej jeszcze
w latach 1912–1913 znaczna liczba powiatów administracyjnych (49–52) nie była
objęta działaniem publicznych biur pośrednictwa pracy.
D�����������
evelopment ���
of �����������
Employment ���������
Agencies ���
in Galicia
�������
at the Turn of the 20th Century
The aim of the article is to open discussion on the job market in Galicia. The author
characterises different forms of labour exchange as the place where demand for and
supply of work meet. Initially, employment agencies were not organised. Recruitment was
instead accomplished through personal relations, newspapers advertisements, or employer
representatives. As farming and industrial production progressed, these froms of labour
exchange proved to be insufficient.
Until the end of the 19th century, labour exchange in Galicia was in private hands.
There were more non-licenced agents than licenced ones. However, at the beginning of
the 20th century new forms of labour exchange appeared on the Galician labour market.
These were agencies of humanitarian and charitable character run by convents or charity
organisations. They did not, however, play an important role in labour exchange. Rapidly
growing permanent and seasonal economic emigration prompted the need for public job
agencies. After long discussions in Parliament, a law was prepared then presented to and
sanctioned by the Czar’s authorities in 1904. According to this law, public job agencies
were to be either district or municipal agencies. Not every Galician district created such
agencies; neverthless, the outcome of activities of the 24 already existing public job
agencies in the first decade of the 20th century in Galicia should be regarded positively.
Their role dynamically progressed in the international job exchange arena. Public job
agency activity was controlled by The National Job Bureau, which was created in 1905.
ZN692.indb 20
1/30/08 1:21:38 PM