docwymiar krajowy - Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
download 
Reklamacja Transkrypt
wymiar krajowy - Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Marek Makowiec* Tomasz Kusio** Współpraca nauki i biznesu w kontekście komercjalizacji wyników badań naukowych – wymiar krajowy i międzynarodowy Streszczenie W opracowaniu autorzy poruszają kwestie dotyczące współpracy ośrodków naukowobadawczych z przedsiębiorstwami starając się równocześnie odpowiedzieć na pytanie dlaczego współpraca ta w dalszym ciągu nastręcza wielu problemów, zarówno po jednej, jak i po drugiej stronie zainteresowanych. Omawiane zagadnienia w dalszej kolejności, to aspekty dotyczące innowacyjności polskiej gospodarki i kierunków rozwoju nauki, próba analizy innowacyjności polskiej gospodarki, wskazanie na stymulatory i bariery dla tworzenia innowacji oraz zasady tworzenia efektywnych projektów naukowych i badawczo-rozwojowych. W ostatniej części opracowania autorzy opisują przykład projektu realizowanego na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie, który może być wskazówką jak efektywnie łączyć dwa światy – świat biznesu ze światem nauki. Jako międzynarodowy przykład współpracy nauki z biznesem w kontekście komercjalizacji badań naukowych i transferu wiedzy opisano europejską sieć EEN (European Enterprise Network), której członkiem jest hiszpańskie konsorcjum CESEAND oraz jego działania w omawianym zakresie. Słowa kluczowe: badania naukowe, komercjalizacja badań naukowych, transfer wiedzy i technologii, współpraca ośrodków naukowo-badawczych z przedsiębiorstwami, innowacyjność gospodarki, projekty naukowo-badawcze Wstęp Zastosowanie zdobyczy wiedzy w praktyce wymaga podjęcia wielu prób, testów i eksperymentów, z których jedynie niewielki odsetek kończy * ** się powodzeniem. Przeniesienie choćby jednego rezultatu badań naukowych na rynek jest poprzedzone zawsze żmudną i ciągłą pracą wielu wybitnych, ale i pomniejszych odkrywców, badaczy Mgr, asystent, doktorant, Katedra Zachowań Organizacyjnych, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. Mgr, specjalista, Dział Współpracy Międzynarodowej, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. 60 Marek Makowiec, Tomasz Kusio i wynalazców. To dzięki nim oraz ich kreatywności i wytrwałości pojawiły się (i nadal pojawiają) niezliczone wynalazki [A. Szcześniak 2009A, s. 14]. Pojawiające się równocześnie zagadnienie komercjalizacji jest tematem bardzo aktualnym, nabierającym na znaczeniu w obliczu konieczności walki konkurencyjnej przedsiębiorstw na jednolitym rynku europejskim. Działalność B+R obecnie jest zdominowana przez sektor publiczny, a badania podstawowe, czyli prace teoretyczne i eksperymentalne nie związane z uzyskaniem konkretnych zastosowań praktycznych ciągle przeważają nad badaniami stosowanymi (tj. pracami badawczymi dla zdobycia nowej wiedzy, która ma zastosowanie praktyczne) oraz rozwojowymi (czyli zastosowaniem już posiadanej wiedzy do opracowania nowych lub istotnego ulepszenia istniejących wyrobów, procesów czy usług). W 2006 r. w Polsce na badania podstawowe przeznaczono 36,5% ogółu nakładów na działalność B+R (na badania stosowane odpowiednio 24,6% i na prace rozwojowe 38,8% [Nauka i technika… 2007]). Współpraca placówek naukowych i przedsiębiorstw jest jednym z podstawowych warunków awansu cywilizacyjnego Polski. W wyniku wdrażania sprawdzonych rozwiązań funkcjonujących w krajach EU i przodujących demokracjach świata, w polskiej gospodarce, edukacji czy też sferze społecznej możemy poszczycić się dużymi sukcesami. Jednak możliwości rozwojowe wynikające z wdrażania istniejących rozwiązań światowych, oparte w większości na naśladownictwie i adaptacji ulegają wyczerpywaniu. Trudno liczyć na istotny postęp tylko w wyniku ekstensywnej eksploatacji istniejących zasobów. Rozwój gospodarczy Polski w kolejnych dekadach będzie musiał co najmniej w równym stopniu opierać się na eksploatacji istniejących możliwości, jak i na tworzeniu nowych. Bardzo ważną rolę w tworzeniu nowych potencjałów rozwojowych spełni działalność innowacyjna i badawczo-rozwojowa [Przedsiębiorczy Uniwersytet… 2009, s. 5]. O komercjalizacji badań naukowych mówi się wtedy, gdy efekty prac w postaci rozwiązań innowacyjnych zostaną wdrożone do praktyki gospodarczej. W dobie integracji UE, coraz większego znaczenia nabierają ponadnarodowe procesy transferu wiedzy, gdzie rozwiązania występujące w jednym kraju znajdują zastosowanie gospodarcze w innym. Transfer wiedzy w wymiarze europejskim jest obecnie jednym z rozwiązań prowadzących do powstania gospodarki opartej na wiedzy, stanowi również filar integracji a zarazem skuteczniejszy sposób internacjonalizacji badań naukowych. Potrzeba realizacji badań i aktywnej współpracy ośrodków naukowo-badawczych z przedsiębiorstwami Organizacje funkcjonujące w warunkach gospodarki bazującej na wiedzy zmuszone są w dzisiejszych czasach do wypracowywania mechanizmów gwarantujących wzrost wartości posiadanego kapitału, co wymaga reorientacji w sposobie myślenia pozwalającego na Współpraca nauki i biznesu w kontekście komercjalizacji wyników badań ... bieżąco eliminować błędy w istniejącym systemie zarządzania, zrozumieć znaczenie innowacyjności, elastyczności i optymalizacji relacji z klientami i dostawcami [W. Łukasiński 2009, s. 136]. Uzależnione jest to od rozwoju zasobów intelektualnych, promowania wysokiej jakości wiedzy, stosowania jej na wszystkich poziomach zarządzania oraz wzrostu kreatywności i konkurencyjności, co zaś sprzyja tworzeniu oraz dostarczaniu przez organizację bardziej wartościowych produktów i wzrostowi efektywności jej działania. Wskazane elementy mogą być dodatkowo wspierane poprzez współpracę z instytucjami, ośrodkami naukowo-badawczymi, które realizując różnorodne badania i analizy, wykonując różnorodne projekty badawcze i racjonalizatorskie, wspierać mogą organizacje w podejmowanych działaniach innowacyjnych, często zmniejszając do akceptowanego poziomu ryzyko niepowodzenia podejmowanych działań. W nowoczesnym społeczeństwie uczelnie wyższe są nie tylko ośrodkami badawczymi, stanowiącymi wyłącznie zaplecze działalności dydaktycznej, ani też instytucjami zapewniającymi proces kształcenia studentów, specjalistów, przyszłe kadry gospodarki. Pełnię swojej istoty uzyskują dopiero wówczas, kiedy stwarzają warunki do wykorzystania potencjału intelektualnego, wiedzy oraz pomysłów pracowników nauki. Uczelnie są najbogatszym źródłem nowych idei, tam kształtują się myśli, przekazywana jest wiedza, prowadzone są różnorodne badania. To właśnie na uczelniach rodzą się nowe pomysły, które mogą stanowić inspiracje do uru- 61 chomienia nowej działalności gospodarczej, usprawnienia już funkcjonujących przedsiębiorstw i organizacji, wykreowania oryginalnych koncepcyjnych rozwiązań, które mogą wpłynąć na konkurencyjność gospodarki. Niewykorzystanie tych ogromnych możliwości byłoby zaprzepaszczeniem części potencjału rozwoju gospodarczego kraju. Polscy menedżerowie są skoncentrowani głównie na uzyskiwaniu szybkich zysków. Niewielu przedsiębiorców stawia sobie za cel uzyskanie długoterminowej przewagi konkurencyjnej poprzez innowacje. Przemysł niestety nie docenia wystarczająco istniejącego w Polsce potencjału badawczego, który drzemie w zasobach polskich uczelni i ośrodków naukowo-badawczych. Poza tym na tle Stanów Zjednoczonych czy wiodących krajów Unii Europejskiej, polskie przedsiębiorstwa stosunkowo niewiele wydają na prace badawczo-rozwojowe. Stroną odpowiedzialną za obecną sytuację jest częściowo państwo, które nie wdrożyło to tej pory strategii wspierania innowacyjności w Polsce. Koszty pracy w Polsce są coraz wyższe i dlatego też raczej nie ma co oczekiwać na kolejny boom inwestorów, którzy zbudują kolejne fabryki w naszym kraju. Dlatego trzeba określić, jakie przemysły XXI wieku, mają być podstawą polskiej gospodarki. Z tego względu Polski rząd powinien sformułować strategię i podjąć odpowiednie decyzje, z czego Polska ma zasłynąć w przyszłości, gdyż nie jesteśmy mocarstwem, które stać na innowacyjność we wszystkich sektorach i wspieranie wszystkich jednostek badawczo-rozwojowych [J. Kalinowski 2010]. 