Obraz siebie u żon alkoholików

Obraz siebie u żon alkoholików
Aneta Libera
Rok: 2003
Czasopismo: Świat Problemów
Numer: 9
Przez wiele lat próbowano wyjaśniać zachowania żon alkoholików wyłącznie przez ich cechy
osobiste albo wyłącznie przez sytuację, w jakiej one żyją. Obecnie próbuje się opisać różne ich
sposoby radzenia sobie ze stresem w powiązaniu z cechami wewnętrznymi oraz specyfiką
sytuacji. Zachowania charakterystyczne dla współuzależnienia, jakie przejawia kobieta będąca
w bliskim związku z alkoholikiem, służą obronie: dzięki nim może ona przystosować się do
narastającego stresu. W rzeczywistości jednak utrwalenie tego typu zachowań prowadzi do
uwikłania się w uszkadzającą relację.
Sposób myślenia, postępowania i odczuwania wspóluzależnionych kobiet ma specyficzne
cechy, które najpełniej opisały Melody Beattie i Janet Woititz. Mają one wpływ na kształtowanie
obrazu własnej osoby współuzależnionej kobiety. W badaniach przeprowadzonych w okresie od
listopada 1998 do stycznia 1999 roku szukałam odpowiedzi na dwa pytania:
- czy istnieją różnice między obrazem siebie kobiet współuzależnionych a obrazem siebie kobiet
wolnych od tego problemu?
- czy istnieją różnice w występowaniu specyficznych problemów w rodzinie alkoholowej i w
rodzinie nie dotkniętej alkoholizmem?
W badaniach uczestniczyło 60 kobiet, 30 z nich to żony alkoholików, które korzystają z pomocy
psychologicznej dla rodzin z problemem alkoholowym. (17 z nich zbadano w Przychodni Terapii
Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Warszawie, pozostałe 13 w Ośrodku Higieny
Psychicznej). Grupę kontrolną stanowiły pracownice Akademii Medycznej w Lublinie, które nie
pozostają w związku z osobą uzależnioną i nie korzystają z pomocy psychologicznej. Wszystkie
kobiety były w pierwszym związku małżeńskim. Zarówno kobiety z grupy badanej, jak i
kontrolnej mieszkają w dużym mieście. Średni wiek w obu grupach wynosi 41 lat. Czas
korzystania z profesjonalnej pomocy żon alkoholików wahał się od 1 do 12 miesięcy.
W swojej pracy korzystałam z testu przymiotnikowego ACL-37 w wersji "Jaka
jesteś?" oraz ankiety w opracowaniu własnym, dotyczącej występowania w rodzinie z
problemem alkoholowym specyficznych zjawisk związanych z uzależnieniem. Test ACL to lista
300 przymiotników wykorzystywanych do opisu ludzkiej działalności, który służy najczęściej do
badania obrazu siebie, porównania "Ja idealnego" z "Ja realnym".
Jak wskazują wyniki badań, w realnym obrazie siebie żony alkoholików wykazują niższą od
przeciętnej gotowość do udzielania informacji o sobie. Może to oznaczać, że posiadają niższy
poziom samowiedzy i przyjmują postawę obronną. Badane skłonne są dostrzegać w sobie
więcej wad niż zalet. Charakteryzuje je także ambiwalencja postaw wobec innych ludzi oraz
skłonność do niekonwencjonalnych reakcji obronnych w sytuacjach, kiedy się na coś nie godzą.
U żon alkoholików mogą ujawniać się tendencje do krytykowania siebie i deprecjonowania
1/3
Obraz siebie u żon alkoholików
swoich zalet, spostrzegania siebie jako mniej wartościowych niż inni i działających nie tak
skutecznie. Dlatego są one skłonne do ulegania i podporządkowywania się. Sprzyja temu także
poczucie bezradności, jakie współuzależnione kobiety odczuwają w sytuacji stresu czy kryzysu.
Mogą pojawiać się tendencje do wchodzenia w role podrzędne w celu uniknięcia stresu i
konfliktów. Przyczyną takich zachowań może być także brak zaufania do siebie i swoich
możliwości.
U osób badanych czasami ujawniają się tendencje do wycofywania się lub reagowania złością i
konfrontacją. Może to być efektem niedostrzegania możliwości zmiany swojej sytuacji oraz
utrwalenia mechanizmu wyuczonej bezradności. Przejawiają też one mniejszą zdolność do
stanowienia o sobie, tendencję do zachowań konwencjonalnych oraz do przestrzegania
obowiązujących norm i zasad. Osoby współuzależnione mogą także starać się unikać ryzyka i
szukać poczucia bezpieczeństwa poprzez podporządkowanie się i uleganie presji otoczenia.
Tendencje te może utwierdzać obniżona gotowość do wyrażania siebie, wyrażania
przeżywanego dyskomfortu i spontaniczności w relacjach społecznych, obniżony poziom
energii, swobody w dążeniu do realizacji celów, a także poczucie nieradzenia sobie w życiu.
