sophisticated instrumental spectroscopy methods

Transkrypt

Kamil Jurowski, Anna Jurowska
Technical Issues
4/2015 pp. 11-18
ISSN 2392-3954
WYRAFINOWANE SPEKTROSKOPOWE METODY
INSTRUMENTALNE W BADANIACH ZWIĄZKÓW
NIEORGANICZNYCH
SOPHISTICATED INSTRUMENTAL SPECTROSCOPY METHODS
IN STUDIES OF INORGANIC COMPOUNDS
Kamil Jurowski
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej
ul. Ingardena 3
30-060, Kraków
e-mail: [email protected]
Anna Jurowska
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Wydział Chemii, Zakład Chemii Nieorganicznej
ul. Ingardena 3
30-060, Kraków
e-mail: [email protected]
Abstract: The instrumental spectroscopic methods are very important in nowadays scientific studies.
The most of instrumental methods (e.g. IR, NMR, EPR, UV-Vis, mass spectrometry) are well
grounded and used in the laboratory practice. In the article the methods of instrumental spectroscopy
which are very significant in the studies of inorganic compounds were selected and described. The
authors paid particular attention to the unpopular methods, such as: Resonance Raman spectroscopy,
Mössbauer spectroscopy, Nuclear Quadrupole Resonance and photoelectron spectroscopy. They
described spectroscopic base of these methods as well as the application based on the analysis of the
particular examples of inorganic compounds. This article is an interdisciplinary review. It is the first
work in literature that emphasizes many different and complex aspects of sophisticated spectroscopy
methods in the modern inorganic analysis.
Keywords: instrumental methods, inorganic compounds, spectroscopy.
oraz tworzą podstawy teoretyczne spektroskoppowych metod instrumentalnych [1].
Metody spektroskopowe należą do najczęściej
stosowanych metod instrumentalnych i aktualnie zajmują drugie miejsce po metodach
chromatograficznych. Metody spektroskopowe
w chemii analitycznej opierają się na zjawiskach fizycznych, w przeciwieństwie do metod
elektroanalitycznych, w których wykorzystuje
się zjawiska fizykochemiczne. Podstawą metod
spektroskopowych jest zależność mierzonej
własności fizycznej (np. absorpcji czy natężenia
emitowanego pro-mieniowania) od stężenia
oznaczanej substancji.
Wprowadzenie
Spektroskopia zajmuje się teorią i interpretacją
widm. Jest to dziedzina interdyscyplinarna – na
pograniczu fizyki i chemii, która zajmuje się
badaniem budowy i właściwości atomów, cząsteczek i jąder atomowych przez obserwację
widm powstających w wyniku absorpcji, emisji,
rozpraszania i odbicia promieniowania elektromagnetycznego i korpuskularnego [1]. Zasady i
prawa spektroskopii umożliwiają wyjaśnienie
struktur nieorganicznych związków chemicznych, mechanizmów ich reakcji chemicznych
11
Technical Issues 4/2015
Tabela 1. Podział analitycznych metod spektroskopowych w zależności od układu materialnego.
Układ materialny
Ogólna nazwa metody
atom
spektropia atomowa
jądro atomowe
spektropia jądrowa
cząsteczka
spektropia
cząsteczkowa
jony, fragmenty
cząsteczek mające
ładunek
spektrometria mas
jony
spektrometria jonów
elektrony
spektropia elektronów