62 Marek Makowiec, Tomasz Kusio Kierunki rozwoju nauki a innowacyjność gospodarki Chcąc budować gospodarkę opartą na wiedzy niezbędne staje się określenie priorytetów badawczych, w których następuje koncentracja wysiłku naukowego i nakładów. Priorytety badawcze ustalane są w krajowej polityce naukowej państwa, ale także na skalę międzynarodową. Na aktualne priorytety badawcze realizowane w skali międzynarodowej miały wpływ prognozy globalne opracowane w ramach prac Klubu Rzymskiego. W oparciu o dwa raporty określono 5 głównych celów polityki naukowej i technologicznej na świecie [R. Zagórska 2008, s. 221]: 1.Podniesienie poziomu życia, działalności wypoczynkowej, rozwój rolnictwa i urbanizacji, poprawa sprawności transportu, zapobieganie zanieczyszczeniom, podniesienie poziomu nauczania, 2.Wykorzystanie upowszechnienia informacji w różnych aspektach życia społeczno-ekonomicznego, gromadzenie i przetwarzanie informacji, rozwój hardware i software, 3.Rozwój profilaktyki i terapeutyki, poprawa opieki lekarskiej, poprawa funkcjonowania środowiska dla człowieka, organizmów roślinnych i zwierzęcych, 4.Wzrost wydajności w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie, rozwój nowych zasobów żywnościowych oraz postęp w przetwórstwie surowców w artykuły żywnościowe, 5.Rozwój wykorzystania mórz, źródeł energii oraz bogactw naturalnych, postęp wydajności w górnictwie i przemyśle oraz wykorzystanie nowych środków. Uznano, że siłą napędową nowoczesnych technologii będą [R. Zagórska 2008, s. 221]. ■■ Inżynieria materiałowa, biologia molekularna, inżynieria genetyczna, immunologia, bionika, biochemia i biotechnologia, ■■ Elektronika, telekomunikacja, mikroinformatyka, informatyka, ■■ Nadprzewodnictwo w wykorzystaniu energii i jej fuzji, ■■ Rozwój nowych systemów sterowania i zarządzania produkcją, dystrybucją, logistyką i ochroną środowiska. Na tej podstawie zostały opracowane 3 grupy podstawowych priorytetów badawczych. Są to: nauki informacyjne (Info), biologia i medycyna (Bio), materiały i technologie materiałowe (Techno). W ramach każdej z tych grup można określić kilkanaście obszarów tematycznych [Op. cit., s. 221–222]. W grupie „Info” będą m.in.: ■■ Inżynieria wiedzy, oprogramowanie, zarządzanie wiedzą, organizacja inteligentna, ■■ Sieci inteligentne umożliwiające rozwój organizacji wirtualnych, ■■ Optoelektronika (światłowody, lasery specjalnego zastosowania), ■■ Mechatronika (bionika, sztuczna inteligencja). Do grupy „Bio” zaliczono m.in.: ■■ Biologię molekularną, ■■ Inżynierię genetyczną, ■■ Biotechnologię i bioinżynierię, ■■ Immunologię. W grupie „Techno” można wyróżnić m.in.: ■■ Nowe materiały (ceramika, kompozyty, półprzewodniki, materiały Współpraca nauki i biznesu w kontekście komercjalizacji wyników badań ... ■■ ■■ ■■ z pamięcią – smart materials, materiały biologiczne), Nanotechnologie, Wykorzystanie niekonwencjonalnych energii, Nowe technologie. W ramach wskazanych obszarów tematycznych realizowane są różnorodne badania, które przy okazji umożliwiają nawiązywanie szerokiej międzynarodowej współpracy. W Unii Europejskiej priorytety ustalane są w ramach programów ramowych, co umożliwia ich dofinansowanie, a obecnie realizowany jest Siódmy Program Ramowy (7PR). Wydaje się, że wśród priorytetowych dziedzin rozwoju nauki niewielką wagę położono na nauki ekonomiczne. Oczywiście konieczna jest rola nauk technicznych w obliczu stale rosnącej branży IT oraz technologii ukierunkowanych na badania związane z sektorem „Bio”, jednak wypadki takie jak ostatni kryzys finansowy w zdecydowany sposób zwracają uwagę na podwaliny rozważań dotyczących rozwoju i funkcjonowania gospodarki. Ekonomia jest nauką o charakterze interdyscyplinarnym, która „spina” nauki ścisłe i humanistyczne. O ile Unia Europejska w każdym ze swoich sztandarowych Programów Ramowych wykazuje priorytet odnoszący się do nauk społecznych i ekonomicznych (obecnie Social Sciences and Humanities), o tyle w programie krajowym takiego akcentu nie da się zauważyć. Co więcej w priorytetach programów strukturalnych, które również finansują wiele inicjatyw i badań naukowych, trudno znaleźć te odnoszące się do ekonomii. 63 Jeśli chodzi o realizację badań w praktyce w Polsce, odnosząc się do omówionych obszarów tematycznych, jako jeden z etapów realizacji badań można uznać współpracę naukową w ramach centrów doskonałości (CD). Jest to jednostka naukowa lub wyodrębniony organizacyjnie zespół pracowników naukowych prowadzących w sposób ciągły badania naukowe i współpracę międzynarodową, w szczególności w ramach programów UE, w celu rozwoju nauki w dziedzinach uznanych za szczególnie ważne dla gospodarki, w założeniach polityki naukowej i innowacyjnej państwa. Jedną z nowych form współpracy sfery nauki z gospodarką są Centra Zaawansowanych Technologii (CZT). Są to konsorcja naukowe składające się z jednostek naukowych prowadzących badania naukowe na uznanym poziomie światowym oraz przy współudziale innych podmiotów działających na rzecz badań i prac rozwojowych, innowacji i wdrożeń [R. Zagórska 2008, s. 223–227]. Inne formy współpracy to Centra Transferu Technologii (CTT), które oprócz funkcjonowania w strukturze centrum zaawansowanych technologii mogą również być związane z konkretnym ośrodkiem akademickim, inicjując dodatkowo współpracę nauki ze sferą gospodarki. Jeszcze inne formy, to np. Parki Naukowo-Technologiczne, które są wyodrębnionymi zespołami naukowo-przemysłowymi, utworzonymi w tym przypadku przy udziale władz samorządowych, a oferujące przedsiębiorcom nowoczesne technologiczne doradztwo w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, a także niejednokrotnie udostępniające firmom nieruchomo- 64 Marek Makowiec, Tomasz Kusio ści wraz z infrastrukturą. Można jeszcze wyodrębnić Platformy Technologiczne, które są nową formą współpracy nauki i gospodarki, będące wspólną inicjatywą Komisji Europejskiej i przemysłu z udziałem firm, instytucji naukowych i finansowych. Ich zadaniem ma być opracowanie wspólnej wizji rozwoju wybranych technologii. Chcąc budować innowacyjną i konkurencyjną gospodarkę opartą na wiedzy, konieczne jest skonsolidowanie wysiłków sfery nauki i gospodarki. Należy w pierwszej kolejności określić priorytetowe obszary badawcze, które będą skoordynowane z rozwojem nowoczesnych technologii na skalę światową. Niezbędne dla sprostania wyzwaniom technoglobalizmu XXI wieku jest stałe ponoszenie nakładów finansowych na B+R i przebudowywanie ich struktury [Op. cit., s. 234]. Bez wątpienia