Niebezpieczne związki. Macierzyństwo, ojcostwo i polityka | Pol-Int

Pol-Int
SAMMELBAND
Niebezpieczne związki. Macierzyństwo, ojcostwo i polityka
Beitrag vom: 13.09.2016
Rezension von PD Dr. Małgorzata Bieńkowska
Redaktionell betreut von Dagmara Dudek
„Niebezpieczne związki. Macierzyństwo, ojcostwo i polityka" pod redakcją naukową Renaty E. Hryciuk i Elżbiety
Korolczuk to jedna z nielicznych polskich publikacji podejmująca temat rodzicielstwa w szerokim kontekście
społecznym. Redaktorki tomu podkreślają, że celem książki jest refleksja nad rodzicielstwem (nie tylko
macierzyństwem) we współczesnej Polsce. Zostało ono ukazane w perspektywie polityki państwa, oddolnych
inicjatyw matek i ojców w przestrzeni publicznej (ruchów społecznych i protestów), dominujących dyskursów
ideologii odnoszących się do macierzyństwa i ojcostwa. Publikacja ta jest kontynuacją analiz, które ukazały się w
2012 roku pod tytułem „Pożegnanie z Matką Polką? Dyskursy, praktyki i reprezentacje macierzyństwa we
współczesnej Polsce".
We wstępie do publikacji Hryciuk i Korolczuk zaznaczają, że wpisuje się ona w obecny od ponad dziesięciu lat w
Polsce nurt studiów nad rodziną i rodzicielstwem w naukach społecznych. Jak piszą badaczki:
„Chcemy (…) uzupełnić lukę w dziedzinie rodzimych nauk społecznych, w których wciąż stosunkowo niewiele jest
publikacji o charakterze interdyscyplinarnym, uwzględniających perspektywę gender. Jednocześnie tom jest
pomyślany jako głos w toczącej się obecnie, zarówno w przestrzeni publicznej, jak i w środowiskach kobiecych,
debacie na temat polityki społecznej". (s.16).
W związku z tym prezentowana praca ukazuje rodzicielstwo z perspektywy historycznej, socjologicznej,
antropologicznej, ekonomicznej i politologicznej. Autorki i autorzy artykułów podjęli się krytycznej analizy
polityki rodzinnej państwa, przyjrzeli się debacie toczącej się wokół procedury in vitro, wpływowi procesów
ekonomicznych (w tym migracji) na praktyki rodzicielskie. Wreszcie też rodzicielstwo ujęto jako przejaw postaw
obywatelskich – autorzy poruszają kwestie aktywizmu rodzicielskiego. Publikacja nie odnosi się wyłącznie do
kontekstu rodzicielstwa w Polsce, ale ukazuje je również w perspektywie porównawczej (praktyki w byłym
Związku Radzieckim).
Tom składa się z czterech części: 1. Wzorce rodzicielstwa i polityka społeczna w PRL i ZSSR – perspektywa
historyczna; 2. „Prywatne jest polityczne" – wybrane aspekty polityki społecznej we współczesnej Polsce; 3.
Rodzicielstwo, opieka, ekonomia – lokalny wymiar procesów globalnych; 4. Upolitycznione rodzicielstwo i
zmiana społeczna – ruchy społeczne wokół rodzicielstwa w Polsce i Rosji. Łącznie tom składa się z czternastu
artykułów i wprowadzenia redaktorek.
Zamieszczone w części pierwszej artykuły badaczek podejmują kwestie macierzyństwa w kontekście
historycznym. Katarzyna Stańczak-Wiślicz poddaje analizie ideologie macierzyństwa, które przeplatały się w
Polsce po II wojnie światowej do czasu transformacji. Pisze ona o dwóch aktorach politycznych, którzy te
ideologie w Polsce definiowali – o państwie i o Kościele katolickim. Tatiana Busygina-Wojas przygląda się temu,
jak w ZSRR kreowano politykę rodzicielstwa, jak to, co zdawało sięprzestrzenią prywatną par/małżeństw – stało
się doświadczeniem istotnym politycznie. Jak podkreśla autorka drugiego z artykułów, ideologią nadrzędną w
ZSRR był kolektywizm. Tekst ten ukazuje, jak mocno państwo wchodziło w kompetencje rodziny, a czasem wręcz
starało się przejmować funkcje wychowawcze.