Metody analityczne*
fotometria płomieniowa (FAAS)
spektrografia i spektroskopia emisyjna
absorpcyjna spektropia atomowa (AAS)
fluorescencyjna spektropia atomowa (AFS)
spektropia elektronowego rezonansu paramagnetycznego
(EPR)
spektropia jądrowego rezonansu magnetycznego (NMR)
spektropia Mössbauera
spektropia kwadrupolowego rezonansu jądrowego
spektrofotometria absorpcyjna (VIS, UV, IR)
spektropia Ramana
spektrofluorymetria
 spektrometria mas (MS)
 spektrometria mas jonów wtórnych (SIMS)
 spektrometria jonów odbitych (ISS, BSS)
 spektropia elektronów wzbudzonych promieniowaniem
rentgenowskim (XPS)
 spektropia elektronów wzbudzonych promieniowaniem
nadfioletowym (UPS)
 spektropia elektronów Augera (AES)
*akronimy pochodzą od nazw angielskich, zalecane przez IUPAC
Tabela 2. Podział analitycznych metod spektroskopowych w zależności od rodzaju i sposobu powstania widma.
Rodzaj widma
Sposób powstawania
widma atomowe
przejścia elektronów
powłok zewnętrznych
widma
molekularne
(cząsteczkowe)
powłok zewnętrznych
widma atomowe
promieniowania
rentgenowskiego
powłok wewnętrznych
widma
rezonansu
magnetycznego
widma
korpuskularne
-*
zmiana kierunku spinu
jądra lub elektronu w
stosunku do kierunku
pola magnetycznego
strumień cząstek
o różnej masie lub
elektronów albo jonów
o różnej energii
zjawiska rozproszenia,
odbicia, załamania,
polaryzacji światła

















Metody analityczne
fotometria płomieniowa
spektrografia i spektropia emisyjna
absorpcyjna spektropia atomowa
fluorescencyjna spektropia atomowa
spektropia absorpcyjna
cząsteczkowa spektrofotometria absorpcyjna
spektropia Ramana
spektrofluorymetria
rezonansowa spektroskopia Ramana
spektrografia rentgenowska
absorpcja promieni X
dyfrakcja promieni X
fluorescencja rentgenowska
magnetyczny rezonans jądrowy
elektronowy rezonans paramagnetyczny
spektropia Mössbauera
spektropia drupolowego rezonansu jądrowego
 spektrometria mas
 spektrometria elektronów
 spektrometria jonów