potrzebne jest zwiększenie udziału podmiotów gospodarczych w finansowaniu nowoczesnych badań. Jednakże z drugiej strony konieczne jest też podejmowanie przez ośrodki naukowo-badawcze takich projektów, które wychodzą naprzeciw oczekiwaniom innowacyjnej praktyki gospodarczej. Przedsięwzięcia badawcze powinny obejmować te dziedziny nauki, które rozwijają się najszybciej i stwarzają najlepsze perspektywy uzyskania wartości dodanej [Op. cit., s. 234]. Współpraca różnych jednostek: instytucji rządowych, ośrodków akademickich i podmiotów gospodarczych w skali krajowej, regionalnej i globalnej bez wątpienia jest wskazana, a nawet konieczna, chcąc budować kon- kurencyjne gospodarki poszczególnych krajów świata, jednak powinna ona być w należyty sposób wspierana finansowo. Poziom dofinansowania badań naukowych jest natomiast w Polsce na poziomie prawie najniższym w skali europejskiej. Podobny poziom nakładów w stosunku do PKB na naukę, jeżeli chodzi o odsetek krajowy ma np. Grecja. Aby móc mówić o badaniach naukowych na odpowiednim poziomie, a w dalszej kolejności właściwym ich ukierunkowaniu oraz co najważniejsze wykorzystaniu, nie sposób nie zwrócić uwagi na ich finansowanie. W większości raportów i opracowań wskazuje się na problemy we współpracy nauki i gospodarki, natomiast kiedy już mowa o nich, zgodnie z powszechną opinią, okazuje się, że wynikają one z braku odpowiedniego poparcia finansowego. Dopiero wsparte odpowiednimi funduszami badania naukowe mogą stanowić podwaliny do tworzenia innowacji, czyli ich urynkowienia. Innowacje w polskich przedsiębiorstwach oraz analiza innowacyjności polskiej gospodarki Chcąc wdrażać innowacje w przedsiębiorstwach, które warunkować mogą ich przetrwanie, a nade wszystko rozwój, konieczna jest intensyfikacja działań ukierunkowanych na pozyskiwanie i późniejsze rozpowszechnianie pozyskanej wiedzy, a więc bez zastrzeżeń i jakichkolwiek zaburzeń powinna funkcjonować komunikacja wewnętrzna i zewnętrzna ukierunkowana na współpracę z wyspecjalizowanymi ośrodkami i placówkami, jak również specjalistami w danej dziedzinie. Tworzenie środowi- Współpraca nauki i biznesu w kontekście komercjalizacji wyników badań ... ska zachęcającego do innowacji może okazać się kluczem do odniesienia sukcesu rynkowego przedsiębiorstwa, ponieważ wiedza o innowacjach otwiera szereg możliwości wprzyszłości [M. Brojak-Trzaskowska 2009, s. 52]. Intensyfikacja działań innowacyjnych stanowi warunek rozwoju przedsiębiorstw, jednak cechą charakterystyczną działalności przedsiębiorstw funkcjonujących w polskich warunkach 65 jest dominacja nakładów inwestycyjnych na środki trwałe, przy niewielkim udziale nakładów na sferę badawczorozwojową, co jest zjawiskiem typowym dla krajów słabiej rozwiniętych [Op. cit., s. 52]. Obserwując polską gospodarkę i innowacyjność polskich przedsiębiorstw i organizacji można stworzyć standardową analizę SWOT dla innowacyjności polskiej gospodarki (tabela 1). Tabela 1. Analiza mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń dla innowacyjności polskiej gospodarki. Silne strony zmiany w systemie badań naukowych, duży udział badaczy w ogólnej liczbie zatrudnionych w działalności B+R w jednostkach naukowych, wzrastająca liczba publikacji naukowych, wzrost liczby doktorantów. Szanse restrukturyzacja jednostek naukowych, zwłaszcza jednostek badawczo-rozwojowych, uczestnictwo w programach międzynarodowych, możliwość wykorzystania środków unijnych, stopniowy i systematyczny wzrost nakładów na działalność innowacyjną w polskich przedsiębiorstwach. Słabe strony niski poziom nakładów na badania stosowane i prace rozwojowe, wysoki poziom dekapitalizacji aparatury naukowej, mała liczba badaczy zatrudnionych w przedsiębiorstwach realizujących działalność badawczo-rozwojową, niewielkie zaangażowanie uczelni ekonomicznych w realizacje projektów ukierunkowanych na tworzenie innowacji, w tym projektów o znaczeniu międzynarodowym, brak środków na patentowanie wynalazków za granicą, niewystarczająca współpraca jednostek naukowych z przedsiębiorstwami. Zagrożenia niski poziom PKB per capita, niski poziom nakładów budżetowych na naukę, dominacja nakładów budżetowych w całości nakładów na działalność badawczo-rozwojową, niedostatecznie rozwinięte postawy proinnowacyjne wśród przedsiębiorców, mała dostępność kapitału zewnętrznego na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach, niski popyta na wyniki B+R w przedsiębiorstwach, odpływ kadr naukowych za granicę, niewystarczająca świadomość znaczenia nauki dla rozwoju społeczno-gospodarczego w społeczeństwie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: [M. Brojak-Trzaskowska 2009, s. 53]. 66 Marek Makowiec, Tomasz Kusio Jak widać z przeprowadzonej analizy, sytuacja w zakresie polskiej innowacyjności kształtuje się niekorzystnie – przeważają słabe strony i zagrożenia. Priorytetowym zadaniem dla polskiej polityki innowacyjnej staje się pobudzanie dynamizmu innowacyjnego podmiotów gospodarczych. Jako, że w warunkach polskich innowacyjność przedsiębiorstw nie jest zjawiskiem powszechnym, tak jak to zdarza się w wysoko rozwiniętych krajach europejskich zachodzi konieczność wspierania przez państwo zachowań innowacyjnych, zwłaszcza w przypadku mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. Może się to dokonywać m.in. poprzez kształtowanie efektywnego mechanizmu ekonomicznego w gospodarce, ustanawianie takich instrumentów polityki innowacyjnej, które będą stymulowały wysiłki przedsiębiorców na rzecz generowania rozwiązań innowacyjnych [M. Brojak-Trzaskowska 2009, s. 54]. Konieczna staje się m.in. poprawa otoczenia badawczo-rozwojowego przedsiębiorstw, restrukturyzacja jednostek naukowych, badawczych, rozbudowa i modernizacja infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, rozwój elektronicznych usług publicznych, promowanie postaw przedsiębiorczych i innowacyjnych w społeczeństwie, poprawa systemu edukacyjnego na wszystkich poziomach, upowszechnienie nauki, zorientowanie środowiska naukowo-badawczego na potrzeby gospodarki, zwiększenie efektywności transferu wyników badań naukowych do praktyki gospodarczej, czy w końcu stworzenie zintegrowanej strategii wspierającej procesy innowacyjne. Są to działania na poziomie społeczeństwa i gospodarki. Wskazać jeszcze należy jeszcze konieczne do podjęcia działania na poziomie przedsiębiorstw. Mogą to być m.in.: przechodzenie przedsiębiorstw z orientacji opartej na wiedzy ukrytej na podejście zorientowane na wiedzę jawną, wykorzystywanie osiągnięć nauki i techniki w celu kreowania rozwiązań innowacyjnych, stymulowanie rozwoju kompleksowego systemu szkolenia i doskonalenia pracowników i wzbudzanie permanentnej skłonności do uczenia się, wzrost nakładów inwestycyjnych na zarządzanie wiedzą i działalność innowacyjną, systematyczne akumulowanie i rozpowszechnianie wiedzy [Op. cit., s. 55] itp. Każde przedsiębiorstwo powinno być inspiratorem ciągłych zmian, a zwłaszcza przedsięwzięć innowacyjnych, których powodzenie w dużej mierze zależy od mobilizacji wszystkich pracowników do twórczego myślenia, działania oraz uczenia się [Op. cit., s. 55] oraz angażowania zewnętrznych specjalistów, jeśli tylko jest to możliwe. Tylko takie przedsiębiorstwa mogą stać się filarem nowoczesnej gospodarki – gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach. Stymulatory