U osób współuzależnionych mogą pojawiać się tendencje do stawiania sobie takich wymagań,
którym nie są w stanie sprostać. Normy i zasady, jakimi według nich należy się kierować,
odnoszą raczej do siebie niż do innych. W związku z tym przeżywana agresja będzie
skierowana raczej przeciwko sobie niż otoczeniu, czego wynikiem jest podwyższony
samokrytycyzm i poczucie winy.
Badane kobiety charakteryzuje obawa przed nawiązywaniem kontaktów z ludźmi, wchodzeniem
w relacje, a zwłaszcza przed zaangażowaniem emocjonalnym. Wolą się nie wyróżniać z
otoczenia i nie budzić zainteresowania swoją osobą, czemu sprzyja niższe od przeciętnego
poczucie wartości i atrakcyjności. W kontaktach przeżywają napięcie, szczególnie w grupie,
dlatego wolą utrzymywać dystans. Cechuje je nieśmiałość, rezerwa i pewne zahamowanie w
kontaktach z osobami przeciwnej płci oraz obniżenie ekspansywności i energii do działania.
Mają tendencję do łagodnego, nie zawsze adekwatnego wartościowania ludzi.
Osoby współuzależnione skłonne są do zachowań obronnych, zwłaszcza w sytuacji sprzeciwu.
Mogą one przejawiać się w reakcjach wyparcia lub unikania konfrontacji z rzeczywistością, co
powoduje spostrzeganie rzeczywistości w sposób nieco życzeniowy. W związku z tym badane
nie są skłonne do podejmowania wysiłku w celu zrozumienia zachowania własnego lub innych.
Ponieważ sfera kontaktów międzyludzkich jest dla nich źródłem frustracji, bardziej angażują się
w sferę zadaniową, gdyż mają poczucie, że spełniają się w niej lepiej. Żony alkoholików
niechętnie podejmują się nowych zadań, znacznie lepiej wywiązują się z zadań znanych,
których efekty nie są zbyt oddalone w czasie. Starają się unikać sytuacji nowych i nieznanych,
które są uważane za ryzykowne i zagrażające. Dążą do utrzymania stabilności własnego
otoczenia, wolą sytuacje, w których nauczyły się postępować. Sposób ich działania
charakteryzuje się pewną schematycznością. Mają poczucie, że są nie dość sprawne w
działaniu, nie radzą sobie z wymaganiami życia i z góry niepokoją się, czy podołają napotkanym
trudnościom. W związku z tym przejawiają tendencje do oceniania swojego życia jako
nieudanego, mają poczucie, że nie realizują swoich planów i marzeń. Rozbieżność obrazów
realnego i idealnego może wywoływać poczucie, że są pokonane przez życie.
Kobiety z grupy kontrolnej w opisie własnej osoby używają więcej przymiotników pozytywnych
niż negatywnych, co wskazuje, że akceptują siebie. Skłonne są do prezentowania siebie w
sposób niekonwencjonalny oraz przyjmowania ambiwalentnych postaw wobec innych ludzi.
Większość dyspozycji ujawnionych w badaniu kobiet z rodzin, w których nie występują
2/3
Obraz siebie u żon alkoholików
problemy alkoholowe, można określić jako przeciętne. Przejawiają one podobne cechy jak
współuzależnione (na przykład skłonność do podporządkowania się, lęk przez nieznanym,
obniżony poziom energii i spontaniczności w relacjach społecznych), ale nasilenie tych cech
jest znacznie mniejsze. Jednocześnie cechuje je większa wiara we własne możliwości, bardziej
otwarty i przyjazny stosunek do otoczenia.
Analiza porównawcza wyników uzyskanych z badań ankietą w opracowaniu własnym wykazała,
że kobiety pozostające w związku z alkoholikiem wykazują cechy współuzależnienia (chronienie
uzależnionego przed konsekwencjami picia, przyjmowanie na siebie obowiązków, tendencje do
dezorganizacji, obniżony poziom zaufania do męża). Charakteryzuje je wyższy poziom stresu
związanego z obawą przed utratą pracy przez męża i niepokoju o sytuację materialną rodziny.
Uzależnienie od alkoholu wpływa negatywnie na ocenę przez żony alkoholików swojej relacji z
mężem. Dotyczy to także życia seksualnego, które oceniają jako nieudane. Kobiety te są
istotnie częściej narażone na agresję i przemoc fizyczną ze strony męża, i to zarówno w okresie
picia, jak utrzymywania przez niego abstynencji. Nie stwierdzono wpływu alkoholizmu w
rodzinie na ocenę przez kobiety ich kontaktów z dziećmi.
[na podstawie pracy magisterskiej: Wybrane aspekty obrazu siebie żon alkoholików. Zakład
Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie,
Lublin 1999]
3/3