W części drugiej uwaga badaczy skupia się wyłącznie na Polsce. Tu poddana zostaje krytycznej analizie polska
polityka rodzinna, określana jako minimalistyczna i familiocentryczna. Dorota Szelewa dowodzi, że stopniowo
po 1989 roku cały ciężar sprawowania opieki nad dziećmi państwo zaczęło przesuwać na rodziców, a w
szczególności na matki. Zmiany te szczegółowo opisuje w odniesieniu do najważniejszych przemian
ekonomiczno-prawnych w latach 1989‒2011. Z kolei Paweł Kubicki opisuje sytuację rodziców dzieci z
niepełnosprawnością ‒ uwagę poświęca doświadczeniom rodziców od postawienia diagnozy do wieku dorosłego
ich dzieci. Jednak, co istotne, analizuje szczegółowo sposoby i formy wspierania rodziców przez państwo, a także
działania rodziców na rzecz kształtowania polityki społecznej w zakresie wsparcia tego typu rodzin. Trzeci tekst
ukazuje kwestie karmienia piersią w kontekście społeczno-prawnym. Czwarty poświęcony jest polskiej debacie
publicznej dotyczącej procedur in vitro. Autorka omawia tu kwestie prawne/braku prawa/braku refundacji in
vitro (poza niespełna dwuletnim programem dla rodzin wprowadzanym przez Platformę Obywatelską,
anastępnie zawieszonym przez kolejny rząd RP). Tekst ten porusza kwestie ideologiczne, które nieustannie
pojawiają się w debacie politycznej i społecznej wokół kwestii in vitro w Polsce.
Część trzecia publikacji koncentruje się na sprawach ekonomicznych opieki nad potomstwem. Pierwszy tekst
ukazuje teorie ekonomiczne i dominujący w ekonomii sposób postrzegania dzieci jako dobra prywatnego,
którego finansowanie spoczywa na rodzicach. Drugi artykuł podnosi kwestie obywatelstwa matek w przestrzeni
miejskiej i z perspektywy feministycznej krytykuje neoliberalizm. W części tej omówiona zostaje także kwestia
migracji w odniesieniu do macierzyństwa. Autorka Sylwia Urbańska na podstawie badań przytacza powody
decyzji o migracjach zarobkowych kobiet pracujących na stanowiskach robotniczych, a także wpływ migracji na
ich funkcjonowanie w roli matki.
Część czwarta koncentruje się wokół nowych ruchów społecznych związanych z rodzicielstwem zarówno w
Polsce, jak i Rosji. Powraca tu problematyka in vitro, jednak przedstawiona w kontekście praw obywatelskich i
praw człowieka w starciu z ideologiami obrońców zarodków/obrońców życia nadających ton polskiej debacie w
tym zakresie. Drugi z artykułów analizuje współczesne ruchy rodziców w Rosji. Publikację zamykają dwa
wywiady: „Bunt przeciwko rzeczywistości" –wywiad z inicjatorką akcji „Rodzić po ludzku", drugi „Musimy pokazać
swoją siłę" – z aktywistką ruchu walczącego o przywrócenie w Polsce funduszu alimentacyjnego. Wywiady te
dopełniają poruszane w całym tomie wątki związane z aktywizmem społecznym rodziców i walczeniem przez
nich o zmiany w zakresie funkcjonowania prawa i polityki rodzinnej w Polsce.
To, czego nie udało się w tekstach w pełni pokazać, to niuanse związane z rodzicielstwem zastępczym i
adopcyjnym. Choć we wstępie redaktorki tomu wspominają o tym typie rodzicielstwa, to jednak żaden z tekstów
składających się na publikację nie odnosi się do tych kwestii wprost. O ile rodzicielstwo adopcyjne jest objęte
specyficznym tabu, to rodziny zastępcze stale borykają się z równymi problemami i ich głos jest widoczny w
publicznej debacie odnoszącej się do polityki społecznej.
Niewątpliwie jest to cenna poznawczo publikacja. Ukazuje ona rodzicielstwo w szerokim, odmitologizowanym
ujęciu. Stawia przy tym ważne pytania i krytycznie odnosi się do polityki społecznej i poziomu debaty publicznej
dotyczącej rodzicielstwa. Uzupełnia tym samym polskie badania nad macierzyństwem i ojcostwem i poszerza
perspektywę badawczą w naukach społecznych o analizę rodzicielstwa w ujęciu łączącym metodologię
feministyczną, czy szerzej z zakresu gender studies.
���
Zitierweise:
PD Dr. Małgorzata Bieńkowska: Rezension zu: Renata Hryciuk, Elżbieta Korolczuk (red.): Niebezpieczne związki.
Macierzyństwo, ojcostwo i polityka, 2015, in: https://www.pol-int.org/de/node/1739#r4999.
https://www.pol-int.org/de/node/1739?j5Q6rewycZ5HtUDXTWpx7UZE=1&r=4999