i bariery dla tworzenia innowacji Na poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw oddziałuje wiele czynników, wśród których na pewno wskazać można brak kapitału na rozwój (niewystarczający potencjał czy też trudności w pozyskiwaniu zewnętrznego kapitału). Ograniczenia finansowe Współpraca nauki i biznesu w kontekście komercjalizacji wyników badań ... zniechęcają przedsiębiorców do inicjowania działalności inwestycyjnej, przy czym szczególnie wysokim ryzykiem obarczone mogą być środki zaangażowane w działalność badawczo-rozwojową. Nie bez znaczenia pozostaje ograniczona zdolność do wdrażania nowych technologii (dotycząca kapitału ludzkiego, poziomu wiedzy/umiejętności), która zniechęca przedsiębiorców do inwestowania w nową myśl technologiczną w związku z trudnościami organizacyjnymi i kosztami, jakie mogą się pojawić w drodze jej implementacji (np. konieczność przeprowadzenia szkoleń) [S. Wiśniewska 2009, s. 44–45]. Niewielki potencjał finansowy przedsiębiorstw jest zatem jedną z głównych barier w tworzeniu innowacji. W związku z tym jednym z najbardziej znaczących czynników stymulujących transfer technologii i co za tym tworzenie innowacji jest poszerzenie dostępu do środków publicznych przeznaczonych na działalność innowacyjną i prace o charakterze badawczo-rozwojowym. Za najbardziej istotny stymulator transferu technologii uznać można wzrastającą konkurencję i wyczerpywanie prostych rezerw poprawy konkurencyjności, które skłaniają przedsiębiorców do inicjowania działalności inwestycyjnej w celu utrzymania się na rynku. Chcąc przyczyniać się do poprawy konkurencyjności i pobudzać innowacyjność polskich przedsiębiorstw istotne mogą być zmiany związane ze zniesieniem ciężaru biurokracji, podatkowych uregulowań prawnych i rachunkowych, które to często ograniczają i utrudniają podejmowanie jakichkolwiek działań w tym kierunku [Op. cit., s. 44]. 67 Przedsiębiorcom niejednokrotnie brakuje też wiedzy na temat właściwości obecnych już na rynku technologii i potencjalnych możliwości ich wykorzystania. Skłaniają się więc do zawiązania współpracy z jednostką naukową, która będzie w stanie zidentyfikować obszary funkcjonowania wymagające unowocześnienia oraz zaproponować nowe rozwiązania technologiczne. Taka decyzja o podjęciu współpracy wynikać też może z chęci zasięgnięcia opinii jednostki badawczej przy wprowadzaniu innowacyjnej technologii przez przedsiębiorstwo. Pomóc tu mogą szeroko dostępne w ramach różnych priorytetów i działań środki unijne. Często ich pozyskanie na prowadzone np. na uczelniach badania odpowiadające potrzebom przedsiębiorców, pomóc może w podniesieniu prestiżu pracy naukowo-badawczej, poprzez nadanie jej praktycznego wymiaru, a z drugiej strony da impuls przedsiębiorstwom do faktycznego zaangażowania się w nie, gdyż możliwe będzie znaczne obniżenie wymaganego finansowego wkładu własnego w dane przedsięwzięcie. Pojawić się też może problem z odnalezieniem odpowiedniego partnera do współpracy. Często przedsiębiorcom brakuje wiedzy na temat oferty naukowców. Z ciekawą ofertą wychodzi zaś wiele ośrodków naukowych i instytucji, które realizując różnorodne projekty, często dofinansowane ze środków unijnych, otwiera się na współpracę z biznesem, bądź ją szeroko promuje (np.: www.naukaiprzemysl.pl, www. naukagigospodarka.pl, www.naukagospodarce.pl). 68 Marek Makowiec, Tomasz Kusio Wskazać można jeszcze np. na to, że fundamentalnym warunkiem zawiązania współpracy środowiska naukowego z przedsiębiorcami jest zainteresowanie pracowników naukowych weryfikacją ich osiągnięć w rzeczywistości gospodarczej. To właśnie chęć aplikacji opracowanych technologii jest jednym z najczęściej wymienianych przez naukowców motywów zaangażowania się we współpracę z sektorem przedsiębiorstw [Op. cit., s. 47]. Oczywiście po stronie przedstawicieli nauki leży wiele barier ograniczających transfer technologii do podmiotów gospodarczych, np. brak zainteresowania środowiska naukowego współpracą, co spowodowane jest np. koncentracją pracowników naukowych na działalności dydaktycznej, oprócz tego brak faktycznych korzyści ze współpracy ze światem biznesu. Brak bodźców finansowych wynika zaś głównie z tego, że przedsiębiorstwa wciąż dysponują stosunkowo niewielkimi budżetami na działalność badawczo-rozwojową. Nie są w stanie finansować badań przez czas, w jakim chcieliby pracować naukowcy. Z kolei, środowisko naukowe nie jest przygotowane do pracy w warunkach, jakie oferują przedsiębiorcy, dla których często liczy się czas i terminowość. Podsumowując należy stwierdzić, że choć pomimo dość pejoratywnego przekonania panującego wśród znacznej części przedstawicieli środowiska gospodarczego, należy zaznaczyć, że współpraca ta w wielu przypadkach układa się dobrze. Jest spora cześć środowiska nauki, która wykorzystując dostępne na rynku sposoby finansowania badań, dotacje lub inne formy nie- finansowego zewnętrznego wsparcia, stara się wpływać na rozwiązanie wielu zdiagnozowanych problemów, z którymi borykają się przedsiębiorcy. Podobnie też w przypadku przedsiębiorców, ich poziom świadomości w kwestii konieczności podejmowania współpracy z ośrodkami naukowo-badawczymi systematycznie wzrasta, co może dobrze wróżyć na przyszłość i wpływać na odniesienie sukcesu rynkowego. Aby działania po obu stronach były skuteczne i prowadziły do wzajemnych korzyści, konieczne jest odpowiednie ukierunkowanie tworzenia inicjatyw naukowych i badawczo-rozwojowych. Efektywne tworzenie projektów naukowych i badawczo-rozwojowych Projekt aplikacyjny to taki, który wszystkim przynosi korzyści – twórcom pomysłu, wynalazku, właścicielom zasobów wykorzystywanych w trakcie prac badawczych i rozwojowych, jednostce, która go wdrożyła, użytkownikom końcowym skomercjalizowanego rezultatu badań. Aby faktycznie pojawiły się korzyści, projekt naukowy powinien być nastawiony na uzyskanie efektu, który zostanie wykorzystany w praktyce, powinien być jak najlepiej zaplanowany, a także wymagać rzetelnej oceny rzeczywistej wartości rezultatu/wynalazku i zbadania jego praktycznej użyteczności. Okazuje się bowiem, że 90% patentów nigdy nie zostaje wykorzystanych w praktyce. Oznacza to, że albo popełniono błędy na etapie planowania projektów, których efektem były patenty, albo też świadomie została podjęta decyzja o realizacji projektu Współpraca nauki i biznesu w kontekście komercjalizacji wyników badań ... bez konieczności zadbania o komercjalizację rezultatu [A. Szcześniak 2009B, s. 61]. Idealnie przygotowany aplikacyjny projekt naukowy i badawczo-rozwojowy powinien odpowiadać m.in. na poniżej przedstawione pytania [Op. cit., s. 61–62]: ■■ Jakie problemy rozwiąże rezultat projektu? ■■ Jakie potrzeby zaspokoi rezultat projektu? ■■ Jaki jest możliwy użytek z rezultatu projektu? Jakie jest jego podstawowe zastosowanie? ■■ Jakie korzyści przyniesie realizacja proponowanego projektu? Komu? ■■ Czy są inne niż podstawowe zastosowania rezultatów projektu? ■■ Czy efekty, które zostaną osiągnięte mogą być w inny sposób użytkowane w przyszłości? ■■ Na czym polega innowacyjność projektu? ■■ Jaka jest różnica pomiędzy rezultatami projektu a obecnymi technologiami, rozwiązaniami? ■■ Jakie produkty/procesy/idee są lub mogą być konkurencyjne dla wytworów danego projektu? ■■ W jaki sposób rezultat może być użytkowany jako produkt rynkowy? ■■ Kto jest ostatecznym odbiorcą rezultatu? ■■ Jakie są rozmiary rynku docelowego wyników projektu? Jaka jest liczba potencjalnych odbiorców indywidualnych? ■■ Jakie branże mogą być zainteresowane wdrażaniem technologii, urządzenia lub innych zastosowań stworzonych w oparciu o rezultaty projektu? ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ 69 Jak wygląda sytuacja tych branż, czy rozwijają się, jakie są tendencje i prognozy? Czy są wynalazki albo publikacje związane z tematem projektu? Jakie? Jakie firmy mogą być zainteresowane patentem lub licencją, jeżeli rezultat projektu powinien zostać opatentowany? Czy istnieją jakieś szczególne uwarunkowania prawne, które należy spełnić, aby móc skomercjalizować rezultaty projektu? Jakie są koszty aktualnie stosowanych rozwiązań alternatywnych dla rezultatu projektu (o ile istnieją) i jak przy nich wypadają koszty wdrażanej technologii, urządzenia czy innego rozwiązania stworzonego w oparciu o rezultaty projektu (z uwzględnieniem ceny produktu, kosztu eksploatacji, wydajności, jakości produktu, kosztu i czasu wytworzenia)? Czy projekt posiada cechy negatywne lub ograniczenia? Czy można je zniwelować? Jak? Warto również przygotować analizę SWOT projektu, która pozwoli zobaczyć zebrane odpowiedzi w czterech przekrojach: S – mocne strony, przewagi i atuty; W – słabe strony, bariery, wady; O – szanse, możliwości; T – potencjalne zagrożenia. Bardziej zaawansowaną techniką jest studium wykonalności projektu, które niewątpliwie przy tak złożonych, trudnych i kosztownych projektach, jak naukowo-badawcze, jest polecane. Kolejne etapy są uzależnione od wyników płynących z uzyskania informacji w odpowiedzi na powyższe pyta- 70. . nia. Jeżeli konkluzja jest pozytywna i można mieć przekonanie, że warto podjąć ryzyko realizacji projektu, którego rezultaty ostatecznie zostaną skomercjalizowane, należy przystąpić do działania [Op. cit., s. 62]. badanie osób zainteresowanych tematyKą Komercjalizacji wyniKów badań nauKowych prowadzone poprzez Kwestionariusz online na wortalu nauKaigospodarKa.pl Przykładem projektu, dotyczącego komercjalizacji wyników prac badawczych, szczególnie ich promocji jest projekt pt.: „Powstanie wydawnictwa oraz wortalu branżowego w zakresie zastosowania gospodarczego wyników badań i prac badawczych w dziedzinie nauk ekonomicznych”, który realizowany jest przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie w okresie od 01.10.2008 r. do 31.12.2011 r. Na stronie www.naukaigospodarka. pl prowadzone jest badanie w postaci kwestionariusza online, którego celem jest sprawdzenie do jakiego stopnia osoby korzystające z zasobów wortalu zwiększyły swoją wiedzę i świadomość problemu konieczności komercjalizacji wyników badań naukowych. Badanie jest prowadzone równolegle z trwającym konkursem na najlepszy artykuł naukowy z dziedziny transferu wiedzy. Wyniki badania pozwalają na odpowiedź na pytanie, do jakiego stopnia lektura treści kwartalnika oraz wortalu branżowego „Nauka i Gospodarka” wpływa na zwiększenie stanu wiedzy czytelników w tym zakresie, a także na marek.makowiec,.tomasZ.kusio to, jakie jest zainteresowanie tekstami i artykułami jakie ukazują się w kwartalniku i na stronach serwisu. W badaniu dotychczas wzięło udział prawie 50 respondentów. Większość osób stanowią przedstawiciele sektora nauki, badań i rozwoju – 4/5, tylko 1/5 to przedstawiciele sektora biznesu i nauki – wykres 1. Struktura udziału obu grup w prezentowanym badaniu jest bardzo zbliżona do struktury wpisów do katalogu ofert (74% – przedstawiciele nauki, badań i rozwoju, 26% – przedstawiciele biznesu i przemysłu1, ogółem 182 wpisy do baz danych). Katalog ofert zawiera wszystkie wpisy osób, zainteresowanych udziałem w prowadzonych pracach na rzecz realizowanego projektu. Katalog ofert jest na bieżąco weryfikowany przez Administratora wortalu. Wykres 1. Struktura respondentów Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania prowadzonego online na witrynie www.naukaigospodarka.pl. 1 Struktura udziału grup została podana na podstawie danych z bazy wpisów w wortalu naukaigospodarka.pl z dnia 8 maja 2010 r. współpraca.nauki.i.BiZnesu.w.kontekście.komercjaliZacji.wyników.Badań. . . Dotychczasowe doświadczenie wskazuje, że większościowy udział przedstawicieli sektora nauki, badań i rozwoju utrzymuje się na podobnym poziomie od początku trwania projektu, należy się spodziewać podobnej tendencji również w najbliższym czasie. Zdecydowana większość respondentów, którzy wzięli udział w badaniu online, przeprowadzonym poprzez wortal naukaigospodarka.pl wyraziło przekonanie, że prezentowane na stronach serwisu tematy badawcze2 mogą znaleźć zastosowanie gospodarcze – wykres 2. Należy zauważyć, że odwiedzającymi wortal są osoby zainteresowane tematyką komercjalizacji wyników badań naukowych, posiadający zatem wiedzę w zakresie możliwości wykorzystania prezentowanych na wortalu propozycji badawczych. Publikowane na łamach kwartalnika tematy stanowią wyłonione w każdej edycji konkursowej artykuły, które oceniane są przez ekspertów, zatem zbiór tych tematów stanowi podsumowanie nadsyłanych kwartalnie propozycji tematów badawczych. Należy zatem zachęcić przedstawicieli sektora biznesu i przemysłu do zwrócenia szczególnej uwagi na tematy prezentowane właśnie na łamach kwartalnika. 2 Tematy badawcze są w wortalu naukaigospodarka.pl umieszczone w sekcji „Katalog ofert”. Naukowiec, zainteresowany zaprezentowaniem, a jednocześnie promocją prowadzonych przez siebie badań naukowych może umieścić odpowiednią informację w postaci rekordu na wortalu poprzez wypełnienie krótkiej ankiety zawierającej pytania mające na celu dokładniejsze zaprezentowanie profilu swojej oferty dla biznesu. 71 Wykres 2. Struktura odpowiedzi respondentów na pytanie o to czy prezentowane w wortalu „Nauka i Gospodarka” tematy badawcze mogą mieć zastosowanie w praktyce gospodarczej Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania prowadzonego online na witrynie www.naukaigospodarka.pl Z kolei na pytanie o to jaki odsetek zamieszczonych na stronach serwisu tematów badawczych może mieć rzeczywiste praktyczne zastosowanie – wykres 3, większość osób wskazała przedział 51–80%, czyli ponad połowa prezentowanych tematów. Pytanie to stanowi uszczegółowienie wcześniejszego pytania. Spośród wszystkich odpowiedzi część osób 4% w omawianym pytaniu wskazała, że tylko do 10% prac może znaleźć zastosowanie gospodarcze, taka sama liczba osób wskazała, że powyżej 80% tematów może znaleźć zastosowanie gospodarcze. Prawie połowa – 40% osób wskazała, że 40% wyników prezentowanych badań może znaleźć zastosowanie w praktyce. 