neflometria
turbidymetria
refraktometria
polarymetria
*metody optyczne
12
WYRAFINOWANE SPEKTROSKOPOWE METODY INSTRUMENTALNE W BADANIACH …
Metody spektroskopowe można podzielić w
zależności od układu materialnego, co jest
związane z pochodzeniem sygnału analitycznego – tabela 1 [3].
Jednakże z przedstawionego zestawienia wynika, że podział metod według jednolitego kryterium jest trudnym zadaniem. Innym kryterium,
które wydaje się być najlepsze stanowi podział
metod spektroskopowych z uwagi na sposób i
rodzaj powstawania widma – tabela 2 [4, 5].
klasycznego. Powoduje to zmniejszenie mocy
lasera, co z kolei zwiększa szansę zachowania
integralności próbki. Sygnał analityczny w
postaci widma otrzymanego dla związków
nieorganicznych, wykazujących rezonansowy
efekt ramanowski, jest jednocześnie prostszy w
interpretacji, z uwagi na to, że często widoczne
są tylko całkowicie symetryczne mody
oscylacyjne. Jest to związane z tym, iż
wzbudzeniu elektronowemu towarzyszy zmiana
liczby elektronów wiążących, a cząsteczka
przybiera strukturę oddaloną od stanu
równowagi. Zazwyczaj, gdy przejście elektronowe, stanowiące źródło pasma absorpcyjnego,
jest zlokalizowane na atomie metalu, wówczas
mod spoczynkowy otaczających ligandów jest
jedynym wzbudzonym modem oscylacyjnym, z
kolei całkowicie symetryczne są tylko mody
powodujące zmiany objętości prowadzące do
osiągnięcia geometrii równowagowej. W takich
przypadkach widma są bardziej skomplikowane, ponieważ następuje wzbudzenie nie tylko
modu spoczynkowego, ale również wielkiej
liczby nadtonów (często do 10), znane są
również przypadki, gdy ich liczba zbliża się do
20. Przykład rezonansowego widma ramanowskiego dla krystalicznego [NBu4][Os(CO)2Br4]
przedstawiono na rys. 1. W źródłach literaturowych można znaleźć przykłady widm
określanych jako tzw. „rezonansowe widma
ramanowskie”, wykazujące po prostu ogólnie
zwiększone intensywności pasm, nie zaś
specyficzne cechy widoczne na rys. 1, wynika
to prawdopodobnie z tego, że wzbudzeniu
elektronowemu nie towarzyszy większa zmiana
geometrii równowagowej [6].
Opis zagadnienia - wybrane
spektroskopowe metody instrumentalne
mające znaczenie w badaniu związków
nieorganicznych
Rezonansowa spektroskopia Ramana
W przypadku klasycznej spektrometrii ramanowskiej badana próbka umieszczana jest w
(monochromatycznej) wiązce laserowej i
badane jest bardzo słabe światło rozproszone o
niższej częstotliwości. W badaniach tego typu
wybierana jest barwa światła laserowego
możliwie najodleglejsza od jakiegokolwiek
pasma absorpcyjnego próbki, co zmniejsza
ryzyko destrukcji próbki w wyniku jej
nagrzania
przez
zogniskowaną
wiązkę
laserową. Z kolei w rezonansowej spektrometrii
ramanowskiej celowo stosowana jest wiązka
laserowa
charakteryzująca
się
barwą
pokrywającą się z barwą pasma absorpcyjnego,
które odpowiada przejściu elektronowemu
próbki. Postępowanie takie może implikować
destrukcję badanej próbki, ale w korzystnych
przypadkach wywołuje rozpraszanie ramanowskie znacznie silniejsze w porównaniu do
Rys. 1. Rezonansowe widmo ramanowskie dla krystalicznego [NBu4][Os(CO)2Br4]; anion ma symetrię D4h,
całkowicie symetryczne są mody: ν1, ν(C≡O); ν2, ν(Os-C); ν3(Os-Br).
13
Rezonansowe widma ramanowskie są bardzo
ważne z punktu widzenia badania związków
nieorganicznych, ponieważ: 1) umożliwiają
łatwe
wyznaczanie
krzywych
energii
potencjalnej (dla każdego wzbudzonego modu)
do niezwykle wysokich energii; 2) można je
wykorzystać do badania małych fragmentów
wielkiej cząsteczki. Dlatego w przypadku
cząsteczki bionieorganicznej, zawierającej jon
Fe3+, można dostroić laser do pasma
