Dobrzy ludzie w czasach zła - Sprawiedliwi wśród Narodów Świata

Międzynarodowa konferencja dla nauczycieli
Dobrzy ludzie w czasach zła – Sprawiedliwi wśród Narodów Świata
Warszawa, dnia 25 stycznia 2008r.
Szanowni Państwo,
o tym, Ŝe historia lubi się powtarzać wiemy wszyscy. Wystarczy przyjąć
odpowiednią perspektywę czasową, aby zauwaŜyć nawracający charakter
wydarzeń historycznych. KaŜda epoka ma swoich bohaterów i swoich
tyranów. KaŜde stulecie moŜe zarówno poszczycić się wybitnymi
osiągnięciami cywilizacyjnymi, jak i zawstydzić aktami nieludzkiego
barbarzyństwa, urągającymi wizerunkowi człowieka jako istoty rozumnej.
Czy wyciągamy z nich wnioski? Krótko mówiąc, czy potrafimy dostać i co
najwaŜniejsze zaakceptować nauczkę od historii? I czy jesteśmy w stanie
wyodrębnić konkretne wartości, cechy charakteru i postawy, które
zapewnią, Ŝe będzie to nauczka skuteczna? W tym ostatnim pytaniu tkwi
moim zdaniem sedno problemu.
Brakująca świadomość historyczna postrzegana jest zazwyczaj jako
podstawa wielu zbrodni, które ludzkość bez opamiętania popełniała i
popełnia na sobie samej. Podkreślam uŜyte przez mnie świadomie słowo
„bez opamiętania”, albowiem kryje się w nim poniekąd zaląŜek zła, które
w odstępach lat, dziesięcioleci czy wieków jest w stanie dać obfity
tragiczny plon. ZaląŜkiem tym jest brak pamięci. Brak zdolności czerpania
wiedzy z losów minionych pokoleń. Nie tylko „o” ich losach, bo
znajomość samych dat i umiejętność chronologicznego uporządkowania
podręcznikowych faktów nie oznacza jeszcze bynajmniej gotowości do
akceptacji płynącej z tych wydarzeń nauki. Przeciwnie: wiele przejawów
zła, takich jak antysemityzm, ma swoje korzenie w głębokiej historii, a
mimo to posiada nieustanną zdolność odradzania się w kolejnych epokach.
Pamięć ma jednak znaczenie podstawowe, na co w podobnym do
dzisiejszego kontekście zwracałem uwagę latem zeszłego roku podczas
1
obchodów sześćdziesięciolecia istnienia Muzeum w Oświęcimiu.
Podkreślałem wówczas i podkreślam dzisiaj potrzebę oraz wagę
umiejętności myślenia historycznego, albowiem nasza świadomość
powstaje w wyniku oŜywiania pamięci. Powinna być ona stale
pielęgnowana i pogłębiana, gdyŜ jest drogą do budowania dojrzałej
odpowiedzialności.
Dlatego jest naszym nadrzędnym obowiązkiem, aby tragiczne
doświadczenie jakim był Holokaust nie tylko pozostało na zawsze w naszej
świadomości historycznej. AŜeby było nie tylko hołdem oddawanym
pamięci milionów ofiar. Ale takŜe stało się praktycznym punktem
odniesienia w przekazywaniu konkretnych cech charakteru ludzi, którzy w
warunkach bezpośredniego zagroŜenia Ŝycia zdolni byli przeciwstawiać się
złu.
Reasumując: sama znajomość historii – jakkolwiek poŜądana i warta
wysiłku – nie wystarcza wprawdzie, by zapobiec powtarzaniu
popełnionych juŜ błędów. To prawda: często zaszłości historyczne,
pozornie anachroniczne i nie mające Ŝadnego uzasadnienia w
teraźniejszości, są wręcz bezpośrednim powodem stale nawracających
konfliktów. Mimo to, podstawą naszej świadomości i umiejętności
odpowiedzialnego działania jest pamięć.
Historia, tak jak przysłowiowa fortuna, prawdopodobnie takŜe w
następnych stuleciach będzie toczyć się kołem. Nie oznacza to jednak, Ŝe
nie dane są nam środki wpływania na jej przebieg. Poprzez skuteczną
edukację. Poprzez pielęgnowanie pamięci. Przede wszystkim zaś poprzez
przeciwstawianie się uprzedzeniom i brakowi poszanowania dla drugiego
człowieka. Poprzez kładzenie szczególnego nacisku na utrwalenie
pozytywnych wartości, takich właśnie jak współczucie, współpraca,
odwaga, gotowość do poświęcenia i odpowiedzialność obywatelska. Fakty
historyczne mogą z biegiem czasu popaść w zapomnienie. Biografie
wyblaknąć. JednakŜe trwałe ugruntowanie wymienionych postaw w
2
połączeniu z wraŜliwością i świadomością znaczenia historycznych
doświadczeń jest najlepszym gwarantem, mogącym skutecznie zapobiec
przyszłym nawrotom bezduszności i bestialstwa.
To jest państwa, jako nauczycieli, zadanie, a wasza obecność na dzisiejszej
konferencji wskazuje, Ŝe podopieczni, z którymi stykacie się w codziennej
pracy są w kompetentnych rękach.
3