72. . Udzielone odpowiedzi wykazują duży optymizm respondentów, jeżeli chodzi o możliwość wykorzystania praktycznego, a co za tym idzie gospodarczego, wyników badań naukowych, prezentowanych na stronsach serwisu poświęconego komercjalizacji www. naukaigospodarka.pl. Wykres 3. Struktura odpowiedzi respondentów na pytanie o to jaki odsetek zamieszczonych na witrynie www. naukaigospodarka.pl tematów badawczych może mieć rzeczywiste praktyczne zastosowanie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania prowadzonego online na witrynie www.naukaigospodarka.pl Zdecydowana większość respondentów (89%) stwierdziła, że lektura kwartalnika „Nauka i Gospodarka” pozwoliła na uzyskanie nowych informacji z zakresu potrzeb badawczych sektora biznesu – wykres 4. Wyniki wskazują na to, że zawartość merytoryczna kwartalnika posiada odniesienie do praktyki gospodarczej. Warto zaznaczyć, że kwartalnik trafia bezpośrednio do osób zainteresowanych tematyką komercjalizacji wyników badań naukowych, którzy zarejestrowali się w bazie danych projektu Nauka marek.makowiec,.tomasZ.kusio i Gospodarka, jak również do bibliotek krajowych oraz instytucji współpracujących z Uniwersytetem Ekonomicznym w Krakowie, w tym instytucji otoczenia biznesu. Interpretując wyniki dotyczące prezentowanego pytania, wyraźnie widać też, że inicjatywy skierowane równolegle do dwóch sektorów gospodarki: sektora nauki i biznesu, mogą być przydatne dla obydwu grup. O ile wiele się mówi o barierach współpracy przedsiębiorców z naukowcami, wskazując tym samym na istnienie tego problemu, o tyle trudność stanowi zawsze próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób można te bariery zmniejszać lub likwidować. Zdaniem Prof. Wojciecha Cellarego, szefa Katedry Technologii Informacyjnych Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu: „Problemem jest myślenie w kategoriach badawczowdrożeniowych. Oczekiwanie od instytucji naukowych – uczelni, instytutów badawczych i jednostek badawczo-rozwojowych, jednocześnie badań naukowych i innowacyjności, powoduje, że albo badania często nie są naukowe, albo nie ma czego i komu wdrażać. To można zmienić przez utworzenie osobnego sektora innowacyjności, oddzielonego od sektora naukowego. Jego zadaniem byłoby wdrażanie cudzych, licencjonowanych rozwiązań w przedsiębiorstwach, dzięki czemu stawałyby się one innowacyjne” [Małe firmy muszą zacząć się modernizować 2009, s. B8]. Prezentowany pogląd jest próbą podania rozwiązania na nurtujące decydentów pytanie o to w jaki sposób konstruować politykę rozwoju kraju, która współpraca.nauki.i.BiZnesu.w.kontekście.komercjaliZacji.wyników.Badań. . . 73 Wykres 4. Struktura odpowiedzi respondentów na pytanie „czy lektura kwartalnika „Nauka i gospodarka” pozwoliła Panu/-i na uzyskanie nowych informacji z zakresu potrzeb badawczych sektora biznesu?” Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania prowadzonego online na witrynie www.naukaigospodarka.pl Wykres 5. Struktura odpowiedzi respondentów na pytanie: „Czy treści zawarte w witrynie internetowej www.naukaigospodarka.pl pozwoliły Panu/-i na uzyskanie nowych informacji z zakresu: a) potrzeb badawczych sektora biznesu?, b) oferty naukowej skierowanej dla przedsiębiorców (dotyczy grupy reprezentującej biznes)” Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania prowadzonego online na witrynie www.naukaigospodarka.pl 74. . zgodna byłaby z hasłami europejskimi gospodarki opartej na wiedzy, czy też Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA). Z pewnością potrzebne są różnorakie dyskusje, głosy ekspertów, pomysły i inicjatywy, które w efekcie będą w stanie urzeczywistnić europejskie marzenia o najbardziej konkurencyjnej gospodarce UE. W nawiązaniu do wcześniejszego pytania dotyczącego informacji zawartych w kwartalniku „Nauka i Gospodarka”, kolejne pytanie dotyczyło informacji, jakie zawarte są w treściach serwisu internetowego. Struktura odpowiedzi w znacznej mierze pokrywa się z oceną kwartalnika. marek.makowiec,.tomasZ.kusio Najwięcej czytelników kwartalnika ocenia, jako wysoki poziom wzrostu swojej wiedzy z zakresu komercjalizacji. W skali od 1 do 11 odpowiedzi na 8 i 9 było najwięcej (po 18%, łącznie 36%). Poniżej 6 odpowiedzi było 26%, czyli ¼ respondentów. Ponad połowa zatem zdecydowanie pozytywnie ocenia poziom wzrostu swojej wiedzy – wykres 6. Wykres 6. Poziom uzyskania przez czytelników kwartalnika „Nauka i Gospodarka” nowych informacji z zakresu komercjalizacji wyników badań naukowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania prowadzonego online na witrynie www.naukaigospodarka.pl Wyniki dość pozytywnie plasują zawartość merytoryczną kwartalnika, co podkreśla wagę tradycyjnego nośnika informacji, jaką jest tekst drukowany. Kwartalnik posiada charakter naukowy prezentowanych tekstów, jednak autorzy tekstów reprezentują zarówno sektor nauki, badań i rozwoju, jak również współpraca.nauki.i.BiZnesu.w.kontekście.komercjaliZacji.wyników.Badań. . . sektor biznesu. Podobna zawartość i autorstwo mogą również mieć wpływ na pozytywny odbiór i ocenę własnej wiedzy wyniesionej z lektury kwartalnika. Teksty o charakterze bardziej teoretycznym są konfrontowane z tekstami o charakterze praktycznym, co może mieć pozytywny wpływ na odbiór informacji przez czytelnika. W porównaniu do poprzedniego pytania dotyczącego poziomu wzro- 75 stu wiedzy w zakresie komercjalizacji, będącego wynikiem przyswajania treści kwartalnika, wyniki odpowiedzi na pytanie o poziom wzrostu wiedzy będący efektem przeglądania treści serwisu naukaigospodarka.pl są jeszcze bardziej optymistyczne – wykres 7. Odpowiedzi na poziomie 8 i 9 jest również 36% łącznie (rozłożenie równomierne po 18%), natomiast odpowiedzi poniżej 6 było 19%, czyli 1/5 respondentów. Wykres 7. Poziom uzyskania przez internautów odwiedzających wortal www. naukaigospodarka.pl, nowych informacji z zakresu komercjalizacji wyników badań naukowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania prowadzonego online na witrynie www.naukaigospodarka.pl Można zatem wysunąć wniosek, że zainteresowani preferują jako źródło wiedzy elektroniczną formę przekazu, dzięki której ich ogólny poziom wzrostu wiedzy jest jeszcze większy. Należy jednak wziąć poprawkę na to, że sam kwartalnik zawiera tylko wybrane pozycje artykułów, natomiast na stronach serwisu, inte- resujących treści jest zdecydowanie więcej, ponieważ poza elektroniczną wersją kwartalnika, znajdują się tam jeszcze wpisy wszystkich osób, które przystępują do konkursu na najlepszy artykuł naukowy. Są również takie kolumny jak newsy, czy też teksty własne „Nauki i Gospodarki”. Stąd zawartość merytoryczna jest 76 Marek Makowiec, Tomasz Kusio znacznie obszerniejsza, niż w przypadku samego tradycyjnego kwartalnika. Siłą rzeczy zatem wielość nowych informacji jest znacznie większa w przypadku serwisu internetowego. Reasumując, wyniki badania prowadzonego online należy stwierdzić, że tematyka komercjalizacji wyników badań naukowych jest tematyką interesującą, a można do tego dodać, że również aktualną, tym bardziej jeśli mowa o gospodarce opartej na wiedzy, a zatem takiej, której efekty wzrostu wynikają m.in. ze spożytkowania cennej wiedzy naukowej. Aby tę tematykę zgłębiać, bardzo chętnie sięga się do tradycyjnych źródeł informacji, którą jest tekst drukowany. Jest to jednak forma informacji droższa od elektronicznej, która w coraz to większym zakresie jest dostępna dla znacznej grupy odbiorców w Polsce. Forma elektroniczna przekazu informacji, ze względu na swoją nieograniczoną wręcz pojemność, pozwala na wygodne uzupełnianie zawartości kwartalnika, m.in. o aktualności, informacje gospodarcze i swobodne wypowiedzi na forum. Przyczynia się to do dość wygodnego odbioru treści witryn internetowych i ostatecznie pozytywnej ich oceny. Prezentowanie osobom zainteresowanym tematyką komercjalizacji wyników prac badawczych, treści zarówno w formie tradycyjnej, jak i elektronicznej wpływa pozytywnie na podniesienie poziomu ich wiedzy w niniejszym zakresie. Większość