absorpcyjnego związanego z tym jonem żelaza,
co umożliwia wystąpienie oscylacji powstających w atomach skoordynowanych z Fe3+.
Umożliwia to badanie tych atomów, ich stanu
walencyjnego i geometrii koordynacyjnej. Tego
typu dane mogą być bardzo ważne w przypadku
cząsteczek skomplikowanych.
Innymi badaniami, jakie można wykonywać
stosując rezonansową spektroskopię ramanowską (w przeciwieństwie do klasycznej
spektroskopii ramanowskej), to możliwość wykonania widm oscylacyjnych stanów wzbudzonych elektronowo. Zazwyczaj do wzbudzania znacznej liczby cząsteczek stosowany
jest laser impulsowy dużej mocy o częstotliwości odpowiadającej przejściu elektronowemu dla badanej cząsteczki. Z kolei bezpośrednio po pierwszym impulsie, następuje drugi,
który wzbudza rezonansowe widmo ramanowskie. Przykładem może być anion
[Re2Cl8]2-, który zawiera wiązanie δ między
dwoma atomami metalu. Wzbudzenie do stanu,
w którym następuje promocja elektronu na
(antywiążący) orbital δ prowadzi do zmniejszenia częstotliwości drgania rozciągającego ReRe z 274 cm-1 do 262 cm-1 i wzrostu częstotliwości drgania Re-Cl z 359 cm-1 do 365 cm-1.
Zmiany te jak widać nie są duże, co wskazuje,
że wiązanie δ nie jest silne (co jest zgodne z
przewidywaniami teoretycznymi) [7, 8].
Spektroskopia Mössbauera
W analogii do stanów podstawowych i
wzbudzonych (elektronowe, oscylacyjne itp.)
atomów i cząsteczek, możliwe jest również
istnienie podstawowych i wzbudzonych stanów
jąder atomowych. Podobnie jak atom lub
cząsteczka jądro atomowe przechodząc ze stanu
wzbudzonego w stan podstawowy, może,
wyemitować promieniowanie - w przypadku
jąder atomowych, jest to promieniowanie γ
(bardzo mała długość fali) [9]. Z kolei
promieniowanie padając na drugie (identyczne)
jądro atomowe, może ulec absorpcji i
spowodować wzbudzenie tego jądra. Jądra
dowolnego atomu pierwiastka, znajdujące się w
różnych otoczeniach chemicznych, mają
nieznacznie różniące się poziomy energii, lecz
zmiany uwarunkowane otoczeniem są tak małe,
że może je skompensować dopplerowskie
przesunięcie częstotliwości promieniowania γ,
wywołane zbliżaniem się jądra emitującego do
jądra absorbującego lub oddalaniem się od
niego [10, 11].
W spektrometrii Mössbauera rejestrowana jest
absorpcja promieniowania γ przechodzącego
przez próbkę jako funkcja prędkości źródła. W
przypadku tego typu badań można analizować
próbki w postaci stałej. Źródło promieniowania
wprawia w ruch próbkę, którą umieszcza się na
membranie
głośnika
zasilanego
przez
odpowiedni generator sygnałów. Efekt ten
można zaobserwować dla stosunkowo niewielu
jąder atomowych przy stężeniach, w których
występują one w większości związków
koordynacyjnych – tabela 3 [12].
Tabela 3. Jądra atomowe, które możliwe są do badania spektrometrią Mössbauera.
Izotop
Abundancja [%]
57
Fe
2,2
99
Ru
12,0
119
Sn
8,6
121
Sb
57,3
Różnicę między szybkością absorpcji a
szybkością absorpcji odpowiedniego wzorca
porównawczego nazywa się przesunięciem
izomerycznym (lub chemicznym), oznacza
się symbolem δ i wyraża się zazwyczaj w
jednostkach [mm·s] lub [cm·s-1]. Ponieważ
otoczenie chemiczne wpływa na poziomy
energii jądra za pośrednictwem tych
125
Te
7,0
127
I
100,0
129
Xe
26,2
197
Au
100,0
elektronów, które znajdują się na orbitalach
umożliwiających im kontakt z jądrem, to tylko
elektrony s mogą bezpośrednio wpływać na
przesunięcia izomeryczne, gdyż w przypadku
wszystkich innych orbitali jądro znajduje się w
płaszczyźnie węzłowej. Należy zauważyć, iż
elektrony na orbitalach p, d lub f mogą wpływać na przesunięcia izomeryczne, ale tylko w
14
wyniku niecałkowitego ekranowania jądra,