respondentów badania wskazała na wzrost wiedzy na poziomie powyżej 50%, zarówno w oparciu o teksty z formy tradycyjnej, jak też elektronicznej, co oznacza, że taki sposób ich przekazu jest najwłaściwszą formą. Wspieranie transferu wiedzy w krajach członkowskich UE – przykład hiszpański (Andaluzja) O komercjalizacji wyników badań naukowych można mówić w wymiarze narodowym oraz ponadnarodowym. Wymiar ponadnarodowy nabiera większego znaczenia, jeżeli mowa o wspólnych działaniach partnerów europejskich, które w efekcie prowadzić mają do tworzenia Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA – European Research Area), a także do gospodarki opartej na wiedzy (Knowledge Based Economy). Z kolei gospodarka, która jest oparta na wiedzy stanowi wizję Władz Europejskich, które za priorytet stawiają sobie największą konkurencyjność oraz innowacyjność wspólnej gospodarki. Aby cele najszybciej rozwijającej się światowej gospodarki mogły się ziścić, konieczna jest odpowiednia i skuteczna współpraca partnerów europejskich. Współpraca taka powinna dotyczyć między innymi, a nawet przede wszystkim nauki oraz komercjalizacji wyników badań naukowych, co stanowi bezpośredni impuls do tworzenia gospodarki opartej na wiedzy. Internacjonalizacja komercjalizacji wyników badawczych może być postrzegana jako konieczność i naturalne następstwo procesu integracji europejskiej. Jeżeli ambicją Władz UE jest brak granic między państwami Europy, a także brak ograniczeń w wymianie handlowej, to tym bardziej konieczny jest brak barier w wymianie myśli naukowej, a także stworzenie doskonałych warunków kooperacji pomiędzy partnerami europejskimi dla wykorzystania gospodarczego efektów europejskiej pracy naukowej. Współpraca nauki i biznesu w kontekście komercjalizacji wyników badań ... W ramach różnorodnych działań europejskich, które promują i wspierają współpracę nauki i gospodarki można m.in. wymienić finansowanie inicjatyw mających bezpośrednie przełożenie na zastosowanie gospodarcze, wypracowanych w różnych krajach europejskich ciekawych rozwiązań o charakterze transferu wiedzy czy technologii. Jednym z przykładów tejże działalności jest europejska sieć EEN (European Enterprise Network), której członkiem jest hiszpańskie konsorcjum CESEAND. Konsorcjum działa w wymiarze europejskim, co znajduje odzwierciedlenie w jego nazwie – Centre of Services for European Affairs in Andalucia (Centrum Usługowe Spraw Europejskich w regionie Andaluzja). Konsorcjum to zrzesza takie podmioty wspierające biznes jak: ■■ Agencia IDEA – Andaluzyjska Agencja Innowacji i Rozwoju, ■■ CITANALUCIA – Centrum Transferu Innowacji i Technologii, ■■ IAT – Andaluzyjski Instytut Technologii, ■■ CEA – Konfederacja firm regionu Andaluzja, ■■ CAMARAS – Izba Handlowa regionu Andaluzja. W zarządzaniu organizacją dominują następujące elementy: ■■ zdefiniowanie misji oraz komunikacja, ■■ roczny charakter planowania działalności operacyjnej, ■■ planowanie zatrudnienia oraz zarządzanie organizacją. W działalności operacyjnej CESEAND dominuje zorientowanie na innowacyjność w firmach. Organizacja prze- 77 prowadza wizyty lub audyty innowacyjne w firmach, pozyskuje nowych klientów, poszukuje nowych rozwiązań technologicznych dla firm andaluzyjskich, które następnie są dostępne w innych ośrodkach europejskich. Aby móc skutecznie prowadzić akcję, w której firmy uzyskują rozwiązania innowacyjne dla podniesienia własnej konkurencyjności, konsorcjum CESEAND bierze udział lub samodzielnie organizuje wydarzenia takie jak: międzynarodowe spotkania „technologiczne”, czy też spotkania brokerskie. Efektem pracy CESEAND jest podpisanie umów technologicznych lub handlowych pomiędzy partnerami europejskimi, a także wspólne inicjatywy w tym, projekty badawcze. W ramach swojej działalności konsorcjum podzieliło czynności na: zarządzanie wewnętrzne oraz działalność zewnętrzną. W ramach usług oferowanych na zewnątrz (rysunek 1), można wyróżnić trzy moduły: współpracę międzynarodową oraz przekazywanie informacji, innowacje i transfer technologii oraz europejskie programy ramowe. Interesującą pozycją w ramach próby ponadnarodowej komercjalizacji wyników badań naukowych jest mechanizm dobierania partnerów w o oparciu o zasadę, którą można scharakteryzować: zapotrzebowanie–oferta, oferta– zapotrzebowanie. Otóż CESEAND stosuje podobny mechanizm uruchamiania partnerstwa, jak w przypadku wortalu naukaigospodarka.pl, przy czym jest to wymiar bardziej kompleksowy i ponadnarodowy. Proces dobierania partnerów rozpoczyna się od zgłoszenia firmy do konsorcjum CESEAND. 78 Marek Makowiec, Tomasz Kusio Rysunek 1. Usługi oferowane na zewnątrz przez konsorcjum CESEAND Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów ze szkolenia „Management of Technology Transfer” w Maladze (Hiszpania), które odbyło się w dniach 21-25 kwietnia 2009. Firma, która zamierza dodać własny rekord do bazy danych, najpierw jest zobligowana do zebrania odpowiedniej informacji potrzebnej do utworzenia standardowego profilu. Informacja ta zawiera m.in.: dane firmy, osobę do kontaktów, ale również informację dotyczącą poszukiwanego partnera lub technologii/rozwiązania. Po zebraniu przez CESEAND odpowiednich danych oraz następnie ocenie ich jakości, tworzony jest i publikowany odpowiedni rekord. Zebrane rekordy od różnorodnych firm, które zgłoszą swoje zainteresowanie projektem są ze sobą porównywane za pomocą specjalnych komputerowych algorytmów opartych na słowach kluczowych lub kodach porównawczych (rysunek 2). W przypadku jeżeli w efekcie działania uda się odszukać partnera, który odpowiadałby firmie wprowadzającej rekord, możliwy jest dopiero kontakt prowadzący ostatecznie do podpisania porozumienia dotyczącego współpracy. Współpraca nauki i biznesu w kontekście komercjalizacji wyników badań ... 79 Rysunek 2. Proces zbierania rekordów i publikowania profili, jaki stosuje CESEAND Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów ze szkolenia „Management of Technology Transfer” w Maladze (Hiszpania), które odbyło się w dniach 21-25 kwietnia 2009. Działalność informacyjna CESEAND (tzw. push & pull information) polega na tworzeniu i upowszechnianiu biuletynu informacji handlowej, przesyłce tzw. „Technology Infom@ il”, poszukiwania partnerów, a także organizacji różnego rodzaju spotkań o charakterze kojarzenia partnerskiego. Organizacja posiada 5 tys. odbiorców biuletynu, 3 tys. firm oraz centrów wsparcia/firm, do których rozsyłany jest infom@il. Rysunek 3 prezentuje zakres informacyjny oraz źródła informacji, w kontekście których prowadzona jest działalność informacyjna CESEAND. Wsparcie biznesu nie może się odbyć bez bezpośredniego kontaktu z firmą. Stąd w zewnętrznej działalności usługowej CESEAND zawarta jest współpraca bezpośrednia, którą konsorcjum dzieli na trzy etapy: wizyta w firmie, ana- liza zebranych danych oraz negocjacje (rysunek 4). Bezpośredni kontakt z firmą ma trzy wymiary: usługowy, technologiczny oraz „projektowy”. Wymiar usługowy obejmuje przede wszystkim informację europejską, wymiar technologiczny obejmuje poszukiwanie partnerów oraz promocję firm, natomiast wymiar „projektowy” odnosi się do współpracy w zakresie programów ramowych. Informacje zwrotne od firm podlegają w dalszej kolejności analizie. Firmom, które posiadają w ofercie ciekawą propozycję zarówno w zakresie technologii czy też produktów oferowana jest promocja i upowszechnienie zebranych informacji, z kolei dla firm które poszukują innowacyjnych rozwiązań dla podniesienia własnej konkurencyjności, oferowane jest publikowa- 80 Marek Makowiec, Tomasz Kusio Rysunek 3. Działalność informacyjna CESEAND Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów ze szkolenia „Management of Technology Transfer” w Maladze (Hiszpania), które odbyło się w dniach 21-25 kwietnia 2009. Rysunek 4. Działalność CESEAND w zakresie bezpośredniej współpracy z firmami Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów ze szkolenia „Management of Technology Transfer” w Maladze (Hiszpania), które odbyło się w dniach 21-25 kwietnia 2009. Współpraca nauki i biznesu w kontekście komercjalizacji wyników badań ... nie profili, ale w zakresie popytowym. Ponadto kontakty z firmami pozwalają na organizowanie misji gospodarczych oraz wydarzeń na poziomie narodowym i ponadnarodowym. W przypadku, jeśli w efekcie tych szeroko zakrojonych na europejską skalę działań uda się doprowadzić do spotkania oferty podażowej z popytową, kontakt z firmą jest finalizowany w postaci negocjowania warunków umów i porozumień dotyczących m.in. transferu technologii. Kontakty te, w ramach wymiaru „projektowego” mogą również polegać na tworzeniu konsorcjów i zarządzania w dalszej kolejności projektami finansowanymi z programów ramowych. Działalność organizacji typu CESEAND może stanowić cenne źródło informacji dla osób zainteresowanych wspieraniem mariażu naukowo–gospodarczego. Przykład hiszpański wskazuje na podobieństwo w podchodzeniu do problemu odpowiedniego wykorzystania potencjału istniejących rozwiązań innowacyjnych w naszym kraju oraz innych krajów europejskich, w tym przypadku Hiszpanii. W projekcie Nauka i Gospodarka zaprezentowany jest pomysł na większe poznanie dwóch sektorów za pośrednictwem wspólnych artykułów naukowych, wspólnej publikacji, czy też wspólnej bazy danych. Podobnie rzecz się ma na przykładzie hiszpańskim, czy raczej na poziomie europejskim sieci EEA, gdzie w jednym miejscu gromadzone są dane „podażowo-popytowe”. O ile jednak w drugim przypadku istnieje znacznie większa ingerencja organizacji „parasolowej”, czyli tej tworzącej bazę danych, która sama próbuje aktywnie 81 łączyć partnerów na poziomie europejskim, o tyle brak jest w tym przykładzie elementu post-projektowego, którym w przypadku Nauki i Gospodarki jest biblioteka numerów kwartalnika i możliwość sięgnięcia do jego archiwów. Odniesieniem do kwartalnika być może jest w pewnym sensie biuletyn, czy też newsletter infom@il, przy czym w tym przypadku nie jest on na tyle szczegółowy (możliwości publikowania artykułu o wymogach edytorskich 10 stron A4). Z kolei przykład hiszpański jest z pewnością o wiele bardziej zorientowany „praktycznie”, czyli adresowany głównie do sektora biznesu. Niemniej jednak jak wynika z efektów działalności sieci CESEAND oraz wyników badania online prowadzonego na stronach naukaigospodarka.pl, w obydwu przypadkach efekty te zdają się być bardzo pozytywne, co podkreśla dużą rolę i znaczenie projektów dedykowanych komercjalizacji i transferze wiedzy i technologii dla funkcjonowania podmiotów gospodarczych. Wnioski i konkluzje Wyzwania gospodarki wiedzy stojące przed Polską wymagają zwiększenia powiązań sektora badawczo–rozwojowego z gospodarką oraz wykorzystania, w znacznie większym niż dotychczas stopniu, transferu wiedzy i technologii z nauki do przedsiębiorstw. Silna współpraca przemysłu z instytucjami tego sektora, tzn. jednostkami badawczo–rozwojowymi i uczelniami zapewnia właściwe wykorzystanie potencjału naukowo–badawczego kraju i umożliwia wprowadzanie przez firmy innowacji produktowych, procesowych i orga- 82 Marek Makowiec, Tomasz Kusio nizacyjnych, niezbędnych do wzrostu ich konkurencyjności i rozwoju. Dotychczasowe powiązania przedsiębiorców z sektora MŚP z jednostkami badawczo–rozwojowymi są niestety zbyt słabe, aby mogły przyczynić się do zwiększenia innowacyjności polskich firm i całej gospodarki. Wynika to z istnienia wielu barier we współpracy i w transferze technologii, których źródła tkwią po obu stronach partnerstwa przedsiębiorcach i naukowcach i badaczach oraz są rezultatem prowadzenia przez poprzednie lata nieskutecznej Literatura: polityki innowacyjnej państwa. Ich usuniecie umożliwi zwiększenie transferu wiedzy i technologii z jednostek badawczo–rozwojowych do przemysłu. Dobre przykłady projektów realizowanych w innych krajach, które mogą być wskazówką i pomocą dla chcących angażować się we wspólne przedsięwzięcia oraz projekty już realizowane w kraju mogą znacznie pomóc wszystkim zainteresowanym nawiązać współpracę, a później wykorzystać ją dla dobra siebie, swojej organizacji i całej gospodarki. 1. Brojak-Trzaskowska M., Innowacyjność przedsiębiorstwa, [w:] Restrukturyzacja przedsiębiorstw w procesie adaptacji do współczesnego otoczenia. Perspektywa międzynarodowa, (red.) M. Porada-Rochoń, Difin, Warszawa 2009. 2. Kalinowski J., Trudny związek, [w:] „Computerworld”, Wiadomości, z dn. 23.02.2010. 3. Łukasiński W., Człowiek źródłem kreatywności – wpływ pracowników wiedzy na proces kształtowania rozwoju organizacji, [w:] Kreatywność i przedsiębiorczość w projakościowym myśleniu i działaniu, Tom I, (red.) E. Skrzypek, Zakład Ekonomiki jakości i Zarządzania Wiedzą, Wydział Ekonomiczny Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej, Lublin 2009. 4. Małe firmy muszą zacząć się modernizować, „Rzeczpospolita”, Dodatek Innowacje w firmach, z dn. 24.11.2009. 5. Nauka i technika w 2006 roku, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2007. 6. Przedsiębiorczość, W górę o siedem pozycji. Polska zyskała na konkurencyjności, [w:] „Parkiet” Gazeta Giełdy, z dn. 11.05.2009. 7. Przedsiębiorczy Uniwersytet. Warunki skutecznej współpracy pomiędzy nauką a przedsiębiorstwami, (red.) M. Bąk, P. Kulawczuk, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Krajowa Fundacja Kultury Przedsiębiorczości, Warszawa 2009. 8. Szcześniak A., Praktyczna użyteczność nauki, [w;] Przedsiębiorczy Uniwersytet. Praktyczna użyteczność badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych. Projektowanie i prowadzenie badań naukowych we współpracy z gospodarką, (red.) M. Bąk, P. Kulawczuk, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Krajowa Fundacja Kultury Przedsiębiorczości, Warszawa 2009A. 9. Szcześniak A., Wspólne tożsamości biznesu i nauki. Idealny projekt B+R, [w:] Przedsiębiorczy Uniwersytet. Praktyczna użyteczność badań naukowych i prac Współpraca nauki i biznesu w kontekście komercjalizacji wyników badań ... 83 badawczo-rozwojowych. Projektowanie i prowadzenie badań naukowych we współpracy z gospodarką, (red.) M. Bąk, P. Kulawczuk, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Krajowa Fundacja Kultury Przedsiębiorczości, Warszawa 2009B. 10. Wiśniewska S., Uwarunkowania generowania innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach przy współpracy ze środowiskiem naukowym, [w:] Regionalny wymiar kapitału relacyjnego, (red.) J. Toruński, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 2009. 11. Zagórska R., Nowe formy współpracy nauki z gospodarką w priorytetowych obszarach badawczych XXI wieku, [w:] Zeszyty Naukowe nr 23, Szkoła Główna Handlowa i Kolegium Gospodarki Światowej, Warszawa 2008.