powodującego w efekcie zmianę efektywnego
ładunku jądra, wpływającą na elektrony s. W
tabeli 4. przedstawiono przykłady przesunięć
izomerycznych, odniesionych do 57Fe, w
wybranych związkach żelaza [12].
Tabela 4. Przesunięcia izomeryczne dla wybranych związków Fe.
Związek
Wysokospinowe FeIII
FeF3 (Oh)
FeCl3 (Oh)
[FeF4]- (Td)
Przesunięcie izomeryczne [mm·s-1]
ok. 0,3 - 0,5
0,49
0,46
0,30
Niskospinowe FeIII
[Fe(CN)6]3- (Oh)
Wysokospinowe FeIII
FeF2 (Oh)
FeCl2 (Oh)
FeBr2 (Oh)
[FeCl2(H2O)4] („Oh”)
[FeCl4]2- (Td)
-0,12
ok. 0,9-1,5
1,48
1,16
1,12
1,36
0,90
Niskospinowe FeII
[Fe(CN)6]4- (Oh)
-0,04
Z przedstawionych danych w tabeli 4. wynika,
że przesunięcie izomeryczne maleje ze
wzrostem ładunku ujemnego i zwiększa się ze
wzrostem liczby koordynacyjnej. Jeśli to samo
jądro atomowe ma w związku chemicznym dwa
różne otoczenia chemiczne, odpowiadają im
zazwyczaj oddzielne rezonanse. Przykładem
tego typu analiz było wykazanie, że nie
wszystkie atomy żelaza w nierozpuszczalnym
błękicie berlińskim, Fe4[Fe(CN)6]3, są równoważne, ale zachowują swe odrębne stopnie
utlenienia. W takim przypadku konkretne zastosowanie danych Mössbauerowskich stanowi
określanie stanu walencyjnego atomu, co
związane jest z faktem, że istnieją parametry
empiryczne kompensujące efekty zmiany
podstawnika i liczby koordynacyjnej. Dane
dotyczące przesunięcia izomerycznego prowadzą do wniosku, że zdolność π-wiążąca
ligandów maleje w kolejności:
NO+ > CO > CN- > SO32- > PPh3 > NO2- > NH3
Przykładem
zastosowania
spektroskopii
Mössbauera było badanie Fe3(CO)12, którego
struktura nie była ostatecznie ustalona przez ok.
30 lat. Dla tego związku było zaproponowanych aż osiem błędnych struktur, jednakże
dopiero dziewiąta struktura zasugerowana na
podstawie widma Mössbauerowskiego okazała
się poprawna – rys. 2 [13, 14].
Rys. 2. Widmo Mössbauera Fe3(CO)12 (piki są skierowane w dół).
15
atomowego był niesferyczny. W takim
przypadku jądro atomowe nie jest dipolem,
ponieważ rozkład ładunku jądrowego pozostaje
centrosymetryczny. Jednakże jądro atomowe
ma elektryczny moment kwadrupolowy np.
cząsteczka CO2 jest centrosymetryczna i liniowa i stanowi przykład cząsteczki, która charakteryzuje się elektrycznym momentem kwadrupolowym [2]. Należy sobie zdawać sprawę z
tego, że w przyłożonym niejednorodnym polu
elektrostatycznym niejednorodnie naładowane
jądro może przybierać co najmniej dwie
orientacje, z których jedna jest trwalsza od
innych - liczba orientacji zależy od wielkości
jądrowego momentu kwadrupolowego [15].
Schemat wyjaśniający pochodzenie opisanego
rozszczepienia, przedstawiono na rys. 3.
Na widmie tym najbardziej charakterystyczna
jest obecność trzech pików o jednakowej
intensywności. Z kolei błędne byłoby sądzenie,
że każdy pik odpowiada innemu typowi atomu
żelaza - gdyby atomy żelaza były różne, nie
mogłyby wszystkie znajdować się w
otoczeniach wysokosymetrycznych. Biorąc pod
uwagę również wyniki innych badań, występują
tu dwa równoważne, niskosymetryczne atomy
żelaza i jeden o wyższej symetrii.
Spektroskopia kwadrupolowego
rezonansu jądrowego (NQR)
W przypadku atomów, dla których spiny
jądrowe są większe od ½, zachowują się tak,
jak gdyby rozkład ładunku wewnątrz jądra
Rys. 3. Schemat ukazujący pochodzenie opisanego rozszczepienia – jądro (elipsa) z momentem kwadrupolowym
(ładunki wewnątrz jądra atomowego – elipsy) w A trwalszej oraz B mniej trwałej w gradiencie przyłożonego
pola elektrycznego.
Do najczęściej badanych jąder wykazujących
rezonansowe widma kwadrupolowe należą: 35Cl
i 37Cl. Metoda ta odznacza się czułością i duże
stężenie tych izotopów w takich próbkach, jak
stały np. K2[PtCl6], jest bardzo korzystne.
Ponadto w przeciwieństwie do pokrewnej spektroskopii NMR, spektroskopia NQR nie wymaga obecności pola zewnętrznego, a długość
absorbowanej fali (przypadająca w zakresie fal
radiowych) zależy od gradientu pola elektrycznego pochodzącego od cząsteczki, w której
znajduje się jądro. Metodą tą można jednak
badać tylko substancje stałe, gdyż bezładny
ruch cząsteczek w cieczach i gazach powoduje
uśrednienie efektu do zera [16].
W ostatnim czasie zwiększono czułość metody
przez wprowadzenie techniki impulsowej – takiej jak w przypadku NMR, a także, w odpowiednich przypadkach, przez obserwowanie nie
samego jądra NQR, lecz jądra sprzężonego z
nim energetycznie, wykazującego aktywność
NMR [17].
Spektroskopia fotoelektronów (PES)
Działanie
nadfioletu
próżniowego
na
cząsteczkę powoduje wyrzucenie elektronów.
W przypadku zastosowania monochromatycznego źródła nadfioletu, możliwe jest uzyskanie
energii bombardujących fotonów. Pomiary
takie muszą być wykonywane w warunkach
wysokiej próżni, ponieważ chodzi o nadfiolet
próżniowy, z kolei energię wyrzuconych
elektronów można zmierzyć przepuszczając je
przez pole magnetyczne lub elektrostatyczne i
określając zmianę kierunku ich toru. Energia
potrzebna do oderwania elektronów od
cząsteczki, to różnica między energią padających fotonów a energią wyrzucanych elektronów. Opisana procedura stanowi podstawę
spektrometrii fotoelektronów, która umożliwia
wniknięcie w strukturę elektronową, zwłaszcza
prostych cząsteczek [18, 19, 20, 21].
Najlepszym rozwiązaniem w takim przypadku
byłoby
zastosowanie
jako
źródła
16
promieniowania monochromatycznego próżniowego lasera nadfioletowego, jednakże takie
lasery przydatne do celów praktycznych nie
istnieją. W praktyce stosuje się wyładowania w
helu, gdzie zgodnie z oczekiwaniami,
występuje w tym przypadku bardzo duża liczba
linii. Z kolei w warunkach dokładnie kontrolowanych 99% emisji He+ stanowi linia 584 Å. Z
kolei w odmiennych warunkach możliwe jest
uzyskanie dużego natężenie linii He2+ 304 Å.
Takie rozwiązanie jak zastosowanie helu jako
ośrodka wyładowań w układzie ultrapróżnio-
wym nie stwarza na ogół większych trudności,
gdyż promieniowanie uwarunkowane wyładowaniem jest wprowadzane do spektrometru
przez rurkę kapilarną. Trudniejszym problemem jest usunięcie próbki gazowej po przejściu
przez nią wąskiej wiązki promieniowania
nadfioletowego. Problem ten możliwy jest do
rozwiązania przy zastosowaniu odpowiednio
zaprojektowanych instrumentów wraz z
dobrymi pompami próżniowymi. Na rys. 4
przedstawiono przykłady widm He+ PES dla A.
ferrocenu i B. Mg(C5H5)2 [22].
Rys. 4. Widmo He+ PES dla: A. ferrocenu i B. Mg(C5H5)2.
Między widmami z rys. 4. występują wyraźne
podobieństwa, można również zanotować
odpowiednie różnice. Analizując widma można
zauważać, że para pasm przy ok. 7 eV w
ferrocenie nie ma odpowiednika w Mg(C5H5)2 i
musi być związana z jonizacją z orbitali d
metalu przejściowego. Pasma 8-10 eV przylegają ściślej do siebie w widmie ferrocenu, a
szerokie pasmo tej cząsteczki między 12-14 eV
posiada bardziej rozwiniętą strukturę.
Warto zwrócić uwagę, iż istnieje bardzo
podobna rentgenowska spektroskopia elektronów, w której wyrzucane elektrony pochodzą z
wewnętrznych powłok elektronowych. Energia
wyrzucanych elektronów zależy także od
otoczenia chemicznego [23].
Podsumowanie
Celem artykułu było opisanie wyrafinowanych
spektroskopowych metod instrumentalnych w
badaniach związków nieorganicznych. Autorzy
zwrócili uwagę na opisane metody głównie z
uwagi na ich małą popularność, a ogromne
możliwości. Obecnie przedstawione metody
stanowią przyszłość w badaniach związków
nieorganicznych, biorąc pod uwagę rozwój
metod instrumentalnych z punktu widzenia
czułości i precyzji instrumentów analitycznych.
Ponadto nowe rozwiązania technologiczne
umożliwiają zwiększenie rozdzielczości widm,
co było do niedawna prawie niemożliwe. Stąd
opracowania wysokorozdzielczych technik
analitycznych, umożliwiających realizację
opisanych badań, stwarza nowe możliwości w
świetle współczesnej chemii koordynacyjnej.
Literatura
1. Atkins, P., Chemia fizyczna, Warszawa, 2007, PWN.
2. Kęcki, Z., Podstawy spektroskopii molekularnej, Warszawa, 1992, PWN.
3. Cygański, A., Metody spektroskopowy w chemii analitycznej, Warszawa, 2009, WNT.
4. Ewing, G., Metody instrumentalne w analizie chemicznej, Warszawa, 1980, PWN.
17
5. Zweig, G., Sherma, J., Analytical Methods of Pesticides and Plant Growth Regulators. Volume IX:
Spectroscopic Methods of Analysis, NY, 1997, Academic Press.
6. Johannsen, F., Preetz, W., Resonance Raman-spectra of trans-tetrahalogenodicarbonylosmates III,
Journal of chemical sciences, 1977, 32(6), pp. 625-627.
7. Nakamoto, K., Infrared and Raman Spectra of Inorganic and Coordination Compounds – Part A,
John Wiley & Sons, 2009.
8. Cotton, F., Murillo, C., Walton, R., Multiple Bonds between Metal Atoms, Springer-Verlag New
York, 2005.
9. Gonser, U., From a Strange Effect to Mössbauer Spectropscopy. Topics in Applied Physics,
Springer – Verlag, 1975, 5, pp. 11-27.
10. Wertheim, G.K., Mössbauer Effect: Principles and Applications, Academic Press, New York,
1964.
11. Cranshaw T. 1985. Mössbauer Spectroscopy and Its Applications. Cambridge University Press.
12. Greenwood, N., Gibb, T., Mössbauer Spectroscopy, Chapman & Hall, Londyn, 1971.
13. Collins, M., Spalding, T., Deeney, F., Longoni, G., Pergola, R., Venäläinen, T.., 57Fe Mössbauer
spectroscopic study of some clusters related to Fe3(CO)12 , Journal of Organometallic Chemistry,
1986, 317, pp. 243–253.
14. Dickson, D., Berry, F., Mössbauer Spectroscopy, Cambridge University Press, 1986.
15. Smith, J., Nuclear quadrupole resonance spectroscopy. General principles, Journal of Chemical
Education, 1971, 48(1), p. 39.
16. Edward, G., Graybeal, J., Theory and Analytical Applications of Nuclear Quadrupole Resonance
Spectroscopy, Critical Reviews in Analytical Chemistry, 2008, 3(3), pp. 243-270.
17. Man, P., Quadrupole Couplings in Nuclear Magnetic Resonance, General. Encyclopedia of
Analytical Chemistry, John Wiley & Sons, 2000.
18. Ghosh, P., Introduction to Photoelectron Spectroscopy, John Wiley & Sons, 1983.
19. Suga, S., Sekiyama, A., Photoelectron Spectroscopy. Springer, 2014.
20. Van der Heide, P. 2012. X-ray Photoelectron Spectroscopy: An introduction to Principles and
Practices, John Wiley & Sons, 2012.
21. Hufner, S., Very High Resolution Photoelectron Spectroscopy, Springer, 2007.
22. Evans, S., Green, M., Jewitt, B., Orchard A., Pygall, C., Electronic structure of metal complexes
containing π-cyclopentadienyl and related ligands. Part 1.—He(I) photoelectron spectra of some
closed-shell metallocenes, Journal of the Chemical Society, Faraday Transactions 2: Molecular and
Chemical Physics, 1972, 68, pp. 1847-1865.
23. Kelsall, R., Hamley, I., Geoghegan, M., Nanotechnologie, Warszawa, 2008, PWN.
18

sophisticated instrumental spectroscopy methods

Transkrypt

Podobne dokumenty

FIZYKA ATOMOWA I JĄDROWA - INF-WLF

Rozdział i analiza składu wybranych substancji pochodzenia

Widma optyczne - Mirosław Kwiatek

elektrochemicznie otrzymywane nanostruktury złota jako podłoża

Przygotowanie próbek do pomiarów NMR